Sposoby nabywania zachowa艅 konstruktywnych i destruktywnych w uj臋ciu behawioralnym
Mechanizm warunkowania klasycznego
Warunkowanie klasyczne zosta艂o wykryte i opisane przez radzieckiego uczonego - Paw艂owa. Opisa艂 on zachowanie psa, kt贸ry 艣lini膮c si臋 na widok jedzenia (reakcja bezwarunkowa), zacz膮艂 po jakim艣 czasie 艣lini膰 si臋 na d藕wi臋k kamertonu. Sta艂o si臋 tak, gdy偶 przed ka偶dym podaniem jedzenia uderzano w kamerton. Pies skojarzy艂 wsp贸艂wyst臋powanie dw贸ch element贸w (jedzenie + kamerton), oraz ich nast臋pstwo czasowe. Czyli warunkowanie klasyczne to taki proces uczenia si臋, kiedy bodziec neutralny (kamerton) wywo艂uje zachowanie odruchowe (wydzielanie 艣liny) i nie maj膮 tu znaczenia wcze艣niejsze do艣wiadczenia psa czy osoby badanej (pies wcze艣niej nie s艂ysza艂 tego d藕wi臋ku i nie kojarzy艂 go z jedzeniem).
Warunkowanie instrumentalne
Warunkowanie instrumentalne, kt贸rego tw贸rc膮 by艂 Thorndike, polega na tym, 偶e okre艣lone zachowania s膮 wzmacniane, czyli nagradzane lub karane. Nagrod膮 mo偶e by膰 w przypadku ludzi np. uznanie spo艂eczne, premia a kar膮 np. nagana; w przypadku zwierz膮t nagrod膮 mo偶e by膰 pokarm, g艂askanie zwierz臋cia a kar膮 np. b贸l wywo艂any skarceniem zwierz臋cia. Zachowania nagradzane utrwalaj膮 si臋 i wyst臋puj膮 cz臋艣ciej, natomiast zachowania karane wyst臋puj膮 coraz rzadziej, a偶 w ko艅cu zanikaj膮 - czyli nagrody s膮 skuteczniejsze ni偶 kary.
Tak jak wida膰 w powy偶szych opisach warunkowa艅, cech膮 jest wsp贸ln膮 jest nagroda, natomiast podstawow膮 r贸偶nic膮 mi臋dzy warunkowaniem klasycznym a warunkowaniem instrumentalnym jest to, i偶 warunkowanie klasyczne wywo艂uje odruchow膮 reakcj臋 bezwarunkow膮 (bodziec - reakcja), natomiast warunkowanie instrumentalne jest bardziej z艂o偶one i reakcje w tym warunkowaniu nie s膮 przewa偶nie odruchowe (bodziec - reakcja - wzmocnienie pozytywne lub negatywne, czyli nagroda lub kara).
Uczenie si臋 drog膮 modelowania
Pojecie modelowania odnosi si臋 do procesu uczenia si臋 zachowa艅 poprzez obserwowanie zachowa艅 innego cz艂owieka - modela, kt贸rego istot臋 stanowi na艣ladowanie tego, co robi膮 inni ludzie.
Modelowanie powoduje przej臋cie zachowa艅 stanowi膮cych symboliczne r贸wnowa偶niki zachowa艅 modela. O ile wi臋c na艣ladowanie oznacza wierne skopiowanie zachowa艅, o tyle modelowanie wyra偶a ten sam nastr贸j i t臋 sam膮 jako艣膰 zachowania, dostosowane do okoliczno艣ci, w kt贸rych znajduje si臋 obserwator. S膮 to cz臋sto zachowania wzbogacone o nowe elementy, jakby tw贸rcza modyfikacja zachowa艅 modela. Obserwowanie modela pobudza obserwatora do szeregu podobnych , aczkolwiek niekoniecznie identycznych zachowa艅.