SOCJOLOGIA
SOCJOLOGIA- nauka o społeczeństwie i procesach, które w nim zachodzą. Analizuje zjawiska zachodzące między nimi.
Niektóre definicje socjologii:
jest naukowym badaniem zachowań i układów społecznych (N. Goodman).
bada społeczne zachowanie się człowieka, organizacje społeczeństw oraz zachodzące w nim interakcje (Turner).
socjologia jest badaniem życia społecznego człowieka, grup społecznych oraz społeczeństw (A. Giddens).
jest nauką badającą społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą więzi między nimi lub są ich przejawem. Człowiek jest o tyle obiektem zainteresowania socjologicznego o ile jest istotą społeczną, częścią jakiejś społeczności, stowarzyszenia, grupy społecznej bądź podlega stosunkom społecznym (Ryszard Podgórski)
Socjologia na początku była nauką akademicką. Pierwszymi ośrodkami w Polsce były miasta takie jak Poznań i Warszawa.
Przeciwnikami socjologii byli przedstawiciele innych nauk. Nie chcieli oni oddawać części swojej problematyki swojego przedmiotu na rzecz socjologii.
RODZAJE:
1. Socjologia ogólna- tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk (ich ogół), występujące w społeczeństwach (całych), które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów podstawowych (ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego); jej zadaniem jest również ustalanie pojęć.
Główne teorie socjologii ogólnej:
- teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa) - uogólnia wyniki badań nad typami i formami zbiorowego życia ludzi- statyka społeczna
- teoria zmian - uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i procesami zachodzącymi w grupach i zbiorowościach - dynamika społeczna
2. Socjologia szczegółowa- zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk.
Każda socjologia szczegółowa ma wielorakie powiązania z socjologią ogólną. Pierwsza z nich korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych drugiej, a socjologia ogólna weryfikując osiągnięcia badawcze socjologii szczegółowej wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną.
3. Socjologia struktur społecznych- zajmuje się formami życia społecznego, zbiorami społecznymi, więzami społecznymi, itd.
Między socjologią ogólną i szczegółową istnieją sprzężenia zwrotne i komplementarne powiązania.
Źródła przed socjologicznej wiedzy społecznej:
- wiedza potoczna,
- mądrość ludowa (np. przysłowia ludowe)
- w innych naukach, głównie w filozofii i historii
Czynniki sprzyjające powstaniu socjologii:
- rewolucja przemysłowa i jej konsekwencje (podział na klasy społecznej),
- rewolucja francuska i jej konsekwencje,
- wielkie odkrycia geograficzne i ich konsekwencje (kontakt z innymi kulturami),
- oświecenie (wzrost zainteresowania człowiekiem i poznawaniem świata),
- rozwój nauki.
Cechy socjologii jako nauki:
- budowanie teorii naukowych społeczeństwa;
socjologia jest nauka teoretyczną, to znaczy że zajmuje się formowaniem teoretycznych, uogólnionych twierdzeń naukowych o tym co stanowi przedmiot jej zainteresowania,
- socjologia jest nauką praktyczną, to znaczy że zajmuje się formułowaniem konkretnych wskazań co należy czynić aby osiągnąć pewien pożądany stan rzeczy, socjologia wymaga pewnych badań, czyli poparcia teorii dowodami,
- socjologia jest nauka empiryczną, czyli taką która rozwija swój poznawczy i praktyczny dorobek w oparciu o prowadzone badania.
Zastosowanie socjologii:
- jest przydatna w procesach planowania,
- w mediach
- przy prowadzeniu kampania wyborczych.
Perspektywy poznawcze socjologii- społeczeństwa:
MIKROSOCJOLOGICZNA- koncentruje się na badaniu więzi społecznych między jednostkami, na badaniu małych grup społecznych lub na badaniu struktur społecznych,
MAKROSOCJOLOGICZNA- koncentruje się na badaniu wielkich zespołów ludzi, np. narodów,
MEZOSOCJOLOGICZNA
WYBRANE TEORIE SOCJOLOGICZNE
TEORIA FUNKCJONALISTYCZNA (strukturalizm)
Twórcy:
- Talkot Parsons - Bronisław Malinowski - R. Marton
Założenia:
- różne zjawiska, w tym struktury społeczne lub instytucje, można wyjaśnić w kategoriach konsekwencji ich istnienia (ich funkcji) -> wszystko ma jakąś funkcję,
- pojęcie systemu zakłada, że różne elementy społeczeństwa SA powiązane ze sobą w taki sposób, że zmiana jednych elementów prowadzi do zmian pozostałych elementów, a w konsekwencji do zmiany całego systemu.
Funkcjonaliści traktują społeczeństwo jako system. W ujęciu funkcjonalnym społeczeństwo jest stabilnym i zintegrowanym systemem społecznym. Członkowie społeczeństwa zgadzają się co do podstawowych wartości w nim obowiązujących. Systemem dominującym w społeczeństwie jest harmonia (równowaga), a zmiany przyjmowane są „niechętnie”. Ewentualnie akceptowane są zmiany powolne, umożliwiające systemowi przystosowanie się.
Analiza funkcjonalna- polega na opisywaniu lub znajdowaniu funkcji danych elementów.
Zarzuty:
- nadmierny konserwatyzm,
- niechęć do zmian, które są interpretowanie jako zagrożenie dla rozwoju
2. TEORIA KONFLIKTOWA (orientacja konfliktowa)
Twórcy:
- L. Loser - Karol Marks - R. Dahnendorf
Założenia:
- w społeczeństwie oprócz sił scalających I integrujących społeczeństwo istnieją również siły dezintegrujące,
-traktuje społeczeństwo jako trwające w permanentnym konflikcie pomiedzy różnymi elementami społeczeństwa,
- występuje konkurencja i współzawodnictwo,
- wywołany konflikt jest powodem do zmian,
- szuka się pokonanych i zwycięzców,
- przemoc, przymus i władza charakteryzują wyznawców teorii konfliktowych.
Zarzuty:
- nadmierny radykalizm (nieuzasadnione popieranie zmian)
3. TEORIE WYMIANY
Twórcy:
- G. Homas -P. Blau
Założenia:
- życie społeczne jest traktowane jako process handlu I negocjacji, a interakcje odbywaja sie na podstawie bilansu korzyści i strat dokonanego przez potencjalnych partnerów interakcji, czyli oddziaływanie na siebie, np.:
zyski koszty
- zdobycie pracy, - zmuszanie się do rzeczy których się nie lubi,
- zdobycie poparcia,
- zdobycie doświadczenia.
- mogą dotyczyć zarówno interakcji przejściowych jak i bardziej trwałych,
- mogą być uwzględnione zarówno w odniesieniu do interakcji pomiędzy jednostkami jak i strukturami społecznymi, np. koalicje pomiędzy grupami politycznymi, relacje między politykami a wyborcami.
Zarzuty:
- łatwość w obalaniu podstawowego założenia (nie przed każdą interakcja układamy bilans, ponieważ wiele rzeczy robimy nawykowo),
- zarzucanie zwolennikom, że przyjmują wizję człowieka kierującego się motywacja egoistyczną, snobistyczną, hedonistyczną,
- nie uwzględnianie motywacji społecznych, a więc takich gdzie cele jednostki (przyjemność, korzyści) zostają podporządkowane celą innych osób.
4. SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM
Twórcy:
- G.H. Mead - E. Goffman - H. Blumer
Założenia:
- podstawowym procesem społecznym jest interakcja (oddziaływanie) odbywająca się przez symbole, czyli obrazy o określonym znaczeniu,
- skoncentrowanie uwagi na pojęciu tożsamości (poczucie siebie) głównie jednostkowe (indywidualności) i grupy społeczne traktuje się jako produkt społeczny, aczkolwiek zakłada się aktywna rolę jednostki w jej rozwoju. Jednostki nie traktuje się jako bierne elementy społeczeństwa ale podmioty posiadające prawo wyboru i odpowiedzi na procesy i struktury społeczne z jakimi stykają się w społecznej rzeczywistości.
Zarzuty:
- posługiwanie się pojęciami nieprecyzyjnymi i trudnymi w pomiarze (trudność w uchwyceniu badania,
- ignorowanie znaczenia sformalizowanych i zorganizowanych aspektów życia społecznego, a także znaczenie wpływu sił społeczeństwa w mikroskali na interakcje, na tożsamość.
ROLA SPOŁECZNA to system spójnych zachowań, będących reakcją na zachowania i oczekiwania innych ludzi, przebiegających wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru.
Czynniki wpływające na realizację roli społecznej:
-elementy bio- i psychogenne jednostki - mogą ułatwiać lub utrudniać wykonywanie pewnych ról;
-wzór osobowy - określa zespół cech idealnych, jakie jednostka, wykonująca daną rolę, powinna okazywać oraz zespół idealnych sposobów zachowania („scenariusz” danej roli), który może być różnie określony w różnych grupach;
-sposób zdefiniowania roli (przez jednostkę i grupę) - przyporządkowuje do roli różne wzory osobowe;
-struktura i organizacja grupy (sankcje) - stopień sformalizowania określa stopień narzucenia roli;
-stopień identyfikacji jednostki z grupą - polega na stopniu utożsamiania własnych interesów i wartość z interesami i wartościami grupy.
PRZYSTOSOWANIE (adaptacja) - zachodzi w sytuacji, gdy jednostki, nie mogąc narzucić własnych wzorów działania innym osobom, muszą te odmienne wzory modyfikować i nawzajem przystosowywać; proces ten jest dwustronny, ale dysproporcjonalny.
Etapy przystosowania:
- reorientacja psychologiczna - wyuczenie nowych wzorców i stosowanie ich w sytuacjach koniecznych;
-tolerancja - stosowanie odmiennych wzorów przez obie strony (tolerancja staje się konieczna);
-akomodacja - tolerancja wzbogacona wzajemnymi ustępstwami i przyjęciem za własne podstawowych wartości istniejących w nowej sytuacji; pozbycie się dwoistości;
-asymilacja - całkowite przystosowanie; odrzucenie dotychczasowych wartości i wzorów oraz przyjęcie nowych.
WSPÓŁPRACA - proces pochodny podziału pracy; konieczność wykonywania czynności wspólnie przez kilka jednostek; działanie zharmonizowane, w którym poszczególne jednostki czy grupy wykonują zadania częściowe w osiąganiu jednego wspólnego celu; sensem każdej współpracy jest obustronna korzyść (niekoniecznie równomierna); zakłada ograniczenie swobody partnerów; jest możliwa dzięki sprawnym kanałom komunikacyjnym, wzajemnej znajomości i zaufaniu oraz ustaleniu wspólnych reguł.
KONFLIKT - proces, w którym jednostka lub grupa dążąc do osiągnięcia celu eliminuje, podporządkowuje lub niszczy innych, którzy zdążają do celów podobnych lub identycznych.
DEZORGANIZACJA - zespół procesów, których występowanie i intensywność zagraża kontynuacji procesów życiowych zbiorowości.
Zjawiska składowe dezorganizacji:
1. alkoholizm i narkomania;
2. wzrost przestępczości;
3. nasilenie się anormalnych zachowań seksualnych;
4. wzrost zapadalności na choroby nerwowe i psychiczne (dezintegracja osobowości).
Dla narodu i społeczeństwa największym zagrożeniem jest rozkład państwa i dezorganizacja jego instytucji.
RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA (mobilność) - przesuwanie się jednostek i zbiorowości głównie w przestrzeni społecznej (dystans dzielący ludzi zajmujących różne pozycje w hierarchii społecznej); wyznacza dynamikę społeczeństwa, bez której nie byłyby możliwe przemiany społeczne.
Rodzaje ruchliwości społecznej:
- pionowa (wertykalna) - awans lub degradacja jednostki albo zbiorowości;
- pozioma (horyzontalna) - zmiana zbiorowości, zawodu, stanowiska itp.; nie powoduje zmiany w pozycji społecznej;
- fluktuacja - zmiana wewnątrz zbiorowości o tym samym charakterze (np. jeden zakład pracy na inny);
- wahadłowa - spowodowana lokalizacją instytucji; codzienne przemieszczenia ludzi.