Odmiany społeczne języka

Socjolekt - to odmiana języka ogólnego, używana w grupie ludzi połączonych jakimś rodzajem więzi społecznej.

Wśród socjolektów wyróżniamy:

• języki zawodowe,

• języki środowiskowe

• języki tajne.

Czasem te odmiany językowe nazywamy też gwarami.

Języki zawodowe

W grupach ludzi wykonujących ten sam zawód, np. wśród aktorów, lekarzy, żołnierzy, górników, kolejarzy, w określonych sytuacjach jest w użyciu tzw. język zawodowy. Występują w nim specjalne fachowe określenia, zarówno oficjalne, książkowe, podręcznikowe, czyli terminy, jak i potoczne, stworzone na użytek codziennych fachowych rozmów w miejscu pracy, czyli tzw. profesjonalizmy.

Języki środowiskowe

Czynnikiem spajającym grupę nie jest w tym przypadku zawód, ale np. ten sam wiek, wspólnota przeżyć, podobne zainteresowania, wspólny sposób spędzania wolnego czasu, styl życia.

Języki tajne

Niektóre środowiska, świadomie izolujące się od reszty społeczeństwa (np. przestępcy, złodzieje, więźniowie, narkomani), celowo wytworzyły tajne odmiany języka, które potocznie nazywamy żargonem

Żargon, inaczej: slang, argot (czyt: arg'o), to odmiana języka pewnej grupy społecznej, zwykle uważanej za niższą pod względem kulturalnym. Żargon odznacza się swoistym słownictwem i frazeologią, jest często niezrozumiały dla osób spoza danej grupy. Termin żargon jest współcześnie coraz rzadziej stosowany, ponieważ narzuca negatywną ocenę danej odmiany języka.

Style funkcjonalne współczesnej polszczyzny

Termin styl pochodzi od łac. stilus, "rylec do pisania na pokrytych woskiem tabliczkach".

Styl to charakterystyczny sposób ukształtowania wypowiedzi, wynikający z wyboru określonych środków językowych ze względu na cel przyświecający nadawcy.

O stylu wypowiedzi przesądzają różne czynniki, zwłaszcza:

• kto mówi;

• do kogo;

• w jakiej sytuacji;

• w jakim celu;

• na jaki temat.

Styl funkcjonalny - to utrwalony w danym społeczeństwie sposób używania języka w podobnych sytuacjach komunikacyjnych i w podobnych celach.

Style funkcjonalne polszczyzny:

• styl potoczny;

• styl oficjalny;

• styl urzędowy;

• styl naukowy;

• styl publicystyczny;

• styl artystyczny.

Styl potoczny

Styl potoczny jest podstawową odmianą języka, występuje prawie wyłącznie w komunikacji ustnej. Używamy go w codziennych rozmowach na typowe, wspólne wszystkim tematy życiowe

Wyróżniki stylu potocznego

• słowa nacechowane ekspresywnie

• żartobliwe określenia

• słowa rubaszne

• wulgaryzmy

• zdrobnienia

• liczne formacje słowotwórcze na -(ów)ka, np. wieczorówka

• wykrzykniki skrótowo wyrażające emocje i oceny, np. ojej, o rany, e tam!, fe! ho ho ho!

• wyrażenia służące nawiązywaniu i podtrzymaniu kontaktu z rozmówcą, np. no, aha, tak, tak, no nie?

• ruchome końcówki czasu przeszłego, zespolone najczęściej ze spójnikami lub zaimkami, np. !aleście narobili; myśmy wyszli

• Składnia - słabo uporządkowana

Styl oficjalny

Styl oficjalny służy do porozumiewania się na szerszym forum, między ludźmi utrzymującymi ze sobą kontakty wynikające z pełnionych funkcji społecznych lub zawodowych.

Wyróżniki stylu oficjalnego

• Język jest bardziej staranny, dostosowany do tzw. wzorcowej normy, zarówno pod względem wymowy, jak poprawności gramatycznej.

• Środki ekspresji są ograniczone.

• Niedopuszczalne jest użycie słów z najniższego rejestru stylistycznego.

Styl urzędowy

Obowiązuje w dokumentach związanych z działalnością prawną i administracyjną, w kontaktach urzędów z obywatelami, w korespondencji między różnymi instytucjami, w instrukcjach obsługi różnych urządzeń, regulaminach, zbiorach przepisów itp.

Wyróżniki stylu urzędowego:

• konstrukcje bezosobowe, np. uprasza się, ustala się, poleca się, ogłasza się;

• zwroty złożone z czasownika należy/powinien/winien + bezokolicznik czasownika nazywający nakazaną czynność, np. należy złożyć dokumenty w nieprzekraczalnym terminie ...

• zwroty złożone z może/można + czasownik nazywający czynność dozwoloną, np. kandydat może ubiegać się o przyjęcie na studia po spełnieniu następujących warunków ... ;

• zwroty złożone z być + imiesłów bierny, np. osoby nie stosujące się do powyższych postanowień regulaminu będą karane…

• Najważniejsza w tym stylu jest precyzja - tekst musi wykluczać normalną w języku potocznym wielość interpretacji.

Kancelaryzmy - to wszelkie środki językowe, zwłaszcza słowa i utarte wyrażenia, odczuwane przez mówiących jako charakterystyczne dla dokumentów urzędowych i oficjalnej korespondencji, np. uiścić, stawić się, zamieszkiwać.

Gatunki stylu urzędowego

• Gatunki informujące, np. ogłoszenie, obwieszczenie, zarządzenie, instrukcja, regulamin, korespondencja urzędowa (podanie, odpowiedź na pismo urzędowe);

• Gatunki dokumentujące, np. protokół, zobowiązanie, oświadczenie, umowa, rezolucja, traktat;

• Gatunki hasłowe, np. harmonogram, program, inwentarz.

Styl naukowy

W stylu naukowym pisane są specjalistyczne teksty utrwalające i przekazujące innym wiedzę z danej dziedziny nauki. Ma swoje własne odmiany: humanistyczną, przyrodniczą i techniczną.

Wyróżniki stylu naukowego:

• Głównym wyróżnikiem stylu naukowego jest obecność terminologii.

Termin - to specjalna nazwa naukowa lub fachowa, w założeniu ścisła i jednoznaczna, odnosząca się do pojęcia właściwego danej dziedzinie wiedzy

• Zdania w tekstach naukowych mają skomplikowaną budowę.

• Pierwiastki emocjonalne są niepożądane

• Logiczne uporządkowanie, ścisłość i przejrzystość

Gatunki stylu naukowego

artykuł (forma pisana), referat (forma wygłaszana), studium, rozprawa, monografia, czyli dzieło poświęcone w całości jednemu tematowi (np. monografia twórczości jakiegoś pisarza), encyklopedia, słownik, recenzja, dyskusja, polemika.

Styl publicystyczny

Używany jest w publicystyce prasowej, radiowej i telewizyjnej, dotyczącej aktualnych spraw społecznych, politycznych, gospodarczych i kulturalnych

Styl publicystyczny jest niejednorodny. Obejmuje:

• Informację - relacje o faktach i zdarzeniach;

• Publicystykę - rozumianą jako przedstawianie sądów i opinii na jakiś temat, komentarz do aktualnych wydarzeń;

• Propagandę - rozpowszechnianie i wyjaśnianie idei, poglądów i doktryn, w celu pozyskania jak największej liczby zwolenników;

• Reportaż - relację z wydarzeń, których uczestnikiem lub naocznym świadkiem był sam autor.

Wyróżniki stylu publicystycznego

Dobór środków językowych zależy od gatunku wypowiedzi dziennikarskiej.

Gatunki publicystyczne

1. te, w których przeważa funkcja komunikatywna; czyli informowanie, np. informacja prasowa, notatka, sprawozdanie, biogram, życiorys, kalendarium, raport;

2. te, w których przeważa funkcja perswazyjna: publicystyczny przegląd wydarzeń, komentarz, artykuł, felieton, esej, apel, hasło, slogan, rozmowa redakcyjna, dyskusja, polemika, list otwarty, list do redakcji, list od redakcji, materiał krytyczny;

3. te, które służą rozrywce i zabawie, np. humoreska, gawęda, dowcip, horoskop, materiały satyryczne, psychozabawa, kąciki porad itp.

10

---