0312; 05.11.2009, opracowanie nr 12., - Układ dokrewny cześć I; Paul Esz

GRUCZOY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE → SAWICKI s. 342 czyt.
MECHANIZM DZIAŁANIA HORMONÓW → SAWICKI s. 343-344 czyt.

PRZYSADKA

–

masa 0,5 g

–

gruczoł wewnątrzwydzielniczy

–

u podstawy mózgu

–

na sidle tureckim

–

w jamie czaszki

–

gruczoł nadrzędny

–

otoczona torebką

–

tkanka łączna właściwa luźna

–

połączenie z oponą twardą

–

części

–

przysadka gruczołowa

–

75% masy całej przysadki

–

powstaje z ektodermy pierwotnej jamy ustnej

–

część dalsza / płat przedni

–

część guzowa

–

część pośrednia

–

przysadka nerwowa

–

powstaje z ektodermy międzymózgowia

–

płat tylny / wyrostek lejka

–

trzon lejka

–

wyniosłość przyśrodkowa

–

unaczynienie

–

znaczenie dla regulacji czynności

–

tętnice przysadkowe górne

–

odgałęzienia → pętle → sieć naczyń włosowatych → naczynia włosowate płata przedniego

–

tętnica beleczkowa (w cz. pośredniej przysadki) → pętle → sieć naczyń włosowatych → sieć
naczyń włosowatych płata przedniego

–

część guzowa

–

wyniosłość przyśrodkowa

–

trzon lejka

–

tętnice przysadkowe dolne

–

odgałęzienia → sieć naczyń włosowatych płata tylnego

–

odpływ do zatoki jamistej

–

z przysadki gruczołowej

–

z sieci naczyń włosowatych płata tylnego

PRZYSADKA GRUCZOŁOWA

–

główna masa

–

płat przedni / część dalsza

–

zrąb

–

tkanka łączna właściwa luźna

–

włókna siateczkowe

–

naczynia krwionośne

–

naczynia krwionośne włosowate typu zatokowego

–

miąższ

–

komórki endokrynowe

–

tworzą grupy

–

synteza i wydzielanie hormonów

–

hemokrynia → do krwi

–

stymulacja komórek endokrynowych innych gruczołów wydzielania wewnętrznego
i innych komórek wydzielniczych

–

hormony

–

somatotropina (STH)

–

wpływ na komórki wątrobowe

–

pobudzanie somatomedyn (IGF-1) → wzrost chrząstki, kości, całego ciała

–

adrenokortykotropina (ACTH)

–

stymulacja kory nadnercza → hormony steroidowe

–

tyreotropina (TSH)

–

stymulacja komórek pęcherzyków tarczycy → hormony tarczycy

–

folitropina (FSH)

–

stymulacja wzrostu pęcherzyków jajnikowych

–

stymulacja estrogenów

–

stymulacja komórek podporowych kanalików nasiennych

–

stymulacja spermatogenezy

–

luktropina (LH)

–

stymulacja owulacji

–

stymulacja ciałka żółtego

–

stymulacja progesteronu

–

stymulacja komórek Leydiga → testosteron

–

prolaktyna (hormon laktogenny, PRL, LTH)

–

stymulacja wzrostu gruczoły mlekowego

–

stymulacja produkcji mleka

–

stymulacja zachować macierzyńskich

–

lipotropina (LPH)

–

stymulacja komórek tłuszczowych → lipoliza

–

melanotropina (MSH)

–

stymulacja melanocytów

–

znakowanie

–

przeciwciała monoklonalne

–

kompleks przeciwciało – hormon w komórkach

–

precyzyjne wskazanie komórek

RODZAJE KOMÓREK WYDZIELNICZYCH

–

klasyfikacja ze względu na obecność hormonów

–

komórki somatotropowe → STH

–

komórki kortykotropowe → ACTH, MSH, LPH (z proopiokortyny)

–

komórki tyreotropowe → TSH

–

komórki gonadotropowe typu I → FSH

–

komórki gonadotropowe typu II → LH

–

komórki laktotropowe → prolaktyna

–

hemokrynia → do krwi sieci naczyń włosowatych przysadki gruczołowej

–

klasyfikacja ze względu na wybarwianie ziaren cytoplazmatycznych komórek endokrynowych

–

komórki barwnikooporne / chromatofobne

–

np. kom. pęcherzykowe

→ kształt gwiaździsty, zdolność fagocytozy, podtrzymywanie kom. endokrynowych

–

cytoplazma nie wybarwia się

–

drobne ziarna cytoplazmy

–

słabo zróżnicowane

–

zdolność do podziałów

–

odnowa komórek przysadki

–

komórki barwnikochłonne / chromatofilne

–

komórki kwasochłonne

–

komórki zasadochłonne

CZĘŚĆ GUZOWATA

–

otacza trzon lejka

–

komórki ułożone w pęczki lub płaskie gniazda

–

grupy komórek

–

komórki barwnikooporne

–

komórki barwnikochłonne

–

komórki endokrynowe

–

komórki gonadotropowe

–

komórki degenerujące

CZĘŚĆ POŚREDNIA

–

słabo rozwinięta

–

cysty z komórek barwnikoopornych

–

komórki kortykotropowe

–

komórki endokrynowe (zasadochłonne)

–

możliwość migracji do powierzchownej warstwy przysadki nerwowej

–

synteza prohormonu – proopiokortyny

–

cięcie białka przez proteazę →

–

ACTH

–

LPH

–

MSH

–

endrofina β

–

aktywność podobna do morfiny (alkaloid)

–

szybko rozkładana

–

nie gromadzi się w tkankach

–

wiąże się z receptorami opiatowymi komórek nerwowych → hamuje ich
czynność

MORFINA JEST GROMADZONA W TKANKACH BO WOLNO JEST ROZKŁADANA

CZYNNOŚĆ PRZYSADKI GRUCZOLÓWEJ I ICH REGULACJA\

–

wydzielanie hormonów tropowych

–

trans port wzdłuż aksonów

–

wydzielanie na wyniosłości przyśrodkowej

–

do krwi → sieć naczyń włosowatych → płat przedni → miąższ → pobudzanie / hamowanie
czynności kom. ednorkynowych przysadki gruczołowej

–

wydzielanie hormonów przysadki gruczołowej

–

do sieci naczyń włosowatych płata przedniego

–

ujemne sprzężenie zwrotne

–

regulacja poprzez

(hormony syntetyzowane przez ciała neuronów wydzielniczych jąder srodkowych podwzgórza)

–

liberyny

–

statyny

PRZYSADKA NERWOWA

–

wyniosłość przyśrodkowa guza popielatego

–

trzon lejka

–

wyrostek lejka / płat tylny

–

główna masa to

–

ok. 100 tys. bezmielinowych aksonów neuronów wydzielniczych podwzógrza

–

pituicyty (komórki neurogleju)

NEURONY WYDZIELNICZE ORAZ SZLAKI PODWZGÓRZOWO – PRZYSADKOWE

–

neurony małokomórkowe wydzielnicze

–

w środkowych jądrach podwzgórza

–

jądra lejka

–

jądro grzbietowo – przyśrodkowe

–

jądro brzuszno – przyśrodkowe

–

aksony dochodzą do lejka

–

ślepo zakończone kolbki z pęcherzykami wydzielniczymi

–

synteza

–

liberyn → hormony uwalniające

–

statyn → hormony hamujące wydzielanie komórek endokrynowych przysadki gruczołowej

–

hormony

–

1. transport wzdłuż aksonów

–

2. wydzielenie w wyniosłości przyśrodkowej

–

3. przepływ przez naczynia włosowate

–

4. sieć naczyń włosowatych przysadki gruczołowej

–

5. oddziaływanie na kom. endokrynowe

–

przepływ krwi w obu kierunkach

–

ku przysadce gruczołowej → liberyny, statyny

–

od przysadki gruczołowej → hormony tropowe

–

neurony wielkokomórkowe wydzielnicze

–

w przednich jądrach podwzgórza

–

jądro przykomorowe

–

jądro nadwzrokowe

–

bezmielinowe

–

tworzą szlak podwzgórzowo – przysadkowy

–

kończą się ślepo w płacie tylnym

–

pęcherzyki wydzielnicze w zakończeniach → wygląd zasadochłonnych wysp

–

kule Herringa – zgrupowania pęcherzyków

–

synteza

(hormony wiążą się z neurofizyną – białko transportowe; inne dla ADH i oksytocyny; transport wzdłuż aksonu jako kompleks;
w zakończeniach → rozpad kompleksu → uwolnienie hormonu do krwi)

–

oksytocyna

–

działa na mięśnie gładkie macicy

–

skurcze w czasie spółkowania i porodu

–

obkurczanie komórek mioepitelioidalnych brodawek gruczołu sutkowego

–

pobudzenie do wydzielania

–

rozszerzenie pochwy

–

rozszerzenie szyjki macicy

–

stany emocjonalne

–

hormon antydiuretyczny (ADH) / wazopresyna

–

działanie

–

zmniejsza objętość wydalanego moczu → małe stężenia
–

zwiększa przepuszczalność dla wody nabłonka kanalików zbiorczych
nerki

–

resorpcja wody

–

obkurcza tętnice → duże stężenia

–

zwiększa ciśnienie krwi → duże stężenia

–

regulacja

–

1. wzrost ciśnienia osmotycznego krwi, osmoreceptory podwzgórza;
emocje, ból, urazy, morfina, nikotyna

–

2. pobudzenie jąder nadwzrokowego i przykomorowego

–

3. pobudzenie neuronów wydzielniczych

–

4. wydzielanie ADH

–

patologia

–

zmniejszenie wydzielania ADH
–

uszkodzenie aksonów transport. Pęcherzyki wydzielnicze

–

→ moczówka prosta (nadmierne wydalanie moczu)

PITUICYTY

–

30 % masy przysadki

–

komórki neurogleju

–

pituicyty włókniste

–

skąpa cytoplazma

–

liczne, długie wypustki

–

ziarna lipofuscyny

–

wypustki tworzą sieć

–

sieć przypomina pilśń nerwową układu nerwowego

–

podtrzymywanie włókien nerwowych

–

łączność z naczyniami krwionośnymi

–

pituicyty protoplazmatyczne

–

w trzonie lejka

–

w wyniosłości przyśrodkowej

–

ziarna lipofuscyny

SZYSZYNKA

–

masa ok. 120 mg

–

w międzymózgowiu

–

za komorą trzecią

–

przytwierdzona trzonem

–

otoczona oponą miękką

–

odnogi

–

tkanka łączna właściwa

–

jej ilość zwiększa się z wiekiem

–

naczynia krwionośne

–

podział na płaciki

–

komórki

–

pinealocyty

–

okrągłe jadra

–

wyraźne jąderka

–

zasadochłonna cytoplazma

–

liczne wypustki

–

rybosomy

–

mikrotubule

–

gładka siateczka śródplazmatyczna

–

pałeczki synaptyczne

–

centralny filament otoczony pęcherzykami

–

transport pęcherzyków

–

ciałka grudkowate

–

zespoły niedojrzałych pęcherzyków wydzielniczych

–

komórki śródmiąższowe

–

podłużne jądra

–

liczne wypustki cytoplazmatyczne

–

zaliczane do astrocytów neurogleju

–

komórki tuczne

–

piasek szyszynki

–

ziarna

–

wapnienie sub. wydzielanej przez pinealocyty

–

złogi hydroksyapatytu

–

odzwierciedla degenerację szyszynki

–

włókna nerwowe

–

w płacikach

–

bezmielinowe

–

zazwojowe

–

układu współczulnego

–

synapsy chemiczne z pinealocytami

–

neuromediator → noradrenalina

–

łączą szyszynkę poprzez neurony rdzenia kręgowego i zwojów szyjnych górnych z siatkówką oka

CZYNNOŚĆ SZYSZNYKI

–

hamuje rozwój gonad

–

regulacja sezonowych rytmów biologicznych

–

okresowa aktywność komórek, narządów, organizmu

–

okresowe zmiany aktywności genów, enzymów, hormonów, wydzielania

–

regulacja okołodobowych rytmów biologicznych

–

zmiany aktywności komórek

–

przykład

–

duże stężenie adrenaliny popołudniu → mniejsza częstość podziałów komórek

–

niskie stężenie adrenaliny rano → większa częstość podziałów komórek

–

cykliczność (co 24h)

–

zegar biologiczny

–

genu tim i per → kodowanie białek TIM i PER

–

wydzielanie melatoniny

–

indoloamina

–

z tryptofanu

–

poprzez 5-hydroksytryptaminę (serotoninę)

–

hamuje wydzielanie gonadoliberyny (LH-RH i FSH-RH) podwzógrza

–

wydzielanie wazotocyny

–

polipeptyd

–

antygonadotropina

–

synteza w pinealocytach

–

wpływ światła (impulsy z siatkówki)

–

hamowanie wydzielania melatoniny (w nocy 10x więcej)

–

ZEGAR BIOLOGICZNY

–

1. aktynowść genów tim i per rano

–

2. synteza białek TIM i PER

–

3. wysokie stężenie białek wieczorem

–

4. tworzenie heterodimerów TIM/PER

–

5. transport heterodimerów do jąder w nocy

–

6. hamowanie transkrypcji genów

–

7. zmniejszenie stężenia heterodimerów

–

8. rano → światło → rozkład TIM

–

9. spadek stężenia heterodimerów

–

10. ponowna aktywacja genów tim i per

–

bariera krew – szyszynka

–

brak przechodzenia substancji z krwi do miąższu szyszynki

–

podobna do bariery krew - mózg

NADNERCZE

–

narząd parzysty

–

na górnych biegunach nerek

–

kształt półksiężycowaty

–

masa 5g

–

torebka łącznotkankowa

–

odnogi torebki → zrąb

–

naczynia krwionośne

–

komórki endokrynowe

–

2 warstwy

–

kora

–

komórki endokrynowe z mezodermy

–

rdzeń

–

komórki endokrynowe z grzebienia nerwowego

–

komórki ułożone w sznury

–

otaczają naczynia krwionośne włosowate typu zatokowego

KORA NADNERCZA

–

3 warstwy komórek endokrynowych (brak wyraźnych granic)

–

strefa kłębkowata

–

10% grubości kory

–

komórki endokrynowe

–

walcowate / piramidowe

–

układ kłębków / kolumn

–

okrągłe jądra

–

kwasochłonna cytoplazma

–

gładka siateczko śródplazmatyczna

–

aparat Golgiego (przy jądrze, od strony krwionośnego naczynia włosowatego)

–

mitochondria (grzebienie kanalikowe – CECHA KOM. SYN. STEROIDY)

–

zdolność dzielenia się

–

źródło odnowy komórek endokrynowych kory

–

synteza hormonów steroidowych

–

octan → cholesterol powstały z octanu; w gładkiej siateczce śródplazmatycznej →
pregnenolon; w mitochnodriach → progesteron i deoksykortykosteron; w gładkiej siateczce
śródplazmatycznej → kortykosteron; w mitochnodriach → 18-hydroksykortykosteron; w
mitochnodriach → aldosteron; w mitochnodriach

–

strefa pasmowata

–

wygląd gąbczasty (krople tłuszczu)

–

komórki endokrynowe

–

ułożone w pasma

–

wielościenne

–

okrągłe, pęcherzykowate jądra

–

zasadochłonna cytoplazma

–

liczna krople tłuszczu

–

obfita gładka siateczka śródplazmatyczna

–

mikrokosmki na pow. skierowanej ku naczyniom

–

mitochondria z grzebieniami kanalikowymi

–

synteza hormonów

–

prostopadle do powierzchni kory

–

60% grubości kory

–

naczynia krwionośne włosowate typu zatokowego między pasmami

–

strefa siatkowata

–

mniejsze komórki endokrynowe

–

połączone wypustkami

–

tworzenie sieci

–

kwasochłonna cytoplazma

–

niewiele kropli tłuszczu

–

nitkowate mitochondria (kanalikowe grzebienie)

–

obfite gładka siateczka śródplazmatyczna

–

synteza

–

17-ketosteroidy → np. dehydroepiandrosteron

CZYNNOŚĆ KORY NADNERCZA

–

wytwarzanie hormonów steroidowych → kortykoidów

–

sposób syntezy

–

cholesterol powstały z octanu w gładkiej siateczce śródplazmatycznej → utlenianie
→ redukcja → dodanie lub odjęcie reszt chemicznych do rdzenia
cyklopentanoperhydrofenantrenu

–

rodzaje

–

mineralokortykoidy (gł. aldosteron; pobudzany przez angiotensynę 2 i ACTH) →
strefa kłębkowa

–

działanie na

–

nabłonek kanalików II rzędu nerki

–

gruczoły potowe

–

gruczoły ślinowe

–

zwiększają resorpcję sodu i wydalanie potasu

–

regulują gospodarkę mineralną

–

regulują gospodarkę wodną

–

glikokortykoidy (gł. kortyzol) → strefa pasmowata

–

działanie na

–

komórki wątrobowe

–

komórki mięśniowe

–

tkankę tłuszczową żółtą

–

skórę

–

pobudzają syntezę glukozy i białek

–

wzmagają katabolizm białek tłuszczów i węglowodanów

–

hamują podziały komórek

→ hamowanie podziałów limfocytów i stłumienie

odpowiedzi immunologicznej (immunosupresja) – stosowanie by wydłużyć czas przeżycia
przeszczepów

–

hormony płciowe (gł. dehydroepiandrosteron) → strefa siatkowata

–

męski hormony płciowe

–

działanie anaboliczne

–

maskulinizacja

–

5x słabsze od testosteronu

–

wydzielanie również estrogenów (niewielka ilość)

–

fizjologicznie M 20 mg K 15t mg na dobę

–

patologia → M (przedwczesna dojrzałość płciowa); K (wirylizacja)

SWOISTOŚĆ ROZWOJU KORY NADNERCZA

–

nadnercze

–

u płodów i noworodków

–

budowa

–

rdzeń

–

gruba kora płodowa

–

cienka kora ostateczna

–

proporcjonalnie większe nić u ludzi dorosłych 1/3 masy nerki (u dorosłych 1/13 masy nerki)

–

obecność kory płodowej związana z czynnością wydzielniczą łożyska

–

pierwsze 2 lata życia

–

spadek masy

–

zanik kory płodowej → apoptoza komórek

–

ponowny wzrost masy do okresu pokwitania

RDZEŃ NADNERCZA

–

wyspa komórek

–

otoczona korą

–

zrąb

–

tkanka łączna właściwa luźna

–

komórki endokrynowe

–

z grzebienia nerwowego

–

zmodyfikowana neurony zazwojowe

–

naczynia krwionośne

–

nerwy

–

włókna przedzwojowe, cholinergiczne

–

obecność synaps

–

komórki endokrynowe

–

okrągłe, pęcherzykowate jadra

–

aparat Golgiego

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

chromochłonne / wybarwiają się solami chromu

–

pęcherzyki wydzielnicze (z opisów elektronogramów)

–

jasne

–

adrenalina / epinefryna

–

β-hydroksylaza dopaminy

–

ATP

–

chromogranina (białko; wiąże przejściowo katecholaminy)

–

ciemne

–

noradrenalina / norepinefryna

–

β-hydroksylaza dopaminy

–

ATP

–

chromogranina (białko; wiąże przejściowo katecholaminy)

–

oba rodzaje w tych samych kom. endokrynowych

–

katecholaminy

–

redukują sole chromu

–

do metalicznego → brunatny strąt w komórce

–

związki drobnocząsteczkowe

–

utrzymywane w pęcherzykach

–

pompowanie ich do wnętrza

–

enzym ATP-aza zależna od Mg

2+

CZYNNOŚĆ RDZENIA NADNERCZA

–

komórki endokrynowe

–

wydzielanie katecholamin

–

adrenalina

–

80% katecholamin

–

noradrenalina

–

w stanach prawidłowych wydzielane w niewielkich ilościach

–

większe wydzielanie w stanach

–

emocjonalnych stres

–

działanie

–

skurcz tętnic i tętniczek

–

wzrost ciśnienia krwi

–

przyspieszenie rytmu serca

–

wzrost stężenia glukozy we krwi (adrenalina)

–

rola mediatorów

–

przebieg syntezy

–

tyrozyna → 3,4-dihydroksyfenyloalanina (dopa), 3,4-dihydroksyfenyloetanoloamina (dopamina) →
hydroksylacja dopaminy → noradrenalina → N-metylotransferaza dopaminy → adrenalina

CIAŁKA PRZYZWOJOWE / KOMÓRKI ENDOKRYNOWE

–

zgrupowania komórek endokrynowych

–

powstają z grzebienia nerwowego

–

synteza katecholamin

–

budowa podobna do rdzenia nadnerczy

–

na przedniej powierzchni aorty brzusznej

–

liczne w miejscu odejścia t. krezkowej (ciałka Zuckerkandla)

–

niektóre istnieją tylko u dzieci i młodzieży

–

zanikają o okresie pokwitania

–

u dorosłych możliwość źródła nowotworów