NAUKA O PRZEDSIĘBIORSTWIE
Wykład nr 1, 4.10.2008
Daria Kostecka-Jarczyk pok. 321A
Zaliczenie na ostatnim spotkaniu
Literatura:
- S. Sudoł „Przedsiębiorstwo. Podstawy nauki o przedsiębiorstwie” 2007
- J. Lichtarski, „Podstawy nauki o przedsiębiorstwie” wyd. AE Wrocław 2005
- Z. pierścionek, „Strategie konkurencji i rozwoju przedsiębiorstwa” wyd. PWN W-wa 2003
- S. Jasiewicz, Możaryn „ Teorie przedsiębiorstwa” wyd. SGH W-wa 2004
- Duraj „ Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa” wyd. PWE 2004
- T. Gruszecki, „Współczesne teorie przedsiębiorstwa” wyd. PWN W-wa 2002
- Kożuch, Dychalewicz „Ekonomia i organizacja przedsiębiorstwa, Białystok 2004
Tematyka:
Czym się zajmuje nauka o przedsiębiorstwie.
Teorie przedsiębiorstw.
Pojęcia przedsiębiorczość i przedsiębiorca (prawne i ekonomiczne).
Formy prawne.
Spółki osobowe i kapitałowe.
Cele przedsiębiorstw.
Potencjał przedsiębiorstw(?).
1. Przedmiot nauki o przedsiębiorstwie.
NAUKA O PRZEDSIĘBIORSTWIE- jest to nauka o zależnościach zachodzących pomiędzy różnymi czynnikami potrzebnymi do wytworzenia dóbr i usług przedsiębiorstwa oraz o zasadach organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem.
Zajmuje się zjawiskami ekonomicznymi występującymi w jednostkach gospodarczych i korzysta w swych rozwiązaniach z metod ekonomii i wykrytych przez nia praw.
EKONOMIA- zajmuje się procesami gospodarowania, nauka teoretyczna.
(Natomiast gdy nauka o przedsiębiorstwie - to nauka stosowana, polityka gospodarcza)
Ekonomia bada zjawiska pod kątem tego co, jak i dla kogo wytwarzać.
Czynniki wpływające na decyzję:
- ceny surowców(dlatego alternatywne źródła energii)
- dochody -> rozmieszczenie dochodów
- rzadkość zasobów (ograniczoność zasobów)
… wskazuje przedsiębiorcy gdzie powinien kierować swoje produkty (stopień rozwarstwienia ludzi zamożnych i ubogich).
1973-74 szok naftowy-> kraje, które sprzedają ropę staja się bardzo bogate a te, które muszą ją importować biedne.
Roczne dochody 3 najbogatszych ludzi to więcej niż dochód roczny 40 najbiedniejszych państw.
6,5 mld ludzi żyje na ziemi, a ponad połowa z nich żyje za mniej niż !$/dzień.
…wskazuje gdzie na jakich rynkach produkować produkty, a gdzie na jakich rynkach je sprzedawać.
NOP- Nauka O Przedsiębiorstwie
NOP- zajmuje się małymi jednoosobowymi przedsiębiorstwami ale także zajmuje się wielkimi i złożonymi korporacjami tak i krajowymi jak i międzynarodowymi, bez względu na wielkość i charakter, strukturę kapitałową i własnościową.
NOP powstała jako dyscyplina naukowa na początku XX w. Bo wtedy zgromadzono doświadczenie praktyczne dotyczące gospodarowania przedsiębiorstw i można było uogólnic doświadczenia.
Samo przedsiębiorstwo powstało dużo wcześniej (trudno określic kiedy dokładnie). Lecz zaczęło się rozwijać już wraz z odkryciami geograficznymi.
Procesy rozwoju:
- proces koncentracji produkcji
- rozwój metod zarządzania- przyczyniły się pomysły właścicieli przedsiębiorstw:
Robert Owen właściciel przędzalni-> cel- > poprawa warunków pracy i płacy => lepsza praca pracowników.
Henry Ford postulował wzrost płac dla pracowników (natomiast inni przedsiębiorcy nie chcieli tego i się na to nie zgadzali) ten system jest to makroekonomia- musi być popyt aby nie było bezrobocia.
Waltsonowie firma IBM - inna zasada- praca na akord, wynagrodzenie za pracę, nie za sztuki wyprodukowane przez pracownika. Kontrolowali także czy pracownicy dobrze się ubierają, żyją itd. => rozwój klasy średniej
Karol Taylor Emmerson wg niego -> należy racjonalnie sterować produkcją. Praca fizyczna musi być oddzielona od pracy umysłowej. Wprowadził forme potokową produkcji -> specjalizacja.
Adam Smiths - wprowadził specjalizację.
Była to firma produkcji szpilek. Inne osoby maja się specjalizować . podzielił etap produkcji na 18 etapów, wykonywało ta pracę 10 pracowników. Przed wprowadzeniem specjalizacji 1 pracownik wytwarzał w ciągu dnia ok. 20 szpilek, później aż do 4 tysięcy szpilek dziennie.
Z czasem zrodził się prymat sprzedaży nad produkcją co wymagało środków wspierających produkcję . Powstały reklama, promocja, zróżnicowanie cen, public relation -> kluczowe elementy sukcesu przedsiębiorstw.
Funkcjonowanie przedsiębiorstwa- ważne to co chce się robić, zauważać problemy, których nie widzi konkurencja. W USA firma GM (Solan) chce wyeliminować Forda. Ale nie udało się jej to bo nie zrobiła tego co Ford: automatyzacji produkcji. Bo myśleli, że to niepotrzebne. Ford produkował auto średnio w 25h natomiast GM potrzebowało 41h.
Firma ITT ma rekord -> zyski zwiększane przez 50 kwartałów z rzędu o 10% na każdy kwartał.
Wiele przedsiębiorstw angażuje się w działalność charytatywną, bo chcą pokazać że interesują się i przejmują ludźmi, swoimi klientami.
Współczesne nauki o przedsiębiorstwie stanowią próbę zintegrowania praktyk działalności przedsiębiorstw w jeden model i dotyczą problemów globalizacji działania, jakości, wydajności, etyki i odpowiedzialności.
Na naukę o przedsiębiorstwie duży wpływ wywiera także podejście planistyczne, które przyjmuje założenie, że przedsiębiorstwa dzięki budowaniu planów strategicznych mogą i powinny swoją przyszłość kształtować w racjonalny, uporządkowany sposób. Perspektywa działania przedsiębiorstwa widziana przez naczelne kierownictwo odgrywa zasadniczą rolę w tworzeniu strategii przedsiębiorstwa. Sama zaś budowa strategii jest procesem formalnym, zdyscyplinowanym.
Sposoby ujmowania nauki o przedsiębiorstwie:
-wąski zakres
-szerszy zakres
WĄSKI - zakłada się, że naukę o przedsiębiorstwie zajmują wyłącznie problemy gospodarowania w przedsiębiorstwie. Problemami innymi niż gospodarcze zajmują się także inne dyscypliny naukowe i nauki prawne, socjologiczne, psychologiczne itp.
Przedmiot NOP może być opisywany jako równoznaczny z przedmiotem wszystkich decyzji gospodarczych, które dokonują się w ramach przedsiębiorstwa. Decyzje te dotyczą celów, środków i metod działania i są one analizowane z punktu widzenia ich wpływu na sytuację właściciela. Niewątpliwie jednak tak ujmowany przedmiot nauki ma zawężony charakter, bo jest w nim prezentowany tylko punkt widzenia właściciela.
SZEROKI - w przedsiębiorstwie zachodzą relacje między ludźmi. Właścicielpracownicy, właścicielkierownictwo, kierownictwopracownicy. Tym zajmuje się socjologia. Jednakże układ tych stosunków wpływa na gospodarowanie dlatego w NOP nie można go pominąć. NOP powinna być nauką otwartą, rozwijającą się w miarę lepszego poznawania rzeczywistości i procesów rządzących przedsiębiorstwem. Dlatego powinna wykorzystywać inne dziedziny nauki tj. socjologia, psychologia, zarządzanie itp.
WSPÓŁCZESNE PRZEDSIĘBIORSTWA
Są nastawione na walkę konkurencyjną. Z jednej strony konkurują ze sobą, ale muszą także współpracować -> muszą być konkurencyjne. Zmusza to do innowacyjności, przedsiębiorstwa starają się zjednać sobie klienta. Współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami jest konieczna aby móc odkrywać potrzeby klientów, zaspokajać je, tworząc nowe produkty.
Cechy przedsiębiorstw dobrze prosperujących:
- przedsiębiorczość- zdolność do innowacji, zdolność do ryzyka.
- innowacyjność- produkty (nowe, ulepszone, technologia, organizacja przedsiębiorstwa, metody zarządzania.
- dochodowość- uzyskiwanie dochodów.
- zyskowość- (chociaż nie do końca) istnieją przedsiębiorstwa, których nie cechuje zyskowość(non pro(?)), są to organizacje pożytku publicznego (3 sektor społ) cel =>pozyskiwanie dochodu ale nie są nastawione na zysk.
TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA
1937- opublikowany artykuł o istocie przedsiębiorstwa.
Po II wojnie światowej lata 60-70-80 intensywny rozwój nauki o przedsiębiorstwie.
Wiele jest teorii przedsiębiorstwa, każda wskazuje inne metody funkcjonowania:
II kategorie teorii:
- tradycyjna (neoklasyczna)
- alternatywna
TRADYCYJNA- opiera się na kilku istotnych założeniach, wyjaśnia jak funkcjonuje rynek, jak kształtują się ceny i podaż przy danym produkcie.
osobą decydującą co, ile, jak i dla kogo wytwarzać jest właściciel przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwie jest jedność własności i zarządzania.
Właściciel/menadżer dąży racjonalnie do maksymalizacji swoich korzyści/zysku.
Celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku.
Wiedza i informacje potrzebne do podejmowania decyzji są pewne. Przedsiębiorca zna popyt na swój produkt i swoje koszty, potrafi też uczyć się na błędach, a więc wykorzystuje własne doświadczenia o zachowaniach nabywców i konkurentów do procesu decyzyjnego.
W długim okresie czasu przedsiębiorstwo osiąga najniższy z możliwych poziom kosztów i wybiera optymalny poziom produkcji.
Ta metoda nie wyjaśnia innych metod. Model optymalizacji nie przystaje do teraźniejszości, bo jest brak informacji, i nawet gdyby przedsiębiorcy je mieli, to i tak nie potrafiliby ich wykorzystać => nie są w stanie optymalizować produkcji.
Dzisiejsze przedsiębiorstwa nie optymalizują, starają się być tylko wystarczająco dobre.
W dłuższym czasie przedsiębiorstwo nie interesuje zysk maksymalny, zadowala się zyskiem możliwym do osiągnięcia w danych warunkach.
Przedsiębiorcy dążą do pozyskiwania możliwych informacji, ale są to ogromne koszty i dlatego przedsiębiorstwa charakteryzują się ograniczoną racjonalnością.
TEORIE ALTERNATYWNE:
- menadżerska- rozwinęła się w latach 60-tych i opierała się na doświadczeniach wielkich korporacji amerykańskich o rozproszonej własności, zarządzanych przez menadżerów posiadających niewielki lub żaden udział w kapitale zarządzanej korporacji.
1. Oddzielenie własności od zarządzania.
2. Wpływa ono na motywację menadżerów w podejmowaniu decyzji dot. Przedsiębiorstwa. Menadżerowie są skłonni dążyć do własnych celów, które niekoniecznie muszą się pokrywać z celami właścicieli. Starają się realizować swoje cele w takim zakresie w jakim pozwoli im na to brak skutecznej kontroli.
3. Zasada maksymalizacji zysku ulega ograniczeniu na rzecz działania menadżerów zgodnie z ich przekonaniami i dla ich własnych korzyści.
- behawiorystyczna- rozwinęła się mniej więcej równolegle z menadżerską. Polegała na próbie bardziej realistycznego opisu procesów podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie. Teoria ta obserwuje i wyjaśnia jak przedsiębiorstwa podejmują decyzje w warunkach złożoności i niepewności cechujących środowisko ich działania. Założenia:
1. ludzie mają ograniczona zdolność poznawania rzeczywistości i dlatego mogą kierować się tylko ograniczoną racjonalnością.
2. odrzucenie przyjętego w teorii ekonomii założenia polegającego na poszukiwaniu rozwiązań optymalnych. W miejsce koncepcji optymalnych wprowadza koncepcje satysfakcjonującego minimum. Przedsiębiorstwo jest skłonne zrezygnować z poszukiwania rozwiązań optymalnych, jeżeli ich poszukiwanie jest kosztowne i trudne. Wówczas przedsiębiorstwo wybiera rozwiania nie optymalne lecz zadowalające, satysfakcjonujące. Rozwiązania „wystarczająco dobre”.
3. Przedsiębiorstwo nie maksymalizuje niczego, także zysku.
W momencie gdy osiąga minimum to przestaje, nie poszukuje dalej. Wprowadza pojęcie „luzu organizacyjnego”. U jej podstaw leży założenie, że ogólne efektywna większości organizacji przez długie okresy kształtują się daleko poniżej potencjalnych. Dlatego, że organizacja może realizować swoje cele nie wydatkując na to całkowitej energii (potencjału). Powstała wówczas rezerwa to właśnie luz organizacyjny.
Teoria ta obserwuje i wyjaśnia jak przedsiębiorstwa podejmują decyzje w warunkach złożoności i niepewności.
Trudności w pogodzeniu pracowników, menadżerów, dostawców, konsumentów, właścicieli => brak optymalizacji,
słabość => brak odpowiedzi jak firmy reagują na bodźce rynkowe.
- teoria przedsiębiorcy Josepha Schumpetera (1883-1950)- przedsiębiorczość i innowacyjność. Uznaje, że przedsiębiorca jest mentorem i duszą przedsiębiorstwa. Dlatego, że on zakłada firmę wyznacza jej cele, podejmuje jej decyzje i koordynuje zasoby. Przedsiębiorca to ktoś kto w poszukiwaniu zysku wprowadza innowacje burząc tym samym istniejący stan równowagi na rynku. Dąży on do maksymalizacji zysku ale ponieważ rynki są pełne, nie jest łatwo osiągnąć zysk jeśli przedsiębiorca nie odkryje luki w rynku lub wręcz nie stworzy popytu dla produktu lub usługi jeszcze nie istniejącej.-> To właśnie jest innowacja. Przez innowacje rozumie też wszelkie inne zmiany w produkcji i dystrybucji towaru.
Innowacjami mogą być także:
wprowadzenie na rynek nowego produktu lub usług lub zmiany produktu, które zwiększą jakość i użyteczność.
wprowadzenie nowej metody produkcji, zmniejszenie kosztów.
znalezienie i rozwój nowych rynków, ich ekspansja.
wykorzystanie nowych surowców i podzespołów (zmniejszenie kosztów), systemów informacyjnych itp.
nowa forma organizacji przedsiębiorstwa- zarówno wewnątrz (elastyczna struktura organizacyjna) jak i między firmami (np. koncern, holding)
3 fazy innowacji:
- pomysł - jest pierwszą fazą zmian
- wprowadzenie innowacji - wdrożenie na rynek
- rozpowszechnienie (dyfuzja) innowacji - następuje poprzez naśladownictwo innych wytwórców, który przyciąga zysk nadzwyczajny. Informacja o nowych produktach rozpowszechnia się prędzej czy później, legalnie lub nielegalnie. Czasową przeszkodą w rozpowszechnianiu mogą być:
-patenty
-prawa autorskie
Jednak im wyższe są zyski nadzwyczajne tym patenty i prawa autorskie stanowią mniejszą zaporę dla naśladowców. Według Schumpetera naśladowca nie jest już przedsiębiorcą. W momencie gdy innowacja się bardzo rozpowszechniła, zyski zanikają i przestaje być innowacją.
Przedsiębiorca - jest to osoba twórcza, która wprowadza cos nowego na rynek (wg Schumpetera)
Innowacje maja poważny wpływ na gospodarkę:
- z reguły wymagają modernizacji przedsiębiorstw i budowę nowych.
- pobudzają inwestycje co wpływa na wzrost zysku, produktywność i ożywia koniunkturę.
- ułatwiają przetworzenie oszczędności w inwestycję a poprzez stworzenie nowej użyteczność (nowe towary) zwiększają popyt.
-teoria instytucjonalna - opiera się na założeniu, że różne transakcje rynkowe są dokonywane w granicach wyznaczonych przez instytucje organizujące rynek. Do nich należą:
1. pewne wzory zachowań przyjęte w danej gospodarce np. sposób negocjacji, sposób porozumiewania się stron, warunki umów.
2. przepisy prawne - określające prawa i obowiązki stron.
3. przepisy prawne odnoszące się do dozwolonych sposobów działania. -> Zakres wolności gospodarczej (koncesje), które odnoszą się do tworzenia, likwidacji, fuzji, wpływają na sposób działania przedsiębiorstw.
Przedsiębiorcy starają się zmieniać instytucje poprzez nacisk, wyznaczają pewne zachowania do zdobycia zysku.
Wykorzystywanie instytucji dla osiągnięcia własnych celów.
INSTYTUCJONALIZM - opiera się na założeniu, że rynek działa zawsze w ramach konkretnych instytucji, a instytucje te zwłaszcza w nowoczesnej gospodarce nie tylko są tworem rynku, ale są tworzone przez państwo. Państwo interweniuje w określenie kształtu tych instytucji, kieruje się dążeniem do zmniejszenia kosztów działania rynków, ale także przesłankami pozaekonomicznymi.
- teoria kosztów transakcyjnych - (przez Ronalda Caose?) -> po co istnieją przedsiębiorstwa skoro jest rynek? -> żeby ograniczać koszty transakcyjne. Pewne procesy produkcji odbywały się w ramach przedsiębiorstwa, bo tak jest taniej. Mechanizm rynkowy działa w oparciu o siły popytu i podaży i opiera się na „niewidzialnej ręce rynku”. Przedsiębiorstwo natomiast jest alternatywnym mechanizmem alokacji zasobów wobec rynku w przedsiębiorstwie wszystkie decyzje maja charakter osobowy, znana jest osoba decydenta. Przedsiębiorstwem kieruje „widzialna ręka rynku”. Istnieje możliwość racjonalnego podejmowania decyzji w celu zmniejszenia kosztów.
Źródła kosztów korzystania z mechanizmu rynkowego:
- zawieranie umów w transakcjach rynkowych.
- trudności i koszty budowania długookresowych powiązań kooperacyjnych.
- odmienne traktowanie przez rząd transakcji zawieranych na rynku i działań organizacyjnych wewnątrz przedsiębiorstwa.
Aby uniknąć kosztów lub je obniżyć tworzy się przedsiębiorstwo.
Motyw oszczędności - podstawowy czynnik tworzenia przedsiębiorstw.