Subkultury młodzieżowe - sprejowcy (grafficiarze)

Każda dojrzewająca osobowość młodego człowieka domaga się uczestnictwa w grupie. Pojawia się chęć dostrzeżenia własnej odrębności i związana z tym chęć bycia sobą. Prowadzi to często do odrzucenia przyjmowanych dotąd wzorów, norm i autorytetów. Młody człowiek w sytuacji niepewności i zagubienia potrzebuje wsparcia psychicznego i moralnego. Dzięki przynależności do grupy odnajduje wartości, normy i wzory zachowania. Ogromna popularnością cieszą się grupy nazywane subkulturami lub podkulturami młodzieżowymi.

Subkulturę należy rozumieć jako wartości i normy obowiązujące w grupie społecznej stanowiącej całość szerszej zbiorowości, odmienne od obowiązujących ogół społeczeństwa. Funkcjonowanie subkultur młodzieżowych jest w dużej mierze uzależnione od stabilnej sytuacji politycznej i gospodarczej kraju, od szans i możliwości zaspokojenia potrzeb młodzieży.

Przynależność do określonych subkultur młodzieżowych, niejednokrotnie wzbudza niechęć w społeczeństwie. Agresja zewnętrzna młodzieży i bunt są ucieczką od własnych problemów. Członkowie subkultur często są sprawcami przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu i mieniu. Ich zachowanie cechuje chęć wyżycia się, szpan, brutalność, chuligaństwo i wandalizm.

Młodzież identyfikuje się z grupą :

• ideowo - wykazując poprzez przyjętą ideologię swój stosunek do rodziny, szkoły, społeczeństwa

• zewnętrznie za pomocą ubioru, niekonwencjonalnych zachowań, upodobań do słuchania określonego gatunku muzyki.

Zjawisko subkultur młodzieżowych należy traktować jako problem społeczny, gdyż bardzo niepokojący jest fakt demoralizacji młodzieży. Szacuje się, że skupionej w subkulturach naruszającej porządek prawny jest jej około 20 tysięcy.

Grupy młodzieżowe cechuje duża rozpiętość wiekowa przynależności subkulturowej, gdyż skupiają one niejednokrotnie nieletnich i dorosłych jednocześnie. Jest to nie tylko młodzież szkolna, są wśród nich nie uczący się i niepracujący. Do poszczególnych grup subkulturowych wciąż napływają nowi członkowie.

Kategorię subkultury - można z powodzeniem odnieść do działań społecznych części młodzieży przeciwko zasadom świata ustanowionego przez dorosłych, w którym rządzi często przemoc, korupcja, fałsz i egoizm. Młodzieżowa aktywność przejawiła się m.in. poprzez działalność w ugrupowaniach opozycyjnych o kontestacyjnym lub tylko anarchizującym charakterze, uczestnictwem w festiwalach rockowych (np. Jarocin) i w ruchu religijnym (np. oazowym). W grupach nieformalnych kształtowała się nowa świadomość m. in. przez alternatywny styl życia, nieprzystosowanie do panujących kanonów. Sposób postępowania, mówienia itp. ma związek z tzw. patologią społeczną. Następuje - między generacyjny proces przenoszenia patologicznych wartości.
Na współczesne ruchy subkulturowe złożyły się m.in. wypracowane przez nurt kontrkulturowy wzorce. Dużą rolę odegrała muzyka rockowa, prądy filozoficzne, polityka, sztuka itp. Silny wpływ wywarł: nurt egzystencjonalny, szczególnie w krajach Europy Wschodniej - jako przeciwwaga dla Marksizmu. Postawy te pojawiały się wielokrotnie w autoanalizach egzystencjonalistów, w muzyce rockowej, pragnieniu wyeliminowania wszelkiej kontroli, w rozważaniach na temat mitu Erosa i Tanatosa. Wspólnoty młodzieżowe, w tym subkulturowe stanowi± tego rodzaju ekspresję potrzeb ludzkich, która rodzi się z inicjatywy poszczególnych jednostek i grup usiłujących na własną rękę szukać prawdy, piękna, miłości, godności, akceptacji. Wartości antykultury powstają w małych i wspólnotowych grupach, z reguły nie aprobowanych społecznie, eksperymentujących, szukających przeżyć - co jest ich cechą wyróżniającą - poza kulturą oficjalną, szukając nieraz na ślepo, wybierając błędną drogę.

Subkultury młodzieżowe w świetle ocen oficjalnej polityki kulturalnej jest to antykultura; rodzaj kulturowego barbarzyństwa, niebezpiecznej kontestacji politycznej, zadym, happeningów, starć z policją.

Stigma (słowo grec.) oznacza piętno, ślad ukłucia. Stygmatyzacja powiązana jest z uprzedzeniami (np. kolor skóry), ze skłonnością do etykietowania słownego (żebrak, włóczęga). Każda etykietka wzbudza lęk czy awersję, uruchamia emocje. Stygmatyzacja ułatwia zrozumienie procesu, różnicowanie się subkultur młodzieżowych oraz ich antagonistyczne, a niekiedy wręcz wrogie do siebie nastawienie.

Każdy młody człowiek potrzebuje grupy, "która umożliwiłaby mu zrealizowanie potrzeby przynależności, akceptacji i uznania, szuka tzw. grupy autentycznej. Nie należą do nich, niestety, grupy formalne tworzone dla młodzieży przez dorosłych np. koła zainteresowań, sekcje sportowe itp."

Należą do nich grupy nieformalne; wśród których ogromną popularnością obecnie cieszą się grupy nazywane subkulturami bądź podkulturami młodzieżowymi. Pojęcia te używane są zazwyczaj zamiennie.

Pojęcie "podkultura" w literaturze naukowej stosowane jest od niedawna. Ryszard Dyonizak scharakteryzował subkulturę w sposób następujący: "Gdy wiele jednostek ma podobne problemy i gdy na gruncie wspólnych zainteresowań i dążeń powstają dość trwałe więzi między rówieśnikami, którzy tworzą im tylko odpowiadające i ich tylko obowiązujące normy, wartości i wzory, to pewna całość tych norm, wartości i wzorów stanowi podkulturę określonej zbiorowości." (Dyonizak 1965, s.12)

Cloward i Ohlin wyróżniają trzy typy podkultur młodzieżowych:

1. Podkultura typowo przestępcza, rodząca się w dobrze zintegrowanych środowiskach, w których występują różne formy przestępczej działalności dorosłych. Wzory zachowań przestępczych prezentowane przez dorosłych są przejmowane przez młodzież, która stopniowo angażuje się w przestępczość - najpierw w gangach młodzieżowych traktowanych jako staż, a następnie w rozmaitych formach przestępczości dorosłych, aż po udział w syndykatach przestępczych. W tej sytuacji, gdy istnieją nielegalne drogi prowadzące do sukcesu, przestępczość traktowana jest przez młodzież jako normalny sposób życia - czyli trudno mówić o nieprzystosowaniu społecznym młodzieży wyznającej tę podkulturę.
2. Podkultura konfliktu, powstająca na obszarach źle zintegrowanych, o dużej mobilności członków grup i ogólnej niestabilności, gdzie istnieje ograniczony dostęp do wzorów przestępczych dorosłych, w związku, z czym wzory zachowań służące osiągnięciu wyższego statusu pochodzą głównie od rówieśników. W ramach tej podkultury tworzą się zwłaszcza gangi chuligańskie nastawione na bójki i wandalizm, a szczególnie cenione tam wartości to odwaga, bojowość i siła fizyczna - prestiż mają zwłaszcza ci, którzy wyróżniają się w walkach między gangami.

3. Podkultura wycofania się, zwana również podkulturą podwójnie przegranych. Skupia ona tę młodzież z warstw niższych, która nie ma możliwości osiągnięcia sukcesu w drodze legalnej, a której nie powiodło się także w adaptacji nielegalnej (dwa poprzednie sposoby). Sposób ten wybiorą również ci, którzy działania bezprawne odrzucili jako sprzeczne ze swoim kodeksem moralnym. Jest to przede wszystkim podkultura narkomanów, a przestępczość występuje tu głównie w formie nielegalnej dystrybucji środków odurzających, by z czasem pojawić się jako różnorodne działania zmierzające do zdobycia środków odurzających. (Pęczak 1992, s. 36-38).

Jak zatem widać przeważnie termin podkultura wiąże się z patologią społeczną, nieprzystosowaniem czy z podważaniem obowiązujących norm. Dzieje się tak dlatego, że już w samej etymologii słowa "subkultura" zdaje się zawierać "to, co niższe", gorsze. I wiele zjawisk, określanych przy użyciu tego słowa, odpowiada takiemu właśnie rozumieniu jego sensu. Przykładem może być, np.: agresywne zachowania skinheadów, bijatyki na stadionach piłkarskich, wzajemna agresja różnych grup młodzieży. Mówi się też o subkulturach narkomańskich, pijackich, przestępczych. Ma to swoje uzasadnienie, "gdyż termin subkultura zaczął być pierwotnie używany w naukach społecznych w odniesieniu do grup spatologizowanych, pozostających w konflikcie ze społeczeństwem. Nieco upraszczając można powiedzieć, że pojawienie się młodzieżowych gangów wywołało u badaczy potrzebę nadania owym gangom wspólnej nazwy."

Każda subkultura młodzieżowa może być stworzona przez niewielką grupę osób, ale w jej skład może wchodzić czasami kilkadziesiąt milionów osób. Przykładem tak rozbudowanej i licznej podkultury mogą być punki, rozsiane po całym nieomal globie ziemskim. Co nie zaprzecza istnieniu mniejszych grup punków w obrębie jednej subkultury. Aby jakąś zbiorowość można było nazwać grupą konieczne są do spełnienia następujące warunki:

1. Poczucie przynależności, czyli świadomość "my" cechującego członków.
2. Zasada odrębności powodująca, że inni są określani w kategoriach "oni" lub "wy".
3. Wspólne wartości i wypływające z nich normy.

4. Wewnętrzna organizacja grupy.

Większość podkultur ma swoją własną ideologię. Natomiast nie we wszystkich ruchach młodzieżowych można ją określić. Nie ma jej np. subkultura metalowców. W tej subkulturze wspólną wartością traktowaną czasami jako wyjątkowe święto jest uczestnictwo w koncertach, wspólne wysłuchanie muzyki, dzielenie się przeżyciami. Co się zaś tyczy celów to są one na ogół dwojakiego rodzaju: albo są wymysłem członków grupy np. wspólne pójście na koncert czy spędzenie przyjemnego wieczoru przy kuflu piwa; albo są one wyznaczone przez grupę nadrzędną. Może tu posłużyć przykład celu wspólnego dla wszystkich skinheadów, a mianowicie tzw. "równanie w dół", czyli ściągnięcie wszystkich na własny, niski poziom życia. Uczestnictwo w grupie daje poczucie przynależności, które jest sprawą zasadniczą dla funkcjonowania subkultury. Słabe poczucie więzi, lub jego brak, prowadzi do wyobcowania jednostki, a nieraz i do zerwania wszelkich więzów z grupą.
Większość subkultur młodzieżowych kładzie nacisk na przyjemne spędzanie czasu, graniczące niejednokrotnie z biernym wyczekiwaniem, że coś się może zdarzyć. Niejeden z nas widział zapewne grupę punków siedzącą na chodniku i spędzającą w ten sposób cały dzień. To marnowanie czasu jest chyba konieczne dla młodego człowieka, który może w ten sposób, później doceni jego wartość. Niebezpieczne natomiast jest zabijanie czasu i nudy poprzez sięganie do różnych środków odurzających. Powodują one oprócz skutków fizycznych również głębokie zmiany psychiczne prowadzące nieraz do uzależnienia. Trzeba jednak przyznać, że solidarność w grupach subkulturowych jest bardzo silna, a więzi interpersonalne "żywe". Dominuje tzw. trzymanie się razem, które jest bardzo korzystne w przypadku, gdy dojdzie do jakiegoś starcia między różnymi ugrupowaniami. Na co dzień, dla zwykłego, szarego przechodnia grupy subkulturowe mimo szokującego nieraz wyglądu, nie są raczej groźne.

Uczestnictwo w subkulturach jest zazwyczaj rezultatem niezaspokojenia obiektywnych potrzeb młodzieży i stanowi bardzo często próbę zwrócenia na siebie uwagi. Wynika ono też z cech osobowości charakterystycznych dla wieku młodzieńczego. Cechy te mają podłoże biologiczne, ale są też uwarunkowane czynnikami społecznymi i kulturowymi, a także błędami procesu wychowawczego. Wszelkie dziwne i niezrozumiałe zachowania służą rozładowaniu agresji i frustracji, która młodym daje się szczególnie we znaki. "Geneza poszczególnych podkultur jest podobna, a różnice ideologii to w gruncie rzeczy odbicie różnic wynikających z czasu i miejsca, w którym młodzi żyją." (Słomińska 1986, s.21-30)
Uczestnictwo w subkulturach szkolnych czy innych grupach określanych mianem "pozytywnych" jest względne. Służy ono z jednej strony rozwojowi jednostki: pogłębia jego wiedzę, uczy współżycia i współpracy w grupie; z drugiej zaś może stać się realnym zagrożeniem.

Uczestnictwo w podkulturze może stać się pewnego rodzaju doświadczeniem, które wzbogaca osobowość człowieka i pomoże mu w przyszłości dokonać prawidłowego wyboru własnej drogi życiowej. Istnieje jeszcze druga strona subkultury. Należą do niej: narkotyki, agresja, chuligaństwo, hasła wolnej miłości bez żadnych konsekwencji i wiele, wiele innych, których już nie można bronić. Gdyż dla młodego trzynasto - czy czternastoletniego człowieka stają się one wręcz zabójcze. Subkultura może stać się zatem szansą rozwoju dla młodego człowieka. Może stać się pewnym pozytywnym doświadczeniem, które zmieni jego sposób patrzenia na niektóre sprawy, bardziej go uwrażliwi. Ale może również oddziaływać negatywnie i pozostawić swój ślad na całe życie w postaci alkoholizmu czy narkomanii. W tym wymiarze jest ona realnym zagrożeniem i niestety naprawdę trzeba o tym pamiętać i brać to pod uwagę.

Graffiti - są to różnego rodzaju napisy i znaki malowane na elewacjach budynków, przejść podziemnych, wiaduktów i dworcach kolejowych. Graffiti to zjawisko, z którym spotykamy się coraz częściej w naszym otoczeniu.

Grafficiarze, czyli pseudoartyści w swych działaniach posuwają się do coraz bardziej zuchwałych aktów swej „twórczości” nie oszczędzając obiektów zabytkowych, sakralnych i świeżo odrestaurowanych fasad budynków.

Dysponując łatwo dostępnymi farbami (najczęściej w sprayu) tworzą swoje „dzieła” zazwyczaj w godzinach nocnych, przez co są praktycznie niewykrywalni i bezkarni.
Zjawisko to jest wynikiem wzajemnie konkurujących subkultur zarówno w dziedzinie umiejscawiania jak i wielkości graffiti. W dobie dzisiejszej tendencji do rozwijania się patologii społecznych problem ten narasta i staje się coraz bardziej dokuczliwy. Graffiti stało się irytującą i kosztowną częścią codziennego życia i wciąż staje się coraz powszechniejsze.
Graffiti jest więc zjawiskiem patologicznym, powodującym nie tylko negatywne wrażenia estetyczne, ale ma swój negatywny wydźwięk na gruncie społecznym i ekonomicznym. Zabrudzone ściany budynków narażone są na szybszą od naturalnej destrukcję, gdyż nienaturalne powłoki graffiti izolują „oddychanie” tynku (paroprzepuszczalność), co wpływa na odpadanie i łuszczenie się warstw elewacyjnych. Co za tym idzie konieczność ich renowacji i ponoszenie kosztów.

Uprawiają tzw. sztukę graffiti-za pomocą farby w spreju. Farba w aerozolu rozpyla na murze czy chodniki zaczynała się odgrywać rolę swoistego pocisku, który był wystrzeliwany w kierunku faktycznego czy też potencjalnego przeciwnika.

Graffiti - stanowi poważny problem ekonomiczny oraz społeczny i bez wątpienia wymagający skutecznego przeciwdziałania, zarówno od strony profilaktyki, czyli kontroli „newralgicznych miejsc” przez służby miejskie jak i usuwania już istniejących zabrudzeń.

Występowanie graffiti w dzielnicach mieszkaniowych czy ośrodkach kultury i turystyki są symptomem zagrożenia dla normalnego współżycia społecznego. Powstawanie graffiti w ośrodkach użyteczności publicznej jest czynnikiem odstraszającym, czy to nowych lokatorów dzielnic, czy też turystów, co ma niebagatelny wpływ na rozwój regionu czy ogólną opinię o danym miejscu.

Jedni twierdzą, że graffiti ma tyle lat co ludzkość, bo już jaskiniowcy bazgrali coś na ścianach pieczar. Inni zaś twierdzą, że pierwsze graffiti pojawiło się na wagonach nowojorskiego metra pod koniec lat 60. Tak czy inaczej, dopiero zwykła puszka farby w spray`u „rozpyliła” graffiti na całym globie.

DO WSTĘPU

Wszystko zaczęło się w Nowym Jorku. To właśnie tam pewien nastolatek postanowił zaznaczyć swoją obecność na Ziemi, podpisując się na wagonach metra, murach i innych dziwnych miejscach. Szybko znalazło się wielu naśladowców, a ponieważ każdy chciał mieć oryginalniejszy podpis od innych, zaczęli konsekwentnie udziwniać litery i dodawać do nich rysunki. Proste podpisy zaczęły zamieniać się w kilkumetrowe dzieła. Mówiono już o narodzinach nowego nurtu w sztuce. Niezwykła energia spontaniczność i dynamiczny rozwój graffiti wzbudziły zainteresowanie europejskich handlarzy sztuką. To właśnie oni „przynieśli” graffiti do Europy, głównie poprzez wystawy i publikacje prasowe we Włoszech i Holandii. Malowanie na murach pokochali ludzie młodzi, zbuntowani i niezależni (punki, squattersi, itp.). jednak prawdziwa ewolucja graffiti nastąpiła wraz z erą hip - hopu. Dziś „sprejuje” już cały świat. Pojawił się on na murach dużych miast, podczas stanu wojennego w Polsce, co niepokoiło ówczesne władze. Współczesne graffiti również wzbudza wiele kontrowersji, jednak z zupełnie innych powodów.

Zakazane ściany i kolorowe pociągi

Grafficiarze, sprejowcy, bombersi, taggersi, wandale, artyści - tak nazywają się ci, którzy za pomocą farb w sprayach uprawiają sztukę graffiti. Chociaż oni wolą mówić o sobie: writerzy. Każdy z nich ma swoją ksywę (tag), którą podpisują swoje dzieła. Witerzy tworzą grupy, które mają swoje nazwy, loga i tereny działania. O swoim istnieniu grafficiarze informują ludzkość, „zalewając” miasta swoimi dziełami. Ich ulubione miejsca: ściany domów, bramy, podziemne przejścia, wszelakie mury, ogrodzenia, śmietniki, garaże, stacje wszelkich kolejek i same pociągi! Najbardziej kręcące jest robienie „wrzutów” w miejscach zakazanych. Ekipy potrafią całą noc czyhać na bocznicy kolejowej, aby pod osłoną ciemności zbombić jakiś pociąg albo w kilka minut zrobić wrzut na ścianę jakiejś pilnie strzeżonej okolicy. Sami taggersi mówią, że akcje z pociągami robią dla adrenaliny, zaś pokrywanie ścian to relaks i praca nad rozwojem artystycznym. Każdy sprejowiec traktuje bowiem poważnie swoją pasję i dąży do wypracowania własnego stylu malowania.

Ciąg dalszy w kolejnym numerze!

Graficiarze, zwani również sprajowcami i . To członkowie lub sympatycy różnych subkultur najczęściej nieletni, którzy farbami aerozolowymi niszczą elewacje budynków mieszkalnych, obiektów handlowych, przejść podziemnych. Wypisywane hasła i rysunki szablonowe są swoistą manifestacją obecności określonej grupy, ich poglądów na sytuację polityczną w kraju. Ostatnio obserwuje się znaczny spadek ich działalności.

---