PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA

Pojęcie prawa cywilnego.

Przepisy prawa cywilnego to wszystkie te przepisy prawa, które regulują stosunki między podmiotami prawa na zasadzie równoważności tych podmiotów. Żaden z nich nie posiada funkcji zwierzchniej nad drugim - są one równe, występuje równowaga między stronami. Konflikty rozstrzygane przez niezawisły sąd.

-żaden z podmiotów nie może narzucać drugiemu jego woli

-podmioty są autonomiczne, występuje równowaga prawa

-występuje autonomia woli - podmiot może zawsze postępować ze swoją wolą, chyba że przepisy stanowią inaczej

Np. W sytuacji, gdy Skarb Państwa zleca rzemieślnikowi wykonanie jakiejś pracy, to nie występuje Skarb Państwa jako organ zwierzchni, w przypadku gdyby powstał konflikt w związku ze zleconym zadaniem.

Ustawodawcy mają w praktyce skłonność do wydawania aktów prawa kompleksowego, w jednej ustawie lub kodeksie mogą być zawarte przepisy zaliczane do różnych gałęzi prawa. Stosując je trzeba ustalić do jakiej gałęzi prawa dany przepis należy. Jeśli występuje w danym przepisie równorzędność podmiotów to wówczas mamy do czynienia z przepisami prawa cywilnego, nawet gdyby znajdowały się one np. w kodeksie karnym. W kodeksie cywilnym mogą znaleźć się inne przepisy np. prawa karnego, ale w związku z tym, że przeważają przepisy prawa cywilnego to mówimy, że jest to akt prawa cywilnego.

Podmioty prawa cywilnego:

-osoby fizyczne

-osoby prawne

-jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, które mogą być podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego

W skład prawa cywilnego [materialnego] wchodzą następujące działy:

1. część ogólna prawa cywilnego

W części tej uregulowane są zagadnienia wspólne dla wszystkich działów prawa cywilnego. Chodzi o takie zagadnienia jak:

-zdolność prawna

-zdolność do czynności prawnych

-czynności prawne

-oświadczenie woli

-wady oświadczenia woli

-przedstawicielstwa

-przedawnienie roszczeń

Odnoszą się one do wszystkich działów szczegółowych prawa cywilnego. Jest to FUNDAMENT dla całego prawa cywilnego.

Relacja między działem ogólnym, a pozostałymi działami.

Jeżeli dane zagadnienie uregulowane w części ogólnej, inaczej zostało uregulowane w części szczegółowej, wówczas stosuje się uregulowanie z części szczegółowej. Przepisy szczegółowe wyłączają przepisy części ogólnej, ale nie odwrotnie. Przepisy ogólne stosuje się jeśli dane sprawy nie zostały inaczej uregulowane w przepisach szczególnych.

Lex specialis derogat legi generali- ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną.

Np. Przepisy ogólne wyznaczają jakiś termin na 10 lat i 3 lata, jeśli szczególne mówią, że należy stosować termin 1 rok lub 2 lata to wówczas stosuj się przepisy szczególne

2) Prawo Rzeczowe

W skład prawa rzeczowego wchodzą przepisy określające zasady korzystania z rzeczy własnych i cudzych.

Przepisami prawa rzeczowego uregulowane są instytucje:

-własność

-wieczyste użytkowanie

- ograniczone prawa rzeczowe, a w tym użytkowanie, służebności, spółdzielcze własnościowe prawa do lokali, hipoteka i zastaw

Przepisy p. rzeczowego zawarte są w kodeksie cywilnym. Spółdzielcze własnościowe prawa do lokali i hipoteka uregulowane są poza kodeksem cywilnym w odrębnych ustawach:

Hipoteka - ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.

Spółdzielcze własnościowe prawa do lokali - ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych

3. Prawo Zobowiązań

Składa się z dwóch części:

a) części ogólnej, uregulowane są w niej następujące zagadnienia:

- pojęcie zobowiązania

-wykonywanie zobowiązania

-skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (odpowiedzialność kontraktowa)

-odpowiedzialność ze czyn niedozwolony ( odpowiedzialność deliktowa)

-wygaśnięcie zobowiązań

b) części szczegółowej, uregulowane są w niej poszczególne typy umów ( Np. umowa sprzedaży, umowa dostawy itd.)

Przepisy prawa zobowiązań zawarte są w kodeksie cywilnym.

4. Prawo Spadkowe

W części tej uregulowane są zasady przejścia praw majątkowych osoby zmarłej na spadkobierców, dobra osobiste osoby zmarłej wygasają w chwili jej śmierci i nie przechodzą na spadkobierców, natomiast przechodzą na spadkobierców obowiązki osoby zmarłej jeżeli mają charakter majątkowy.

Spadkobierca może:

-odrzucić spadek ( bo są same długi)

-przyjąć spadek bez zastrzeżeń

-przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza - za długi dziedziczone w spadku odpowiada do wielkości majątku dziedziczonego, a nie swoim majątkiem

Przepisy prawa spadkowego zawarte są w kodeksie cywilnym.

5. Prawo rodzinne i opiekuńcze

W części tej uregulowane są takie zagadnienia jak:

-małżeństwo

-stosunek pokrewieństwa

-powinowactwo

-opieka

-kuratela

Przepisy prawa rodzinnego i opiekuńczego zawarte są w odrębnym kodeksie- kodeksie rodzinnym i opiekuńczym

6. Prawo własności intelektualnej

Pod wspólną nazwą prawa własności intelektualnej kryją się przepisy dotyczące wytworów intelektualnych, a mianowicie:

-dzieł naukowych, literackich i artystycznych

-wynalazków

-wzorów przemysłowych

-wniosków realizatorskich

-znaków towarowych

Przepisy dotyczące wytworów intelektualnych zawarte są w ustawach szczegółowych:

-w prawie autorskim

-w prawie przemysłowym

7. Prawo papierów wartościowych

Reguluje zagadnienia związane z istotą papieru wartościowego oraz z obrotem papierami wartościowymi.

Do papierów wartościowych zaliczamy:

-weksel

-czeki

-obligacje

-bony skarbowe

-dowody składowe

-konosamenty

-akcje na okaziciela

Papier wartościowy jest dokumentem, który odzwierciedla rzeczywistość.

Papiery wartościowe ułatwiają obrót gospodarczy, albowiem przeniesienie prawa następuje przez samo przeniesienie własności dokumentu i jego wydanie.

Przepisy prawa papierów wartościowych zawarte są w ustawach szczególnych, poza kodeksem cywilnym:

-w prawie wekslowym

-w kodeksie spółek handlowych

8. Prawo handlowe

Prawo handlowe zawarte jest w kodeksie spółek handlowych. Przepisami tymi uregulowane są następujące spółki:

-jawna

-partnerska osobowe

-komandytowa

-komandytowa akcyjna

-z ograniczoną odpowiedzialnością

-akcyjna kapitałowe

Normy i przepisy prawa cywilnego.

Relacja norma, a przepis prawny - norma mieści się w przepisie.

Normę trzeba wydobyć w drodze wykładni. Sędzia stosuje normy i rozstrzyga na podstawie normy, a nie przepisów. Bywa tak, że w przepisie jest kilka norm albo też norm w danym przepisie jest niepełna.

Normy prawa cywilnego:

-bezwzględnie obowiązujące (ius cogens)

Normy te nie mogą być wyłączone w drodze czynności prawnych wolą stron stosunku prawnego. Jeżeli czynność prawna narusza tę normę jest nieważna

Art. 58. § 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

-względnie obowiązujące ( ius dispositivi)

Normy te mogą być wyłączone w drodze czynności prawnych wolą stron. Znajdują one zastosowanie tylko wtedy, gdy czynność prawna nie stanowi inaczej lub nie została w ogóle dokonana albo reguluje zagadnienie w sposób niekompletny. Budowane są one w sposób warunkowy. Tego rodzaju norm jest więcej w prawie cywilnym niż bezwzględnie obowiązujących, ponieważ występuje duża autonomia woli stron.

Np. Jeśli strony nie określiły terminu wykonania zobowiązania… wówczas stosuje się te przepisy.

-jednostronnie bezwzględnie obowiązujące ( semi imperatywne)

Ochraniają one jakieś minimum uprawnień danego podmiotu ( np. konsumenta). Normami takimi określa się zwykle:

-minimalne wynagrodzenie za pracę

-minimalną cenę za produkty rolne

-minimalne uprawnienia z tytułu wad towarów itd.

-upoważniające

Nie określają obowiązków adresatów tych norm ani nie wprowadzają zakazów. Określają jedynie warunki od spełnienia których uzależniona jest ważność czynność prawnych

Np. testament holograficzny jest ważny jeżeli sporządzony został własnoręcznie, opatrzony został datą i podpisany, jednakże nie ma nakazu ani zakazu sporządzenia testamentu. Tak samo pełnomocnictwo nie zobowiązuje pełnomocnika do działania lecz upoważnia to znaczy ze może z niego skorzystać albo nie.

-kolizyjne

Nie regulują w sposób definitywny praw i obowiązków podmiotów, lecz jedynie wskazują system prawny na podstawie którego, prawa i obowiązki będą oceniane. Zbiorem norm kolizyjnych jest ustawa pod nazwą międzynarodowe prawo prywatne. W ustawie tej wskazuje się systemy prawne, które znajdą zastosowanie wtedy, kiedy stroną stosunku prawnego jest podmiot innego państwa (Np. Polka zawiera związek małżeński z Niemcem).

Przepisy prawa cywilnego.

Wyróżnia się dwa rodzaje:

1. podstawowe, określające prawa i obowiązki podmiotów prawa cywilnego

2. przepisy związane z techniką legislacyjną; do tej kategorii zalicza się:

a. definicje ustawowe - przepis określa co rozumie się przez dany zwrot użyty w tekście. Definicja ustawowa ma moc wiążącą taką jak przepisy prawne.

b. fikcje prawne - robią one jakieś założenie fikcyjne. Np jeżeli spadkobierca odrzuca spadek to traktuje się go jakby nie dożył otwarcia spadku

c. przepisy odsyłające - nie reguluje praw i obowiązków tylko nakazuje zastosować do oceny tych praw i obowiązków innych przepisów już wydanych lub który będzie dopiero wydany. Skracają one akt prawny, pozwalają na uniknięcie powtórzeń

Są takie przepisy, które nakazują stosować inny przepis „wprost”, a czasem z modyfikacją przepisu do którego jest odesłanie czyli „odpowiednio” - zakłada się , że mogą być z modyfikacjami, a czasami pomija się te części które nie pasują Np. przepisy o Rektorze stosuje się odpowiednio do Dziekana tzn. pomija się te które nie pasują jak np. wybór

-przepisy wprowadzające ( a w tym przepisy derogacyjne, dostosowujące, przejściowe) - określają zasady na jakich wchodzi w życie nowy akt prawny

p. derogacyjne - wskazują stare przepisy, które uległy uchyleniu

p. dostosowujące - nowelizują stare przepisy i harmonizują je z nowymi przepisami

p. przejściowe - określają zasady stosowania starych przepisów do zdarzeń, które zaistniały po uchyleniu tych przepisów.

Źródła prawa cywilnego.

źródła prawa powszechnie obowiązującego:

-konstytucja

-ustawy zwykłe

-ustawy międzynarodowe (rozporządzenia Rady Europy)

-niektóre uchwały samorządu terytorialnego

-rozporządzenia wydane z upoważnienia ustawy

Postawą prawa cywilnego jest kodeks cywilny jak i ustawy szczegółowe. Duże znaczenie odgrywają ogólne warunki umów, wzory umów i regulaminy. Jeżeli strony nie wyraża zgody na ogólne warunki to nie mają one mocy obowiązującej między tymi konkretnymi kontrahentami.

Klauzule generalne - są bardzo ważne, rozumie się przez nie taki przepis prawny, który nie ustala kryteriów oceny danego zdarzenia prawnego lecz nakazuje stosować do oceny tego zdarzenia prawnego lecz nakazuje stosować do oceny tego zdarzenia normy pozaprawnej jak:

-zasady życia społecznego

-społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy

-dobre obyczaje

-zasady uczciwego obrotu

Normy pozaprawne określa się mianem zwrotów niedookreślonych. Klauzula jest prawem stanowionym i odsyła do zwyczajów. Przykładami klauzul są m. in. Artykuły kodeksy cywilnego:

Art. 5. 

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Art. 56. 

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

Art. 58.

 § 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Art. 354. 

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Obowiązywanie prawa cywilnego co do osób, przestrzeni i czasie.

Kolizja norm prawa cywilnego w czasie:

Stosunek prawny powstał pod rządami starych przepisów, jednak przepisy te uchylono i wprowadzono nowe przepisy prawne sprzeczne ze starymi. Na przykład zwarto umowę najmu pod starymi przepisami i wprowadzono nowe przepisy podwyższające czynsz. Czy w takim wypadku najemca płaci stary czynsz czy tez nowy podwyższony? Otóż ustawodawca taka kolizję norm powinien sam usunąć, a jeśli nie to sami zainteresowani. Należy założyć, że jeżeli czynność prawna dotyczy zdarzenia jednorazowego, gdzie wpływ czasu nie ma znaczenia np. przy sprzedaży w przypadku gdy kupujący nie zapłacił, chociaż zawarł umowę sprzedaży pod rządami starej ustawy, nie może płacić ceny wyższej. Nie wolno podwyższyć ceny na podstawie nowej ustawy.

Natomiast w przypadku trwałego stosunku prawnego, gdzie wysokość świadczeń jest zależna od czasu Np. przy umowie najmu, gdzie najemca płaci stale czynsz i suma świadczeń zwiększa się z czasem , to przepisy zwiększające czynsz podwyższają czynsz płacony przez najemcę.

Stosowanie prawa cywilnego.

Przez stosowanie prawa cywilnego rozumie się wyznaczenie prawnych konsekwencji danego zdarzenia cywilnoprawnego , czyli rozstrzygnięcia danej sprawy cywilnej. Stosowanie prawa cywilnego należy do Sądów Powszechnych i Sądu Najwyższego, ustawa może także wskazywać inny organ.

Przestrzega prawo adresat, stosuje natomiast ten kto ma uprawnienie do robienia użytku z tego prawa ( Np. testament)

Wyróżnia się trzy etapy stosowania prawa cywilnego:

1. ustalanie faktu

2. wyszukiwanie normy prawnej do oceny faktu

3. rozstrzygnięcie wyznaczenie konsekwencji prawnych danego faktu

Ad. 1

Fakty ustalane są na podstawie dowodów, dowodami są określone prawem środki dowodowe. Do podstawowych dowodów zalicza się:

-dokumenty

-zeznania świadków

-opinie biegłych

-dowody rzeczowe

-wyjaśnienia stron

Kodeks cywilny dopuszcza możliwość uznania każdej informacji za środek dowodowy jeżeli przepis prawa nie wyłącz możliwości korzystania z takiego środka dowodowego.

Prawo cywilne dopuszcza także możliwość korzystania z domniemań. Wyróżnia się dwa rodzaje domniemań.

DOMNIEMANIA

FAKTYCZNE PRAWNE

Domniemanie FAKTYCZNE polega na tym, że organ rozstrzygający sprawę może uznać dany fakt za udowodniony jeżeli może być on wywnioskowany z innego faktu wcześniej już udowodnionego. „może sąd wnioskować”

Np. Może zdarzyć się tak, że magazynierowi zarzuca się niedobór towaru, magazynier zaś twierdzi, że to następstwo włamania, które był zeszłej nocy. Jeżeli udowodni się włamanie, to z udowodnionego włamania sąd wnioskuje, że stąd brak towaru w magazynie. Mimo wszystko nie May do końca pewności.

Domniemanie PRAWNE polega na tym , że określony przepis prawa nakazuje sędziemu uznać dany fakt za udowodniony, jeżeli fakt ten może być wywnioskowany z wcześniej udowodnionego faktu. „musi sąd wnioskować”

Np. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nakazuje sędziemu przyjąć, że ojcem dziecka urodzonego w trakcie trwania związku małżeńskiego jest mąż kobiety która urodziła. Ojciec może wnieść powództwo o zaprzeczenie ojcostwa i wtedy domniemanie upada.

DOMNIEMANIA

WZRUSZALNE NIEWZRUSZALNE

Domniemanie WZRUSZALNE polega na tym, że można je podważyć przeciw dowodem (domniemanie ojcostwa podważyć wyrokiem o zaprzeczenie ojcostwa)

Domniemanie NIEWZRUSZALNE nie może być podważone przeciw dowodem Np. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych : jeżeli w księdze wieczystej figuruje B jako właściciel nieruchomości, który daną nieruchomość sprzedał A - nabywcy, to jest domniemanie, że B jest właścicielem tej nieruchomości skoro figuruje w księdze mimo, że właścicielem stał się nabywca A. Jeżeli B sprzeda nieruchomość, którą uprzednio sprzedał A nowemu nabywcy C, to C staje się nabywcą w dobrej wierze jeśli nie miał pojęcia, że nieruchomość którą kupił została już uprzednio sprzedana nabywcy A, i staje się właścicielem tej nabytej nieruchomości. Kto figuruje w księdze ten jest właścicielem.

Rozkład ciężaru dowodu.

Podstawowa zasada rozkładu ciężaru dowodu zawarta jest w art. 6 kodeksu cywilnego.

Art. 6. 

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Według tego przepisu fakt obowiązana jest udowodnić osoba, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Osoba taką będzie najczęściej powód - strona wnosząca pozew. Przepis szczególny może zmienić tę relację Np. przy domniemaniu prawnym ciężar dowodu spoczywa na osobie podważającej to domniemanie.

Osoba A udzieliła pożyczki osobie B i żąda po pewnym czasie jej zwrotu, z faktu, że udzieliła jej pożyczki wywodzi skutek prawny, więc musi udowodnić to, że jej udzieliła. B natomiast może :

-powiedzieć, że nigdy jej nie dostał, więc nie ma obowiązku nic udowadniać; zachowanie bierne i negatywne

-powiedzieć, że dostał ją ale już ją oddał, w tym przypadku to on musi udowodnić to, że oddał

Dowodzeniu podlegają potwierdzenia o faktach, a nie podgalają negatywne twierdzenia o faktach.

---