ROZDZIAŁ IV

CHIŃSKA FILOZOFIA MEDYCYNY

Zasadą klasycznej filozofii chińskiej była tendencja do całościowej interpretacji świata — człowiek więc«jest maleńkim wszechświatem zbudowanym na jego obraz i podobieństwo, podlega też tym samym siłom, które rządzą przyrodą. We wszechświecie stale oscylują dwie siły, Yin i Yang, będące w stałym ruchu, który według chińskiego filozofa a równocześnie cesarza Fu-Hsi (2953-2833 p.n.e.) przypo­mina zjawiska przypływu i odpływu morza. W przeszłości Chińczycy wyobrażali sobie te siły w postaci dwóch walczących ze sobą smoków zielonego i czerwonego. Smok zielony oznaczał siłę Yin a czerwony siłę Yang. Siły te wyrażone są w postaci symbolu TAO (rycina 7). Jest to koło wyobrażające prasiłę TAI CHI, którego wnętrze podzielone jest na dwie równe powierzchnie — białą (Yang) i czarną (Yin), oddzielone linią falistą w kształcie litery S. Ta wygięta linia oznacza zarówno granicę obu stref jak i wzajemną grę tych dwóch sił. Te przeciwne sobie siły z jednej strony nieustannie walczą ze sobą, a z drugiej strony przyciągają się, współistnieją ze sobą i stanowią jedność. Symbol TAO, zwany też chińską monadą, oznacza całość zjawisk zamkniętą w kole. Chińczycy widzą w sile Yang pierwiastek męski — dzień, światło, niebo, słońce, ciepło, ogień, złoto, ruch i siłę twórczą, zaś w sile Yin pierwiastek żeński — noc, mrok, ziemię, księżyc, zimno, srebro, wodę, bierność i inercję (rycina 8). Utrzy­mują oni, że w przyrodzie nie spotyka się czystego elementu Yang lub Yin, podobnie jak każdy człowiek obok cech typowych dla jego płci posiada również w niewielkim stopniu cechy płci przeciwnej. W walce sił Yang i Yin przeważa raz jedna raz druga siła.

Rycina 7. Znak TAO, zwany chińską monadą — symbol chińskiej medycyny

tradycyjnej.

Rycina 8. Elementy Yang i Yin w przyrodzie i ich wzajemne ciążenie ku sobie.

Chińczycy uważają, że warunkiem zachowania zdrowia jest utrzy­manie równowagi pomiędzy siłami Yin i Yang. W przeciwnym razie rozwija się choroba. Siły Yang i Yin zawiadują ściśle określonymi narządami ciała. Siła Yang rządzi żołądkiem, jelitem cienkim, jelitem grubym, pęcherzykiem żółciowym i pęcherzem moczowym, nato­miast siła Yin zawiaduje płucami, sercem, wątrobą, śledzioną i nerkami. Fizjologia chińska łączy te narządy parami (małżeństwa­mi) po jednym z grupy Yang i Yin:

1. Serce -jelito cienkie,

2. Płuco -jelito grube,

3. Wątroba -pęcherzyk żółciowy,

4. Śledziona -żołądek,

5. Nerka -pęcherz moczowy,

6. Osierdzie -potrójny ogrzewacz*.

* potrójny ogrzewacz — pojęcie odpowiadające nie narządowi, a czynności narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej.

Na tej walce przeciwieństw, na wzajemnym pobudzaniu i hamo­waniu polega istota wszystkiego, co egzystuje. Każde zjawisko jest wynikiem wzajemnego oddziaływania i walki dwóch przeciwieństw Yang i Yin. Energia życiowa TAI CHI (zwana powszechnie energią Qi) u człowieka tworzy się już przy poczęciu. Źródłami tej energii są rodzice — zarówno ojciec jak i matka; jest to więc energia odziedzi­czona. W przebiegu swego życia człowiek stale uzupełnia swoją energię Qi, czerpiąc ją z powietrza wdychanego do płuc jak też ze spożytych pokarmów. Energia ta pobierana jest także z kosmosu całą powierzchnią powłok ciała poprzez punkty akupunktury, które stanowią okienka łączące człowieka z wszechświatem. Człowiek wychwytuje z otoczenia energię Yang płynącą z kosmosu oraz energię Yin wypływającą z ziemi. Te dwa rodzaje energii łączą się ze sobą w organizmie ludzkim i przenikają się wzajemnie. Jeżeli obie te energie koegzystują harmonijnie ze sobą, to wówczas istnieją warun­ki zapewniające utrzymanie stanu zdrowia. Energia Qi odziedziczo­na, magazynowana w nerce człowieka, oraz nabyta, pobrana z pokarmów i z powietrza wnikającego do płuc oraz pochłonięta przez powłoki a pochodząca z kosmosu, łączą się ze sobą w organizmie, tworząc energię niezbędną dla podstawowych procesów życiowych. Energia ta płynie stale w kanałach (meridianach), docierając i odży­wiając wszystkie narządy i tkanki ciała. Organizm ludzki dysponuje także szczególnym rodzajem energii Qi, tak zwaną energią obronną Wei Qi, która zbiera się tuż pod skórą, tworząc płaszcz ochronny, zabezpieczający przed szkodliwym działaniem zewnętrznych czynni­ków patogennych.

Według tradycyjnej chińskiej medycyny przyczyną powstania choroby jest albo zakłócenie równowagi między energią Yin i Yang (w wyniku zadziałania czynników patogennych), albo też zakłócenie krążenia energii Qi w kanałach energetycznych w wyniku ich zablokowania. W obu tych wypadkach nakłuwanie igłami odpowie­dnich punktów w obrębie powłok ciała ma na celu przywrócenie zachwianej równowagi energetycznej oraz odblokowanie kanałów energetycznych, a tym samym przywrócenie zdrowia.

Dawni lekarze chińscy kładli ogromny nacisk na postępowanie profilaktyczne, a mianowicie na utrzymanie w stanie pełnej sprawno­ści sił obronnych ustroju. Uważali oni, że przy dobrej i sprawnej obronie nawet silny szkodliwy czynnik zewnętrzny nie zagraża zdrowiu, gdyż odbija się jak pocisk od twardego pancerza. Dlatego w tym właśnie celu zalecali oni okresowe, systematyczne stosowanie nakłuwań i przypieczek (moxa), które uaktywniają czynność obronną ustroju i zabezpieczają przed chorobą.

Drugą obok prawa Yin-Yang podstawową teorią tradycyjnej chińskiej medycyny jest teoria pięciu elementów. Chińscy filozofo­wie uznali za materialną podstawę świata pięć „praelementów", a mianowicie: ziemię, metal, wodę, drzewo i ogień. Elementy te pozostają w ścisłym związku ze sobą i tworzą zamknięty obwód. Każdy z elementów rodzi następny i pobudza jego działanie. Z płonącego drzewa powstaje popiół (inaczej ziemia), ziemia przeo­braża się w metal, który z kolei pod wpływem wysokiej temperatury przechodzi w stan płynny (inaczej w wodę). Woda natomiast jest niezbędnym warunkiem wzrostu drzewa. Jeżeli w tym tradycyjnym twórczym cyklu wspomniane elementy połączymy liniami biegnący­mi po przekątnej, to ujawnią one dodatkową zależność między elementami metalu i drzewa, wody i ognia, drzewa i ziemi, ognia i metalu oraz ziemi i wody. Metal (siekiera, piła) niszczy drzewo, woda gasi ogień, drzewo swymi korzeniami rozsadza ziemię, ogień topi metal, wreszcie ziemią można zasypać zbiorniki wody. Jest to cykl destrukcyjny. Tak więc te podstawowe elementy powiązane są ze sobą zarówno cyklem twórczym, jak też destrukcyjnym (rycina 9). Każdy z tych praelementów działa korzystnie na element sąsiedni w uznanym schemacie, a destrukcyjnie na następny element.

W tradycyjnej medycynie chińskiej zasadę pięciu elementów wykorzystano również w odniesieniu do narządów organizmu ludz­kiego. Zdaniem dawnych mędrców chińskich każdy z praelementów jest powiązany z jednym z narządów. Sercu odpowiada ogień, śledzionie ziemia, płucom metal, nerkom woda a wątrobie drzewo.

Rycina 9. Diagram przedstawiający wzajemną zależność pięciu praelementów w cyklu twórczym i destrukcyjnym. Jasny — cykl twórczy, ciemny — cykl destrukcyjny.

Co więcej, między tymi narządami stwierdza się takie same powiąza­nia jak między odpowiadającymi im elementami. Powiązania te można prześledzić na schemacie wzajemnego oddziaływania głów­nych narządów ciała.

Chińczycy słusznie traktowali organizm jako całość; narządy ciała ludzkiego oddziałują wzajemnie na siebie na zasadzie pobudzania (synergizmu) lub hamowania (antagonizmu) ich czynności. Orga­nizm człowieka obdarzony jest zdolnością do samoregulacji (homeo­stazy), a poszczególne narządy wywierają regulujący wpływ na czynność pozostałych narządów.

Trzecią wreszcie, podstawową teorią tradycyjnej medycyny chiń­skiej, jest teoria Zang-Fu, zajmująca się narządami wewnętrznymi. Narządy te Chińczycy podzielili na dwie grupy — Zang i Fu. Narządy grupy Zang mają budowę litą (zbitą) i związane są z energią Yang. Do tej grupy należą: serce, wątroba, śledziona, nerki, osierdzie i płuca, które jako narząd „puszysty" stanowią wyjątek. Zadaniem tych narządów jest przerabianie i magazynowanie substancji odżyw­czych. Do grupy Fu związanej z energią Yin należy pięć narządów „pustych": żołądek, jelito cienkie, jelito grube, woreczek żółciowy i pęcherz moczowy oraz Sanjiao tj. Potrójny Ogrzewacz, który oznacza nie narząd lecz czynność. Podstawowe czynniki narządów typu Fu polegają na pobieraniu pokarmów, trawieniu, wchłanianiu substancji odżywczych i wydalaniu na zewnątrz resztek pokarmo­wych (ekskrementów).

---