Inga Jaguś „Od wielodzietności do bezdzietności? Przemiany w poglądach na posiadanie dzieci i ich uwarunkowania”

WSTĘP

• Silna kontrola społeczna realizacji funkcji prokreacyjnej rodziny

• Do XIX wieku dzieci własnością rodziców - tania siła robocza, status ekonomiczny rodziny związany z liczbą posiadanych dzieci

• Zmiana znaczenia posiadania dzieci zmienia się wraz z:

• Utrwaleniem nowych idei religijnych odnoszących się do sfery życia rodzinnego

• Nowymi trendami demograficznymi

• Postrzeganiem dzieci jako wartości ekonomicznej

We współczesnych wysoko rozwiniętych społeczeństwach utrwalają się nowe wzory życia rodzinnego i prokreacji

SFERA PROKREACJI W WIEKU XIX

• Dzieci uznawane za dar i znak błogosławieństwa Bożego a bezdzietność uważana za nieszczęście i dowód Bożej kary

• Stygmatyzacja bezdzietnych kobiet (mniejsza niż bezdzietnych mężczyzn) ideał kobiecości nierozłącznie powiązany z prokreacją i macierzyństwem; męskość mogła się objawiać natomiast także na innych polach np. sukces zawodowy, siła

• Dziecko jako wartość instrumentalna, tańsza siła robocza, podział obowiązków-> produkcyjny charakter rodziny tradycyjnej

• Wielodzietność szczególnie dobrze oceniania w rodzinach zamożniejszych, gdyż możliwe było stopniowe przesuwanie obowiązków na młodsze potomstwo, w miarę dorastania starszego

• Wysokie zorganizowanie grupy rodzinnej - wspólny cel: obsługa gospodarstwa, zadanie jego utrzymania i pomnożenia

• Przejawy tej organizacji: sprawowanie kierownictwa przez ojca (głowę rodziny) oraz system podporządkowania ojcu pozostałych członków rodziny i ścisłe określenie ich obowiązków i przywilejów

• Ukształtowanie się wzoru obsługi gospodarstwa, dzieci od najmłodszych lat wdrażane do pracy, w miarę dorastania powierzano im coraz bardziej odpowiedzialne funkcje

• Życie społeczne a posiadanie dzieci

• Dopiero fakt posiadania dzieci dawał dorosłemu mężczyźnie i dorosłej kobiecie status pełnoprawnego członka społeczności

• Małżeństwa bezdzietne lub ludzie stanu wolnego (szczególnie na wsi) włączani w krąg życia rodzinnego i działalności gospodarczej swych sióstr i braci posiadających „pełne rodziny”

• W życiu społeczno-towarzyskim wsi domy osób samotnych nie odgrywały niemal żadnej roli; ośrodkami życia towarzyskiego były rodziny mające córki na wydaniu lub kawalerów

• Posiadanie dzieci uzasadnione przez konieczność zapewnienia rodzicom opieki na starość i dziedziczenie

• Biologiczna determinacja: ścisły związek funkcji seksualnej i prokreacyjnej rodziny (nieregulowane pożycie małżeńskie - systematyczne zachodzenie kobiet w ciążę)

• Ciąża, poród i pielęgnacja małych dzieci stanowiły nieprzerwany ciąg w egzystencji rodziny

Główne czynniki, które determinowały w przeszłości żywiołową, nie ograniczoną w szerszym zakresie rozrodczość rodzin:

1. Brak wiedzy o fizjologii porodu

2. Niedostępność medycznych środków zapobiegania ciąży

3. Niewystarczająca opieka lekarska

4. Nacisk ideologii religijnej, wdrażającej zasady nie kontrolowanej rozrodczości

5. Korzyści wynikające z posiadania licznego potomstwa dla funkcjonowania gospodarstwa (produkcyjny charakter rodziny tradycyjnej)

SFERA PROKREACJI XX WIEKU

• Zmiana postrzegania wielodzietności - zacofanie, ale bezdzietność nadal postrzegana jako nieszczęście

• Procesy industrializacji i urbanizacji pociągnęły za sobą wzrost ruchliwości społecznej i przestrzennej ludności (młodzi ludzie przenoszą się do miast-> zmniejsza się oddziaływanie szerszej rodziny i społeczności lokalnej na rodzinę podstawową, również w sferze prokreacji)

• Zmniejsza się wpływ stanowiska Kościoła (opowiadał się on za rodziną wielodzietną ale nie olbrzymią; wpłynął na kształtowanie się kultury współżycia oraz na podkreślanie współodpowiedzialności obojga małżonków na wydanie na świat dzieci)

• Spadek znaczenia dzieci jako zabezpieczenia na starość - powody:

• Oddzielne zamieszkiwanie rodziny pochodzenia i prokreacji

• Rozwój sieci usług ubezpieczeniowych (renty, emerytury)

• Rozwój form pomocy instytucjonalnej (domy spokojnej starości)

• Powszechne podejmowanie pracy przez kobiety, wzrost ich poziomu wykształcenia miały istotny wpływ na świadome ograniczanie dzietności

• Wzrost aspiracji konsumpcyjnych młodych małżeństw , stosowanie metod planowania rodziny (ale w Polsce nie upowszechniła się nowoczesna antykoncepcja )

• Rewolucyjna przemiana w podejściu do dziecka: bezwartościowe ekonomicznie ale bezcenne emocjonalnie; wysokie wydatki netto na dzieci- nie ma korzyści materialnych, raczej psychiczne

• Korzyści natury psychicznej z posiadania dzieci:

• Poczucie samozadowolenia z dobrze spełnionego obowiązku urodzenia i wychowania dzieci

• Poczucie bycia rodziną normalną

• Przyjemność wynikająca z samego kontaktu z dzieckiem

• Dziecko dostarcza radość poprzez inspirujące, wzbogacające kontakty personalne

• Dzieci stanowią sens i cel życia, są źródłem pozytywnych doznań i przeżyć

• Będą pomocą dla rodziców i czynnikiem zespalającym małżonków

Radość z rodzicielstwa można czerpać z ograniczonej prokreacji (zapewnia to już 1 lub 2 dzieci)

• Van de Kaa: dziecko staje się wartością autoteliczną „king child with parents”- wychowanie dziecka jednym z najważniejszych zadań rodziny, wiąże się to z nakładem finansowym ; wzrost dochodu pociąga raczej ”jakość” dziecka a nie ich liczbę

• Wzrost pluralizmu, indywidualizmu i autonomii jednostki

• W społeczeństwach postmodernistycznych utrwalają się nowe wzory życia, również małżeńskiego i rodzinnego, spada dzietność rodzin

• Na pierwszy plan wysuwa się para- Van de Kaa: „king pair with children”

• Nie tylko małodzietność rodzin ale i nieposiadanie ich wcale, powody:

• Uwarunkowania medyczne (bezdzietność niezamierzona)

• Świadomy wybór bezdzietnego stylu życia (bezdzietność zamierzona)

• Moda na bezdzietność w krajach rozwiniętych (np. co 5. Brytyjka bezdzietna z wyboru), częściej w krajach Europy Zachodniej: Holandia, Niemcy

• Bezdzietność w Polsce (brak danych a temat bezdzietności z wyboru); małżeństwa bez dzieci stanowią drugi pod względem liczebności typ rodziny, 22,7% wszystkich rodzin (wg spisu z 2002 roku)

• Małżeństwa bez dzieci - 2 kategorie: małżeństwa starsze, których dzieci się usamodzielniły i młode małżeństwa, które jeszcze nie mają dzieci

• Od 1988 liczba małżeństw bez dzieci wzrosła w miastach o 124,2 tys., a na wsiach zmalała o 83,5 tys.

• Badania Instytutu Statystyki i Demografii SGH (2001 rok): 26% kobiet i 22,5% mężczyzn pozostających w związkach małżeńskich zdecydowanie nie planuje dziecka

• W okresie międzywojnia wysoki odsetek małżeństw bez dzieci wśród artystów

DINKS

• Double Income No Kids- podwójny dochód żadnych dzieci

• DINKS wolą być nazywani wolnymi od dzieci (chidfree) a nie bezdzietnymi (childless)

• Są zapracowani ale praca przynosi im satysfakcję a zarobki są potwierdzeniem sukcesu

• Najważniejsza przyczyna braku dzieci: chęć zachowania własnej niezależności, realizacji planów, ambicji życiowych; dziecko wymaga wyrzeczeń, rezygnacji z przyjemności i ograniczenia kariery zawodowej

• Wpływ filozofii życiowej na bezdzietność: rezygnacja z dzieci ze względu na przeludnienie świata, problemy ekologiczne, wyczerpanie surowców; osoby pesymistyczne: ze względu na zagrożenia współczesnego świata

• Bezdzietność jako wynik traumatycznych przeżyć z okresu dzieciństwa, wzorców rodzicielskich czy negatywnych wzorców identyfikacyjnych

• L. Kocik - czynniki wpływające na kształtowanie się postaw antyprokreacyjnych

• Zanik tradycyjnej rodziny wielopokoleniowej skupionej przestrzennie

• Brak odpowiedniej polityki pronatalistycznej

• Możliwość dostatniego życia oraz awansu poza małżeństwem i rodziną

• Zanik misji prokreacyjnej jako powołania i obowiązku wobec Boga, ludzkości i narodu oraz koncentracja na doznaniach zmysłowych

• Szybko postępujący proces prywatyzacji życia rodzinnego, macierzyństwa i prokreacji

• Swoista międzynarodowa moda na bezdzietność

POSTAWY MŁODZIEŻY WOBEC PROKREACJI

• Obniżenie poziomu płodności kobiet, Giza-Poleszczuk : niewielkie znaczenie zmian w strukturze wieku kobiet i spadku stopy zawieranych małżeństw, największy wpływ subiektywnych decyzji na proces reprodukcji

• Hejnicka - Brzezińska (badania z lat 80.) : wartości preferowane przez młodzież są tradycyjne, rodzina na pierwszym planie

• Ignatczyk : hipoteza, wartości rodzinne zajmują miejsce naczelne w systemie wartości młodzieży

• Badania w 1986- symptomy zmiany, wartości nietradycyjne, nadal preferowanie związku formalnego ale akceptacja związków nieformalnych. W sferze prokreacji zmiana ku niższej dzietności

• Świda - Ziemba: założenie rodziny jako jedna z możliwych decyzji a nie konieczność

• Badania Cudowskiej: orientacja rodzinna u 70% badanych studentów, zawodowa u 9%

• Badania CBOS (1994): 57% uczniów ostatnich lat szkól podstawowych na szczycie hierarchii wartości rysowało udane życie rodzinne, 42% ciekawą, zgodną z zainteresowaniami pracę

• Badania K. Slany 2001 rok: 45,9% studentów jako wartość pierwszą wskazało miłość, 11,5% zdrowie i 11,4% własną rodzinę. Chęć posiadania dzieci wyraziło 87% respondentów, w tym 73% opowiada się za modelem dwudzietnym, 20% za trojgiem dzieci a 8% za jednym dzieckiem. Bezdzietność nie znajduje uznania wśród młodzieży studiującej

• Gawlina, badania studentek krakowskich: 96% zdecydowanie chce mieć dzieci. 46% opowiada się za dwójka dzieci, 24% za trójką, 6,9% z jednym dzieckiem. Jako motywy posiadania dzieci dominują stwierdzenia, że dzieci nadają sens życiu (57,8%) i że są warunkiem szczęścia (47,1%)

• Badania „Małżeństwo, rodzina, związki alternatywne” przeprowadzone wśród studentów lubelskich uczelni (2004r.)

• Najważniejsze wartości to te związane z życiem rodzinnym, tj. miłość, szczęście rodzinne, posiadanie dziecka, ustępują im natomiast wartości związane z życiem zawodowym i dobrami materialnymi.

• W kwestii posiadania dzieci przeważa opinia, że bez dzieci można być szczęśliwym, jednak jako pomysł na dorosłe życie ponad 80% wybrało małżeństwo z dziećmi/dzieckiem.

64,9% respondentów zdecydowanie chce mieć dzieci, 25% raczej tak , jedynie 1,8% nie zamierza mieć dzieci

Jeśli chodzi o preferowaną liczbę dzieci to 54,2% opowiada się za dwojgiem, 17,9% za trojgiem, 14% jest niezdecydowanymi, natomiast 2,4% respondentów zadowoli jedno dziecko

• Motywy posiadania dzieci: dziecko nadaje sens życiu (50,6%), wzmacnia więzi między rodzicami (17,9%), przynosi radość i satysfakcję (14,3%)

• Stosunek do bezdzietności z wyboru: 44% akceptuje taki styl życia, 42,9% toleruje, a 13% nie toleruje

---