9. TURCJA - OD KALIFATU DO REPUBLIKI

A. Sytuacja po kongresie wiedeńskim/berlińskim

1878-1909 - okres absolutyzmu Abdulhamida II

Kryzys i upadek prestiżu zewnętrznego. Przetrwała tylko dlatego, że na jej terenie krzyżowały się sprzeczne interesy mocarstw - bardziej zaborcze niż wcześniej dążenia do uzależnienia gospodarczego, eksportu, kapitału, podporządkowania sobie rynku (Anglia, Francja, Rosja, Austro-Węgry). Turcja była słaba wewnętrznie. Nie mogła spłacać pożyczek, ogłoszono jej niewypłacalność.

20 XII 1881 - Zarząd Długu Publicznego - na spłacenie długów miał pobierać opłaty z tytoniu, opłat stemplowych, napojów, soli, jedwabiu, ryb i opłat łowieckich. Pobieranie podatków - dziesięcina. Tak powstało państwo w państwie.

Charakter kapitalistów działających w Turcji był pasożytniczy. Monopole niszczyły miejscowy przemysł. Kolej żelazna, budowy dróg publicznych, tramwaje, elektryczne wodociągi i gaz - miał obcy kapitał. Były to ułatwione przez przywileje kapitalistów z okresu wojny, rozszerzone na wł. USA. Turcja była faktycznie półkolonią obcego kapitału.

Ekspansja terytorialna mocarstw:

Austria - okupacja Cypru 1878, 1882 - Egipt

Francja - Tunezja 1881

Grecja - 1881 Tesalia

Rumunia (?) wschodnia miała być autonomiczna, a wcielono ją do Bułgarii.

1896 - powstanie na Krecie, Grecja pomogła i wybuchła krótkotrwała wojna grecko-turecka 1897 pod Domokos (?) wojska Edhema Paszy Podbiły Greków. Mocarstwa narzuciły swoje pośrednictwa.

Poza korekcją granic, Grecja miała zapłacić Turcji 4 mln funtów kontrybucji. Kreta miała formalnie pozostać pod zwierzchnictwem Turcji, otrzymać miała jednak autonomię i gubernatorstwo z greckio … … (?) przy pewnej kontroli międzynarodowej.

Francja i Anglia zbliżyły się do Rosji z obawy przed Niemcami, malał ich wpływ na Turcję i zainteresowanie nią. … (?) antyrosyjskie wywołało zbliżenie Turcji i Niemiec.

To Niemcy stawały się głównym udziałowcem bankowości i instytucji koncesyjnych. Niemcy mieli w planach kolonizację Anatolii.

Abdulahamid II - „krwawy sułtan” - fanatyzm i despotyzm polityczny. Chciał wykorzystać religię muzułmańską do mobilizowania mas Bliskiego Wschodu do walki. Postanowił zdysk. Swoją pozycję namiestnika Proroka nadać nowego blasku i wystąpić w roli księcia wiernych. Chciał w ten sposób zahamować separatystyczne zapędy nacjonalistycznych ugrupowań i mobilizować fanatyzm przez panislamizm.

Abdulhamid II zamknął się w pałacu i stamtąd wydawał rozkazy. Najbardziej zasłużeni reformatorzy (Ahmed Pasza) byli skazywani na zesłanie lub śmierć.

1894 - 96 - pogromy Ormian wywołały …

Ucisk Greków na Krecie - wojna grecko-turecka 1897

Turcja coraz bardziej uzależniała się od zachodu. Przemysł upadał, ale inwestorzy zagraniczni się rozwijali. Linie kolejowe (np. z Muddai do Bursy) ożywiały życie gospodarcze. Nowe przedsiębiorstwa przetwórcze - zalążki produkcji miejskiej.

B. Podłoże przemian gospodarczych

Okres Abdulhamida II nie hamował poprzednich dążeń na polu … cywilizacyjnym. Realizowano początkowe przedsięwzięcia europeizacyjne i innowacyjne. Absolutnie potrzebni byli ludzie wykształceni. Nowe uczelnie - np. szkoła handlowa, szkoła inżynierii cywilnych. Nauka języka i literatury tureckiej. Uprzywilejowane były przedmioty religijne , ale nauki ścisłe i ogólne wprowadziły rozwój nowej myśli. Wzrosła liczba szkół świeckich. W nowej inteligencji znalazły oparcie idee buntownicze, patriotyzm, duma i ambicja narodowa. Wynikające z przykładów zachodnioeuropejskich (pod wpływem zjednoczenia Włoch i Niemiec), do Turcji zaczęły przenikać myśli europejskie. Rozpoczęły się idee demokratyczne.

C. Ruch Młodoturecki

Na … europeizacji, modernizacji, neoislamizacji

1889 - studenci szkoły medycyny wojskowej założyli tajne kółko - tzw. Jedność Osmańska.

Z kół powstały organizacje spiskowe dążące do obalenia tyranii, ujęcia władzy i przeprowadzenia reform.

Członkowie mniejszości narodowej Ormianie, … tureckiej.

Sympatyzowali też z niektórymi spiskowcami z prowincji arabskich.

1902 - Paryż - I zjazd młodoturków, ale niedługo nastąpił rozłam

Po 1905 wzrosła aktywność młodoturków - wydarzenia w Rosji.

Po raz pierwszy areszt. kraj - Japonia zwyciężyła kraj europejski

1907 - zjazd … - centrum przeniesiono z Paryża do Salonik.

D. I wojna światowa i rewolucja młodoturecka

Wzmagający się ruch partyzantów macedońskich. To wywołało niepokój wśród mocarstw.

1908 - w … - spotkanie Mikołaja II z Edwardem VII (Koburgiem) [kontrola Macedonii i … i wprowadzenie tam … wojsk. Miało to zapobiec przenikaniu tam wpływu Austro-Węgier]

To zaniepokoiło młodotureckich spiskowców.

Wiedzieli, że przegniły reżim sułtański niezdolny jest do podjęcia jakichkolwiek kroków.

3 VII 1908 w … Macedonii - Achmed Miali Bej - walka z reżimem o przywrócenie … . W jego ślady poszedł też Enver Bey (?), późniejszy Enver Pasza.

Jedność i Postęp wystąpieniami … domagali się przywrócenia konstytucji. Żądania odrzucono.

23 III 1908 - CK Jedność i Postęp ogłosił przywrócenie konstytucji i ultimatum.

100-tyś. Marsz armii na Stambuł

Abdulhamid przywrócił konstytucję z 1876 roku i obiecał przeprowadzenie powszechnych wyborów do parlamentu. Euforia i manifestacje. CK Jedność i Postęp uczcił pamięć Mickiewicza, zorganizował manifestację przed domem stojącym na miejscu tego, w którym zmarł polski wieszcz (inicjatorem był Tadeusz … … )

Abdulhamid II usuwał zniechęconych ministrów i nie oddawał władzy.

2 XI 1908 - zebrał się parlament - 150 miejsc młodoturcy na 230. Nie przeprowadzono reform. … … z agenturami państw imperialistycznych (Anglia) założyły niby liberalną partię Ahrar z księciem Sabaheddinem na czele, a koła zachodnie z otoczenia sułtana - stronnictwo Zjednoczenie Muzułmanów - wykorzystano fanatyzm religijny do walki z członkami Jedności i Postępu.

E. Kontrrewolucja i ujędzie młodotureckich …

13 IV 1909 - pucz opozycji popartej przez … koła religijnych żołnierzy. Zamordowano wielu deputowanych i żołnierzy. Nowy rząd był złożony z przeciwników starego porządku - nie trwał jednak długo. Po 2 tygodniach utworzono w Macedonii tzw. Armię Ruchomą (…) - jej szefem był kapitan Mustafa Kemal.

24 IV 1909 - Armia wkroczyła do Stambułu

25 IX 1909 - ogłoszono detronizację Abdulhamida II

Sułtanem został jego niedołężny brat Mehmed V

… (1909-18) wówczas wyszła na jaw bezprogramowość Młodych Turków. Sądzili, że hasła wolnościowe zaspokoją wszystkie pragnienia.

Osjanizm był jednak programem wyłącznie tureckim. Inne narodowości dążyły do zabezpieczenia przemian równości lub oddzielenia się. Utrzymanie tak niejednolitego państwa stało się mrzonką. Płonne były nadzieje na odzyskanie narodowości. Osjanizm nie miał wielu zwolenników w prowincjach arabskich. Młodoturcy byli zawiedzeni.

F. Europa a rewolucja młodoturecka. Wojna włosko-turecka. Przewrót reakcyjny w Stambule.

Nie było poparcia państw europejskich. Oceniano rewolucję pozytywnie, ale obawiano się utraty przywilejów. Wykorzystano sytuację wewnętrzną do umocnienia swej pozycji na Bałkanach.

X 1908 - Austro-Węgry ogłosiły aneksję … - dotąd były jedynie pod okupacją

Również książę Bułgarii pod wpływem Niemiec ogłosił się nienawistnym królem i zrzucił nominalne zwierzchnictwo Turcji. Turcja się sprzeciwiała, ale za wstawieniem Rosji uznała nową sytuację Bułgarii.

W zamian za rezygnację Rosji z resztek kontrybucji, które Turcja była winna po 1878, ogłosiła przyłączenie Krety do Grecji.

Kryzys i widmo wojny dla Europy

24 IX 1911 - Włochy chcąc powiększyć swe zamorskie posiadłości zażądała od Turcji … … i 25 IX 1911 zaatakowała Turcję wysadzając wojska w Trypolis. Ciche poparcie Anglii i Francji. Ostrzelano … i Bejrut. Niepowodzenia wzmocniły pozycję Turcji i ugrupowanie Wolność i Zgoda (sympatyzowało z Anglią). W XII 1912 dokonano przewrotu i przejęto rządy.

18 X 1912 - traktat w … przyznał władzom … z …. tzw. Libię. Włosi pozostali w praktyce w Trypolisie do 1943.

G. Wojny bałkańskie. II powrót młodoturków do władzy.

Kraje bałkańskie wykorzystały ten fakt, aby zdobyć część terytorium zamieszkiwanego przez ludność nieturecką.

Poszerzono sojusz z Serbią i Bułgarią o Grecję i Czarnogórę.

8 X 1912 - rozpoczęto walkę …

18 X 1912 - pod pretekstem reform w Macedonii i Tracji państwa bałkańskie …

Porażka pod … od Serbów. Zanegowała to Wielka Brytania.

3 XI 1912 - doszło za jej pośrednictwem do zawieszenia broni i zwołania w Londynie konferencji pokojowej. Turcja nie zgodziła się na oddanie całej Macedonii i Tracji z Adrianopolem

16 XII 1912 - zerwano koalicję i wznowiono działania wojenne.

21 I 1913 - Enver Pasza przeprowadził zamach stanu. Młodoturcy powrócili do władzy. Padły … Janusza … …

16 IV 1913 - zawieszenie broni i wznowienie obrad w Londynie

30 V 1913 - zawarcie traktatu [Turcję ograniczono do skrawka Tracji po linię Midye-Evas ze Stambułem]

30 VI 1913 - II wojna bałkańska; przyczyna: sojusznicy nie mogli się dogadać w sprawie podziału …

22 VII 1913 - Turcja odzyskała Edirne

Traktaty z Bułgarią (Stambuł) i Grecją (Ateny). Turcja utraciła prawie wszystkie posiadłości europejskie. Rozgoryczenie.

Pokój otwierał możliwości pewnych działań na polu wewnętrznym.

H. Rządy wewnętrzne triumwiratu młodotureckiego

Od 1913 - dyktatura triumwiratu: minister wojny, szef sztabu generalnego Enver Pasza … i przewaga komitetu Jedność i Pokój … Paszy i ministra marynarki Cemala (?) Paszy.

Ustawy:

- o poprawie rodzimego przemysłu

- o włączeniu dóbr podstawowych i funkcji religijnych do godnego dobrobytu towarowego

Wzrost zadłużenia na korzyść niemieckich kapitalistów

Ustawy o szkolnictwie (23 IX)

- szkoła obowiązkowa i bezpłatna

- zreformowanie szkół średnich … i utworzenie nowych

- wprowadzenie wydziału lekarskiego i prawnego

- liczne szkoły specjalistyczne

- szkoły dla mniejszości

Ożywione życie kulturalne, Osmańskie Towarzystwo Oświaty, …

dołączam też jakieś opracowanie podobnego tematu znalezione w necie - jeżeli uważasz, że się nada, możesz dołączyć je do wielkiego pliku

Rewolucja turecka 1908 roku

Na wielonarodowościowych obszarach imperium osmańskiego stosunkowo wcześnie rozwinęły się ruchy nacjonalistyczne, wymierzone przeciwko uciskowi narodowemu stosowanemu przez Turcję. Ruchy te posiadały wyraźnie zarysowane dwa nurty . Jeden ich odłam prowadził walkę o wyzwolenie narodowe, wprowadzenie konstytucji i reformy demokratyczne. Drugi nurt głosił hasła rewolucji.

W imperium osmańskim bunty ujarzmionych narodów były na porządku dziennym . Już w 1875roku miały miejsce krwawe powstania w Bośni i Hercegowinie a rok później w Bułgarii. W ruchach tych idee wyzwolenia narodowego splatały się z hasłami walki z obszarnikami, którymi zazwyczaj byli muzułmańscy bejowie. Narodowe cele powstania w Bośni i Hercegowinie oraz w Bułgarii przeplatały się z celami ekonomicznymi, a także stanowiły formę walki z uciskiem religijnym. Powstańcy w Bośni żądali zmiany obowiązujących praw, równości narodowej i religijnej , zniesienia pańszczyzny, wreszcie przyłączenia Bośni i Hercegowiny do Serbii.

W latach 1894-96 wybuchło powstanie Ormian. Tłumiąc powstanie wojska tureckie wymordowały około 60 tysięcy osób, spaliły 3 tysiące wsi ormiańskich, zorganizowały szereg pogromów. Ostatecznie powstanie utopione zostało we krwi i stłumione . Dało to Wielkiej Brytanii i Rosji pretekst do wzmocnienia ich dalszej ingerencji w sprawy imperium osmańskiego.

W 1897 roku wybuchło powstanie na Krecie, co stało się pretekstem do wojny turecko- greckiej. Wojnę tę wygrała Turcja, jednakże mocarstwa zmusiły ją do opuszczenia Krety, która uzyskała autonomię, faktycznie zaś znalazła się pod władzą Grecji.

Na przełomie XIX i XX wieku szczególnie ożywioną działalność powstańczą prowadzili chłopi macedońscy, którzy porzucając wsie i uciekając w góry., organizowali tam oddziały partyzanckie do walki z Turcją. Ich uczestników nazywano czetnikami . Oddziały te związane były z macedońską organizacją rewolucyjną, na czele której stał Jan Sandański. Czetnicy żądali oni narodowej, demokratycznych praw i podziału ziemi obszarników tureckich. Organizacja ta nie wykorzystała w pełni możliwości, jakie krył w sobie masowy ruch partyzancki, organizowany przez chłopstwo. Metodą jej działania był terror indywidualny.

W 1903 roku wybuchło powstanie w Macedonii, które Anglii i Francji dało pretekst do przedstawienia a następnie narzucenia rządowi tureckiemu planu reform. W rezultacie ich wprowadzenia Macedonia stała się strefą wpływów Austro- Węgier i Rosji. Pełnomocnicy obu tych państw, umiejscowieni przy odpowiednich, terenowych władzach tureckich nadzorowali ich działalność.

Ożywienie polityczne objęło także społeczeństwo tureckie. Żyło ono w warunkach niebywałego zacofania , 65,5 % gruntów znajdowało się w rękach feudałów, którzy stanowili zaledwie 5 % ogólnej liczby właścicieli gruntów.

W ruinie znajdowały się także miasta, z wyjątkiem portów, gdzie rozwijał się handel. Hamowało to rozwój przemysłu i handlu.

Na tym tle w Turcji rozwinął się masowy ruch w ramach którego w 1894 roku powstała organizacja „ Jedność i Postęp”. Organizacja ta zapoczątkowała ruch zwany młodotureckim. W jego programie wypisane zostały hasła likwidacji absolutyzmu, przywrócenia konstytucji z 1876 roku, prowadzenia polityki niezależnej od mocarstw, rozwoju gospodarczego kraju. Kierownictwo tej organizacji znajdowało się w Paryżu , na jej czele stanął znany publicysta turecki Ahmed Pasza.

W 1902 roku młodoturcy zwołali w Paryżu zjazd tureckich liberałów. W toku obrad doszło do poważnej różnicy zdań wśród emigracji młodotureckiej. Nastąpił rozłam w rezultacie którego powstała nowa organizacja pod nazwą Liga Decentralizacji i Wolnej Inicjatywy. Domagano się decentralizacji państwa. Na jej czele stanął książę Sabaheddin.

Do 1903 roku ruch młodoturecki działał w izolacji do ruchów rewolucyjnych innych narodowości zamieszkujących imperium osmańskie ( Ormianie, Macedończycy, Arabowie i inni). Zespoleniu się tendencji rewolucyjnych przeszkadzał fanatyzm religijny, nacjonalizm poszczególnych grup a także intrygi państw europejskich.

Duże znaczenie dla aktywizacji ruchu narodowowyzwoleńczego w Turcji miała rewolucja rosyjska 1905 roku.

W 1907 roku z inicjatywy organizacji „ Jedność i Postęp” w Paryżu odbył się zjazd wszystkich ugrupowań walczących z tyranią sułtana Abdul Hamida. Wzięły w nim udział organizacje :”Jedność i Postęp”, partia księcia Sabaheddina i inne ugrupowania emigracji ormiańskiej, macedońskiej i arabskiej. Zjazd proklamował hasła zbrojnego powstania i detronizacji sułtana w wypadku, gdy bierny opór władzom i niepłacenie podatków nie spowodują przywrócenia konstytucji.

Ugrupowania narodowe zjazdu paryskiego zrezygnowały z własnych aspiracji niepodległościowych, na rzecz udzielenia młodoturkom poparcia w ich walce przeciwko tyranii. Ustalono, iż wszystkie ugrupowania narodowe prowadzić będą wspólną walkę z tyranią, bez względu na swoje pochodzenie. Z chwila zdobycia niepodległości sojusz międzypartyjny zostanie zlikwidowany, a poszczególne organizacje przystąpią do odrębnej działalności. Młodoturcy obiecali ugrupowaniom rewolucyjnym innych narodowości częściową autonomię w ramach państwa tureckiego.

Rewolucja wybuchła 23 lipca 1908 roku. Wojsko w większości przeszło na stronę powstania, którego bazą wypadową stała się Macedonia. Pod naporem wydarzeń i groźby marszu na Stambuł przerażony sułtan w nocy z 23 na 24 lipca 1908 roku przywrócił konstytucję.

W ten sposób, przy niewielkiej liczbie ofiar, młodoturcy, przejęli władzę, nadając jej ramy konstytucyjne. Główną siłą rewolucji młodotureckiej stało się wojsko. W nowym parlamencie na 230 miejsc, 150otrzymali młodoturcy. Przewodniczącym parlamentu wybrano Ahmeda Paszę.. Jednakże do rządu młodoturcy nie weszli, przy władzy pozostawiono również sułtana.

W wypadkach poprzedzających rewolucję dużą aktywność wykazały zwłaszcza te organizacje polityczne, które w swojej działalności starały się wychodzić naprzeciw żądaniom i pragnieniom mas. Młodoturcy przyciągnęli do siebie chłopów, gdyż bez nich walka o władzę nie miała by szans powodzenia. W momencie rozpoczęcia rewolucji komitet młodoturecki w Newrokop, w Macedonii, podjął uchwałę o rozdaniu chłopom i wspólnotom ziemskim tych ziem rolnych, które znajdowały się w rękach sułtana. Zreformowano podatki, wprowadzając progresję. Pod ich naporem w programie z 1908 roku organizacji „Jedność i Postęp”, znalazły się punkty mówiące o uwłaszczeniu chłopów, zniesieniu aszaru, wprowadzeniu ustawodawstwa pracy itp.

Rewolucja młodoturecka miała jednak charakter ograniczony. Objęła przede wszystkim górne warstwy społeczeństwa. Zlikwidowała formy ucisku feudalnego, ale nie zlikwidowała samego feudalizmu i nie zniosła zależności półkolonialnej Turcji od mocarstw.

Młodoturcy wycofali się wielu obietnic danych chłopom. Umocniono natomiast prawo własności prywatnej i zwiększono podatki. Rewolucja nie rozwiązała również losu narodów ujarzmionych. Młodoturcy wzmocnili jeszcze ucisk narodowościowy. Turcy uciskali Albańczyków, Bułgarów , Greków, Arabów i Ormian. Narodowe organizacje nie tureckie zmuszone zostały do działalności podziemnej. We wszystkich tych krajach rozwinęły się ruchy narodowowyzwoleńcze.

Państwa europejskie m.in. Francja, popierały niektóre ruchy narodowowyzwoleńcze, jak np.: arabski ruch wśród emigrantów we Francji i Anglii, gdyż zależało im na oderwaniu niektórych prowincji imperium tureckiego, by przekształcić je w swoje posiadłości kolonialne.

Artykuł wydrukowany z studia.korba.pl

Rewolucja turecka 1908 r   26-02-2002

Copyright 2002-2007 Korba.pl

---