BERBERYS ZWYCZAJNY- Berberis vulgaris
Dziko rosnący, kolczasty krzew dorastający do 2m wysokości, kwiaty w zawisłych gronach barwy żółtej, owocem jest podłużna czerwona jagoda liście odwrotnie jajowate niektóre przekształcone w kolce.
Surowiec- owoce berberysu- Berberidis fructus
Skład chemiczny- Kwasy organiczne, cukry (glukoza, fruktoza), wit C, garbniki, antocyjany.
Zbiór- jesienią, suszymy naturalnie lub suszarni do 40°C.
Zastosowanie- jest surowcem witamityzującym, wit C przekracza pięciokrotnie ilość wit C w cytrynie. Słabe działanie przeciw gorączkowe, dietetyczne. Owoce do konfitur, dżemów, owoce są kwaśne więcej kwasów organicznych niż w cytrynie. Z suszonych owoców herbatki stosowane przy przeziębieniach.
BEZ CZARNY- Sambucus nigra
Rośnie dziko krzew lub drzewo do 10m kwiaty białe lub kremowe w płaskich baldachach o silnym mdłym zapachu, owoc pestkowiec czarny lśniący.
Surowiec- owoc bzu czarnego- sambuci fructus
Skład chemiczny- antocyjany, garbniki, cukry, kwasy organiczne, wit C około 300mg.
Zbiór- owoce zbieramy w pełni dojrzałe ich smak słodko kwaśny korzenny, niezbyt przyjemny.
Zastosowanie- działa słabo przeciw bólowo, napotnie, choroby układu pokarmowego lekko przeczyszczająco. Z owoców możemy robić konfitury, dzemy.
JAŁOWIEC POSPOLITY- Juniperus communis
Krzew iglasty lub małe drzewo, dorasta do 3 metrów wysokości występuje dziko w Polsce. Liście w postaci igieł silnie kujące. Owoc kulista szyszko jagoda barwy czarnej z silnym nalotem.
Surowiec- owoc jałowca- juniperi bacca
Skład chemiczny- olejek lotny 2%, związki cukrowe do 30%, garbniki do 5%, żywica 8%, flawonoidy, związki goryczowe, kwasy organiczne.
Zastosowanie- owoce są surowcem przyprawowym do mięs alkoholi. Leczniczo wyciągi z owoców działają moczopędnie, bakteriobójczo, pobudzają trawienie.
BORÓWKA BRUSZNICA- Vaccinium vitis- idaea
Wiecznie zielona krzewinka 40cm wysokości. Łodygi wzniesione liście jajowate skośne owoc czarna mięsista jagoda.
Surowiec- owoc borówki- vitis idaeae fructus
Skład chemiczny- kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy) cukry, pektyny, wit C, antocyjany, garbniki.
Zastosowanie- owoc smak kwaśno cierpki natomiast przetwory lepszy smak i aromat. Owoce wpływają regulująco na trawienie, wykorzystywane do dżemów i konfitur.
BORÓWKA CZARNA- Vaccinium myrtillus
Krzewinka lasów iglastych dorasta do 50cm liście drobne jajowate opadające na ziemię. Owoc czarna jagoda z niebieskim woskowym nalotem, czerwony miąższ, sok ciemno fioletowy.
Surowiec- owoc borówki czarnej- myrtilli fructus
Skład chemiczny- garbniki 5-12%, antocyjany, kwasy organiczne, cukry, pektyny.
Zastosowanie- owoc spożywamy na świeżo, do wyrobu dżemów, soków, wina. Substancja zawarta w owocach daje winom czerwoną barwę a garbniki poprawiają jakość wina. Leczniczo owoce suszymy 60°C działa łagodnie zapierająco, w biegunkach a wyciągi z owoców ochronie na naczynia krwionośne (choroby oczu).
DEREŃ WŁAŚCIWY- Cornus mas
To krzew lub drzewo do 8m, liście jajowate, kwiaty żółte o nieprzyjemnym zapachu kwitnie wczesną wiosną przed rozwojem liści III-IV. Owocem jest pestkowiec ciemno czerwony. Owoce dojrzewają IX-X.
Surowiec- owoc derenia- Corni fructus
Skład chemiczny- wit C 300mg, cukry, kwas jabłkowy, pektyny, garbniki.
Zastosowanie- owoce na surowo są kwaśne. Owoce nadają się do wyrobu dżemów, konfitur, soków win.
GŁÓG DWUSZYJKOWY- Crataegus oxyacantha
Jest ciernistym krzewem do 5m. Sadzony w parkach i ogrodach liście są odwrotnie jajowate brzegi wcięte ciemno- zielone błyszczące, kwiaty białe o nieprzyjemnym zapachu. Owocem jest brunatno- czerwony pestkowiec.
Zbiór- owoce zbiera się w pełni dojrzałe po przymrozkach i suszymy w temp 60°C.
Surowiec- owoc głogu- crataegi fructus
Skład chemiczny- wit C, prowitamina C, sorbitol, flawonoidy.
Sorbitol- jako środek słodzący do produkcji napojów do przemysłowego otrzymywania wit C oraz jako składnik preparatów odżywczych do odżywiania poza jelitowego.
Zastosowanie- owoce służą do wyrobu dżemów oraz jako środek winiarski. Owoce do produkcji win zbiera się przejrzałe albo w pełni dojrzałości. Owoce przeznaczone na susz zbiera się, gdy są dojrzałe i wybarwieniu.
JARZĄB POSPOLITY- Sorbucus aucuparia
Drzewo lub krzew do 20m wysokości występuje w stanie naturalnym liście są złożone piłkowane, spodem owłosione. Kwitnie V kwiaty białe owocem jest kulista jagoda szkarłatno- czerwona. Owoce mają gorzki i cierpki smak.
Surowiec-owoc jarząbu- sorbi fructus
Skład chemiczny- wit C do 200mg, wit P i K, prowitamina A, sorbitol do 7%, garbniki 0,5%.
Zbiór- owoce zbiera się, gdy są w pełni wybarwione i suszy się w temp 40°C.
Zastosowanie- owoce maja gorzki i cierpki smak stosowane są jako dodatek do dżemów i przetworów. Owoce są surowcem do produkcji wódek i likierów.
JEŻYNA POFAŁDOWANA- Rubus plicatus
Krzew do 1,5 metra wysokości, pędy ma kanciaste i kolczaste liście złożone, spodem owłosione, ostro piłkowane. Kwiaty białe lub jasno różowe w szczytowych gronach. Kwitnie od VI-VII. Owoce to złożone pestkowce, barwy czarno- brunatnej.
Surowiec- owoce jeżyny- rubi fruticosi fructus.
Skład chemiczny- kwasy organiczne 0,5-1,5%, śluz, pektyny, antocyjany, wit C, 35mg, prowitamina A, sole mineralne (K, Mg, Ca, Cu, Mu)
Zbiór- owoce zbiera się w pełni dojrzałe dobrze wybarwione.
Zastosowanie- owoce mogą być spożywane na surowo lub suszone w temp 40-60°C. Owoce służą do produkcji środków o działaniu wykrztuśnym są także cennym surowcem witaminizującym. Suszone owoce służą do wyrobu herbat owocowych. Owoce jeżyny dzięki zawartości barwników zalicza się do grupy owoców kolorowych. Dodawane są do win, soków, syropów są podstawowym lub uszlachetniającym substratem.
MALINA WŁAŚCIWA- Rubus idaeus
Występuje w stanie dzikim oraz uprawiana. Dorasta do 2m wysokości pędy ma proste lub łukowato wygięte. Pędy są dołem kolczaste lub pokryte na całej długości. Liście są złożone od spodu biało fioletowe, liście zielone o brzegach ostro piłkowanych kwiaty zebrane w grono barwy białej kwitnie V-VI. Owocem są złożone pestkowce barwy czerwonej rzadko żółtawej. Owoce są małe aromatyczne smaczne.
Surowiec- owoce maliny- rubi idaei fructus.
Skład chemiczny- kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy) pektyny, antocyjany, cukry, wit C i E, wit z grupy B. W owocach występują związki zapachowe £ i β janon, keton malinowy.
Zastosowanie- świeże owoce służą do produkcji syropów malinowych, soków oraz syropów stosowanych w chorobach przeziębieniowych. Suszone owoce wchodzą w skład mieszanek ziołowych działających napotnie i przeciwgorączkowo.
CZEREMCHA ZWYCZAJNA- Padus avium
Krzew lub drzewo w Polsce dziko rosnące do 8m. Młode pędy są oliwkowe lub wiśniowe, starsze ciemniejsze. Liście eliptyczne, zaostrzone, ostro piłkowane. Kwiaty drobne białe zebrane w zwisające grona. Kwitnie IV-V. To roślina miododajna, owocem jest mały czarny pestkowiec.
Surowiec- owoc czeremchy- pruni padi fructus
Skład chemiczny- antocyjany, garbniki, cukry glikozydy cyjanogenne, kwasy organiczne.
Zbiór- owoc zbiera się w VIII-IX i suszymy w warunkach naturalnych.
Zastosowanie- owoce stosowane są jako środek moczopędny, przeciwbiegunkowy.
MORWA BIAŁA- Morus alba
To drzewo użytkowe i ozdobne jadalne są owoce natomiast liście są pokarmem gąsienic jedwabnika morwowego. Dorasta do 10m to roślina jednopienna rozdzielnopłciowa 2 kwiaty żeńskie zawiązują się drobne owoce skupione w owocostany. Owoce są słodkie białe.
Zastosowanie- owoce spożywamy w stanie świeżym przykład w chorobach wrzodowych są dobrym środkiem napotnym.
PIGWA POSPOLITA- Cydonia oblonga
Krzew lub drzewo rośnie dziko dorasta do 5m młode pędy są owłosione liście jajowate, spodem owłosione. Kwiaty białe lub lekko różowe kwitnie V. Owoc rzekomy żółty aromatyczny owłosiony.
Surowiec-owoc pigwy- Cydoniae fructus
Skład chemiczny- cukier 14% (glukoza, fruktoza), kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy), pektyny, garbniki, wit C 20mg, Prowitamina A.
Zastosowanie- owoce dojrzałe jadalne służą do produkcji dżemów przetworów. Z niedojrzałych owoców produkuje się pektynę służącą do preparatów o konsystencji żelów.
POŹIOMKA POSPOLITA- Fragaria vesca
Roślina uprawiana i dziko rosnąca bylina tworzy wzniesioną łodygę 5-20cm, łodyga jest owłosiona liście 3 listkowe, piłkowane spodem owłosione. Kwitnie V-VI kwiaty białe. Owoc rzekomy, owalny, aromatyczny, czerwony, smaczny.
Surowiec- owoc poziomki- Fragariae fructus
Skład chemiczny- kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy), flawonoidy, antocyjany, sole mineralne (Fe, Ca, P, K).
Zbiór- owoce zbiera się dojrzałe twarde suszymy w temp 50°C
Zastosowanie- można spożywać świeże i suszone działają moczopędnie, witaminizująco, odżywczo.
ROKITNIK ZWYCZAJNY- Hippophae rhamnoides
To ciernisty 2 pienny krzew lub małe drzewo rośnie naturalnie i uprawiany. To roślina odporna na susze mróz i zanieczyszczenia środowiska. Dorasta do 10m wysokości liście lancetowate spodem srebrzyście owłosione. To roślina chroniona w Polsce. Owocem jest owalno żółty pestkowiec, owoce są soczyste.
Surowiec- owoc rokitnika- Hippophae fructus
Skład chemiczny- wit C 700mg, prowitamina A 50mg, wit E i B, kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy) sole mineralne.
Zastosowanie- owoce stosowane są jako surowiec witaminizujący, oraz wykorzystywane w przetwórstwie do wyrobu dżemów konfitur.
RÓŻA DZIKA- Rosa canina
Pędy zwisają są kolczaste. Liście zielone ostro ząbkowane. Kwiaty białe, jasno różowe, pojedyncze kwitnie V-VI. Owoce są purpurowo- czerwone są to owalne niełupki zamknięte w niby owocki.
Surowiec- owoce róży- rosae fructus.
Skład chemiczny- wit C 500-1000mg, prowitamina A, wit (B, P, K), flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne.
Zastosowanie- owoce służą do wyrobu koncentratów witaminowych, dżemów, win, owoce mogą być też mrożone.
Zbiór- zbiera się ze stanowisk naturalnych lub z upraw, zbiera się dojrzałe, ale twarde i suszy w temp 30°C.
ŚLIWA TARNINA- Prunus spinosa
To niewielkie drzewo do 4m, liście jajowate zaostrzone, kwiaty białe zapachowe. Owoce kuliste, ciemno niebieskie pokryte nalotem. Owoce są twarde, cierpkie nawet w pełni dojrzałe.
Surowiec- owoc śliwy tarniny- Pruni spinosae fructus.
Skład chemiczny- garbniki, flawonoidy, antocyjany, kwasy organiczne, witamina C, cukry, pektyny.
Zastosowanie- owoce dodawane są do kompotów, nalewek, likierów. Z suszonych sporządza się herbaty owocowe.
ŻURAWINA BŁOTNA
Spokrewniona z borówką czerwoną. Należy do rodziny wrzosowatych. Bylina występuje dziko, łodygi do 100cm delikatne, pełzające o zimotrwałych drobnych liściach. Kwiaty różowe kwitnie VI-VIII. Owocem jest jagoda czerwona kulista o kwaśnym smaku.
Skład chemiczny- cukry 2,5%, kwasy organiczne (cytrynowy, benzoesowy, chinowy), wit C 15mg, garbniki, pektyny, antocyjany.
Zastosowanie- owoce maja bardzo kwaśny smak nie są jadalne na surowo, chyba, że po przemrożeniu. Wykorzystujemy na soki, dzemy. Dzięki zawartości kwasu chitynowego i benzoesowego nadają trwałość przetworom.
Zbiór- owoce dojrzewają IX, ale zbieramy po pierwszych przymrozkach lub na wiosnę
Używki nie zawierają składników odżywczych, oddziaływają fizjologicznie i sensorycznie.
Używki dzielimy:
-używki o działaniu fizjologicznym
-używki zawierające głównie olejki lotne używane jako przyprawy ze względu na smak i zapach.
-używki zawierające alkohol etylowy, wódki, wino i piwo.
HARBATA CHINSKA- CAMELIA SINENSIS
Wysokość do 8 m, wczesne obfite kwitnienie, liście długości 9cm, szybko twardniejące skórzaste, wytrzymałe na suszę i przymrozki.
HERBATA ASSAMSKA
Silny wzrost do 15-20m, liście o długości 12cm, bardziej delikatne i miękkie zaostrzone.
U obydwu kwiaty pojedyncze lub zebrane po 2-4 barwy białej lub różowej średnicy około 3cm. Owoce są kuliste torebki średnicy 3cm zawierają od 1 do 3 nasion brunatnych gładkich.
Surowiec- pączki liściowe i młode liście, liście herbaty- theae folium.
Skład chemiczny- kofeina 1,2-4,5%, teofilina do 0,04%, teobromina 0,05%, garbniki katechinowe 10-25%, katechiny, saponiny, flawonoidy, olejki eteryczne, witaminy A,B1,B2,PP,C,P,K
Zbiór- pierwszy zbiór w klimacie tropikalnym 3 rok uprawy, subtropikalny 6-7 rok. Zebrane liście podlegają obróbce trzy postaci zielona czarna i ulung.
Zielona- liście traktuje się wysoka temperaturą, która powoduje stabilizacje surowca, potem zwijamy liście i suszymy nie traci barwy jest mało aromatyczna.
Czarna- zebrane liście pozostawia się do przewiędnięcia tracą do 50% wody. Potem zwija się w ruloniki następnie poddaje się fermentacji w wysokiej wilgotności i temp 30°C proces trwa około 4 godzin zyskuje aromat i czarna barwę. Potem suszymy liście gorącym powietrzem 100°C następnie sortuje się na klasy. Ze 100kg świeżych liści 30kg herbaty czarnej.
Ulung- liście przed fermentacja zgniatamy, niewielkie znaczenie na rynku.
Zastosowanie- im więcej garbników tym wyższa jakość herbaty. Niektóre herbaty się aromatyzuje. Oddziaływuja fizjologicznie, tonizujaco, pobudzająco. Korzystnie na korę mózgową, odtruwająco, zapobiega kamienicy nerkowej stabilizuje przemianę materii.
KAWA ARABSKA- COFFEA ARABICA
Niskopienne drzewo 6-10m, niekiedy silnie rozgałęziony krzew. Liście podłużne owalne ostro zakończone, skórzaste faliste, lśniące 8-20cm. W katach liści kwiaty barwy białej pachnące zebrane po kilka w kwiatostany. Owoc pestkowiec zielony po dojrzeniu żółty lub czerwony. Wewnątrz 2 owalne nasiona.
Surowiec- nasiona kawy- coffeae semen
Skład chemiczny- kofeina 0,3-2,5%, teobromina, teofilina, lotne produkty prażenia ( furfurol, kwas walerianowy, pirydyna)
Zbiór- owoce kawy zbiera się w pełni dojrzałe plon 1h\1-3 ton. Ze 100kg owoców 14-25 kg nasion. Świeże owoce jak najszybciej się selekcjonuje następnie nasiona uwalnia się z miąższu na mokro czyste owoce się miażdży i umieszcza w pojemnikach fermentujących. Fermentacja tlenowa trwa 24-36 godzin, następnie nasiona się suszy 30°C. Lub na sucho umyte owoce suszy się na słońcu następnie wydobywa się nasiona, które się sortuje. Prażenie odbywa się w 200-250°C w tym czasie tworzą się substancje lotne aromat kawy jest nietrwały.
Zastosowanie- działa fizjologicznie, kofeina zawarta w kawie zwiększa wydajność fizyczną i psychiczną człowieka. Wzmacnia układ sercowo naczyniowy, działa przeciw migrenowo. Napar z ziaren działa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy i krążenia, słabo moczopędnie zwiększa wydzielanie soku żołądkowego żółci.
KAKAOWIEC WŁAŚCIWY- THEOBROMA CACAO
Dorasta do 15m wysokości, w uprawie 4-8m. Bardzo duże liście długości 25cm, młode liście żółtawo czerwone starsze ciemno zielone, duże kwiaty barwy różowej czerwonej wyrastają bezpośrednio na pniu lub na starszych gałęziach. Owoc jagoda wydłużona zielona czerwona lub brunatna wewnątrz 20-70 nasion.
Surowiec- nasiona kakaowca- cacao semen
WAWRZYN SZLACHETNY
Drzewo lub krzew do 10m wysokości trwałe skórzaste liście kształtu eliptycznego lekko falisty kwiaty niepozorne żółtawe zebrane w grona owoce mięsiste pestkowiec.
Surowiec- suszone liście wawrzynu- lauri folium, czasami owoce wawrzynu- lauri fructus
Skład chemiczny- liście, olejek eteryczny 1-3%, gorycze, garbniki- owoce, olejek eteryczny do 2,5%, olej 30-40%, cukry, skrobia.
Zastosowanie- liście korzenny gorzkawy smak, jako przyprawa suszone liście, czasami owoce.
Zbiór- liście zebrane z młodych pędów suszymy naturalnie w zacienieniu.
KORZENNIK LEKARSKI (ZIELE ANGIELSKIE)
Wiecznie zielone drzewo do 12m, liście skórzaste wydłużone w katach drobne białe kwiaty. Owoc jagoda barwy brązowo czarnej. Owoce zbieramy ręcznie i suszymy na słońcu. Mocny wyrazisty smak łączy zapachy goździków, cynamonu, gałki muszkatołowej i pieprzu smak ostry.
Skład chemiczny- olejek eteryczny do 5%.
Zastosowanie- działa na apetyt, poprawia trawienie, mocna przyprawa do mięs, marynat, likierów i w przemyśle kosmetycznym.
OLOWKA EUROPEJSKA- OLEA EUROPAEA
Jest to drzewo do 20m wysokości, liście ma wąskie eliptyczne szaro zielone spodem srebrzyste. Kwiaty drobne żółte pachnące w kwiatostanach groniastych. Owoce pestkowiec różnego kształtu barwy prawie czarnej, roślina długowieczna.
Surowiec- owoc oliwki
Zbiór- owoce zbieramy przed dojrzałością wtedy zawartość tłuszczu się stabilizuje. Zebrane owoce suszymy usuwamy pestki i tłoczymy olej na zimno najwyższej jakości. Natomiast ze zmiażdżonych nasion tłoczymy olej techniczny. Olej dobrej jakości biały lub lekko żółtawy słodki smak.
Zastosowanie- olej służy do celów spożywczych leczniczych. Obniża poziom lipidów, działa przeciw miażdżycowo. A także część owoców konserwujemy owoce dojrzałe czarne lub niedojrzałe zielone odmiany wielko owocowe.
KAPAR CIERNISTY- CAPPARIS SPINOSA
Krzew do 1 m tworzy jajowato wzniesione liście, których przylistki przekształcone są w kolce kwiaty biało różowe owoc jagoda. Pąki kwiatowe barwy oliwkowej zawierają tioglukozyd przekształcający się w olejki eteryczne, smak olejków ostry nieco piekący.
Surowiec- pąki kwiatowe
CYNAMONOWIEC CEJLOŃSKI- CINNAMONUM VERUM
Drzewo wiecznie zielone do 10m,
Surowiec- suszona kora cynamonowca.
Skład chemiczny- olejek eteryczny do1%, garbniki, żywice, śluzy.
Zbiór- kore pozyskuje się z młodych 2-3 letnich pędów podczas suszenia uzyskuje swój charakterystyczny złocisty kolor zapach i smak zawdzięcza olejkom eterycznym.
Zastosowanie- kora stosowana jako przyprawa w całości lub zmielona, przyprawianie dań słodkich lub pikantnych, napojów, keczupu, cary. Leczniczo przyśpiesza trawienie, wzmaga apetyt a olejek cynamonowy stosujemy w chorobach przeziębieniowych.
GOŹDZIKOWIEC KORZENNY- SYZYGIUM ARONATICUM
Niewielkie wiecznie zielone drzewo. Tworzy skórzaste liście kwiaty różowo czerwone
Surowiec- suszone pąki kwiatowe- caryophylli flos
Zbiór- surowiec zbieramy 2 razy w roku i suszymy w całości aż uzyskamy ciemno brązową barwę.
Skład chemiczny- olejek lotny 16-22%, garbniki 12-14%, karotenoidy, eugenina, kwas oleanolowy, związki śluzowe.
Zastosowanie- olejek służy do pozyskiwania vaniliny, paki należą do przypraw aromatyzujaco konserwujących. Stosujemy do mięs warzyw, likierów, sosów. Olejek goździkowy wykorzystywany jest w stomatologii, aseptycznie, przeciw biegunkowo, pobudza trawienie.
IMBIR LEKARSKI - ZINGIBER OFFICINALE
Wysoka bylina do 2m, tworzy poziome kłącze podzielone na bulwkowate człony, kłącze jest aromatyczne, pędy przypominają pędy czćiny liście lancetowate. Kwiaty grzbieciste fioletowo żółte.
Surowiec- kłącze
Skład chemiczny- do 3% olejku aromatycznego, żywice, kwasy organiczne, węglowodany, skrobia 30%.
Zastosowanie- pobudza wydalanie soku żołądkowego i śliny, działa rozkurczajaco, zmniejsza mdłości i wymioty. Do wyrobu leków na choroby lokomocyjne. Silny korzenny aromat, korzenny smak. Przyprawiamy napoje, słodycze, ale także do mięs, ryżu.