Wykład 1

Każda dyscyplina naukowa posiada swoją historię.

Ekonomia jest nauką o bardzo długiej przeszłości i krótkiej historii.

Myśl ekonomiczna w starożytnej Grecji

Słowo ekonomia (ekonomika) pojawiło się po raz pierwszy jako tytuł książki Ksenofonta (V - IV w. p. n. e.) Oikonomikos.

oikos - dom, gospodarstwo;

nomos - prawo, zasada;

oikonomikos - zbiór praw pomagających w kierowaniu gospodarstwem;

nomeus - człowiek, który zarządza, przydziela pracę, gospodarz;

oikonomeo - kierowanie, zarządzanie domem;

• Ekonomia Ksenofonta była nauką o charakterze praktycznym - była zbiorem rad dotyczących gospodarowania i zarządzania majątkiem, folwarkiem, rozważała problem efektywności na poziomie indywidualnego gospodarstwa rolnego (mikroekonomicznym).

• Dla Ksenofonta rolnictwo stanowiło podstawową dziedzinę gospodarki; jego Ekonomika to apoteoza rolnictwa.

Arystoteles (384 - 322 p. n. e.), uczeń Platona, najwszechstronniejszy myśliciel starożytności (Polityka i Etyka Nikomachejska).

• Kalokagatia - ideał moralny, doskonałość etyczna polegająca na harmonijnym połączeniu piękności ciała z dobrocią i dzielnością moralną. Kalokagatia jest wskazówką, wyznacznikiem dla polityki, czyli sztuki i praktyki kierowania państwem, służenia swojemu polis.

• Trzy obszary myśli ekonomicznej Arystotelesa:

• ekonomika - nauka o gospodarstwach domowych, sztuka kierowania domem (drobnym gospodarstwem rolnym),

• chrematystyka [chrema] - sztuka zdobywania pieniędzy, zarobkowania, bogacenia się, niegodna prawdziwego człowieka,

• nominalizm pieniężny - rozważania i twierdzenia na temat wymiany i pieniądza.

• Podstawową komórką społeczną jest dom (rodzina). Dom tworzą: pan (właściciel), jego żona, dzieci, niewolnicy.

Podstawowymi relacjami zachodzącymi w obrębie domu są:

mąż - żona ; rodzic - dzieci oraz pan - niewolnik.

• Niewolnictwo Arystoteles traktował jako zjawisko naturalne.

Niewolników dzielił Arystoteles na:

1. niewolników z natury - osoby pozbawione zdolności do głębszych rozważań i samodzielnego myślenia,

2. niewolników z przypadku (np. jeńcy wojenni).

2. Bogactwo z natury - rzeczy niezbędne do życia, których dostarcza przyroda i praca z nią powiązana (np. koczownictwo, rolnictwo, rybołówstwo, myślistwo). O zdobywaniu bogactwa z natury oraz o jego używaniu traktuje ekonomika.

3. Ekonomika mieściła się w ramach Arystotelesowskiej etyki, chrematystyka była z nią sprzeczna.

4. Trzy główne działy chrematystyki (sztuki zarobkowania):

Handel: Lichwa: Praca najemna:

1. morski, (pożyczanie 1. rzemieślnicza

2. śródlądowy, pieniędzy na 2. usługi,

3. drobny. procent) 3. czysta praca fizyczna.

• Petunia pecuniam parere non potest

(pieniądz nie może rodzić pieniądza) - sprzeciw wobec pobierania lichwy.

• Arystoteles jako twórca nominalizmu pieniężnego; pieniądz to nomisma, ponieważ jego wartość opiera się na postanowieniu prawnym, na zapisie prawa (nomos).

Rzeczywistość gospodarcza Grecji:

• podstawowa działalność gospodarcza - rolnictwo;

• jednostka produkująca - gospodarstwo rolne (dom);

• podstawowa siła robocza - niewolnicy.

Myśl ekonomiczna w starożytnym Rzymie

• Marek Porcjusz Katon (234 - 149 p. n. e.) - O gospodarstwie wiejskim.

• Marek Terencjusz Warron (116 - 27 p. n. e.) - O gospodarstwie rolnym.

• Lucjusz Juliusz Moderatu Kolumella (I w. p. n. e.) - O rolnictwie.

Zagadnienia poruszone w dziele O gospodarstwie wiejskim Katona:

• nabycie posiadłości wiejskiej,

• inspekcja gospodarstwa,

• zabudowanie i zaopatrzenie posiadłości,

• stosunki z sąsiadami,

• obowiązki gospodarza,

• różne typy gospodarstw ze względu na położenie lub rodzaj uprawy,

• rozmaite działania o charakterze agrotechnicznym i przetwórczym,

• zbyt produktów rolnych.

Wykład 2

Św. Tomasz z Akwinu (1225 - 1274), Summa Theologica 1273

• Problem ekonomiczny zawarty w Summie teologicznej to pogodzenie nauki kościoła z wolno rozwijającą się działalnością gospodarczą.

Praca fizyczna ma cztery cele: pierwszym i głównym jest zdobywanie środków do życia. Drugim jest przezwyciężanie próżniactwa i nudy, źródła licznego zła. Trzecim jest okiełznanie pożądliwości, jako że służy umartwianiu ciała. Czwartym jest dobroczynność: zdobywanie środków na dawanie jałmużny.

• Korzyści wynikające z istnienia własności prywatnej:

• ekonomiczna efektywność,

• społeczna stabilność.

• Cena sprawiedliwa (iustum premium) - cena, która pokrywa całkowity koszt wytworzenia danego dobra. Przy niewielkiej roli kapitału w tamtych czasach oznaczało, że cenę sprawiedliwą określały przede wszystkim nakłady pracy.

• Premium datum - cena bieżąca, cena kształtująca się pod wpływem wolnych sił popytu i podaży.

• Lichwa to grzech (świętokradztwo - procent jest zapłatą za czas, a czas jest własnością Boga, człowiek więc żądając procentu, żąda opłaty za rzecz, która nie stanowi jego własności).

• Potępienie lichwy dotyczyło pożyczek na cele konsumpcyjne. Pobieranie procentu od pożyczek produkcyjnych lub inwestycyjnych było dopuszczalne, pobieranie procentu od pożyczek służących konsumpcji było grzechem.

• Pożyczka produkcyjna lub inwestycyjna przyniesie zwrot z inwestycji w postaci zysku, uzasadnione będzie w tym przypadku dzielenie się tym zyskiem z osobą, która świadomie zrezygnowała z bieżącej konsumpcji i udzieliła pożyczki.

• Pożyczka na cele konsumpcyjne nie pomnoży pieniędzy, nie przyniesie zysku, niemoralne jest zatem pobieranie zapłaty ponad zwrot pożyczonej kwoty.

Hiszpańska ekonomia scholastyczna (szkoła z Salamanki)

• Dla scholastyków hiszpańskich stałym i niezmiennym kryterium tego, czy dana cena spełnia reguły iustum Premium była powszechna wycena rynkowa.

Antoine Montchretien de Vatteville (1576 - 1621) - twórca pojęcia ekonomia polityczna [Traktat ekonomii politycznej (1615)]

• Interpretacje: dynamiczne tempo przemian gospodarczych miało znaczący wpływ na zmianę skali gospodarowania - ekonomia została zdominowana przez problemy makroekonomiczne.

Merkantylizm (ekonomia kupiecka) [mercari (wł.) - handlować; mercante (wł.) - kupiec; Merchant (ang.) - kupiec] - około 250 letni okres w literaturze i praktyce ekonomicznej między początkiem XVI a połową XVIII w. ; epoka dominacji nowej warstwy kupieckiej oraz czas silnej władzy państwa.

• Głównym celem tej polityki był wzrost gospodarczy kraju, rozwój państwa osiągany dzięki rozwojowi handlu i przemysłu.

• Rozwój państwa utożsamiano zasadniczo ze wzrostem dochodów państwa - zakładano, że o wzroście bogactwa stanowi wzrost ilości kruszców, które zgromadzono w danym kraju.

• Merkantyliści pisali o własnej działalności gospodarczej, która by najlepiej powiększyła ich własne majątki i jednocześnie przyczyniła się do rozwoju gospodarki i wzrostu potęgi państwa.

• Merkantylizm nie był spójnym systemem ekonomicznym, dał jednak podstawy do późniejszego rozwoju ekonomii, uogólniając niektóre zjawiska gospodarcze i próbując znaleźć dla nich proste wyjaśnienie.

• Cztery kierunki literatury merkantylistycznej:

• bulioniści (bezwzględny zakaz wywozu złota za granicę);

• merkantyliści (polityka aktywnego bilansu handlowego);

• statyści angielscy (badania nad zamożnością i produkcją Anglii przy wykorzystaniu arytmetyki i statystyki) [William Petty];

• kameraliści (odbudowa życia gospodarczego i troska o zapewnienie dochodów do skarbca lokalnego władcy).

Podstawowe idee merkantylizmu:

• Merkantyliści utożsamiali bogactwo z pieniądzem kruszcowym (z ilością złota i srebra).

• Dodatni bilans handlowy - środek pomocniczy w zdobywaniu kruszców.

• Industrializm (uprzemysłowienie kraju) - nadzór państwa nad produkcją i jej jakością, regulacja i kontrola produkcji.

• Autarkia (samowystarczalność).

• Podniesienie jakości pracy - dbałość o kwalifikacje, polityka pozyskiwania przez państwo zręcznych, wykwalifikowanych rzemieślników i manufakturzystów.

Dawid Hume - XVIII wieczny szkocki filozof i ekonomista, autor koncepcji cenowego mechanizmu przepływu pieniądza kruszcowego.

M ∙ V = Q ∙ P

↑M ∙ V_const = Q_const ∙ P↑

• Wniosek z cenowego mechanizmu przepływu pieniądza kruszcowego: ciągłe utrzymanie przez państwo dodatniego bilansu jest w długim okresie niemożliwe. Polityka gromadzenia kruszcu wywoła skutek odwrotny - odpływ kruszcu za granicę. Przyczyną tego paradoksalnego efektu jest istnienie w gospodarce autonomicznych sił, które prowadzą do samoczynnej korekty bilansów handlowych.

Thomas Mun (1571 - 1641) - kupiec angielski, członek Zarządu Kompanii Wschodnio-Indyjskiej, autor książki pt. Bogactwo Anglii w handlu zagranicznym.

• Nowe zasady merkantylistycznej polityki handlowej - dla kraju korzystny jest wywóz kruszcu za granicę, o ile w zamian przywozi się surowce lub towary służące do reeksportu (powtórnego wywozu z kraju).

Wykład 3

Powtórka:

Merkantylizm początkowo postulował całkowity zakaz zakupu dóbr za granicą, zakaz wywozu złota. Później (po Hume) uznają, że trzeba złagodzić przepisy, uznają że eksport powinien być większy niż import. Można kupować dobra, które spowodują rozwój lub takie, które można z ryzykiem sprzedać.

Industrializm.

Industrializm państwowy (cła na towary importowane).

Nacisk na kwalifikacje - potrzebni wykształceni, zdolni rzemieślnicy, robotnicy.

Szybki wzrost eksportu, przy pilnowaniu jednocześnie konsumpcji krajowej. Lepiej, jeśli ludzie żyją oszczędnie. Płace z tego powodu powinny wynosić minimum utrzymania, bo to ogranicza konsumpcję i daje niższe ceny, co korzystne dla importu.

Merkantylizm był krytykowany.

Krytycy merkantylizmu w Anglii.

• William Petty (1623 - 1687) - statysta angielski, opisuje procesy gospodarczą za pomocą metod matematycznych. Nie ma potrzeby by państwo dbało o ilość pieniądza w obiegu.

• Dudlmy North (1641 - 1691) - kupiec angielski; celem gospodarki nie jest gromadzenie pieniądza, a uproszczenie wymiany. Zwolennik wolności gospodarki międzynarodowej.

• John Locke (1632 - 1704) - uważał, że to nie złoto generuje bogactwo, a ludzka praca. Ludzka praca to bogactwo danego kraju.

• Dawid Hume (1711 - 1776) - wzrost masy ilości pieniądza w kraju prowadzi do inflacji, do wzrostu cen.

• James Steuart (1712 - 1780) - teoria wzrostu gospodarczego.

Wzrost ilości pieniądza daje wzrost cen, ale jego interesowała zmiana w strukturze cen. Rynek nie jest idealnym regulatorem. Opowiadał się za ograniczoną interwencją państwa, bo sam rynek nie wytworzy równowagi.

Krytycy krytykowali merkantylistyczne pojęcia bogactwa. Bogactwo to nie tylko gromadzenie, ale i praca. Drugą sprawą była rola państwa w procesach gospodarczych. Hasła większej swobody gospodarczej, mniej regulacji.

FIZJOKRATYZM

physis - natura

kratos - władza

Teza o istnieniu porządku naturalnego ustalonego przez Boga, Naturę. Musi być jakiś porządek ekonomiczny, społeczny.

Naturą rządzi także światem zjawisk ekonomicznych.

Fizjokratyzm - wykorzystanie praw natury w formułowaniu podstawowych praw ekonomicznych i zaleceń dla polityki gospodarczej. Pogląd, że funkcjonowaniem gospodarki rządzą prawa natury.

Fizjokrata - osoba, która uznaje dominującą rolę przyrody i twierdzi, że aby prawidłowo określić politykę gospodarczą należy najpierw poznać prawa natury, gdyż te prawa determinują porządek gospodarczy społeczeństwa.

Rolnictwo jest źródłem wszelkiego bogactwa państwa i bogactwa wszystkich obywateli.

Francis Quesnay

Czyli fizjokratyzm to apoteoza rolnictwa. Francja była zacofana rolniczo, w porównaniu z np. Anglią. Nie tylko handel jest źródłem bogactwa, ale też rolnictwo.

Voltaire - uważał, że to moda na rolnictwo, nowa rozrywka.

Arystokraci starali się zwrócić uwagę na kwestie dla nich istotne, czyli rolnictwo.

Pierwsza w miarę dojrzała myśl ekonomiczna, spójna tak, że można ją nazwać doktryną.

Fizjokraci szukali natury bogactwa. Co sprawia, że dane państwo uważamy za bogate, a inne nie. Co wpływa na wzrost gospodarczy. Szukają czynników w polityce rolnej.

System ekonomiczny fizjokratyzmu.

1. koncepcja porządku naturalnego

2. koncepcja dochodu czystego F. Quesnay'a

3. koncepcja obiegu dóbr F. Quesnay'a

Koncepcja porządku naturalnego

Natura rządzi się własnymi prawami, które musimy zaakceptować (np. prawa fizyki). Prawa te ograniczają naszą wolność np. nie możemy mieszkać na biegunie. Natura ogranicza naszą aktywność, ale nie robi tego w sposób całkowity, pozostawia nam pewną wolność.

Wolność składa się z:

• wolności osobistej,

• wolności gospodarczej,

• wolności do posiadania pewnych rzeczy na własność.

Natura wyposaża nas w te trzy rodzaje wolności, więc nikt nie powinien ingerować w te wolności. Nie można nikomu tej wolności naruszyć ani królowi ani innemu człowiekowi, czyli prawa powinny być tak konstruowane by tej wolności nie naruszać. Każdy człowiek wie co dla niego dobre, a co złe.

Laissez faire Laissez passer !!!

pozwólcie działać pozwólcie przechodzić

wołanie o wolność wyboru, o wolność gospodarczą

Pozostawić sprawy swojemu biegowi, one rozwiążą się zgodnie z prawami natury. Prawa natury dadzą najlepsze efekty. Wolność miała zapewnić harmonijny rozwój gospodarki. Przeciwieństwem jest porządek sztuczny, ustalony prawnie.

Francis Quesnay (1694 - 1774), Tablica ekonomiczna (1758).

Bogactwo krąży w gospodarce jak krew w organizmie.

Koncepcja dochodu czystego

Wszelkie bogactwo pochodzi z rolnictwa, a wszystkie inne formy działalności gospodarczej (handel, rzemiosło, przemysł) nie przynoszą żadnego bogactwa.





Jedyny podatek jaki powinien istnieć to podatek od dochodu czystego, czyli od pracy produktywnej, bo praca jałowa nic nowego nie tworzy, tylko przetwarza. Tylko praca produktywna, na roli, rodzi bogactwo.





Koncepcja obiegu dóbr

Tablica ekonomiczna - pierwszy makroekonomiczny model gospodarki.

1. Struktura podmiotowa gospodarki, wraz z występującymi w ramach tej struktury zależnościami (podstawowe powiązania miedzy wielkościami globalnymi występującymi w gospodarce).

2. Analiza stanów równowagi.

3. Model okrężnego obiegu dóbr i pieniądza w gospodarce.

4. Model przedstawiający proces reprodukcji produktu społecznego.

Założenia początkowe modelu:

1. istnienie trzech klas społecznych,

2. stałość cen odzwierciedlających wymianę ekwiwalentną,

3. brak rynku zewnętrznego.





Podsumowanie

Merkantyliści i fizjokraci wnieśli pożyteczny wkład do teorii ekonomii:

• uznanie, że gospodarkę można badać,

• rozwinęli abstrakcyjne teorie dla celów wykrywania praw regulujących gospodarkę,

• byli pierwszymi konstruktorami modeli w ekonomii, pierwszymi teoretykami ekonomii,

• merkantyliści pogłębili wiedzę o roli pieniądza w wyznaczaniu ogólnego poziomu cen oraz efektów bilansu handlu zagranicznego dla działalności gospodarczej,

• fizjokraci podjęli problem wzajemnych powiązań poszczególnych sektorów gospodarki. W atmosferze wolności gospodarczej zapoczątkowanej przez fizjokratów nastąpił rozwój ekonomii klasycznej i rozwój polityki gospodarczej utożsamionej z liberalizmem.

II połowa XVIII w. → prawdziwa ekonomia.

Wcześniej ludzie nie zastanawiali się nad prawami, bo światem nie rządził rynek, światem rządziła tradycja. Świat obracał się za pomocą tradycji, nakazu władz, to były siły. Istniał handel, ale nie kreował rzeczywistości. Nie istniała potrzeba poznania praw popytu i podaży. Wraz z utratą znaczenia władzy, tradycji, rynek rósł w siłę. Rynek pozwala robić każdemu to co uznaje za korzystne dla siebie. Nasze działania wynikają z chęci zysku. System rynkowy nie tylko pozwala na wymianę dóbr, ale też pomaga utrzymać ład w społeczeństwie. Dlatego potrzebni byli ekonomiści, którzy wyjaśnią jak system społeczno-ekonomiczny będzie działał bez tradycji z nakazu władzy.

Wykład 4

Narodziny ekonomii klasycznej

• Adam Smith: ojciec nowożytnej ekonomii, twórca ekonomii klasycznej.

• Inni przedstawiciele ekonomii klasycznej: Jean-Baptiste Say, Thomas Malthus, Dawid Ricardo, Jon Stuart Mill.

• Poglądy ekonomistów klasycznych:

• rynek automatycznie prowadzi do harmonijnego rozwiązania konfliktów społecznych i gospodarczych;

• pozytywny stosunek do zjawisk wynikających z naturalnego działania sił ekonomicznych;

• klasycy przejęli fizjokratyczny postulat laissez faire;

• zainteresowanie problemem wzrostu gospodarczego.

Rewolucja liberalna i ekonomia Adama Smitha (1723 - 1790)

• Teoria uczuć moralnych (1759) - sympatia i życzliwość jest podstawą życia społecznego.

• Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776); (w tym roku została wynaleziona maszyna parowa, w tym samym roku została wydana deklaracja niepodległości w USA).

• Źródłem bogactwa jest ludzka praca zaangażowana w wytwarzanie dóbr materialnych.

• Istniejący w społeczeństwie zasób pracy dostarcza określonej sumy wytworów, które służą zaspakajaniu potrzeb. Ta suma wytworzonych dóbr, które konsumowane są w ciągu roku przez społeczeństwo, stanowi dochód społeczny narodu (dochód narodowy).

• Podział pracy to czynnik rozwoju sił wytwórczych.

• Rozwój sił wytwórczych nastąpił pod wpływem:

• wzrostu sprawności każdego robotnika,

• oszczędności czasu,

• wynalezienia maszyn.

• Podział pracy sprawił, iż produkcja rzemieślnicza przekształciła się w produkcję manufakturową, ta z kolei w produkcję przemysłową.

• Podział pracy jest ograniczony rozległością rynku.

• Podział pracy był czynnikiem, który przyczynił się do wzrostu ogólnospołecznego dobrobytu.

• Poddane regułom konkurencji dążenie do własnych korzyści jest źródłem powszechnej pomyślności. Zbudowany na tym dążeniu system motywacyjny zapewnia właściwe warunki rozwoju.

• Życie w społeczeństwie sprawia, że najbardziej odmienne uzdolnienia, talenty są użyteczne, stają się wspólnym zasobem dóbr, z którego każdy człowiek może nabyć tę część produktu uzdolnień innych ludzi, jakiej potrzebuje.

Teoria wartości

Co jest najlepszym miernikiem wartości? Co jest źródłem wartości?

• Dwa rodzaje wartości:

• wartość użytkowa - wartość rozumiana jako użyteczność danego dobra, zdolność do zaspokojenia określonej potrzeby,

• wartość wymienna - wartość rozumiana jako możliwość nabycia innych dóbr, jaką daje posiadanie danego dobra.

• W społeczeństwie pierwotnym praca stanowiła ważne źródło i miernik wartości wymiennej dóbr. W społeczeństwach pierwotnych głównym czynnikiem decydującym o stosunku wymiennym, o wartości wymiennej była ilość pracy.

• W społeczeństwie cywilizowanym, w którym dokonał się proces akumulacji kapitału, wartość wymienna dobra (jego cena) powinna uwzględniać przebieg całego procesu produkcyjnego.

• W społeczeństwach cywilizowanych źródłem wartości wymiennej jest wynagrodzenie pierwotnych czynników produkcji zaangażowanych w procesie wytwórczym - ziemi, pracy i kapitału. Relacje wymienne i cena w społeczeństwach cywilizowanych zależy od wartości pracy (płacy), zysku z kapitału i renty gruntowej.

Krytyka merkantylizmu - w obronie wolnego handlu

• Smith krytykował merkantylistyczne ujęcie bogactwa, w myśl którego bogactwem jest kruszec.

• W każdym kraju ilość każdego towaru regulowana jest zależnie od popytu. Dotyczy to także złota i srebra.

• Kraje prowadzące między sobą handel osiągają z tego tytułu korzyść.

• Koncepcja przewagi absolutnej w handlu

Liberalizm Smitha - niewidzialna ręka rynku.

• Zdaniem Adama Smitha istnieje zgodność interesu osobistego z interesem społecznym.

• Nie jest potrzebna interwencja państwa w życie gospodarcze, gdyż gospodarka samoczynnie zapewnia równowagę ekonomiczną.

• Niewidzialna ręka rynku - zbiór sił działających na rynku, które zapewniają najlepszy rozwój gospodarczy i nie wymagają interwencji.

Niewidzialna ręka rynku koordynuje postępowanie ludzi, wpływa na ich decyzje i działania gospodarcze.

• Niewidzialna ręka rynku - automatyczny mechanizm równowagi, jaki kształtuje się na konkurencyjnym rynku, działania konkurencji, która wymusza od podmiotów racjonalne zachowanie, działanie systemu cen, które stwarzają dla ludzi cały system bodźców i informują o kierunkach zyskownych działań.

Idea państwa jako nocnego stróża

• Zapewnienie bezpieczeństwa przed zagrożeniami zewnętrznymi.

• Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego; ochrona obywateli przed przemocą, oszustwem i gwałtem ze strony innych ludzi (policja, sądy, system egzekwowania prawa i sprawiedliwości).

• Utrzymanie najbardziej potrzebnych instytucji użyteczności publicznej (dróg, szlaków komunikacyjnych, mostów, portów, roboty publiczne, rozwój infrastruktury oraz krzewienie oświaty, ochrona zdrowia).

System ekonomii klasycznej

Jean Baptiste Say (1767 - 1832); Traktat o ekonomii politycznej

• Program ekonomiczny Saya to nacisk na wolny handel zagraniczny i swobodę działań gospodarczych wewnątrz kraju.

• Say twierdził, że bogactwem narodu nie są jedynie przedmioty materialne, ale również wartości niematerialne - usługi.

• Say był przekonany o pozytywnej roli maszyn i wynalazków w życiu gospodarczym. Wprowadzenie maszyn zapewnia dynamiczny wzrost produkcji i ogólnospołecznego dobrobytu.

• Say dużą rolę przypisał działalności przedsiębiorców, jako osób, które realizują procesy wytwórcze i przyczyniają się do rozwoju gospodarczego.

• Prawa własności powinny być nienaruszalne, bo własność jest najpotężniejszym środkiem zachęcającym do działania.

• Prawo rynków - produkcja (podaż) sama tworzy rynki zbytu (popyt).

Produkcja tworzy zapotrzebowanie zgłaszane przez konsumentów.

Q_S = Q_D

• W związku z działaniem prawa rynków gospodarka nie może doświadczać kryzysów nadprodukcji, gdyż zawsze produkcja stwarza odpowiedni popyt, zawsze generuje wystarczającą siłę nabywczą.

• Państwo ma zajmować się usuwaniem przeszkód na drodze swobodnej gry sił rynkowych. Państwo powinno porzucić ingerencję w działalność gospodarczą.

Wykład 5

Thomas Robert Malthus (1766 - 1834); Rozprawa o prawie ludności i jego oddziaływaniu na przyszły postęp społeczeństwa (1798);





• Prawo ludnościowe - przy braku ograniczeń liczba ludności wzrasta w postępie geometrycznym, a podaż żywności rośnie w postępie arytmetycznym. Liczba ludności rośnie szybciej niż wzrasta podaż żywności, a więc prędzej czy później nastąpi przeludnienie.

• Żelazne prawo pracy - tylko ograniczenie płacy do minimum kosztów utrzymania może utrzymać klasę pracującą w niezmiennej ilości (nie ma wtedy bodźca do większej rozrodczości, ani do jej spadku).

• Hamulce prewencyjne - powściągliwość moralna, wstrzemięźliwość płciowa, późne zawieranie małżeństw, świadome planowanie rodziny, minimalny wiek pozwalający na zawarcie małżeństwa.

• Hamulce pozytywne - nędza, głód, epidemie, wojny, choroby itp.

• Malthus - pierwszy krytyk prawa rynków Saya.

Sytuacja społeczno-gospodarcza Anglii na początku XIX w.

• Podział na trzy grupy społeczne:

• kapitalistów (burżuazję przemysłową),

• proletariat (robotników),

• arystokrację (landlordów).

• Ustawy zbożowe (Corn Laws) - ruchome cła na importowane zboże (im tańsze było zboże zagraniczne, tym wyższe należało zapłacić cło).

Dawid Ricardo (1772 - 1823) Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817)

• Centralną osią teorii Ricarda był konflikt między arystokracją a kapitalistami. W konflikcie tym Ricardo reprezentował interesy kapitalistów, zwalczał klasę właścicieli ziemskich. Domagał się zniesienia ceł na zboże, które uważał za podstawową przyczynę trudności gospodarczych Anglii.

Teoria wartości Ricarda

Dwie klasy dóbr:

• dobra niepomnażalne pracą (o ich wartości decyduje ograniczona ilość, rzadkość) - ich podaż jest określona, sztywna i nie może ulec zwiększeniu pod wpływem zmiany cen tych dóbr. Wartość i cena tych dóbr zależy wyłącznie od popytu.





• dobra dowolnie pomnażalne pracą - takie, których można wytworzyć więcej w zależności od potrzeb, poprzez zastosowanie większych nakładów pracy. Dobra dowolnie pomnażane wymieniają się w stosunku do ilości pracy potrzebnej do ich wytworzenia. Zdaniem Ricarda jedynym źródłem wartości wymiennej jest ilość pracy zaangażowanej do wytworzenia towarów.




gdzie:

V - wartość wymienna

r - renta

i - stopa zysku

w - płaca

k - współczynnik

L - ilość godzin pracy

Teoria różniczkowej renty gruntowej

• Teoria renty opiera się na dwóch przesłankach:

• ilość urodzajnych gleb jest ograniczona,

• działa prawo malejącej wydajności ziemi.

• Aby wyżywić rosnącą populację, pod uprawę brane są coraz gorsze gleby. Obserwuje się wtedy spadek stopy przyrostu produktu ziemi.

• Lepsze grunty przynoszą wyższą rentę różniczkową, najgorsze gleby nie przynoszą renty wcale.

Działka	Rodzaj gleby	Czynniki produkcji (praca i kapitał)	Produkcja (buszle pszenicy)	Produkcja (buszle pszenicy)	Czynniki produkcji (praca i kapitał)	Nakłady (PN=2₤)	Renta gruntowa różniczkowa
A	urodz.	10	100	100	10	20	12
B	śr.urodz.	10	90	100	13	26	6
C	nieurodz.	10	80	100	16	32	0

P_p= 32₤

• Wnioski z teorii:

1. cena zboża będzie się kształtować na poziomie kosztu krańcowego produkcji na najgorszych glebach;

2. zasiew nowych obszarów rolnych (mniej urodzajnych) będzie prowadzić do wzrostu renty gruntowej posiadaczy żyźniejszych ziem;

D 100 20 40 (P_p=40₤) renta 0

C 8

B 14

A 20

3. przyczyną wzrostu cen zboża nie jest wzrost renty; wzrost renty jest skutkiem wzrostu cen. Ceny zbóż nie wzrastają z powodu wzrostu renty gruntowej, lecz jest odwrotnie - to renta wzrasta, gdyż rosną ceny zbóż.

Teoria podziału (dystrybucji) Ricarda

• w zdrowej sytuacji gospodarczej wytworzony dochód narodowy jest dzielony pomiędzy trzy klasy społeczne: arystokrację, kapitalistów I robotników w sposób, który zachęca kapitalistów do akumulacji kapitału, do rozwijania swoich interesów I tym samym prowadzi do rozwoju gospodarczego kraju.

• Ta sytuacja pogarsza się, gdy nałożone zostają cła zbożowe. Zmienia się udział poszczególnych klas w dochodzie narodowym. Spadają zyski kapitalistów, zwiększają się dochody arystokratów.

Wykład 6

Teoria przewagi absolutnej

	Wino (galony)	Sukno (jardy)
Anglia	800	1000
Portugalia	2000	400

Teoria przewagi komparatywnej

	Wino (galony)	Sukno (jardy)
Anglia	2500	1000
Portugalia	2000	400

John Stuart Mill (1806 - 1873) Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowanie do filozofii społecznej (1848)

• Bazą filozoficzną dla ekonomii Milla był utylitaryzm, filozofia stworzona przez Jeremiego Benthama i rozwinięta przez Milla.

• Filozofia utylitaryzmu podporządkowana jest zasadzie użyteczności; postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania największej ilości szczęścia (imperatyw: zawsze zachowuj się tak, aby skutkiem tego było jak największe szczęście jak największej liczby ludzi).

• Mill był socliberałem, zwolennikiem liberalizmu socjalnego, występował przeciwko wadom kapitalizmu, wypowiadał się krytycznie o ustroju wielkiego kapitalizmu. Dążył do pogodzenia liberalizmu gospodarczego z niezbędnymi reformami społecznymi.

• Program polityczno-ekonomiczny Milla to synteza liberalizmu i socjalizmu - chciał on utrzymania wolności i własności, lecz żądał interwencji państwa tam, gdzie interes indywidualny jest sprzeczny z interesem społecznym.

• Prawa i warunki rządzące produkcją opierają się na obiektywnych prawach przyrody, posiadają charakter praw fizycznych; są niezmienne, ponadczasowe, uniwersalne i wymykają się spod ludzkiej kontroli;

• W gospodarce działają np. następujące ogólne prawa: prawo ludnościowe, prawo zmniejszającej się wydajności ziemi; prawo rynków Saya i prawo zwiększającej się wydajności przemysłu.

• Prawa podziału wytworzonego produktu, prawa kierujące dystrybucję dochodów są przedmiotem ludzkiej woli, ludzie mogą zmienić reguły, które rządzą podziałem bogactwa.

Społeczeństwo nie może modyfikować funkcji i praw produkcji, ale na podstawie sądów wartościujących jest zdolna do zmian praw dystrybucji, do modyfikacji podziału wytworzonego dochodu.

• Homo oeconomicus - koncepcja racjonalnej jednostki ludzkiej kierującej się w swoim działaniu jedynie ekonomicznymi motywami, rachunkiem kosztów i korzyści. Celem działania homo economicus jest interes własny, w imię którego potrafi on chłodno kalkulować i dbać o jego maksymalizację.

• Człowiek ekonomiczny posiada doskonałe zdolności poznawcze, absolutną wiedzę oraz umiejętność dokonywania błyskawicznych i trafnych ocen sytuacji; jest nastawiony na efektywność, skuteczność.

• W ekonomii homo economicus jest modelowym, uproszczonym opisem wyborów człowieka, motywów, które nim kierują i założeń jakie są czynione względem jego działań. Współcześnie idea homo economicus to postulat racjonalności, zbiór założeń o takim zachowaniu człowieka, który maksymalizuje swoją funkcję użyteczności w warunkach ograniczeń.

• Mill nie twierdził, że ludzie są zawsze w pełni racjonalni i kierują się w działaniu jedynie ekonomicznymi motywami, uważał jednak, że są to jedyne motywy, które badanie naukowe może uwzględniać.

WCZESNA MYŚL SOCJALISTYCZNA:

(1) SOCJALIZM UTOPIJNY,

(2) SOCJALIZM NAUKOWY,

Prorocy socjalizmu utopijnego:

• Claude Henri de Saint-Simon (1760 - 1825) - O systemie industrialnym (1822)

• Francois Marie Charles Fourier (1772 - 1837) - Nowy świat przemysłowy i społeczny (1829)

• Robert Owen (1771 - 1858)

Saint-Simon → system industrialny - władza należy do ciał kolegialnych i parlamentu, w skład których wejdą reprezentanci uczonych i industrialistów (przedsiębiorców, przemysłowców, wytwórców, także rolników i kupców).

• Władza duchowa - Akademia

• Władza świecka - Rada industrialistów

• Zadanie systemu industrialnego - ustalenie planu gospodarczego

Fourier → falanster - wspólnota produkcyjno-konsumpcyjna, kolonia mieszkalno-rolniczo-produkcyjna, zrzeszenie producentów i konsumentów, którzy dobrowolnie, w sposób zorganizowany gospodarują razem na farmie, tworząc falangę (obszar - około 1 mili kwadratowej, ludność - 1600-2000 osób)

Falanga jako spółka akcyjna, w której zyski (dywidendy) dzielone byłyby na trzy nierówne części przypadające:

1. akcjonariuszom − członkom, którzy włożyli kapitał,

2. socjetariuszom − członkom, którzy wnieśli tylko swoją pracę, ale oszczędzając mogą się stać akcjonariuszami,

3. członkom falangi, którzy wnieśli swój wkład w postaci wiedzy teoretycznej i praktycznej.

Owen → eksperymentator z New Lanark w Szkocji.

Żaden człowiek nie jest lepszy od swojego otoczenia, nie kształtuje swojego charaktery sam, ten proces zależy od otoczenia, w którym żyjemy i pracujemy.

• Jean Charles Leonard Simonde de Sismondi (1773 - 1842)

Nowe zasady ekonomii politycznej, czyli o bogactwie i jego stosunku do ludności (1819)

• wyraziciel ekonomii drobnomieszczańskiej;

• krytyk prawa rynków Saya;

• zwolennik interwencji państwa w gospodarkę;

Interwencjonizm państwowy jest konieczny dla:

• przywrócenia równowagi między popytem i podażą na rynku,

• spowolnienia postępu technicznego,

• redystrybucji dochodów.

Sismondi krytykował nieograniczoną konkurencję, w niej upatrywał wszelkie zło kapitalizmu - konkurencja była dla niego powodem przyspieszenia postępu technicznego oraz czynnikiem odpowiedzialnym za zubożenie szerokich mas społecznych.

• Karol Marks (1818 - 1883) - Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej (1859); Kapitał (1867)

Wykład 7

• Karol Marks (1818 - 1883) - Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej (1859); Kapitał (1867)

Pięć formacji społeczno-gospodarczych:

1. wspólnota pierwotna,

2. niewolnictwo,

3. feudalizm,

4. kapitalizm,

5. socjalizm (komunizm).

FORMACJA GOSPODARCZO-SPOŁECZNA = BAZA + NADBUDOWA

Dialektyka

Dialektyka materialistyczna:

TEZA → ANTYTEZA…→ SYNTEZA

(synteza staje się) TEZA → ANTYTEZA → SYNTEZA

Cztery prawa dialektyki:

1. zjawiska społeczne są wzajemnie od siebie zależne, nawzajem się warunkują, determinowane są wewnętrzną koniecznością rozwoju historycznego;

2. istnieje przejściowość ustrojów społeczno-gospodarczych i politycznych, ciągle dokonuje się w niej zmiana, ciągle ewoluują 9prawo to godzi w konserwatyzm społeczny, polityczny i ekonomiczny);

3. rewolucja jest jedynym środkiem zmiany ustroju;

4. walka klas jest koniecznym prawem rozwoju społecznego, bez którego ustanie wszelkie życie społeczne.

Każdy towar (dobro wytworzone w celu wymiany) posiada:

• wartość użytkową - zależna od użyteczności; powstaje dzięki wydatkowaniu pracy konkretnej;

• wartość - ujawnia się w formie wartości wymiennej, która służy do wzajemnego porównywania różnych towarów; powstaje dzięki wydatkowaniu pracy abstrakcyjnej;

Wartość wymienną mierzy się czasem pracy niezbędnym do wytworzenia towaru (społecznie niezbędnym czasem pracy).

Siła robocza ma wartość, którą określa czas pracy niezbędny dla jej odtworzenia. Wartość siły roboczej to wartość środków utrzymania robotnika - siła robocza robotnika jest warta tyle, ile wynosi społecznie niezbędna praca potrzebna do utrzymania go przy życiu, ucieleśniona w dobrach, których potrzebuje do przeżycia.

Wartość wymienna towaru = c + v + m, gdzie

c - kapitał stały: wydatki na zakup surowców i odpisy amortyzacyjne z kapitału trwałego (całość kosztów, poza płacami, ponoszonych w procesie wytwórczym);

v - kapitał zmienny: wynagrodzenia za siłę roboczą (wydatki na płace i uposażenia);

m - wartość dodatkowa: nadwyżka przychodów ponad poniesione koszty produkcji, która powstaje w procesie wytwórczym.

Stopa wartości dodatkowej (stopa wyzysku) = m/v

Stopa zysku * = m/(c+v)

	Sytuacja początkowa	Bezwzględny (wydłużenie dnia pracy	Względny (zastosowanie lepszych maszyn
Czas pracy	8 godzin	10 godzin	8 godzin
Wartość kapitału stałego ( c )	400 zł	500 zł	500 zł
Wartość kapitału zmiennego [wartość siły roboczej] ( v )	200 zł	200 zł	200 zł
Wartość produkcji (c + v + m)	800 zł	1000 zł	1000 zł
Wartość dodatkowa ( m )	200 zł	300 zł	300 zł
Stopa zysku	33% (200/600)	43% (300/700)	43% (300/700)
Stopa wyzysku	100% (200/200)	150% (300/200)	150% (300/200)

Ekonomia subiektywno-marginalistyczna - lata 70 XIX w.

Sprawy rewolucji subiektywno-marginalistycznej:

• William Stanley Jevons (1835 - 1882), Teoria ekonomii politycznej (1871);

• Carl Menger (1840 - 1921), Zasady ekonomii (1871);

• Leon Marie Walras (1834 - 1910), Elementy czystej ekonomii (1874);

Ekonomia klasyczna

Ekonomia subiektywno-marginalistyczna

Przedmiotem badań - rozwój gospodarki (makroekonomia rozwoju); Przedmiotem analizy były klasy, grupy społeczne; Celem badań była odpowiedź na pytanie, w jakim kierunku zmierza społeczeństwo i gospodarka; Ważne miejsce w analizie zajmowała teoria wartości, koncepcje podziału dochodu; Analizowano politykę gospodarczą państwa, państwowy interwencjonizm, zakres wolności w życiu gospodarczym Ekonomia klasyczna podejmowała refleksje etyczne związane z gospodarowaniem

Cel analizy - jednostka gospodarująca; Metodologiczny indywidualizm 9hipotezy i twierdzenia ekonomiczne muszą być wyprowadzone z obserwacji zachowań jednostkowych); Subiektywizm metodologiczny - przedmioty poznania (zjawiska społeczno-gospodarcze) nie istnieją obiektywnie, lecz subiektywnie; Mechanizm kształtowania się cen na rynku; Swoboda wyboru między danymi alternatywami; Możliwość dokonywania substytucji; Definicje ekonomii określały jej przedmiot jako analizę ludzkiego wyboru w warunkach rzadkości dóbr (problem alokacji); Ekonomia marginalistyczna porzuciła rozważania etyczne, dążyła do osiągnięcia statusu nauki ścisłej; Analiza marginalna była zasadniczo teorią mikroekonomiczną.

Ekonomia marginalistyczna była etapem przejściowym między ekonomią klasyczną a ekonomią neoklasyczną.

Wykład 8

Użyteczność - satysfakcja wynikająca z konsumpcji dobra, poczucie zaspokojenia potrzeby, którą człowiek uzyskuje z konsumpcji dobra, zdolność dobra do zaspokojenia potrzeb; użyteczność to subiektywna miara stopnia zadowolenia, indywidualne odczucie psychiczne, które dla każdej jednostki gospodarującej ma inną wartość.

Rysunek

Prawo malejącej użyteczności krańcowej - zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większa aniżeli z kolejnej, następnej jednostki (I prawo Gossena).

Rysunek

Prawo równowagi konsumenta [kryterium maksymalizacji użyteczności] - jednostka człowiek w dążeniu do maksymalizacji swojego zadowolenia musi tak dzielić dostępne mu fundusze między konsumpcję różnych dóbr, aby krańcowe korzyści z tej konsumpcji były równe dla wszystkich dóbr (II prawo Gossena).

Wzór

Mikroekonomiczne prawo wymiany

Wzór

Prawo malejących przychodów krańcowych - wraz ze wzrostem zatrudnienia czynnika produkcji od pewnego momentu maleje produkt krańcowy dla kolejnych dawek tego czynnika.

Rysunek

Wzór

• Ekonomia szkoły austriackiej (wiedeńska szkoła psychologiczna)

Carl Menger (1840 - 1921); Friedrich von Wieser (1851 - 1926); Eugen von Böhm-Bawerk (1851 - 1914) - Kapitał i zysk z kapitału.

• Szkoła matematyczna (lozańska)

Leon Marie Walras (1834 - 1910); Antoin Augustin Cournot (1801 - 1877). Precursor; Vilfredo Pareto (1848 - 1923), podręcznik ekonomii politycznej (1906).

• Szkoła anglo-amerykańska

William Stanley Jevons (1835 - 1882);

Hermann Heinrich Gossen (1810 - 1858), precursor;

I prawo Gossena: pożytki płynące z kolejnych jednostek dobra maleją w miarę wzrostu zaspokojenia danej potrzeby;

II prawo Gossena: człowiek w dążeniu do maksymalizacji zadowolenia musi tak dzielić dostępne mu fundusze miedzy konsumpcje różnych dóbr, aby krańcowe korzyści z tej konsumpcji były równe dla wszystkich dóbr.

Francis Edgeworth (1845 - 1926); Philips Henry Wicksteed (1844 - 1927); John Bates Clark (1847 - 1938).

Historyzm niemiecki (XIX w.)

Charakter: krytyka założeń i tez ekonomii klasycznej;

analiza materiału historycznego;

Przyczyna powstania: sytuacja społeczno-gospodarcza Niemiec;

postawa światopoglądowa Niemców;

• jednostka istnieje dla państwa, które zapewnia jej opiekę i warunki dla stabilnej egzystencji;

• państwo było autorytetem, instytucją szanowaną, cieszącą się zaufaniem;

• priorytet działań państwa nad prywatnymi przedsięwzięciami jednostek;

• ekonomia powinna uwzględniać interesy państwa;

• obowiązkiem państwa jest ingerowanie w gospodarkę dla szybszego uprzemysłowienia i wzrostu potęgi militarnej;

• kraje będące na początku rozwoju gospodarczego muszą ten proces przyspieszyć, wstępując na inną ścieżkę rozwoju, niż zalecana przez ekonomię klasyczną i właściwą dla gospodarki brytyjskiej;

• powinno się chronić gospodarkę przed obcą konkurencją;

• protekcjonizm to skuteczne narzędzie polityki państwa w okresie wychodzenia z zacofania gospodarczego;

• idee wolnego handlu są fałszywe dla gospodarki niemieckiej;

• konieczna jest polityka gospodarcza, odpowiadająca ściśle historycznym warunkom narodu.

Trzy etapy historyzmu niemieckiego:

1. idea szkoły narodowej (Friedrich List),

2. starsza szkoła historyczna,

3. młodsza szkoła historyczna (neohistoryzm).

Historyzm ekonomiczny:

• Johann Gottlieb Fichte (1762 - 1814),

• Adam Heinrich Müller (1779 - 1829).

Wykład 9

Romantyzm ekonomiczny:

• Johann Gottlieb Fitche (1762 - 1814),

• Adam Heinrich Müller (1779 - 1829).

Niemiecka szkoła narodowa - Friedrich List (1789 - 1846) - Zarys amerykańskiej ekonomii politycznej (1827), Narodowy system ekonomii politycznej (1841)

• Nacisk na narodowy charakter gospodarowania i narodowy charakter praw ekonomicznych.

• Cel narodu - utrzymanie swego bytu i ciągłe doskonalenie.

• 5 stadiów rozwojowych:

• stan dzikości,

• stadium pasterstwa,

• stadium rolnictwa,

[pierwsze trzy nie wymagają polityki protekcyjnej]

• stadium rolniczo-przemysłowe,

[musimy chronić własny słaby przemysł czyli polityka protekcjonizmu]

• stadium rolniczo-przemysłowo-handlowe.

[na powrót otwarcie na zagranicę - liberalizacja handlu]

• List - prekursor teorii potencjału produkcyjnego; potencjał produkcyjny nie opiera się jedynie na zasobach materialnych, lecz także na kapitale duchowym narodu.

Starsza szkoła historyczna

• zakwestionowanie poglądów fizjokratów i klasyków o istnieniu obiektywnych praw ekonomicznych o powszechnej mocy obowiązującej;

• prawa ekonomiczne nie są powszechne, uniwersalne, ponadczasowe; należy rozważać je w odniesieniu do konkretnego, dokładnie określonego czasu i miejsca, do konkretnych warunków rozwoju danego narodu, w którym zostały zaobserwowane.

• Wilhelm Georg Friedrich Roscher (1817 - 1894)

Młodsza szkoła historyczna (1871 - 1918)

• zagadnienie integracji gospodarczej państwa niemieckiego;

• rozwiązanie sprzeczności interesów kapitalistów i robotników;

• Gustav von Schmoller (1838 - 1917); idea prymatu interesu narodu nad interesem jednostki, postulat prowadzenia badań ekonomicznych w ich historycznym kontekście;

• Ernest Engel (1821 - 1896) - statystyk, sformułował prawo Engela;

Max Weber (1864 - 1920) - socjolog, metodolog i ekonomista, czołowy przedstawiciel nauk społecznych XX wieku.

• Weber szukał pomostu między ekonomią, socjologią a psychologią społeczną.

• Usiłował pogodzić ze sobą ekonomie teoretyczną z historyczną.

Etyka protestancka a duch kapitalizmu (1904 - 1905)

Gospodarka i społeczeństwo (1922)

Historia gospodarcza (1924)

Etyka protestancka a duch kapitalizmu

• kapitalizm począł się z ducha reformacji religijnej - religia protestancka, jej moralność (etyka, etos pracy i oszczędzania), miały decydujący wpływ na powstanie i rozwój kapitalizmu;

• dwie tezy Webera:

• teza mocna: kalwinizm spowodował powstanie kapitalizmu,

• teza słaba: kalwinizm nie hamował rozwoju kapitalizmu;

• w katolicyzmie praca ma drugorzędne znaczenie w staraniach człowieka o zbawienie; tradycja chrześcijańska żywi pogardę dla dóbr doczesnych, przyznaje prymat wartościom religijno-moralnym;

• według etyki protestanckiej zabieganie o zbawienie jest równoznaczne z troską o pomnażanie dóbr doczesnych poprzez pracę;

• w protestantyzmie powodzenie w interesach gospodarczych dowodzi bożego błogosławieństwa, niepowodzenie jest dowodem braku łaski;

• mentalność protestancka pogodziła etykę z ekonomiką;

• sakralizacja pracy - praca to droga do zbawienia; zawód to powołanie;

• módl się i pracuj ⇒ módl się pracując (bądź cnotliwy i bogać się)

• protestantyzm nagannie traktował bezczynność spowodowaną posiadaniem bogactwa; marnotrawienie czasu było w etyce protestanckiej najcięższym grzechem człowieka;

• asceza protestancka legalizowała dążenie do zysku - asceza nie była walką przeciw bogactwu, lecz przeciw niewłaściwemu korzystaniu z posiadanego bogactwa;

• asceza nakładała przymus oszczędzania, uruchamiając proces akumulacji kapitału;

• reformacja religijna zrehabilitowała cnotę przedsiębiorczości;

• protestantyzm był przepojony ideą perfekcjonizmu (to co robisz, rób jak najlepiej), rozwijał cnoty oszczędności, ciężkiej pracy, punktualności, wstrzemięźliwości, uczciwości, dotrzymywania obietnic i umów, poświęcenia dla rodziny itp.;

• dla protestanta nędza to grzech, przejaw braku umiaru w konsumpcji, rozwiązłego życia, rozrzutności, słabego charakteru, lenistwa itp.;

• wskazany przez Webera związek etyki protestanckiej z rozwojem kapitalizmu nie był celem reformatorów religijnych - ich zamiarem była reforma religii, a nie ewolucja systemu gospodarczego;

Alfred Marshall (1842 - 1924) i szkoła z Cambridge

• Marshall - twórca ekonomii neoklasycznej; Zasady ekonomiki (1890)

• Ekonomia Marshalla to kompromis tradycji ekonomii klasycznej z podejściem szkoły historycznej i połączenia dorobku ekonomii klasycznej z dorobkiem rewolucji marginalistycznej (synteza neoklasyczna).

• Marshall - popularyzator analizy równowag cząstkowych.

• Ekonomia Marshalla była przede wszystkim mikroekonomią.

• Marshall sformułował koncepcję cenowej elastyczności popytu oraz cenowej elastyczności podaży i podał sposób mierzenia tych wielkości.

Rysunek

• Marshall wprowadził do teorii czynnik czasu, wyróżnił cztery okresy;

1. okres rynkowy (bardzo krótki) - podaż jest stała, doskonale nieelastyczna i tworzą ją zasoby danego towaru (zapasy); jest to okres tak krótki, że podaż nie może zareagować na zmianę ceny i przedsiębiorstwo nie może zmienić wielkości produkcji;

2. okres krótki - przedsiębiorstwo jest wstanie zmienić wielkość produkcji (podaż), ale nie ma możliwości zmiany mocy zakładu produkcyjnego (rozbudowy przedsiębiorstwa); na wielkość podaży składa się całkowita ilość towaru, jaka może być wyprodukowana z pomocą istniejącego w danej chwili zasobu pracy i kapitału;

3. okres długi - firmy mogą w pełni przystosować się do zmian rynkowych, rozbudować moce produkcyjne i dowolnie zmienić strukturę kosztów; w wyniku inwestycji może wzrastać zasób kapitału i ziemi, wszystkie koszty są zmienne, co pozwala na zmianę nie tylko struktury kosztów lecz także wielkości przedsiębiorstwa;

4. okres sekularny (bardzo długi) - jest to okres, w którym zachodzą najdłuższe procesy gospodarcze i społeczne, okres w którym możliwe są zmiany technologii, technik wytwórczych, a także zmiany demograficzne, np. zmiany liczby ludności.

• Marshall dał początek nowoczesnej ekonomii dobrobytu, prowadząc badania nad nadwyżką (rentą) konsumenta i producenta.

Marshallowska teoria ceny

• analityczne ramy równowagi cząstkowej

• założenia o istnieniu konkurencji doskonałej

• na rynku powinno obowiązywać prawo jednej ceny

• cena popytu to cena, którą konsument jest skłonny zapłacić za dobro w zależności od ilości konsumowanych jednostek

• cena podaży to koszt produkcji danego dobra, wynagrodzenie czynników produkcji (suma płac, zysku i renty).

rysunek

Wykład 10





Krzywa podaży kształtowana poprzez koszty produkcji

Krzywa popytu kształtowana użytecznością.

Krzywe podaży dla okresu krótkiego.





• im krótszy jest rozważany okres, tym większe znaczenie na wartość dobra ma popyt (użyteczność)

• w okresie dłuższym wzrasta wpływa kosztów produkcji (podaży) na wartość

Arthur Cecil Pigou (1887 - 1959) - pionier dwóch nowych kierunków w ekonomii: ekonomiki obrony i ekonomiki dobrobytu.

• dobrobyt społeczny - suma satysfakcji wszystkich ludzi, która została uzyskana z istniejącego dochodu (dobrobyt jest związany i uzależniony od wielkości i podziału dochodu narodowego)

• Pigou dopuszczał możliwość umiarkowanej interwencji państwa w gospodarkę, której celem byłaby redystrybucja dochodów zwiększająca dobrobyt społeczny

• interwencja jest szczególnie niezbędna, gdy zawodzi wolny rynek oraz mechanizm konkurencji i tylko działania państwa mogą zapenić:

1. należyty przebieg procesów gospodarczych

2. racjonalne wykorzystanie czynników wytwórczych

3. sprawiedliwy, bardziej równomierny podział dochodu narodowego

4. względną trwałość dochodów społeczeństwa

• Externelities - efekty zewnętrzne (koszty i korzyści zewnętrzne)

• koszty zewnętrzne - na niektórych rynkach istnieje różnica między prywatnym kosztem dobra (kosztem jaki ponosi jego producent), a kosztem społecznym; są to wszystkie skutki produkcji, które nie są uwzględnione w kosztach produkcji, lecz któ®e generują niekorzystne ze społecznego punktu widzenia zjawiska, wymagające poniesienia przez społeczeństwo pewnych kosztów (np. hałas, zanieczyszczenie środowiska, składowanie niebezpiecznych dla zdrowia odpadów)

Charakterystyka ekonomii neoklasycznej:

• Równowaga - cel, do którego rynek zmierza w sposób automatyczny i jest to stan dla niego normalny, w stosunku do którego każdy inny ma charakter wyjątkowy i przejściowy (rynek dóbr, rynek czynników produkcji, rynek pieniężny);

• Homogeniczność czynników produkcji (kapitału i pracy);

• Pełne wykorzystanie zasobów (bo jest równowaga);

• Bezkontekstowość;

• Główny problem - alokacja zasobów i dóbr w gospodarce;

Teoria równowagi ogólnej Leona Walrasa

• integruje ze sobą stronę popytową i podażową procesu gospodarczego, poszukuje warunków równowagi jednocześnie na wszystkich rynkach gospodarki;

• sprawiedliwość w wymianie będzie miała miejsce wtedy, gdy:

1. dobro będzie miało jedną cenę w każdym miejscu gospodarki;

2. cena dobra będzie równa kosztom jego wytworzenia

• oba warunki będą spełnione w warunkach wolnej konkurencji;

• konkurencja jest korzystna ze względów ekonomicznych i moralnych;

Modele cząstkowe a model ogólny

Założenia modelu równowagi ogólnej:

• preferencje i upodobania konsumentów są ustalone i niezmienne;

• nie ulegają zmianom technologie produkcji;

• nie zmienia Si,ę struktura instytucjonalna gospodarki;

• model, analizowany podmiotowo, tworzą: gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (model nie uwzględnia istnienia państwa);

• gospodarstwa domowe (konsumenci) zgłaszają popyt na dobra finalne; jednocześnie są właścicielami czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitału), które oferują przedsiębiorstwom i otrzymują wynagrodzenie (w postaci renty, płacy lub zysku);

• przedsiębiorstwa zgłaszają popyt na czynnik produkcji, z pomocą których produkują dobra finalne, kupowane przez gospodarstwa;

• równowaga - sytuacja gdy na wszystkich rynkach dóbr finalnych i czynników produkcji wielkość żądana jest równa wielkości oferowanej (popyt = podaż) [gdy na każdym rynku ustali się cena równowagi, zrównująca popyt z podażą].

Instytucjonalizm amerykański

Pozaekonomiczne inspiracje dla instytucjonalizmu:

• ewolucjonizm (darwinizm społeczny);

• psychologia funkcjonalna (behawioryzm);

• socjologia;

• antropologia kulturowa;

• pragmatyzm (instrumentalizm);

• związki między systemem prawnym a gospodarką.

Thorstein Bunde Veblen (1857 - 1929)

• 1899 - Teoria klasy próżniaczej

• 1904 - Teoria działalności przedsiębiorczej

Według Veblena człowiek kieruje się czterema instynktami:

1. Opiekuńczą skłonnością wobec rodziny i członków wspólnoty rodowej,

2. Instynktem dobrej roboty,

3. Czystą ciekawością poznania,

4. Zachłannością.

Z instynktów rodzą się ludzkie postawy i działania. Niektóre z tych postaw są powielane przez innych, rozprzestrzeniają się, powszechnieją. Pewne sposoby postępowania tworzą ogólne wzorce zachowań dla społeczeństwa, utrwalają się w określonej formie jako powszechnie akceptowane normy społeczne.

Instytucje społeczne - utrwalone postawy, wzorce myślenia i zachowania, ludzkie nawyki, zwyczaje, obyczaje, tradycje.

Wykład 11

Instytucje - utarte zwyczajowo sposoby regulowania procesów życiowych społeczeństwa w odniesieniu do środowiska materialnego, w którym społeczeństwo żyje.

Instytucje to dominujące sposoby myślenia, uwzględniające warunki społeczne, funkcje jednostki; to nawyki myślowe lub ugruntowane sposoby ujmowania zjawisk, sposoby radzenia sobie w świecie niepewności i ryzyka przez wprowadzenie do niego pewnych zrutynizowanych zachowań. Instytucje społeczne to również różnego rodzaju metody działania, które zostały usankcjonowane zarówno przez długotrwałą praktykę, jak i przez obowiązujące prawo, obyczaje, zwyczaje, normy moralne i religijne.

Według Veblena badanie instytucji powinno być głównym zadaniem ekonomii. Ekonomia powinna wyjaśnić, jak instytucje powstają, jak się rozwijają, jakie są ich główne formy, jakie konsekwencje może mieć każda z tych form dla rozwoju działalności gospodarczej itp.

Veblen utożsamiał rozwój instytucji społecznych z rozwojem samego społeczeństwa. Uważał, że ekonomia powinna badać zachowania ludzi w ich ciągłej adaptacji do środowiska przyrodniczego i społecznego; powinna być badaniem ewoluującej struktury instytucjonalnej społeczeństwa.

Teoria klasy próżniaczej - wizja ewolucji społecznej. Veblen wyróżnił wtedy cztery stadia ewolucji kulturowej człowieka:

• pierwotna faza pokojowej dzikości (Era Dzikości),

• faza łupieżcza, lub okres kultury łupieżczej (Era Barbarzyństwa),

• stadium quasi-pokojowego rozwoju wytwórczości (Era Rzemiosła),

• faza pokojowej organizacji wytwórczości (Era Technologii Maszynowej).

• Era Dzikości - wspólnoty pierwotne kierowały się przede wszystkim instynktem opieki nad rodziną i członkami plemienia oraz instynktem dobrej roboty; brak instytucji własności prywatnej i instytucji państwa; powstały pierwsze nawyki, zwyczaje i wzorce zachowań, których ewolucja oznaczała powolne przejście do drugiej fazy rozwoju.

• Era Barbarzyństwa - istnieją już społeczeństwa i kultury o łupieżczym i barbarzyńskim charakterze; wykształciła się wojownicza mentalność polegającą na chęci przejęcia wytworów cudzej pracy drogą wojny, podboju, grabieży (zaistniały już pierwotne warunki ekonomiczne); rozwój sił wytwórczych zrodził podstawy do rozwarstwienia społecznego, podziału na bogatszych i biedniejszych; pojawiła się własność prywatna, a w ślad za nią instytucja państwa; wyraźny podział wykonywanych prac na zajęcia męskie i kobiece; utwierdza się rywalizacja jako główny motyw aktywności mężczyzn; czas narodzin klasy próżniaczej.

• Era Rzemiosła - czas przestrzegania porządku i pokoju, przy jednoczesnym istnieniu w życiu społecznym wielu elementów przymusu fizycznego i antagonizmów klasowych; zmalała rola jawnej grabieży, wzrosło znaczenie prestiżu i pozycji społecznej; w społeczeństwie większego znaczenia nabrało okazywanie zewnętrznych oznak bogactwa.

• Era Technologii Maszynowej - zanikł przymus fizyczny, pojawił się przymus ekonomiczny; manifestacja bogactwa polegająca na próżnowaniu na pokaz zastępowana jest ostentacyjną konsumpcją; podział na dwie grupy zajęć: zajęcia pieniężne (związane z własnością i przywłaszczeniem) i zajęcia przemysłowe (związane z produkcją); w kulturze pieniężnej awans do klasy próżniaczej odbywa się przez uprawianie zawodów pieniężnych; konflikt pomiędzy światem interesów i światem przemysłu.

Klasa próżniacza jest konserwatywna, z oporem reaguje na zmiany instytucji i konieczność przystosowania się do nowej sytuacji gospodarczej.

Funkcją klasy próżniaczej w ewolucji społecznej jest opóźnianie postępu i zachowanie tego co przestarzałe. W tym celu kultywuje postawę konserwatywną, która jest oznaką dobrego tonu, atrybutem szlachetności.

Inni przedstawiciele instytucjonalizmu amerykańskiego:

• Wesley Clair Mitchell (1874 - 1948) - profesor Columbia University, współzałożyciel I dyrektor naukowy Narodowego Biura Badań Ekonomicznych, autor książki Historia pieniądza zastępczego (1903), Cykle gospodarcze: problem i jego postawienie (1927),

• John Rogers Commons (1862 - 1945) - twórca ekonomiki pracy, autor dzieła Postawy prawne kapitalizmu (1924), Ekonomika instytucjonalna (1934).

John Maynard Keynes (1883 - 1946)

• Ekonomiczne konsekwencje pokoju (1919),

• Traktat o reformach pieniężnych,

• Traktat o pieniądzu (1931),

• Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936),

• Jak zapłacić za wojnę? (1942).

Przesłanki teorii Keynesa

• neoklasyczna ekonomia nie jest w stanie wyjaśnić przyczyn występowania wielu negatywnych zjawisk gospodarczych (bezrobocie);

• negacja prawa rynków Seya; wzrost podaży nie prowadzi do takiego samego wzrostu [popytu; w gospodarce nie występuje automatyczna równowaga miedzy wzrostem produkcji a wzrostem wydatków;

• siły rynkowe samoistnie nie są w stanie zapewnić gospodarce stabilnego stanu pełnego zatrudnienia;

• równowaga gospodarcza może kształtować się przy różnym poziomie wykorzystania czynników produkcji, niekoniecznie w stanie ich pełnego zatrudnienia;

• państwo musi prowadzić aktywną politykę gospodarczą.

Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza

• Keynes uważał, że jego koncepcja jest teorią ogólną, w odróżnieniu od teorii neoklasycznej, która opisuje jedynie szczególny przypadek, gdy równowaga ustala się przy pełnym wykorzystaniu zasobów.

Koncepcja Keynesa jest ogólna, ponieważ opisuje gospodarkę w wielu różnych stanach równowagi, a stan równowagi ekonomii neoklasycznej jest jednym z wielu możliwych i to stanem najmniej prawdopodobnym w gospodarce.

• Gospodarka nie posiada samoczynnego mechanizmu, który zapewnia jej właściwy stan równowagi. Równowaga w gospodarce może ukształtować się przy niewielkim poziomie inwestycji, przy niewielkim poziomie produkcji, przy niewykorzystanym potencjale produkcji (przy istnieniu bezrobocia i przy niepełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych).

Diagnoza Keynesa:

1. gospodarka w stanie recesji może w niej pozostawać dowolnie długo, gdyż nie istnieje żaden samoistny mechanizm, któryby ją z tego stanu wyciągnął;

2. koniunktura zależy od inwestycji; jeśli przedsiębiorcy ograniczają nakłady inwestycyjne, to rozpoczyna się proces kurczenia się gospodarki;

3. inwestycje prywatne są niepewnym kołem zamachowym gospodarki; skoro przedsiębiorstwa są niezdolne do inwestycji, to państwo swoją działalnością musi tę lukę wypełnić.

• Neoklasyczna teoria zatrudnienia przypisywała mechanizmowi rynkowemu właściwość sprowadzania gospodarki

Wykład 12

Krzywa





Krzywa





Krzywa Phillipsa





⇧M · V = Y · P⇧

Milton - twórca ekonomicznej szkoły w Chicago.

Friedman - propaguje wolny rynek.

Robert Lucas - twórca teorii racjonalnych oczekiwań.





Współczesna myśl ekonomiczna

7 szkół współczesnej ekonomii (metodologia Kuhna i Lakatosa):

1. ekonomia neoklasyczna (głównego nurtu)

2. szkoła austriacka (postaustriacka)

3. szkoła chicagowska (monetaryzm)

4. ortodoksyjna szkoła keynesistowska

5. szkoła postkeynesowska

6. ekonomia instytucjonalna i ewolucyjna [nowa ekonomia instytucjonalna]

7. ekonomia marksistowska i radykalna

7 szkół współczesnej makroekonomii (Edmund Phelps):

1. prawdziwy ortodoksyjny keynesizm

2. monetaryzm

3. nowa makroekonomia klasyczna

4. nowa ekonomia keynesowska

5. makroekonomia strony podażowej

6. neoklasyczna teoria realnego cyklu koniunkturalnego

7. szkoła strukturalistyczna (bezpieniężne teorie wahań bezrobocia).

Formalistyczna rewolucja lat 50.

• Absolutne pierwszeństwo formy ekonomicznych argumentów nad treścią;

• Rewolucja formalistyczna ugruntowała w ekonomii perspektywę badawczą skupioną na równowadze;

• Rewolucja dokonała się pod wpływem tekstów:

1. Kenneth Arrow

Ekonomia ewolucyjna Josepha Schumpetera

• Teoria rozwoju gospodarczego (1912);

Innowacyjna działalność przedsiębiorcy stanowi źródło wzrostu gospodarczego.

Do działań innowacyjnych należą:

1. Wytworzenie nowego produktu lub wprowadzenie na rynek towarów o nowych właściwościach;

2. Posłużenie się nową metodą produkcji;

3. Znalezienie nowego rynku zbytu;

4. Zdobycie nowych źródeł surowców;

5. Wprowadzenie nowej organizacji, metody zarządzania.

Przedsiębiorca - osoba zrywająca z rutynowymi zachowaniami życia gospodarczego, pionier, odkrywca, modernizator o twórczej osobowości. Przedsiębiorca to ktoś, kto posiadł ducha przedsiębiorczości, kto wychodzi poza przyzwyczajenia, przezwycięża trudności, porzuca szablonowy sposób myślenia. O tym, czy ktoś jest przedsiębiorcą nie decyduje zawód, społeczna ani klasowa przynależność, ale wykorzystywana funkcja, polegająca na dokonywaniu innowacji.

• Cykle gospodarcze (1939)

Gospodarka - ciągle zmieniający się system, który nie tylko wzrasta, co raczej ewolucyjnie rozwija się. Z uwagi na charakter i zakres czasowy wyróżnić można trzy elementy rozwoju (3 i):

1. inwencje (inventios); fakty naukowe lub techniczne stwarzające możliwości innowacyjne;

2. innowacje (innovations); działanie polegające na zastosowaniu inwencji;

3. imitacje (imitations); powielanie zachowań innowacyjnych przez innych, naśladownictwo.





• Kapitalizm, Socjalizm, Demokracja (1942);

twórcza destrukcja - przemysłowa mutacja, która bezustannie przekształca (rewolucjonizuje) od środka strukturę gospodarczą kapitalizmu, bezustannie burzy starą i ciągle tworzy nową.

Ewolucja kapitalizmu to poddany siłom konkurencji nieustający proces burzenia, niszczenia, a zarazem budowa na tych gruzach nowego, która jest możliwa dzięki innowacjom przedsiębiorców.

Przewaga konkurencyjna monopoli i dużych korporacji doprowadzi do wyeliminowania przedsiębiorców (depersonifikacja funkcji przedsiębiorcy) i spadku poparcia dla własności prywatnej jako ekonomicznej podstawy kapitalizmu.

Upadek kapitalizmu jest powodowany jego sukcesem; w wyniku odniesionych przez kapitalizm sukcesów wyczerpią się jego możliwości rozwojowe i nastąpi zniszczenie kreatywnej funkcji przedsiębiorcy. Proces kapitalistyczny niszcząc swoje ramy instytucjonalne tworzy jednocześnie warunki dla powstania.

Wysławianie, idealizowanie postaci lub wydarzenia.

59

HME by BB & EOP 2005/2006

59

PRACA

praca produktywna

praca jałowa

dostarcza surowców z łona i za pomocą sił ziemi (szeroko rozumiane rolnictwo, górnictwo). Tylko tu powstaje DOCHÓD CZYSTY rozumiany jako nadwyżka produktu w stosunku do włożonego wcześniej nakładu.

nie dostarcza nowych zasobów materialnych, lecz jedynie przetwarza produkty dostarczone przez rolnictwo, czyli pracę produktywną (rzemiosło i przemysł). Ale nie znaczy to, że jest to praca zbędna.

Teoria klas dzieli społeczeństwo na trzy klasy

KLASA PRODUKCYJNA

KLASA JAŁOWA

KLASA WŁAŚCICIELI

osoby stale zatrudnione przy pozyskiwaniu surowców (rolnicy, dzierżawcy gruntów, rybacy, górnicy)

ludność żyjąca z własnej pracy, przetwarzająca część produktu czystego, ale nie pomnażająca jego wielkości (rzemieślnicy, kupcy, robotnicy najemni).

Posiadacze gruntów (arystokracja); działalność publicznoprawna i administracyjna tej klasy istotnie wpływa na proces wytwarzania produktu czystego i na jego podział.

(6)

surowce do

wytwarzania towarów

1 mln ₤

(5)

żywność

1 mln ₤

(4)

towary

1 mln ₤

(3)

zakup towarów

1 mln ₤

2 mln

autokonsumpcja

(2)

żywność

1 mln ₤

(1)

dzierżawa

2 mln ₤

Klasa

produktywna

Klasa

właścicieli

Klasa

jałowa

NALEŻNOŚCI

ZAKUP

t

przyrost ludności

(postęp geometryczny)

produkcja żywności

(postęp arytmetyczny)

S

D

D

prawa

produkcji

prawa

dystrybucji

⇒

⇐

STOSUNKI PRODUKCJI, czyli zasady gry - reguły i relacje dotyczące ludzi (statyczne)

Stosunki społeczne (relacje człowiek-człowiek)

Stosunki własności (relacje człowiek - rzecz)

Stosunki produkcji to przede wszystkim relacje między kapitałem a pracą

BAZA

SIŁY WYTWÓRCZE - technologia stosowana przez społeczeństwo w wytwarzaniu dóbr materialnych, czynniki produkcji (dynamiczne)

SW

SP

SN

SPOŁECZNA NADBUDOWA - jej celem jest utrzymanie historycznie ukształtowanych stosunków produkcji (np. prawo, religia, instytucja państwa, kultura, tradycja, nauka)

Proces wytwórczy

c + v + m

c +v

political economy

(ekonomia polityczna)

economics

(ekonomika)

⇒

D

Pe

Q_S = Q_D

S

Pe

S

45°

Y₁

Z₁

Y₂

Z₂

C + I + G

∆

LM

IS

stopa inflacji

B

C

A

stopa bezrobocia

C

A

Nadzieja zysku

impuls innowacyjny

Fala innowacji i imitacji

Ożywienie

koniunktura

Nadmierne zdolności wytwórcze

Zanik zysku innowacyjnego

Depresja

---