Wewnętrzne zróżnicowanie odmian funkcjonalnych współczesnej polszczyzny.
Czynniki różnicujące odmiany polszczyzny:
Geograficzne
Społeczne
Geo-społeczne
Biologiczne i psychosomatyczne
Genealogiczne
Stylistyczne
Sytuacyjne
Schemat typologiczny języka potocznego ogólnego:
Odmiany regionalne
Odmiany biologiczne (biolekty)
Odmiany socjalne (socjolekty)
Odmiany psychosomatyczne (psycholekty)
Odmiany zawodowe (profesjolekty)
Socjolekty
Odmiany językowe związane z grupą społeczną:
Klasą
Warstwą
Środowiskiem
W społecznościach, w których istnieją różnice i bariery grupowe, sprawa jest prosta: określona grupa = określona odmiana języka. We współczesnej Polsce nie można dokonać takiej kwalifikacji. Kwestia podziałów klasowych jest dyskusyjna.
Warunki istnienia socjolektu:
Istnienie środowiska społecznego (więzy grupowe, więzy zawodowe, kulturowe, towarzyskie)
Względna stabilność grupy
Silne poczucie odmienności w stosunku do innych grup
Ciągłość tradycji
Częstotliwość kontaktów członków grupy
Próba klasyfikacji odmian (D. Buttler)
Gwary nominatywne ( uzupełnianie zasobów języka ogólnego)
Gwary maskujące (utajnianie wypowiedzi)
Gwary ekspresywne (podtrzymywanie więzi koleżeńskich)
Podział gwar środowiskowych (S. Grabias)
Zawodowe
Ekspresywne
W ich obrębie:
Genetycznie jawne
Genetycznie tajne
W obrębie socjolektów wyróżniamy:
Socjolekty dużych i znaczących grup społecznych, tworzących duże skupiska na określonym terytorium, np. socjolekt górniczy, język chłopów
Socjolekty środowiskowe grup nieformalnych, np. język złodziei, gitowców
Socjolekty środowiskowo - towarzyskie. Język grup powstałych na zasadzie dobrowolnych zrzeszeń, towarzystw, klubów, np. język myśliwski, wędkarski.
Socjolekty grup zinstytucjonalizowanych i zorganizowanych, np. wojska, żołnierzy, marynarzy
2