Król Duch
I Gatunek : poemat historiozoficzny z cechami eposu
II Problematyka:
- realizacja koncepcji filozofii genezyjskiej zapoczątkowanej w Genezis z Ducha
- pokazanie własnej wersji narodzin państwa polskiego
- liczne odwołania i motywy literackie :
Do mitologii (`rzeka zapomnienia', spotkanie Orfeusza - śpiewak, poeta, Iris - posłanka bogów, uosobienie tęczy)
Do Boskiej Komedii (spotkanie ukochanej w zaświatach)
Do legend ( O Popielu, O Wandzie, która nie chciała Niemca)
Do własnej twórczości (jego matką jest Roza Weneda, odwołanie do Lili Wenedy)
Do Biblii ( Popiel jako bicz Boży, kometa na niebie zwiastująca wielkie wydarzenie)
- antybohater Popiel : bicz boży, twórca narodu polskiego.
III Streszczenie
Pieśń I
Bohater będący zarazem narratorem opowiada o swoim wspomnieniu - był leżącym na stosie trupem Her Armeńczyka, z którego ciała nie uleciał jednak duch. Opisywane wspomnienia sugerują reinkarnację - wędrówkę duszy, życie nie kończy się wraz ze śmiercią
Potwierdza to wspomnienie bohatera, jego dusza opuszcza ciało i udaje się do rzeki zapomnienia - w letejskiej wodzie obmywa tylko rany - „by pamięci boleści straciły”, nie traci jednak pamięci o poprzednich wcieleniach ducha. Spotyka tam również innych bohaterów, inne dusze : Ulissesa i Orfeusza. Następnie dostrzega piękną kobietę jego ukochana (nawiązanie do Boskiej Komedii). Kolejnym rzeczą jaką widzi jest piękna kobieta „córka Słowa, / Pani któregoś z ludów na północy”, (anioł Polski, pojawiają się perły, jaśminy, maki i korale), ona wprowadza Króla Ducha w jego przyszłe wcielenia.
Następne wspomnienie jest już bliższe, wyraźniejsze. Bohater wspomina straszną kobietę śpiewającą nad nim „swoje czarodziejskie runy”. Kobietą tą okazuje się być Roza Weneda, matka bohatera, a on sam Popielem (wyraźne są tu nawiązania do treści Lilli Wenedy). Kobieta mówi: „Wydałam ciebie, abyś był mścicielem!/ Synu popiołów, nazwany Popielem...” Następuje tu jego wcielenie w Popiela, towarzyszyć mu będą dwa anioły: wcielenie dobra i jasności ( Anioł prawy) i wcielenie demona, okrutnej natury Króla- Ducha ( Anioł lewy). Wspomnieniu dzieciństwa towarzyszy stale zemsta i zdrada („Jeszczem nie dorósł, a już karmem duszy / zemst mi była - a nauką zdrada”), był niespokojny i dostrzegł, iż drzemią w nim tajemnicze moce.
Bohater żyje wśród ludu Lecha, który fascynuje go swoją pokojowością, prostym życiem. Wiele podróżuje po krainie, na której się urodził, zbiera doświadczenia, obserwuje. Niezwykle interesują go obrzędy pogrzebowe. Popiel usiłuje zrozumieć śmierć więc przygląda się zjawiską jakie jej towarzyszą.
Niedługo stał się pachołkiem króla Lecha. Wspomina, że już wtedy jego serce było zatrute i targała nim zemsta. Na nowo odkrywa w sobie swoją tajemniczą moc, zauważa, iż o czym pomyśli to mu się spełnia. W miarę czasu zdobywa zaufanie władcy, a ten obdarza go zaszczytami - staje się jego „pierwszą ręką”, został „najpierwszym złotym wojewodą”.
Pewnego razu wracając ze swoimi rycerzami z wyprawy znajduje ogromną ilość martwych orłów. Zachwyciły go ich ogromne skrzydła. Mówi: „Wtem ujrzałem, że rycerstwo bierze / Skrzydła i wtyka sobie za pancerze”. (w ten sposób Słowacki próbuje zbudować mit o pochodzeniu polskiego wojska - husarii. Skrzydła są jednak symbolem duchów, sterczą one z piachu i błota - symbol cielesności - duch jest spętany, a Popiel wydobywając skrzydła, wydobywa ducha z ciała, ratuje)
Po powrocie do zamku król, zszokowany i przerażony widokiem, strącił go do więzienia. Popiel planował zemstę i jego zabójstwo, w więzieniu snuje tego dalsze plany, nasila się jego demoniczna natura, targa nim jego własny duch, a inne duchy oddają mu się we władanie.
Pewnej nocy ukazała mu się piękna złotowłosa królewna, córka Lecha. Wcześniej miała ona proroczy sen, w którym orły na koniach pozbawiły ją korony, dlatego Lech widząc Popiela z husarią wrzuca go do więzienia, gdyż widzi duże podobieństwo ze snem księżniczki. Jednak kobieta przekonana o jego niewinności otwiera mu drzwi celi .
Pieśń II
Uwolniony przez księżniczce Popiel wyrusza w podróż, błąka się po puszczy. Na drodze swej podróży trafia na germańskie kurhany, zaklęciem budzi ich do walki (włada duchami, sam jest bowiem wcieleniem Króla - Ducha) . Poprzez swoją siłę bezwzględność i moc, zjednuje sobie miłość barbarzyńskiego ludu. Niedługo potem wraz z armią duchów wraca do krainy Lecha.
Popiel wraca do kraju, a tam widzi pokonane plemię Lecha, Król nie żyje, a jego córka - Wanda, która przejęła władzę nad krajem i zjednoczyła wiele ludów do jego obrony. Popiel chce by Wanda poddała się jego władzy, ona jednak się nie godzi. Popiel ma sen, widzi ogień i płonącą królewnę. Zrywa się ze snu i przybiega do wojsk, widzi martwą Wandę (legenda o Wandzie która nie chciała Niemca) ogarnia go wściekłość, zażądał by zabalsamować jej ciało.
Popiel zostaje władca w jego sercu odzywa się chęć poznania Boga, gdyż on jako jedyny panuje nad życiem i śmiercią. Postanawia więc popełniać okrutne zbrodnie tak długo, aż ten sam raczy mu się ukazać, wtedy będzie miał pewność, iż istnieje życie po śmierci.
Pojawiają się opisy okrutnych zbrodni, morduje swoich najbardziej zaufanych i wiernych sobie ludzi. Pojawia się motyw w którym wchodzi na najwyższą wieże i ogląda pogrzeby (nawiązanie do legendy o Popielu) swoich dowódców, ukazani są oni jako owce, ludzi którzy ofiarowali się Bogu.
Popiel staje się władcą coraz bardziej bezwzględnym i niesprawiedliwym, okrutnym. Stale prowokuje boga, czekając na aprobatę lub karę z jego strony („Zacząłem łamać wiesze prawa Boże, / Myśląc naturę samą upokorzyć”). Pali żywcem przywleczoną z lasu matkę, osądzając ją o czarowanie jego samego i działanie na jego szkodę. Zaczyna coraz bardziej przypominać żywego trupa, ciało zaczyna mu się psuć.
Wyrzuty pod adresem Boga przeradzają się w coraz to nowe prowokacje pod jego adresem. Pod wpływem nagłego impulsu postanawia zabić swego wiernego i starego, ale bardzo wojowniczego i zasłużonego sługę - Swityna. Brak reakcji Boga na ten czyn, ma go ostatecznie przekonać o jego nieistnieniu. Wysyła katów mających zabić Swityna, oraz jego ludzi z żonami i dziećmi. Gdy czeka na powrót katów jeden z ludzi, którego bierze za żebraka, oddaje mu list od Swityna.
Pieśń III
Żebrak okazuję się być Gęślarzem (śpiewakiem, opowiada po krajach mity i eposy, jest niewidomy - porównanie do Homera) wojewody Swityna. Popiel odbierając list przygważdża mu stopy mieczem do ziemi, wyrządza mu niepowetowaną krzywdę, jednak starzec znosi to z godnością. („I to straszliwe nóg przyćwiekowanie, / Któręć odjęło to - coć najboleśniej! / Twój najpiękniejszy czar - wędrowność pieśni!). W liście Swity pisze o przejrzeniu zamiarów swego władcy, sam więc skazuje siebie na wygnanie, nie chcąc dać satysfakcji tyranowi. Mówi by wypytał gęślarza Zoriana, jego sługi gdzie się on ukrył. Został on opisany jako człowiek wiary, niewinna postać, której zabicie byłoby największą zbrodnią. Mimo to Popiel pali go żywcem na stosie, a ten, troszcząc się o swoją lutnie, przemawia do niej spokojnym głosem, głaszcząc ja i pocieszając tłumaczy, że życie ziemskie nie jest kresem wszystkiego i że kiedyś jeszcze wstaną.
Dopiero w tym momencie Popiel uzmysławia sobie, iż popełnił już wszystkie zbrodnie, jest sam sobie Panem. Jednak egzekucji na Zorianie uzmysławia mu, że „należy do piekła i w nim spędzi wieczność”.
Popiel podróżując konno znajduje kryjówkę Swityna, chce prawdopodobnie cofnąć swoje rozkazy. Ale jest za późno - wysłani przez niego kaci dokonali już rzezi. Winę za rzeź zrzuca na swego ducha, ostatecznie wątpi w Boga i Szatana.
Mówi: „Tę noc na ucztę; jutro dzień pokuty / Dla mnie i dla was, zbrodni wykonawców”. Podczas uczy zjawia się giermek niosący wieść o znaku na niebiosach, ale Popiel przeszywa go włócznią. Na niebie jednak faktycznie pojawiła kometa (już w staropolskich kronikach była oznaką czegoś niesamowitego, świadczyła o boskiej proweniencji). Popiel ostatecznie przekonuje się o istnieniu Boga. Mówiąc: „Niebo się zlękło o świat” zdaje sobie nagle sprawę z ciężaru własnych zbrodni. Nawet śmierć nie będzie dla niego wybawieniem, choć już za życia był jak trup. Przed śmiercią dostrzega jednak swoja misję życiową, był `biczem Bożym' (z biblii, narzędziem w rękach Boga, którym chce on przemienić swój lud). Popiel ukształtował naród na twardych rycerzy, powstaje tak naród Polski. Polska - na ból skała (skała to moc, wielkość)
2