SĄDY I TRYBUNAŁY. PROKURATURA
Rozdział VIII - „Sądy i trybunały” - trybunałów wcześniej nie było, bo panował pogląd, że to nie jest władza sądownicza
Art. 173 - władza sądownicza odrębna i niezależna (ale bez autonomii budżetowej, jak było w projekcie - autonomia jest określona w ustawie, wydatków nie może obcinać ministerstwo, ale może (i robi to) Sejm
Art. 174 - wyroki w imieniu RP - wymiar symboliczny, historyczny i w ogóle, bo przepis w niezmienionej formie istnieje już od 1918
Art. 175 - struktura sądownictwa - SN, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe (administracyjne i wojskowe są sądami szczególnymi, ale nie ma tej nazwy, bo wojskowi bali się, że ze względu na małą działalność sądy im zlikwidują), na czas wojny mogą być ponadto wprowadzone sądy wyjątkowe i tryby doraźne
Art. 176 - 2-instancyjność (której w administracyjnych nie było jednak aż do 2004, bo dopiero wtedy ustawa weszła, w międzyczasie substytutem była rewizja nadzwyczajna od orzeczenia NSA dokonywana przez SN)
Art. 177 - sądy powszechne - zajmują się wszystkim, co nie jest zastrzeżone dla innych sądów (czyli mają 11 mln spraw / rok)
Prawo o ustroju sądów powszechnych:
Struktura - sądy rejonowe (min 2 gminy, ok. 300), okręgowe (dawne wojewódzkie, cięższe przestępstwa i apelacja od rejonowych i apelacyjne (10, apelacja od okręgowych) (art. 2)
Sądy grodzkie - wydzielone komórki rejonowych, zajmują się drobnymi sprawami (art. 13)
Zwierzchnictwo - MS osobiście i przez właściwą służbę nadzoru (art. 9)
Sędzia - wymagane jest obywatelstwo, wykształcenie, 29 lat, dobry stan zdrowia, praktyka (3 lata jako asesor, 5 jako referendarz), zdany egzamin i nieskazitelny charakter (art. 61.1)
Art. 178 - sędziowie - niezawiśli, mają mieć odpowiednie warunki pracy i wyposażenie, nie mogą należeć do partii, związku, itp.
Art. 179 - powoływanie - przez prezydenta na wniosek KRS na czas nieoznaczony
Art. 180 - gwarancje niezawisłości - nieusuwalność, ew. złożenie z urzędu, zawieszenie lub przeniesienie tylko na mocy orzeczenia sądowego wynikającego z ustawy (czyli to sędziowie siebie sądzą), w razie wieku (65 lat, przejście automatyczne, chyba, że KRS zdecyduje inaczej), choroby lub utraty sił mogą przejść w stan spoczynku (czyli nie sądzą, ale dostają pieniądze), w ramach reorganizacji nie wolno im obniżyć uposażenia
Art. 181 - immunitet, analogiczny do parlamentarnego (zamiast marszałka prezes sądu)
Art. 182 - czynnik społeczny, czyli ławnicy w sądach rejonowych:
Wymagania - obywatelstwo, pełnia praw, wiek między 30 a 70 lat, zamieszkanie lub zatrudnienie w miejscu kandydowania co najmniej od roku, nie można być: pracownikiem sądu, prokuratury i organów z nimi związanych, policjantem, adwokatem, radcą prawnym, duchownym, żołnierzem, funkcjonariuszem Służby Więziennej i ławnikiem w innym sądzie) (art. 158-159)
Powoływanie - rady gminy w głosowaniu tajnym (art. 160.1), kandydatów w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zgłaszają w równej liczbie członkowie komisji 3-stronnych: administracja terenowa, związki i organizacja pracodawców (art. 162.2)
Art. 183 - SN - nadzoruje (ale już nie kieruje i nie jest organem naczelnym) orzecznictwo sądów naczelnych i wojskowych (czyli zajmuje się kasacjami), na czele pierwszy prezes, powoływany przez prezydenta na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN (sędziów SN w stanie czynnym - art. 10)
Ustawa o Sądzie Najwyższym:
Co jeszcze robi - rozpatruje protesty wyborcze, stwierdza ważność wyborów i referendów, opiniuje projekty aktów prawnych dotyczących sądownictwa (art. 1)
Struktura - 4 izby: Cywilna, Karna, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz Wojskowa, szczegóły w regulaminie uchwalanym przez ZO SN i ogłaszanym w MP (art. 3)
Pierwszy prezes - reprezentuje SN i kieruje jego pracami, powołuje przewodniczących wydziałów w izbach na wniosek prezesów, co roku składa prezydentowi i KRS sprawozdanie z działalności SN (art. 10)
Prezesi - stoją na czele każdej izby, powołuje ich na wniosek pierwszego prezesa prezydent spośród sędziów SN w stanie czynnym (art. 13)
Art. 184 - sądy administracyjne - NSA i inne sądy, kontrolują działalność administracji publicznej i orzekają o zgodności aktów prawa miejscowego z ustawami
Prawo o ustroju sądów administracyjnych:
Co jeszcze robią - rozstrzygają spory kompetencyjne między organami samorządowymi, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między nimi a organami administracji rządowej (art. 1)
Struktura - sądy wojewódzkie (pierwsza instancja) i NSA (nadzór i apelacja) (art. 2-3)
NSA - 3 izby: Finansowa, Gospodarcza i Ogólnoadministracyjna (art. 39)
Art. 185 - prezes NSA - powoływany przez prezydenta na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne NSA (konkretnie kandydatów jest dwóch, sędziowie NSA wybrani przez ZO NSA w tajnym głosowaniu, którzy uzyskali największą ilość głosów, w terminie do 3 miesięcy przed końcem kadencji starego prezesa lub w ciągu miesiąca od opróżnienia urzędu - art. 44)
Wiceprezes - powoływany przez prezydenta na wniosek prezesa za zgodą ZO NSA (art. 45)
Sądy wojskowe - sądzą żołnierzy i cywilnych pracowników wojska w sprawach karnych, sędzia obok przygotowania zawodowego musi mieć stopień oficerski
Struktura - sądy garnizonowe, sądy okręgowe (Poznań, Warszawa) i Izba Wojskowa SN
Art. 186 - KRS - stoi na straży niezawisłości sądów, może występować do TK o zbadanie pod tym kątem aktów normatywnych
Art. 187 - skład - pierwszy prezes SN, prezes NSA, MS, delegat prezydenta, 4 posłów, 2 senatorów i 15 sędziów ze wszystkich części struktury (SN, powszechne, administracyjne i wojskowe), kadencja posłów, senatorów i sędziów trwa 4 lata, na czele przewodniczący i 2 wiceprzewodniczących, szczegóły w ustawie:
Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa:
Co jeszcze robi - rozpatruje i ocenia kandydatury na stanowiska sędziowskie, przedstawia prezydentowi wnioski o powołanie sędziów, rozpatruje wnioski sędziów o przeniesienie w stan spoczynku i powrót do czynnej służby, pozwala sędziom powyżej 65 lat dalej pełnić stanowisko, opiniuje powołania i odwołania prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych i wojskowych, wybiera rzecznika dyscyplinarnego, ustala kryteria oceny kandydatów na stanowiska sędziowskie, opiniuje projekty aktów prawnych i zasady szkolenia sądowego i, co jest najpiękniejsze, czuwa nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej (art. 2)
Prokuratura - nie ma jej w konstytucji, tylko w zwykłej ustawie (co Chruściak uznaje za błąd, skoro taki rzecznik praw dziecka jest):
Ustawa o prokuraturze:
Co robi - prowadzi lub nadzoruje postępowania przygotowawcze, pełni funkcję oskarżyciela publicznego, wytacza powództwa w określonych przypadkach, nadzoruje postanowienia o pozbawieniu wolności, zaskarża do sądu niezgodne z prawem decyzje administracyjne, koordynuje ściganie przestępstw, itp. (art. 3)
Struktura - 3 piony: powszechny, wojskowy i IPN, na czele prokurator generalny, którym jest minister sprawiedliwości - więc formalnie podpada pod rząd, ale funkcyjnie jest władzą sądowniczą (art. 1)
Szczeble - prokuratura powszechna: rejonowa, okręgowa, apelacyjna, Prokuratura Krajowa
prokuratura wojskowa: garnizonowa, okręgowa, Naczelna Prokuratura Wojskowa
prokuratura IPN: przy komisjach oddziałowych i przy komisji głównej (art. 6, 17)
Prokurator Krajowy - zastępca PG, powoływany spośród prokuratorów PK przez premiera na wniosek PG (art. 12.1)
Naczelny Prokurator Wojskowy - również zastępca PG, powoływany spośród prokuratorów NPW przez premiera na wniosek PG uzgodniony z MON (art. 12.2)
Inni prokuratorzy - powoływani przez PG lub na mocy jego rozporządzenia przez PK, NPW i prokuratorów apelacyjnych (art. 13)
Zmiana struktury - wykonywana przez PG (prokuratura powszechna) lub MON w porozumieniu z PG (prokuratura wojskowa) (art. 17)
Art. 188 - TK - kontroluje konstytucyjność hierarchicznego porządku prawnego (zgodność ustaw i umów z konstytucją, ustaw z umowami i aktów prawnych organów centralnych z konstytucją, umowami i ustawami), legalność celów i działalności partii i rozpatruje skargi konstytucyjne
Art. 189 - kompetencji ciąg dalszy - ponadto rozstrzyga spory kompetencyjne między organami centralnymi (ale jeszcze żaden nie wpłynął)
Art. 190 - orzeczenia TK - ostateczne (wcześniej większością 2/3 mógł odrzucić Sejm), z mocą powszechnie obowiązującą, ogłaszane tam, gdzie odpowiedni akt (a jeśli nie był ogłoszony, to w MP), w razie uznania niekonstytucyjności utrata mocy prawnej, ale z okresem przejściowym (18 miesięcy przy ustawie, 12 przy rozporządzeniu), żeby był czas na uporządkowanie sytuacji, stanowią podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji, itp. (ze wszystkimi konsekwencjami, czyli kolejkami), orzeczenia zapadają zwykłą większością (był pomysł kwalifikowanej, ale nie przeszedł)
Art. 191 - kto może się zwracać - we wszystkich sprawach prezydent, marszałkowie Sejmu i Senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, pierwszy prezes SN, prezes NSA, PG, prezes NIK i RPO, a w swoich: KRS, samorząd, związki, organizacje pracodawców, kościoły i zwykli obywatele
Art. 192 - wnioski kompetencyjne - prezydent, marszałkowie Sejmu i Senatu, pierwszy prezes SN, prezes NSA i prezes NIK
Art. 193 - pytanie prawne - może je złożyć każdy sąd, jeśli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy (tak było z ENA), ale inaczej interpretuje to TK (każdy sąd), a inaczej SN (każdy, ale za jego zgodą - w ogóle wg Chruściaka TK i SN łączy bardzo szorstka przyjaźń)
Art. 194 - skład - 15 sędziów, wybieranych indywidualnie (kadencji nie ma Trybunał, ale poszczególni sędziowie) przez Sejm na 9 lat bez prawa ponownego wyboru, prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK (szalenie liczne, nieprawdaż?)
Art. 195 - niezależność i niezawisłość - standard, odpowiednie warunki pracy i wynagrodzenie, nie mogą należeć do partii, związku, itp.
Art. 196 - immunitet - standard (zamiast marszałka prezes TK)
Art. 197 - szczegóły w ustawie:
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym:
Co jeszcze robi - powtórka z konstytucji, rozstrzyga na wniosek prezydenta o zgodności ustawy z konstytucją i stwierdza o tymczasowej niemożności pełnienia przez niego urzędu (art. 2)
Skład orzekający - pełny skład (co najmniej 9 sędziów pod przewodnictwem prezesa) przy sporach kompetencyjnych, partiach, niemożności pełnienia urzędu przez prezydenta, rozstrzyganiu o konstytucyjności ustawy lub umowy na wniosek prezydenta i w sprawach szczególnie zawiłych, z inicjatywy przewodniczącego lub składu orzekającego (jako forma wyższej instancji), 5 sędziów przy zgodności ustaw i umów z konstytucją i umów z ustawami, 3 sędziów przy zgodności innych aktów z konstytucją, ustawami i umowami, rozpatrywaniu zażaleń na odrzucenie wniosku lub skargi konstytucyjnej i wyłączeniu sędziego (art. 25)
Skarga konstytucyjna - może być wniesiona po wyczerpaniu toku instancyjnego, w ciągu 2 miesięcy od ostatecznej decyzji, jest rozpatrywana w trybie i na zasadach rozpatrywania wniosków o zgodność ustaw z konstytucją lub innych aktów z konstytucją i ustawami, musi zawierać dokładne określenie zaskarżanego aktu normatywnego, wskazanie zakresu i sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności i uzasadnienie z dokładnym opisem stanu faktycznego, musi być do niej załączona ostateczna decyzja z podaną datą wydania, w imieniu skarżącego sporządza ją (jak również zażalenie) adwokat lub radca prawny (chyba, że skarżący sam jest prawnikiem, prywatny lub z urzędu (art. 46-48)
Art. 198 - TS - sąd konstytucyjny nad prezydentem, premierem, członkami RM, prezesem NBP, prezesem NIK, członkami KRRiTV, osobami kierującymi ministerstwem z upoważnienia premiera, Naczelnym Dowódcą oraz posłami i senatorami za osiąganie korzyści lub nabywanie majątków Skarbu Państwa lub samorządu, a w praktyce, sądząc po dotychczasowej działalności, stoi na straży trzeźwości Narodu
Art. 199 - skład - przewodniczący (pierwszy prezes SN), 2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas trwania kadencji (na pierwszym posiedzeniu i pełni swe funkcje do czasu wyboru nowego - art. 14, objęcie funkcji następuje przez złożenie przysięgi przed marszałkiem Sejmu - art. 15.2), zastępcy i co najmniej połowa członków muszą mieć sędziowskie kwalifikacje (a także muszą mieć obywatelstwo, być niekarani i nie pracować w administracji rządowej - art. 15.1), są niezawiśli
Art. 200 - immunitet - standard (zamiast marszałka przewodniczący TK)
Art. 201 - szczegóły w ustawie:
Ustawa o Trybunale Stanu:
Co jeszcze sądzi - przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione przez prezydenta, osobę sprawującą jego obowiązki i członków RM, na czas sprawowania przez nich urzędu bieg przedawnienia ulega zawieszeniu (art. 2)
Odpowiedzialność konstytucyjna - za czyny wykonane w związku z pełnionym stanowiskiem, które, choćby nieumyślnie, naruszyły konstytucję lub ustawę (art. 3)
Prezydent - może być postawiony w stan oskarżenia wyłącznie przez ZN, wniosek marszałkowi może złożyć 140 członków (art. 4, 6.1), uchwała musi być podjęta większością 2/3 (art. 13.1)
Reszta - może być postawiona przed TS przez Sejm, wniosek marszałkowi może złożyć prezydent, 115 posłów lub komisja śledcza (bez premiera i ministrów), w sprawie posłów wniosek składa marszałek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej) (art. 5)
Tryb postępowania - wniosek musi mieć formę analogiczną do aktu oskarżenia, jeżeli nie spełnia wymogów, marszałek w uzgodnieniu z Prezydium i zasięgnąwszy opinii Komisji przekazuje wniosek reprezentantowi wnioskodawców do uzupełnienia w ciągu 14 dni, jeśli tego nie zrobią, wniosek przepada (art. 6) jeśli wniosek jest dobry, marszałek przekazuje go Komisji, która wszczyna postępowanie (art. 7), po wysłuchaniu wyjaśnień i zebraniu materiałów składa sprawozdanie z propozycją pociągnięcia do odpowiedzialności lub umorzenia postępowania, decyzję podejmuje Sejm w drodze uchwały, podjętej większością bezwzględną lub 3/5 liczby ustawowej w przypadku rządu (art. 13), w razie postawienia przed TS następuje zawieszenie postawionej osoby w czynnościach lub uchylenie immunitetu parlamentarnego (art. 11)
Koniec kadencji - postępowanie nie ulega dyskontynuacji (z wyjątkiem posłów niewybranych ponownie) (art. 13a-13b)
Postępowanie - 2-instancyjność, zgodnie z przepisami KPK, powództwo cywilne jest niedopuszczalne, tajemnice służbowe i państwowe nie obowiązują, może zlecić postępowanie PG co do czynu wypełniającego znamiona przestępstwa (art. 18)
Skład orzekający - pierwsza instancja: przewodniczący i 4 członków, druga instancja: przewodniczący i 6 innych członków, pełny skład w razie potrzeby zasadniczej wykładni ustawy, poza rozprawą przewodniczący i 2 członków (art. 19)
Kary - przy odpowiedzialności konstytucyjnej utrata prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych - to wszystko na okres 2-10 lat, dalej utrata mandatu poselskiego, złożenie z urzędu prezydenta, utrata stanowiska, a w przypadku znikomej szkodliwości społecznej lub szczególnych okoliczności samo uznanie winy bez wymierzenia kary (art. 25), przy odpowiedzialności karnej kary lub środki karne przewidziane w KK (art. 26)
- a wg Chruściaka nawet jakby ktoś w nocy Trybunał ukradł, to i tak nikt by tego nie zauważył