Wojna trzynastoletnia ( 1454-1466) z Zakonem Krzyżackim
podręcznik, str. 113-117
Przyczyny wojny trzynastoletniej 1454-1466:
a. wyniszczające wojny polsko-krzyżackie w latach 20 i 30 tych XV wieku: wojna głodowa 1414 ( Krzyżacy niszczyli transporty żywności wojsk polskich, 1419 rozejm, 1422- atak polsko-litewski nad Zakon- bitwa i pokój nad Jeziorem Melneńskim ( 1422), 1431- najazd krzyżacki na ziemie wielkopolskie, 1435- rozbicie sił krzyżackich i Świdrygiełły pod Wiłkomierzem i pokój w Brześciu Kujawskim
a. bunt miast i szlachty przeciw władzy Zakonu- wysokie opłaty ( fiskalizm) , łamanie praw, przywilejów, zakaz handlu z Polską
b. tajne organizacje w Prusach przeciw władzy Krzyżaków- Związek Jaszczurczy ( 1397) i Związek Pruski ( 1440) - do Polski przyciągała mieszkańców Prus bliskość kulturowa, przywileje szlacheckie, możliwości rozwoju gospodarczego miast nadwiślanych i nadbałtyckich
c. wizyta przedstawicieli Związku Pruskiego w roku 1454 u króla Kazimierza Jagiellończyka ( 1447-1492) i akt inkorporacji ( przyłączenia) Pomorza Gdańskiego i Prus do Korony Polskiej 6 III 1454 - główna przyczyna wojny trzynastoletniej
Przebieg wojny trzynastoletniej:
a. sukcesy powstańców miast pruskich, wyzwolenie spod władzy krzyżackiej Gdańska, Torunia, Elbląga
b. klęska polskiego pospolitego ruszenia ( wojska szlacheckiego) pod Chojnicami 1454
i ofensywa krzyżacka ( pokonali powstańców, odzyskali większość miast)
c. sukcesy polskiej armii zaciężnej ( najemnej , król zlecał dowódcy zaciąg żołnierzy, którym płacił żołd ( pensję) oraz gwarantował udział w łupach) z funduszy mieszczan pruskich i pomorskich) pod wodzą Piotra Dunina ( dowódca polskiej armii zaciężnej) - zdobycie wielu miast krzyżackich w tym Malborka ( broniący twierdzy żołdacy czescy byli nieopłacani przez Zakon, toteż chętni skorzystali z żołdu polskiego)
d. zwycięstwo Piotra Dunina nad siłami krzyżackim pod Świeciłem ( Jezioro Żarnowieckie) w roku 1462
e. zwycięstwo polskich kaprów ( zaciężni dowódcy floty polskiej, często byli piraci) nad flotą krzyżacką na Zalewie Wiślanym
Skutki wojny trzynastoletniej:
a. zawarcie II pokoju toruńskiego 1466:
- Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i michałowską, biskupstwo warmińskie, miasta : Elbląg, Toruń, Malbork)- powstały tzw. Prusy Królewskie
utworzenie Prus Zakonnych- państwo krzyżackie jako lenno Polski ze stolicą w Królewcu
b. przywileje cerekwicko-nieszawskie 1454 przekształcenie rycerstwa w szlachtę ( ziemian, których głównym zajęciem nie jest walka zbrojna lecz gospodarowanie na dziedzicznej ziemi- folwarku)
niechęć szlachty do udziału w wojnie trzynastoletniej po klęsce pospolitego ruszenia pod Chojnicami,
przywileje dla stanu szlacheckiego by przełamać opór wobec wojny z Zakonem:
* król zobowiązał się że wszelkie prawa i podatki i zwoływanie pospolitego ruszenia ( wojska szlacheckiego) będzie zależało od decyzji sejmików ziemskich ( reprezentacji szlachty danej ziemi)
Jagiellonowie na tronie polskim: Władysław Jagiełło ( 1386-1434), Władysław III Warneńczyk ( 1434-1444), Kazimierz IV Jagiellończyk 1447-1492), Jan I Olbracht ( 1492-1501), Aleksander 1501-1506, Zygmunt I Stary 1506-1548, Zygmunt August 1548-1572)