Układ dokrewny.

1. Charakterystyka ogólna.

2. Mechanizmy regulacji.

3. Rys histologiczny.

4. Działanie fizjologiczne hormonów.

Ad 1.

Układ dokrewny to zespół narządów bezprzewodowych, wydzielających wprost do krwi substancje biologicznie czynne - hormony.

Cechy charakterystyczne układu dokrewnego:

• brak przewodów wyprowadzających;

• niezależność wydzielania od ustroju, która wynika z faktu, że nadrzędną rolę w układzie dokrewnym spełnia podwzgórze;

• miejsce działania hormonów (miejsce uchwytu), są inne aniżeli miejsca wytwarzania, wyjątek stanowią tzw. hormony tkankowe, które działają w miejscu wydzielania należą tu:

• prostaglandyny;

• enkefaliny;

• endorfiny

• hormony wpływają na narządy poprzez swoiste błonowe bądź cytoplazmatyczne;

• hormony wykazują tropizm, czyli ukierunkowanie na poszczególne narządy;

• z racji bezpośredniego wydzielania hormonów do krwi, największe ich stężenie występuje w krwi żylnej z danego gruczołu np. w żyle nadnerczowej; w żyłach tarczowych;

Ad 2.

Mechanizmy regulacji wydzielania hormonów. Ze względu na mechanizm wydzielania, hormony dzielimy na dwie grupy:

1. niezależne od osi podwzgórzowo - przysadkowej, lecz zależne tylko od stężenia substratów w osoczu, są to: insulina; glukagon, parathormon; kalcytonina; bądź zależne od stanu pobudzenia sympatycznego, są to: epinefyna i norepinefryna.

Wydzielanie glukagonu i insuliny zależy od glikemii, a kalcytoniny i parathormonu od stężenia kationów Ca²⁺ i anionów H₂PO₄^- .

2. gruczoły zależne od osi podwzgórzowo - przysadkowej ( podwzgórze → przedni płat przysadki → narząd docelowy ), są to: przedni płat przysadki; kora nadnerczy; tarczyca oraz gonady.

Podwzgórze jako nadrzędny ośrodek endokrynny, wytwarza 10 czynników hipofizjotrpowych, które pobudzają, względnie hamują przedni płat przysadki.

Wyróżnia się 3 pary czynników pobudzająco - hamujących przedni płat przysadki do wytwarzania:

• hormon wzrostu GH - który opóźnia kostnienie chrząstek nasadowych kości długich;

• prolaktyny PRL - który powoduje wydzielanie mleka w gruczołach mlecznych;

• melanotropowego MSH - który powoduje wytwarzanie melaniny w melanocytach;

Pozostałe hormony tropowe przysadki tj. ACTH; TSH; FSH; LH; są wyłącznie pobudzające z podwzgórza, wynika to z faktu, że:

• ACTH pobudza korę nadnerczy;

• TSH pobudza gruczoł tarczowy;

• FSH i LH pobudzają gonady;

gruczoły te pobudzają hormony, których duże stężenie we krwi hamuje na drodze sprzężenia zwrotnego, zarówno przedni płat przysadki (pętla krótka) jak i podwzgórze (pętla długa).

Ad 3.

Gruczoł tarczowy ma budowę pęcherzykową; pęcherzyki buduje nabłonek sześcienny, a w wewnątrz pęcherzyka znajduje się koloid - tyreoglobulina, która magazynuje hormony tarczycy Th₃ i Th₄; pomiędzy pęcherzykami znajdują się kom. okołopęcherzykowe tzw. kom. C, które produkują kalcytoninę.

W korze nadnerczy znajdują się 3 warstwy tj.:

• zewnętrzna - czyli kłębuszkowata - produkuje mineralokortykosteroidy (aldosteron);

• pośrednia - czyli pasmowata - produkuje glikokorytkosteroidy (kortyzol);

• wewnętrzna - czyli siateczkowata - produkuje hormony płciowe (androgeny; estrogeny; progestydy);

Komórki wydzielnicze trzustki tworzą aparat wyspowy Langerhansa;

• kom. alfa - produkują glukagon;

• kom. beta - produkują insulinę;

• kom. gamma - produkują somatostatynę.

W jądrze komórki dokrewne występują w postaci tkanek śródmiąższowych z komórkami Leydiga, które produkują androgeny.

W jajniku pęcherzyk Graffa produkuje estrogeny, a ciałko żółte produkuje progesteron.

Ad 4.

ryciny wykładowe:

ryc. 3 - glandula thyroidea

- trójjodotyronina i czterojodotyronina (tyroksyna):

• regulują prawidłowy wzrost

• regulują przemianę materii - anabolicznie (dawki umiarkowane); katabolicznie (dawki wysokie)

• regulują aktywność fizyczną i umysłową

- kalcytonina:

• w osoczu obniża Ca²⁺ oraz podwyższa H₂PO₄^-

• w nerkach podwyższa Ca²⁺ oraz obniża H₂PO₄^-

iloczyn ze stężenia w/w jonów jest stały

ryc. 4 - glandula suprarenalis:

cortex:

- aldosteron - kortyzol:

• zwiększają wchłanianie Na+ i Cl- w nerce

• obniża wchłanianie K+ w nerce

• działają katabolicznie

• zmniejszają reakcję obronne komórki i reakcje immunologiczne

• zwiększają wydzielanie HCl w żołądku

• działają osteoporotycznie

• podwyższają RR we wstrząsie

- androgeny - dehydroepiandrosteron i androstenedion:

• działanie anaboliczne

• maskulinizacja

medulla:

- epinefryna i norepinefryna:

• uruchamiają mechanizm " walcz i uciekaj"

• rozszerza tt. mm. szkieletowych kończyn, a zwęża tt. skóry i trzew

• pobudza czynność serca

• pobudza glikolizę i lipolizę

• hamuje uwalnianie insuliny

ryc. 5 - testis et ovarium:

testis:

- testosteron:

• wzmaga wzrost i czynność najądrzy, gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych i prącia

• silne działanie anaboliczne

• warunkuje II - rzędowe cechy płciowe

• stymuluje dojrzewanie kom. rozrodczych (nabłonka plemnikotwórczego)

ovarium:

- estrogeny - estradiol, estron, estriol:

• stymulują wzrost macicy, jajowodu i pochwy

• rozwój II - rzędnych cech płciowych

• rozrost endometrium po ustaniu krwawienia mieśączkowego

- progestageny - progesteron:

• rozwój endometrium po jajeczkowaniu

• przygotowuje macicę do odżywiania zapłodnionego jaja

• pobudza wydzielanie gruczołu sutkowego

ryc. 6 - neurohypophysis:

- wazopresyna:

• podwyższa RR wskutek skurczu tt. obwodowych

• wchłanianie zwrotne H₂O w nerkach

- oksytocyna:

• skurcz macicy

• powoduje wydzielanie mleka z gruczołu sutkowego

ryc. 7 - pancreas:

- insulina:

• wzmaga reakcje anaboliczne

• obniża poziom glukozy we krwi

• powoduje transport glukozy do komórek i uruchomienie anabolicznych szlaków

- glukagon:

• wzmaga reakcje kataboliczne

• podwyższa poziom glukozy we krwi

• zwiększa glikogenolizę

- somatostatyna:

• hamuje wydzielanie hormonu wzrostu

• hamuje wydzielania insuliny i glukagonu

• hamuje ruchy robaczkowe jelit

ryc. 8 - glandule parathyroideae:

- parathormon:

• podwyższa stężenie Ca²⁺ w osoczu i H₂PO₄^-

• obniża Ca²⁺ w nerkach i wzrost H₂PO₄^-

• uczunnia vit. D₃ w nerkach

• przyspiesza wchłanianie Ca²⁺ z jelit

• pobudza syntezę białka w osteoklastach → resorpcja kości

ryc 9 - regulacja gospodarki wapiennej:

parathormon i kalcytonina mają trzy punkty uchwytu:

• kości;

• nerka;

• jelito grube.

Tylny płat przysadki nie produkuje żadnych hormonów, lecz tylko je magazynuje podczas gdy są one produkowane w podwzgórzu, w jądrze nadwzrokowym i przykomorowym. Są to wazopresyna i oksytocyna.

1

1

Wykład XXV - 24.05.2001r.

---