biblia zabytek literacki

Biblia, czyli Pismo Święte to zbiór ksiąg spisanych pod natchnieniem Ducha Świętego. Dzieli się na Stary i Nowy Testament. Pierwsze zapisy we fragmentach powstawały od około XIII wieku p.n.e. (Mojżesz) do I wieku p.n.e., natomiast Nowy Testament powstał w latach 51 - 96 n.e.
Stary testament to 46 ksiąg, w skład których wchodzą między innymi psalmy i Pięcioksiąg. Stanowi on świadectwo przymierza, jakie Stwórca zawarł z narodem wybranym i jest jednocześnie zapowiedzią nadejścia Mesjasza, który przyniesie zbawienie narodowi izraelskiemu i przywróci mu wolność.
Nowy Testament to 27 ksiąg, tj. Ewangelie, Dzieje Apostolskie, listy i Apokalipsa.
Są one symbolem Nowego Przymierza Boga z człowiekiem i dowodem na to, iż prawdziwym Mesjaszem i Zbawicielem jest Chrystus.
Biblia pisana była w trzech językach. Teksty Starego Testamentu powstały w języku hebrajskim i aramejskim. Natomiast Nowy Testament prawie w całości był spisany po grecku, z wyjątkiem Ewangelii według Św. Mateusza, która została napisana prawie w całości w języku aramejskim.
Najdawniejszym przekładem Biblii jest „Septuaginta”. Dokonał go w Aleksandrii w III - II wieku p.n.e. na język grecki. W IV wieku św. Hieronim dokonał przekładu na język łaciński - „Wulgata”. Na język polski Pismo Święte zostało przetłumaczone po raz pierwszy w XV wieku, była to „Biblia królowej Zofii”, potem w XVI wieku (1593) „Biblia Jakuba Wujka” i w 1965 roku „Biblia Tysiąclecia”.
Biblia jest arcydzieła, literackim, ponieważ zawiera wiele gatunków literackich ( pieśni, hymny, kazania, przypowieści) i wskazówki jak dobrze postępować względem drugiego człowieka (kodeks moralny).
Ze względów tematycznych księgi dzielimy na mądrościowe, prorockie i historyczne.
Jedną z ksiąg mądrościowych Starego Testamentu jest Księga Koheleta. Powstała ona prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Kohelet to nie imię własne, lecz określenie męża doświadczonego, mędrca.
„Marność nad marnościami” to zdanie, które bardzo często w niej występuje. Oznacza ono, że szczęście i życie przemija. Jedyne, co nie przemija, to miłość do Boga. Autor rozważa wątpliwości dotyczące sensu życia ludzkiego. Zastanawia się, jaka jest droga człowieka do szczęścia. Dochodzi jednak do smutnego wniosku, że wszystko jest marnością. To stwierdzenie pojawia się w tekście 20 razy, oznacza to, że wysiłek poszukiwania szczęścia nie ma sensu, gdyż nie przynoszą go ani bogactwa, ani rozkosze, ani mądrość. Życie człowieka, bowiem składa się z ciągłych zmagań
o lepsze jutro, z wszelkiego rodzaju cierpień, trudności, by na koniec wszystkich ludzi połączyła śmierć. Z nielicznych radości, które zdarzają się w życiu Kohelet radzi korzystać z umiarem. W swojej księdze nie znajduje odpowiedzi dotyczącej życia
po śmierci, ale jest przekonany, że nastąpi po niej sąd Boży. W końcowej części stwierdza, że wiedza ludzka jest bezsilna wobec porządku, który ustanowił Bóg.
Ta wiedza jest również zbyt słaba, by pojąć sens życia i śmierci.
Gatunkiem literackim, który także występuje w Biblii jest przypowieść.
To gatunek oparty na konstrukcji porównania dwóch elementów obrazem wziętym
z życia codziennego i leżącym w sferze filozoficzno - moralnej. Obrazy rzeczywiste mają przedstawiać prawdy moralne. Fabuła przypowieści jest bardzo prosta.
Polega na zestawieniu postaci i zjawisk przeciwstawnych, które mają ukazać człowiekowi właściwą drogę postępowania.
Jedną z przypowieści jest przypowieść „O synu marnotrawnym”. Ojciec symbolizuje w niej Boga, a jego synowie ludzi. Syn marnotrawny to grzesznik, który nawraca się
i powraca do Boga. Przypowieść ta ukazuje prawdę, iż Bóg zawsze czeka na tych, którzy od Niego odeszli i raduje się z każdego nawróconego. Grzechy nie przekreślają więc na zawsze drogi do Królestwa Bożego. Szczera skrucha i żal za popełnione winy oczyszczają człowieka i pozwalają mu dostąpić wiecznej chwały. Miłosierdzie Boga jest bowiem bezgraniczne, a Bóg jest przede wszystkim nie Tym, który karze,
ale Tym, który miłuje.
W Piśmie Świętym mamy też prorockie wizje. Jedną z nich jest Apokalipsa św. Jana, która służy wyjaśnieniu sensu dziejów dotyczących czasów ostatecznych, które mają nastąpić w przyszłości. Powstałą ona w drugiej połowie I wieku.
Ukazuje ona białego konia z jeźdźcem zwycięzcą, który oznacza dobro, triumf Ewangelii, ponieważ z białym kolorem konia kojarzą się treści pozytywne: spokój, dobro, prawda. Drugi koń - czerwony - unosi jeźdźca rozsiewającego grozę wojny. Jego symbolem jest miecz, który powoduje, że na ziemi zamiast pokoju ludzie się wzajemnie zabijają. Kolor ten może kojarzyć się z ogniem, który symbolizuje pożary, zniszczenia dobytku ludzkiego, może być symbolem krwi, która kojarzy się z utratą życia i zabijaniem. Czarny koń niesie na grzbiecie jeźdźca z wagą w ręku,
która symbolizuje głód, czyli powolne umieranie człowieka w cierpieniu.
Czarny kolor to barwa, która kojarzy nam się z grozą, niebezpieczeństwem, ciemnością, po prostu wszystkim, co złe. Czwarty jeździec na trupiobladym koniu kojarzy się z krainą zmarłych, a więc kresem ludzkiego życia.
Ze względu na bogactwo treści wątki religijne były wykorzystywane w poezji od czasów średniowiecza.
Maryja pojawiła się w „Bogurodzicy” pochodzącej z przełomu XI i XII wieku. Pierwsza zwrotka zaczyna się apostrofą wiernych do Matki Bożej, wysławianej
i chwalonej przez Boga, by zjednała i zesłała Syna Bożego. Maryja jest więc tutaj łącznikiem między Bogiem a ludźmi. Druga zwrotka również zaczyna się apostrofą, ale nie do Maryi, lecz do Syna Bożego, by przez wzgląd na Jana Chrzciciela usłyszał głosy ludzi i spełnił ich pragnienia, to znaczy dał szczęśliwe życie na ziemi
i zbawienie po śmierci.
Następnie osoba Maryi pojawia się w „Lamencie Świętokrzyskim”.
Jest Ona podmiotem lirycznym, który w swoim monologu pełnym skargi
i rozpaczy zwraca się do wszystkich ludzi dobrej woli, by zechcieli połączyć się z Nią w nieutulonym żalu i cierpieniu. Przed nami staje zwykła zrozpaczona Matka,
której trudno zrozumieć to, co się stało. Nie jest już wychwalana,
jak w „Bogurodzicy”, ale jest zwykłym człowiekiem.
Nawiązanie do Jezusa Chrystusa i symboli religijnych mamy w III cz. „Dziadów”, w widzeniu ks. Piotra. Widzimy:
- Heroda, króla żydowskiego, żyjącego w czasie narodzenia Jezusa - w utworze jego odpowiednikiem jest Nowosilcow, chce on zniszczyć polską młodzież, bo w jego mniemaniu zagraża ona jego władzy
- Droga krzyżowa, czyli męczenie Jezusa, droga do miejsca stracenia - w utworze to drogi wiodące polską młodzież na zesłanie na północ Rosji, z której większość już nie wróci
- Jezus, nowy Król Żydowski, który odbierze Herodowi władzę - w utworze Zbawicielem jest polska młodzież
- Krzyż, symbol śmierci i cierpienia - w utworze trzy ramiona krzyż to trzej zaborcy: Rosja, Austria i Prusy
- Matka Wolność, Maryja, Matka Boleściwa, stojąca pod krzyżem i płacząca, bo nie może pomóc Synowi - w utworze to symbol utraty niepodległości i bólu tej części społeczeństwa, która rozpacza nad utratą wolności i niepodległości i nie może się z tym pogodzić
- Gal, Piłat - w utworze to Francja, która miała sojuszem pomóc Polsce, a tak jak Piłat w decydującym momencie umyła ręce
- Chrystus Zmartwychwstały - w utworze symbol odzyskania niepodległości, Polska tak jak Chrystus odzyska wolność i zwycięży na trzema ciemięzcami, tak jak Jezus nad śmiercią
Utwór ten charakteryzuje mesjanizm. Polska jest narodem wybranym, musi cierpieć tak jak Chrystus, a gdy miara cierpień się wypełni, jak Chrystus zmartwychwstanie, odzyska wolność i przyniesie ja innym ujarzmionym narodom.
W poezji Młodej Polski Kasprowicz nawiązał w swoich hymnach
do Apokalipsy św. Jana. Pierwszy cykl jego hymnów zatytułowany jest „Ginącemu światu”. W jego składy wchodzą następujące hymny: Dies irea, Salome, Święty Boże, Moja pieśń wieczorna. Drugi cykl „Salve Regina” to hymny: Salve Regina, Hymn św. Franciszka, Judasz, Hymn Marii Egipcjanki.
W „Dies irea”, czyli „Dniu gniewu” Kasprowicz nawiązuje do Apokalipsy. Uważa,
że katastrofa zbliża się wielkimi krokami. Mówi o przyjściu Chrystusa, który ma sądzić, ludzie boją się gniewu Bożego, modlą się, śpiewają suplikację, czyli pieśń przebłagalną, by dzień sądu nie był dla nich zbyt straszny.
Z jednej strony człowiek prosi o łaskę, z drugiej strony nie czuje się winny za to,
co złego jest na świecie. Pierwszą przyczyną zła był grzech pierworodny. Ludzie mają za to żal do Boga, że grzech ten „dostali” na starcie życia. Drugą przyczyną jest ból, nieszczęście. Człowiek nie ma na to wpływu i ma pretensje do Boga, że mu mnie pomaga. Do końca świata dąży wszystko, ludzie i przyroda. Do grobu zmierza cała przyroda, nie tylko ludzie - to hiperbola, by pokazać nadmiar zła. Następnie widzimy Boga, który nie reaguje na wołanie ludzi cierpiących z powodu zła. Ludzie dochodzą do wniosku, że błagania nie mają sensu, skoro Bóg ich nie wysłuchuje. Twierdzą,
że trzeba się zwrócić do szatana, symbolu zła, który ma świat w swoim szatańskim władaniu. Świat dąży do unicestwienia, katastrofy, czego powodem jest panowanie zła na świecie.
Kolejne nawiązanie do Chrystusa jako Żyda mamy w „Balladach
i romansach” Broniewskiego, poety czasów współczesnych.
Tytuł wiersza nawiązuje do Mickiewicza, do jego ballady „Romantyczność”, a forma wiersza również przypomina balladę.
W wierszu na miejscu Karusi z „Romantyczności” jest Ryfka. To 13 - letnia dziewczyna, Żydówka, chodząca nago po gruzach miasta, żyjąca w czasie II wojny światowej. Jej matka zginęła pod gruzami, ojciec jest w obozie koncentracyjnym. Niektórzy przechodnie dawali jej bułkę lub pieniądze, inni tylko dziwili się, że mino, iż ma 13 lat jest naga.
Następnie obok Ryfki pojawia się Jezus, który za to, że był Żydem został skazany
na śmierć. Od tego momentu rozpoczyna się fantastyka. Pojawiają się SS - mani, prowadzą Jezusa i Ryfkę na śmierć. Uważają ich za gorszych, bo są Żydami.
Męka Chrystusa pojawia się po raz drugi w osobie Ryfki. To dowód na to, że kara spotyka niewinnych (w balladach było odwrotnie). Mamy odwrócenie zasad moralnych, czasy wojny to czasy „odwrócone Dekalogu”. Zachowaniu Polaków
w wierszu nie ma się co dziwić, gdyż byli oni zastraszani, zwyciężył w nich strach przed bólem i cierpieniem. Żydzi byli mordowani, choć nie byli niczemu winni, tak jak Jezus.
Powyższe argumentu dowodzą, że tematy religijne bardzo często pojawiały się w literaturze polskiej na przełomie wieków, a Biblia jest wspaniałym zabytkiem literackim.