Subkultury młodzieżowe
Socjologia
Na samym początku, przed wchodzeniem w szczegóły należy wyjaśnić, co rozumiemy pod pojęciami subkultura oraz młodzież. Ten pierwszy w języku potocznym często przybiera znaczenie pejoratywne. Przyczyn tej sytuacji może być wiele. Jedną z nich jest znaczenie przedrostka „sub”, który oznacza to, co znajduje się „pod”. Jeśli coś znajduje się poniżej, jest odmienne od tego, co znajduje się „nad nim”; zapewne jest niższej jakości. Następną przyczyną rozszerzania się znaczenia tego pojęcia w wydźwięku negatywnym mogą być np. media. Wybryki chuligańskie, komuny, manifestacje często są ujednolicane mimo tego, iż na przykład omawia się jedynie te pierwsze. Na zasadach kojarzenia przeciętny człowiek utożsamia łobuzerstwo z całokształtem możliwych subkultur. Marian Filipiak w książce „Od subkultury do kultury alternatywnej” stara się konkretnie określić definicje, zobiektywizować oraz „oczyścić” z niepotrzebnych naleciałości. Poprzez subkulturę rozumie on jedynie segment kultury. Stara się unikać ocen wartościujących. Pejoratywne znaczenie proponuje zawrzeć w pojęciu podkultura. Jeśli chodzi o pojęcie młodzież, to mamy problem w zdefiniowaniu go z powodu dwojakiego znaczenia. Na pierwszy sposób określa go wiek. Jednak w różnych społeczeństwach na różny sposób podchodzi się do tego kryterium. Drugie znaczenie określa młodzież jako stan pomiędzy dzieciństwem a dorosłością. Pomiędzy całkowitym uzależnieniem od rodziców, opiekunów, a osiągnięciem pełnej dojrzałości charakteryzującej się braniem odpowiedzialności za siebie i swoja przyszłość. Myślę, że w tym przypadku ciężko wyznaczyć konkretne granice. Tak więc, „młodzież' będzie oznaczała początek procesu nabierania odpowiedzialności za siebie. Jednak trzeba zaznaczyć, że z odpowiedzialnością, „dojrzewaniem”, wiążą się kolejne problemy. Erich Fromm często w swoich książkach powtarza, że „człowiek może umrzeć nim się narodzi”. Jego rozumienie dojrzałości jest tożsame z rozwojem. Jednak nie jest on jedynie postępem; różnica podobna jest do odmienności pomiędzy wiedzą a rozumieniem; jest jakościowa.
Subkultura jako segment kultury ma jednak swoją odmienna charakterystykę. Ona pragnie zmiany. Jest niezadowolona z zastanej sytuacji. Tradycja, moralność i religijność jawi się jako skostnienie, nienaturalność, śmieszność ludzi przeszłości. Uświadomienie sobie tych rozbieżności motywuje w pragnieniu dokonywania zmian. Rodzi się kontrkultura. Jest ona pojęciem ogólnym - zawiera w sobie czynność, bierność i antykultrę, która jest jedynie negacją. Kontrkultura bierna i czynna (prócz antykultury) próbuje budować świat według własnych wyobrażeń. Różnica w bierność i czynności polega jedynie na różnorodności podejmowanych działań. Bierność - najogólniej - będzie odznaczała odcięcie oraz działanie „pokojowe”, natomiast czynne będzie stawianiem oporu wyrażającym się poprzez konkretne działania.
Kontrkultura jest przyczynkiem powstawania kultury alternatywnej. Jest ona zrealizowaniem pragnienia odcięcia się i wytworzenia „własnego świata”; co jednak charakterystyczne, ów świat chce funkcjonować obok tego, który został zanegowany. Kultura alternatywna jest ukazaniem odmiennych możliwości.
Młodość jest znaczeniowo bliska pojęciu młodzieży. Wiąże się z nią „wrodzone” pragnienie zmian. Samo to pragnienie nie oznacza kierunku; często zatrzymuje się na negacji tego, co zastane. Wiele rewolucji, zmian społecznych było „pchanych” przez młodzież. To on byli przyczyną jak i realizacją. Owo pragnienie czasami było wykorzystywane przez rządzących jak w przypadku stalinizmu i faszyzmu. To, co powiedziałem powyżej jest bliskie słowom A. Kamińskiego - „młodzież jest skłonna sympatyzować z wszelkimi układami ideologicznymi protestującymi przeciw zastane rzeczywistości; nie jest ona z natury ani postępowa ani reakcyjna, jest po prostu potencjalnie gotowa do protestu”. Młodość jest energią, która może być wykorzystana do „produkcji bomb atomowych” jak i przytułków opiekuńczych dla biednych. Wyżej wspomniana energia jest jej konsekwencją naturalną. Przejawia się ona jako np. chęć oderwania się od rodziców, pragnienie uzyskania autonomii. Człowiek czuje potrzebę samostanowienia. Determinantą uzyskania tej możliwości jest wychowanie. Dziecko matki symbiotycznej nigdy nie będzie chciało od niej odejść, a jeśli nawet, to będzie czuło lęk i cierpienie. Z drugiej strony mamy rodziny, w których wymownie jest stosunkiem obojętnym rodziców względem dzieci. Można powiedzieć, że nie już d najmłodszych lat doświadczają „wolności”, nie musza o nią walczyć...! Nie muszą także walczyć z zastaną obyczajowością, ponieważ ona ich nie obowiązuje. Taka młodzież nie zna kierunku swego buntu i jest doskonałym środkiem manipulacji, który może zostać wykorzystany przez różnego rodzaju „ideologie”. Istotnym jest wychowywanie dzieci w przeświadczeniu o tym, że od najmłodszych lat powinny być uczone autonomii decyzji oraz odpowiedzialności za własne czyny. Gdy dzieci te staną się młodzieżą, być może będą walczyć z tym, co zastały, co rodzice starali się im wpoić, jednak bunt ten nie będzie irracjonalny. Będą znały kierunek; będą wiedziały - dlaczego. Zgodnie z myślą Roberta K. Mertona będzie to dewiacją, jednak w skutkach perspektywicznych może okazać się zbawienne.
Cechami charakterystycznymi kontrkultury są: ideologia, obyczajowość, image i twórczość. Ta pierwsza zawiera w sobie sposób patrzenia i rozumienia świata. Hipisi uważali współczesnych im ludzi za śmiesznych, zniewolonych konwencjami, irracjonalnymi wartościami członków społeczeństwa. Fundamentem ich filozofii była wolność. Marian Filipiak komentuje to w następujący sposób „ Za wartości najwyższe uznano prawa jednostki do autonomii, pełnej wolności i realizowania jej we własny, niczym nie skrępowany sposób”. Można się zapytać, co jest cechą wspólną działań opartych na wolności rozumianej w ten sposób. Czy jest to wolność „do” czy „od”?Prawdą jest, że starali się tworzyć kulturę alternatywną, tak, więc nie była to jedynie antykultura. Mimo wszystko podstawy kierunku ich zapatrywań nie były skonfrontowane z refleksją, co perspektywy tego rodzaju zachowań i postępowania. Teraz możemy stwierdzić to obiektywnie, nie obawiając się zakwestionowania naszego stwierdzenia. Jest tak, dlatego, że ideologia ta w formie społecznej przetrwała mniej więcej do lat osiemdziesiątych naszego wieku. Przesłanki, na których była budowana ideologia okazały się częściowo wyniszczające. Ludzie ci zatrzymali się jedynie na tym, czego nie trzeba przekraczać, na tym, co przyjemne, nie wychodząc poza ego. Oni nie pragneli wolności, oni pragnęli uwolnienia i swobody. Całkiem odmienną ideologię prezentowali skinhedzi. Dla nich pdstawowym celem był i jest szowinizm, antysemityzm itp. Tak jak dla hipisów ważny był pokój, otwartość, spontaniczność tak dla skinheadów nacjonalizm, ksenofobizm - a więc to, co cechuje się „zamknięciem”. Starają się walczyć z różnymi nacjami przyjeżdżającymi do kraju. Jednak trzeba pamiętać, że nie wszyscy. Wiele ludzi prezentujących tą ideologie starało się ją realizować na gruncie np. polityki, - co jednak nie znaczy, że traciło to coś ze swego destruktywizmu; ewoluowało, transformowało i sublimowało.
Obyczaje prezentowane przez dane subkultury są odzwierciedleniem wyznawanych przez nie ideologii, bądź są konsekwencją realizowania w życiu pewnych idei. Tak, więc będą się one między sobą różnić i często wykluczać. Czym jest obyczaj? Jest to zespół postaw, działań będących konsekwencją tendencji występujących w danej społeczności, której obyczaj dotyczy. Objawia się on przede wszystkim w codzienności i kontaktach interpersonalnych. Będąc wyznacznikiem odniesień, kształtuje wyobrażenia o ludziach, wartościach interpretowanych subiektywnie w danej subkulturze. Obyczaj a więc „życie codzienne” jest nam w stanie wiele powiedzieć na temat światopoglądu tych, których obejmuje. Jeśli kontakt z człowiekiem nienależącym do naszej grupy jest jedynym wymaganym przyczynkiem agresji; jeśli zapomnienie o rzeczywistości poprzez seks, narkotyki posiada wartość autoteliczną; jeśli człowiek nadaje swemu życiu sens jedynie poprzez utożsamianie się z czymś zewnętrznym np. zespołem piłkarskim, to poprzez analogię i doświadczenie, można wiele powiedzieć na temat „ideologii wyznawanej”, choć często jest ona jedynie racjonalizacją własnego postępowania - i w tym przypadku dochodzi do jej deprecjonowania.
Kolejnym wyróżnikiem będzie image. Jak poprzez obyczaj możemy rozpoznać dane subkultury poprzez zapoznawanie się z tym, co robią i jak myślą, tak image jest zewnętrznym przedstawieniem przynależności do danej subkultury? Takie elementy jak irokez, szalik, szerokie spodnie, wygolona głowa, niejako symbolizują przynależność, a tym samym ukazują wyznawane rozumienie świata. Jednak w przypadku image zachodzi trudność identyfikacji i nierozerwalności wyglądu z obyczajowością. Ktoś może traktować seks jak maszynkę do golenia jednak nie będzie ubierał się w sposób charakterystyczny dla grupy np. hipisów; ale i na odwrót, ktoś może wyglądać na skina, jednak Życie będzie miało dla niego najwyższą wartość.
Twórczość - moim zdaniem - jest uzewnętrznieniem i skrystalizowaniem tego, co znajduje się we wnętrzu człowieka. Objawia jego uczucia, emocje, postawy, pragnienia, lęki itp. Pytaniem jest tylko, co uznajemy za twórczość? - Czego się nie podejmuję ze względu na odmienność tematyczną tej pracy.
Podsumowując, myślę, że to obyczaj świadczy o ideologii, - choć w pewnych przypadkach jak np. znajdowanie się w grupie, „wymusza” postępowanie niezgodne z obyczajem. Image może być „płaszczem”, ale nie musi. Natomiast twórczość będzie ukazywała świadome dążenia jak i nieuświadamiane tęsknoty i uczucia.
A. Kamiński, Analiza teoretyczna polskich związków młodzieży do połowy 19w, Warszawa 1971, s. 141.
R. K. Merton, Teorie socjologii i struktura społeczna, Teoria struktury społecznej i anomi. Kontynuacje.
M. Filipiak, Od subkultury do kultury alternatywnej, Lublin 1994, s. 9.
E. Fromm,Ucieczka od wolności, przeł. O. i A. Ziemilscy, Warszawa 2001
2
3