Poezja Rafała Wojaczka.

[za: R. Cudak oraz powiernikiem spuścizny Wojaczka- Bogusławem Kierc]

Wojaczek urodził się 6 grudnia 1945 roku w Mikołowie .Zmarł we Wrocławiu w nocy z 11 na 12 maja 1971 roku mając 26 lat, była to jego trzecia próba samobójcza, tym razem udana.
W 1963 roku rozpoczął studia polonistyczne w UJ, ale przerwał je i przeniósł się do Wrocławia, gdzie mieszkał do końca życia, nie pracując (utrzymywał się dzięki rodzicom oraz zapomogom, stypendiom, drukowaniu wierszy). Życie Wojaczka we Wrocławiu obfituje w ekscesy i skandale obyczajowe, poeta kreuje swój mit „poety przeklętego”. Dla jednych był alkoholikiem, schizofrenikiem, pozerem i graczem, który dzięki skandalom zdobywał poklask i uznanie, dla innych był antagonistą i poetą skłóconym ze światem i własnym życiem. Jego wiersze są zapisem lęków i zagrożeń, tj. symptomów schizofrenii; oraz próbą ich nazwania, „oswojenia”, czy wręcz - unicestwienia. Wojaczek ma dwie obsesje - śmierć i miłość, te obsesje zaowocowały zbrutalizowanym, obscenicznym, wulgarnym językiem opisu. Czuje się szczerość jego twórczości dzięki nasyceniu wierszy elementami konkretnymi i biograficznymi.
Debiutuje w 1965 roku (miał 20 lat) na łamach pierwszego numeru miesięcznika „Poezja”, którego redaktorem naczelnym jest wówczas Tymoteusz Karpowicz. W tym samym roku poddał się badaniom w klinice psychiatrycznej.
Czytał m.in.: Ch. Beaudelaire, A. Rimbaud, F. Kafka, T. Mann, F. Dostojewski, F. Nietzsche. Dodatkowo pomocne w odczytywaniu Wojaczka jest zapoznanie się z filozofią Lwa Szestowa, Georgese'a Bataille'a, a także markiza D. A. F. de Sade'a i Pierre'a Klossowskiego.

1. 1969 pierwszy tom poetycki „Sezon”:

Poniżej przeczytacie kilka wierszy z tego tomu. Zauważycie w nich zapewne symboliczną trójcę kolorów Wojaczka biel- czerń- czerwień. Biel jest najwyższa - symbolizuje śmierć i poezje, czerń jest najniższa, to kot przebiegający drogę, brudne ciało ludzkie, które śmierdzi, czerń to lęk, cielesność. Czerwień to domena życia, gdyż krew to znak naszej egzystencji.]

SEZON Jest poręcz ale nie ma schodów Jest ja ale mnie nie ma Jest zimno ale nie ma ciepłych skór zwierząt niedźwiedzich futer lisich kit Od czasu kiedy jest mokro jest bardzo mokro ja kocha mokro na placu, bez parasola Jest ciemno jest ciemno jak najciemniej mnie nie ma nie ma spać Nie ma oddychać  Żyć nie ma Tylko drzewa się ruszają niepospolite ruszenie drzew rodzą czarnego kota który przebiega wszystkie drogi	Pokazany jest tu kryzys tożsamości- depersonalizacja własnego ja (Ja to, kto inny). Ja zawiera wiele osobowości, lecz nie istnieje osobowość scalająca wszystkie moje wewnętrzne ja. Sezon w piekle to tom Artura Rimbauda. Prócz tytułu pierwszego tomiku Wojaczka, Rimbuadowskie pochodzenie ma także tajemniczy charakter tej poezji. Cały tomik przenika pesymizm wynikły z faktu, iż wszystkie drogi przebiega czarny kot- to przecież nieustające nieszczęście. Problem nierzeczywistości rzeczywistości zostanie wyjaśniony w wierszu martwy sezon.
MARTWY JĘZYK Palcami ustalam rysy mojej twarzy Dwa palce wsadzam w usta i przydaję twarzy uśmiechu Jest to uśmiech rozdzierający przetłuszczoną skórę Jest to uśmiech od ucha do ucha wypełniony zwojami języka To jest martwy język PISZĘ WIERSZ (…)Od czasu do czasu by sprawdzić czy żyję jeszcze szpilką się nakłuwam a do wnętrza czaszki wprowadzam świderek Ale albo te sposoby są zawodne albo już nie żyję. (…) Maczam palec w tej cieczy [krwi] ciemniejącej gęstniejącej i wypisuję na ścianie paradoks: pierwszy lepszy trup jest lepszy od żywego byle martwy  Przyglądam się długo dziełu każdemu słowu każdej literze z osobna nagle zauważam  że ściana jest czysta biała	Życie i język są dwiema obiektywnymi i autonomicznymi rzeczywistościami, które stanowią tworzywo poetyckie, miejsce egzystencji i sposób zapisu poezji. Jak się jednak okazuje obie te rzeczywistości są martwe. Wojaczek prowadzi eksperymenty transgresji (tj. przejścia w inne ciało, w inny stan), eksperymenty ontologiczne [odczuwanie bólu to znak życia] - Pełno ich w jego tomikach. Dodatkowo występuje w tomikach swoiste „przewartościowanie wartości” w obszarze fundamentalnych spraw ludzkiej egzystencji: życia, śmierci, miłości. Za wiersz płaci się własną krwią. Spisany na ścianie paradoks jest poezją (biały kolor symbolizuje poezję). Jednocześnie pisanie wiersza krwią oznacza, iż w chwili tworzenia poeta naprawdę żyje- przedostaje się do prawdziwości bytu.
MIT RODZINNY To jest kiełbasa To jest moja matka jadalna Ona wisi na niklowym haku i pachnie kominem Ona jest tania zresztą nigdy się nie drożyła była wyrozumiała i znała możliwości (…)Teraz ja jestem głodny a moja matka wisi Więc wpatruję się w wystawę i czuję jak mi cieknie ślina i sperma Wiem za chwilę już nie będę się wahał wejdę i poproszę tę właśnie To jest kiełbasa To jest moja matka jadalna A to jest mój głód dziecinny	Ten zbuntowany cygan, romantyczny dekadent, kwestionujący mieszczański porządek publiczny, zbiorowy kodeks moralny, klasyczny ethos -nie znał tabu obyczajowego, konwencji społecznych, moralnych i estetycznych. Wiersz ten, to parafraza mitu Edypa- dorastający podmiot liryczny pożąda erotycznie swoją matkę, która jest tanią kurwą, jest matka jadalną, na której widok ślinka i sperma cieknie. Powinniście przeczytać, byście wiedzieli, iż jego poezja bywa obrzydliwa.
MARTWY SEZON Zjechałem tu nie w porę Sezon jeszcze nie otwarty a już miejscowi mówią że tu się nic nie zacznie (…) Tak, zjechałem tu nie w porę kto żyw ten umiera pospiesznie (…)	Wszystko już zostało postanowione, nasze wysiłki na nic się nie zdadzą. Każdy jego wiersz pisany jest z perspektywy Post factum. Jakkolwiek nie będziesz „żył”- śmierć Cię i tak pozbawi owej złudnej „maski życia”. Nieustanne otacza nas poczucie śmierci. Z wierszy Wojaczka jasno wynika, że my nie żyjemy naprawdę. Rodzimy się martwi. Jesteśmy jak kukły, które poruszają się, bo ktoś nimi rusza, które otwierają usta, ale z tych ust nie wynika mowa. Dopiero śmierć ściąga nam z twarzy maski i dopiero umarli, potrafimy żyć naprawdę. Świat ziemski jest niczym szklane pomieszczenie, za którego szybami jest prawdziwa mowa, prawdziwe życie, czas.
KOCHANKA POWIESZONEGO Kochanka powieszonego patrzy mu do oczu przygląda się sobie w jego śnie. (…) Kochanka powieszonego umiera w jego śnie. MOJEJ BOLESNEJ Mojej bolesnej  śnię dobrą śmierć	Skoro nie żyjemy naprawdę to, dlaczego myślimy, że otaczają nas żywi ludzie? Gdyż każdy z nas projektuje w swoim umyśle tożsamość otaczających nas kukieł. My sami jesteśmy tylko cudzym snem o nas. Śmierć to jedyna chwila naszego życia, która jest prawdziwa. Nasze pojęcie o kukłach nas otaczających oraz nasza „kukiełkowatość” umiera wraz chwilą, kiedy przechodzimy do prawdziwego świata, w którym żyjemy prawdziwie. „Mojej bolesnej [tj. ukochanej] śnię dobrą śmierć”- chce śmierci swej ukochanej, gdyż chcemy najlepszego dla swoich najbliższych. PS. „śmierć jest przecinkiem w zdaniu twego losu”

Punktem wyjścia w poezji Wojaczka są dwie sytuacje zagrożenia. Pierwsza, to zagrożenie podmiotu i kryzys tożsamości, który ujawnia się w groźbie dezintegracji osobowości, depersonalizacji i rozpadu immanentnej tożsamości (np. wiersz Sezon). Pęknięcie pomiędzy „ja” i „mnie”, urzeczowienie „ja”, poczucie zewnętrzności własnego ciała i nierealności istnienia to charakterystyczne motywy, w których zagrożenie się przejawia. Wyrazem kryzysu są konstrukcje bezokolicznikowe i bezosobowe, „niegramatyczności” („Ja kocha mokro”), prostota i asceza zdania, motywy lustra czy sobowtóra. Druga sytuacja to zagrożenie egzystencji. Wypływa ona z konfliktu pomiędzy jednostką i światem. Świat, bowiem w swej normalności, oczywistości i przeciętności, ze swoim pragmatycznym porządkiem społecznym, powszechnie obowiązującym kodeksem moralnym, zdroworozsądkowymi racjami ogólnymi, racjonalnym uporządkowaniem zostaje oceniony jako rzeczywistość wartości nieautentycznych i zakrywających w istocie naturę świata. Jako rzeczywistość o zwichniętej symetrii, niepełna, „sezonowa”. Egzystencja w tym świecie jawi się także jako egzystencja ułomna, nieprawdziwa, zniewalająca, czy wręcz unicestwiająca jednostkę:

Nie ma spać

Nie ma oddychać

Żyć nie ma

2. 1970 Drugi tom: „Inna bajka”:

GENEZA  Las sam stanął Nim jeszcze ustaliłem miejsce  Pod las Nim pył kosmiczny stał się choć piaszczystym Gruntem dobrym pod sosnę w jednym mgnieniu powiek Znikąd jak tysiącletni wyrósł ten matecznik  A wtedy By nie zwalił kosmiczny wiatr Twardnieć W nieznaną jeszcze Ziemię dokoła korzeni Magnetycznie pył począł i pod biegłą stopą Ścieżka się rozpoczęła by dalej wydeptać  Niebo się samo przez się zrozumiało W lesie  Rósł północny kierunek mchem na pniach Południe Oscylowało zmiennym słońcem Mira Ceti  A kiedy wzeszedł siódmy księżyc i się znudził I zaczęło powszednieć cudowne stworzenie Wtedy z lasu kobieta wyszła jak niedziela	Próbą przekroczenia zagrożenia, swoich lęków jest kreacja nowego świata, w którym podmiot staje się demiurgiem, stworzycielem i uczestnikiem aktu stwarzania. W wiersze Wojaczka wpisane jest przekonanie o kreacyjnym charakterze słowa poetyckiego (nazywając, poezja powołuje do istnienia). Towarzyszy mu przeświadczenie o tym, że język jest inną niż „rzeczywistość” formą rzeczywistości, zapewniającej nie tylko powołanie do istnienia, ale także bytowość. PS. Zapamiętać! w dniu odpoczynku od tworzenia pojawia się kobieta.
CZY WIERSZ MOŻE NIE BYĆ KOBIETĄ Ileż to jeszcze stronic niezmazanych krwią głodną! Lecz ten, co stał się, mnie jedząc, Wiersz rankiem napisany, nakarmiony nocą, Czyż może nie być kobietą?	MÓWIĘ, DZIWIĘ SIĘ (…)Ze starej Ziemi przemyciłem skrycie  Kamień węgielny pod nową kulturę.  I budzę się zaraz po nieskończonym polu  - słupy horyzontu stoją zawsze dalej -  Chodzę na czworakach szukam miejsca pod zasiew.  Pług i oracz, językiem żłobię bruzdę głodną  I kładę w nią ziarenko już nabrzmiałe chęcią  Rośnięcia w znakomitą kromkę przyszłej strawy.  Taki wątły że jeszcze prawie niewidzialny  Już ze wzruszonej gleby wynika mądry pręcik.  Mówię do niego lecz czemu po polsku  - chwilę się dziwię językowi głodu.
TO NIE FRASZKA Kiedy Ty mówisz „rzeka", to ja słyszę ,Odra"  Kiedy Ty "dom" powiadasz, to ja słyszę "Polska"  Kiedy Ty mówisz "Odra", to ja słyszę "ręka"  Pewne ramię, na którym Twój dom się opiera  PROŚBA Dać mi miotłę bym zamiótł publiczny plac Albo kobietę bym ją kochał i zapładniał Dać mi ojczyznę abym opiewał Pejzaż lub ustrój lżył czy chwalił rząd Przedstawić mi człowieka bym ujrzał jego wielkość Czy nędzę i opisał w ciekawych słowach Wskazać mi zakochanych bym się wzruszył Posłać mnie do szpitala. Na komunalny cmentarz Urządzić mi teatr igrzyska sportowe Wojnę żniwa na wsi festyn w mieście Albo nauczyć mnie prowadzić samochód pisać na maszynie Zmusić do nauki języków czytania gazet A ostatecznie dać mi choć wódki żebym pił I potem rzygał bo poetów należy używać.	W tym tomie na swój sposób jest społeczny i polityczny. Tom tkwi w klimacie europejskim tamtych lat (ruch nonkonformistyczny) i wyprzedza, jest prekursorski pod wieloma względami, co do ruchu Nowej Fali; Poetów trzeba używać. Poeta ma się na coś, cokolwiek przydać społeczeństwu, nawet jeśli oznacza to, iż ma miotłą zamiatać miasto. Tak, poniża to nasz obraz poety wieszcza, busoli narodu, itp. Ale przy Wojaczku to nie dziwi- w innym wierszu wyznaje, iż poeta to pies, głupek, którego zadaniem jest walić w brzuch i tym samym sprawiać, by ludziom robiło się niedobrze.
PEWNA KOMODA, CZYLI Ile śmierć ma szuflad! W pierwszej  Składa sobie moje wiersze  Którymi ją sobie skarbię.  W drugiej szufladzie najpewniej  Przechowuje kosmyk włosów  Z czasów gdy miałem pięć lat.  W trzeciej znowu prześcieradło  Z moją pierwszą nocną zmazą  I świadectwo maturalne.  Zaś w czwartą zbiera rachunki  Upomnienia i sentencje  "W imieniu Rzeczpospolitej".  W piątej recenzje opinie  Które by się pośmiać czyta  Kiedy jest melancholijna.  Musi też mieć wielce skrytą  Gdzie spoczywa rzecz najświętsza:  Akt mojego urodzenia.  A najniższa i największa  - samej już wysunąć trudno -  Będzie dla mnie w sam raz trumną.	Być powołanym do pisania, to tyle, co być czytanym przez własne wiersze, być zredukowanym z podmiotu, (który pisze) do przedmiotu, (o którym się pisze). Z kreatora poezji staje się poeta przedmiotem poezji. W innej bajce JA już nie patrzy, Ja jest podpatrywane, jest pożądane, przez KTO wiersza- czyli przez samą śmierć. Poeta jest nieustannie podglądany przez wiersze które zostały napisane jego ręką (kto inny je jednak stworzył).To wiersze stwarzają poetę, a nie na odwrót.

Pierwsza próba przekroczenia sytuacji zagrożenia i próba ocalenia zamyka się w heroicznym podjęciu trudu istnienia. Wiąże się ono z przeciwstawieniem światu swojego prawa do bycia, z wyłamaniem się z oferowanych przez świat wartości i z próbą egzystencji poza nimi - poza prawdą i fałszem, poza światem podzielonym na byt i niebyt, poza dobrem i złem.
Wymaga to męstwa bycia: afirmacji życia jako jedynej wartości i przystania na to, że śmierć jest jego dopełnieniem. Wymaga to również usytuowania swej egzystencji poza światem - odosobnienia i dobrowolnej alienacji. Związane z tą postawą wyobcowanie, świadomość przeznaczenia, gotowość na śmierć, cierpienie i poczucie winy to cechy „bohatera” prezentowane najczęściej w Wojaczkowych wierszach-piosenkach:
ZAWSZE DOJRZALI

(…)kiedy suma winnej śmierci krwi

Już nie obciąża Ziemi, gdy na inną, gwiazdę

Pierwszą-lepszą przelana; my musimy zawsze

Być dojrzali do nowego bohaterstwa.

W Innej bajce odnajdujemy katastrofizm Miłosza, tradycję romantyczną i stylizację biblijną. Wzorzec bohatera jest konstruowany na wzór nietzscheańskiego „wojownika” i „człowieka podziemnego” Fiodora Dostojewskiego. Z pism obu twórców czerpana jest apologia okrucieństwa- jego poezja ma charakter intertekstualny, jest świadomym dialogiem i tym samym wpisuje się w poetycki nurt literatury wyczerpania.

2. 1972 (wyd. pośmiertnie)- przygotowane jeszcze za życia Wojaczka trzeci tom: „Nieskończona krucjata”:

Ów tomik jest przesycony ciałem, dotykiem, seksem oraz sadyzmem.

KRZYŻ Ja jestem pozioma Ty jesteś pionowy Ty jesteś góra Ja jestem dolina Ja jestem Ziemia Ty jesteś Słońce Ja jestem tarcza Ty jesteś miecz Ja jestem rana Ty jesteś ból Ja jestem noc Ty jesteś Bóg Ty jesteś ogień Ja jestem woda Ja jestem naga  Ty jesteś we mnie Ja jestem pozioma Ale nie zawsze Ty jesteś pionowy Ale do czasu Ja jestem pionowa Góra orgazmu Ty jesteś pionowy Przy mnie

HODUJĘ TEN BÓL Hoduję ten ból po to pewnie by spisać ten wiersz na skrawku dobrze wygarbowanej skóry mojej matki A jak krzyczała gdy ją obdzierano Do żywego miejsca a potem delikatnie by nie uszkodzić cienkiej siatki wrażliwości odejmowano mięso Jest taki chiński sposób trzeba przyznać: dobrze obmyślony

BALLADA O LĘKU Zbliża się do nas lęk: ma twarz ze śniegu zielonego jak fosfor lub kość spróchniałego drzewa. Wkłada nam do ust dłoń i już jemy ją wysysając jakby z sopla sok idący do serca. Daje nam swej pić krwi i szpik mózgu wyjeć musimy mu z czaszki aż dno o zęby zazgrzyta. Wiemy, że to jest krew, co nie przyjmie się w naszych żyłach, żeby mogły nią do woli oddychać. Wiemy, że to jest szpik jak krew trujący: po nim nasze trzewia będą w głos zawodziły: zdrada! Ale lęk jak ból nie być już nie może: nas bez niego nie ma i on bez nas nie przeraża.

MĘSKOŚĆ POLEGA NA TYM… Męskość polega na tym aby bić kobietę  Zgadzam się z Tobą nadstawiam policzek  Kiedy indziej klniesz moją matkę  Słucham pilnie, pilnie przytakuję  O mnie najczęściej opowiadasz źle  Mówię że masz rację kiedy mi powtórzą  Kiedy w najlepszej wierze się rozbiorę  śmiejesz się z małych piersi chudych ud  A ja Ci drwić pozwalam sama się śmieję  Blizna po wyrostku naprawdę wstrętna  Kiedy odchodzisz nie pytam kiedy wrócisz  Kiedy wracasz nie pytam gdzieś był  Dziwisz się gdy mówię że Cię kocham  Przecież to znaczy: jestem już zawczasu wdowa

Próba ocalenia wewnętrznego i zabezpieczenia tożsamości ma także swój wyraz w uznaniu ciała jako jedynej rzeczywistości. Ciało staje się źródłem poznania. Przez pryzmat ciała zostaje postrzeżone życie i śmierć, a także miłość, sprowadzona ostatecznie do stosunku płciowego. To, co przynależne ciału: instynkt, zmysłowość, odczuwanie, seksualność, głód, pożądanie, cierpienie i rozkosz jawią się w wierszach jako miara świata i sposób jego rozumienia. Wraz z uznaniem ciała za jedyną rzeczywistość pojawia się w wierszach motyw głodu, pożądania, nasycenia, wkrada się okrucieństwo jako sposób bycia i stosunku do Drugiego. Poetycki leksykon uzupełnia się słownictwem potocznym i obscenami, obrazowanie - szczegółami anatomicznymi i metaforą wiwisekcji. Ale i tu właśnie nagromadzona zostaje jak nigdzie indziej symbolika, która zezwala od razu rozpoznać Wojaczkową dykcję: róża, gwiazda, noc.

4. 1972 (wyd. pośmiertnie) - przygotowany jeszcze za życia- czwarty tom: „Którego nie było”

BABILON Któż to chodzi z butami po nagim ciele kobiecym Odpowiadam: poeta Gnój alfons swej śmierci co ją rymuje wciąż ze śmiechem Czy tak dobrze sprzedaje że może zniej żyć Odpowiadam: wystarczy że wystawi w oknie święty tyłek a lud zbiegnie się zcałować, gdy da, pryszcze Więc nie rozumiem co Ty robisz przy mnie Odpowiadam: czy Ci się nie podobam czy mało jestem kobieca Ach, załóż jesczze ostrogi i kłuj aż mi braknie tchu	GŁOS KOBIECY Różdżkarzu, ślepy już na światło inne Niż mieszkające w długich włosach żył To osobliwe światło mojej krwi: Nie muszę wołać Cię, bo wiem, że przyjdziesz I wiem: znów uda Ci się mnie zaskoczyć  Wcześniej, nim zdąży zapowiedzieć słuch Jako gościniec przyniesiesz mi znów Topór swej długo ostrzonej nagości A kiedy, czując w sobie nagłe ostrze W największym strachu krzyknę: Kocham Cię Wtedy, rzeźniku, znów przekonasz się: Kobiety mówią czasem ludzkim głosem
ŻYJĘ NIE WIDUJĄC GWIAZD żyję nie widując gwiazd mówię nie rozumiejąc słów czekam nie licząc dni aż ktoś przebije ten mur	MUSI BYĆ KTOŚ Musi być ktoś, kogo nie znam, ale kto zawładnął Mną: moim życiem, śmiercią; tą kartką
MÓW - A JA Z TWOICH SŁÓW KOLCZYKI ZROBIĘ (...) Mów - a ja z Twoich słów kolczyki zrobię Śnij - z Twoich snów sukienkę ślubną skroję Myśl - z Twoich myśli los wykroję sobie Żyj - uprzytomnię śmierć I bij - od razów rozum we mnie wejdzie Idź - będą czekać kiedy znów przyjść zechcesz Jedz gdy podaję bo na łeb wyleję O przebaczenie proś	Tomik wyszedł 8 marca- dzień kobiet, jakby inaczej skoro z wierszy epatuje kobiecość, no i podmiotem lirycznym tomika jest kobieta, czyli sam wiersz. Bataille pisze o przenikaniu się kochanków. Gdy kogoś kochasz pragniesz wejść w skórę ukochanego, być nim, nie tylko poznać jego myśli, ale myśleć jak on. U Wojaczka, owa transgresja nie ogranicza się do aktu poznania kochanków (patrz niżej).

W dwóch ostatnich tomach zauważamy „wypieranie” obecności podmiotu autorskiego („ja” empirycznego) z tekstu przez konstytuowany w akcie twórczym podmiot utworu. Istotą staje się transgresja własnej podmiotowości z „ja” empirycznego w „ja” tekstu. Wiersze, które są zapisem tego doświadczenia, obfitują w gry form osobowych i ról komunikacyjnych - przekształceń i nowych usytuowań. Jedną z nich jest również żeński podmiot Którego nie było. W czasie tej gry podmiot liryki nabiera znamion podmiotu realnego, a kreowany z „empirycznego” materiału jako bohater wierszy: Rafał Wojaczek - znamion fikcji literackiej. Jest to właśnie kulminacyjny punkt, w którym zagrożenia, nasze lęki są unieważnione dzięki odosobnieniu podmiotowości, a ucieczka w ciało wiersza zdaje się być przezwyciężeniem oswajanej nieskutecznie dotąd śmierci-dopełnienia życia.

Urodził się 6 grudnia 1945 roku w Mikołowie. Wywodził się ze znanej i poważanej w mieście rodziny. W mieście, w którym się urodził ukończył szkołę podstawową, kłopoty jakie sprawiał swoim nauczycielom i wychowawcom sprawiły, że naukę kontynuował w Katowicach, a maturę zdawał w Kędzierzynie. W 1963 roku rozpoczął studia polonistyczne w Krakowie, na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przerwał je, nie ukończywszy nawet pierwszego roku i przeniósł się do Wrocławia. Tutaj mieszkał do końca życia, nie pracując i utrzymując się dzięki rodzicom oraz zapomogom, stypendiom i tantiemom literackim. Kilkakrotnie podejmował próby odebrania sobie życia. Jedna z takich prób udaje się w nocy z 11 na 12 maja 1971, a Wojaczek umarł zażywszy wcześniej środki nasenne. Pisać zaczyna Wojaczek już w szkole średniej.

Alkoholizm, w który popada oraz ujawniające się symptomy choroby psychicznej uniemożliwiły kontynuowanie studiów, a sam Wojaczek musi poddać się badaniom w klinice psychiatrycznej w 1965 roku. Tam poznaje pielęgniarkę, w niedługim czasie bierze z nią ślub, na świat przychodzi dziecko. Małżeństwo nie wytrzymuje roku i kończy się rozwodem. Jego życie obfitowało w ekscesy i skandale obyczajowe, a sam Wojaczek kreuje swój mit „poety przeklętego”.

Debiut poety w 1965 roku na łamach miesięcznika „Poezja” spowodował, że od początku Wojaczek staje się znanym poetą młodego pokolenia, publikuje w poważnych czasopismach literackich. Druk książek poetyckich spotyka się z kłopotami wydawniczymi i cenzuralnymi.

W 1969 roku Wojaczek wydaje pierwszy tom poetycki Sezon, w rok później drugi zatytułowany Inna bajka, po śmierci poety, w 1972 roku, ukazują się - przygotowane jeszcze za życia Wojaczka - następne tomy: Nie skończona krucjata i Którego nie było.

Punktem wyjścia w poezji Wojaczka są dwie sytuacje zagrożenia. Pierwsza, to zagrożenie podmiotu i kryzys tożsamości, który ujawnia się w groźbie dezintegracji osobowości, depersonalizacji i rozpadu immanentnej tożsamości. Pęknięcie pomiędzy „ja” i „mnie”, urzeczowienie „ja”, poczucie zewnętrzności własnego ciała i nierealności istnienia to charakterystyczne motywy, w których zagrożenie się przejawia. Wyrazem kryzysu są konstrukcje bezokolicznikowe i bezosobowe, „niegramatyczności” (np. „Ja kocha mokro” z wiersza Sezon), prostota i asceza zdania, motywy lustra czy sobowtóra. To przede wszystkim pierwszy tom poety - Sezon.

Druga sytuacja to zagrożenie egzystencji. Wypływa ona z konfliktu pomiędzy jednostką i światem. Świat w swej normalności, oczywistości i przeciętności, ze swoim pragmatycznym porządkiem społecznym, powszechnie obowiązującym kodeksem moralnym, zdroworozsądkowymi racjami ogólnymi, racjonalnym uporządkowaniem zostaje oceniony jako rzeczywistość wartości nieautentycznych i zakrywających w istocie naturę świata. Jako rzeczywistość o zwichniętej symetrii, niepełna, „sezonowa”. Egzystencja w tym świecie jawi się także jako egzystencja ułomna, nieprawdziwa, zniewalająca, czy wręcz unicestwiająca jednostkę. Istotne znaczenie ma również obecność śmierci - zagrożenia życia. Pierwsza próba przekroczenia sytuacji zagrożenia i próba ocalenia zamyka się w heroicznym podjęciu trudu istnienia. Wiąże się ono z przeciwstawieniem światu swojego prawa do bycia, z wyłamaniem się z oferowanych przez świat wartości i z próbą egzystencji poza nimi - poza prawdą i fałszem, poza światem podzielonym na byt i niebyt, poza dobrem i złem. Próba ocalenia wewnętrznego i zabezpieczenia tożsamości ma także swój wyraz w uznaniu ciała jako jedynej rzeczywistości. Ciało zostaje przeciwstawione rozumowi i stworzonemu przez niego porządkowi świata. Ono staje się źródłem poznania. Przez pryzmat ciała zostaje postrzeżone życie i śmierć, a także miłość, sprowadzona ostatecznie do stosunku płciowego. To, co przynależne ciału: instynkt, zmysłowość, odczuwanie, seksualność, głód, pożądanie, cierpienie i rozkosz jawią się w wierszach jako miara świata i sposób jego rozumienia. Wraz z uznaniem ciała za jedyną rzeczywistość pojawia się w wierszach motyw głodu, pożądania, nasycenia, wkrada się okrucieństwo jako sposób bycia i stosunku do Drugiego. Poetycki leksykon uzupełnia się słownictwem potocznym i obscenami, obrazowanie - szczegółami anatomicznymi.

Próbą przekroczenia zagrożenia jest wreszcie kreacja nowego świata (tom Inna bajka), w którym podmiot staje się demiurgiem, stworzycielem i uczestnikiem aktu stwarzania. W wiersze Wojaczka wpisane jest przekonanie o kreacyjnym charakterze słowa poetyckiego (nazywając, poezja powołuje do istnienia). Towarzyszy mu przeświadczenie o tym, że język jest inną niż „rzeczywistość” formą rzeczywistości, zapewniającej nie tylko powołanie do istnienia, ale także bytowość oraz przeświadczenie o braku wyraźnej granicy pomiędzy językiem i rzeczywistością. W tych zmaganiach z zagrożeniami i w dramacie dążenia do od-osobnienia poeta zapożycza, przywołuje, naśladuje, zarówno w sferze myśli, jak i w obszarze stylistyki.

Fakturę jego wierszy tworzą motta, cytaty, aluzje, reminiscencje, zapożyczenia, siatki odniesień i aktualizacji. W kryzysie tożsamości (Ja to kto inny) i drodze ku nieznanemu patronuje wierszom Artur Rimbaud. Rimbuadowską proweniencję ma ezoteryczny charakter tej poezji i przywoływanie głosów innych poetów. W Innej bajce odnajdziemy najwyraźniej katastrofizm Miłosza, tradycję romantyczną i stylizację biblijną. Wzorzec bohatera jest konstruowany na wzór nietzscheańskiego „wojownika” i „człowieka podziemnego” Fiodora Dostojewskiego. Z pism obu twórców apologia okrucieństwa. Kiedyś pisano o tych stylizacjach jako o słabości wierszy młodego poety. Ale zdaje się temu przeczyć niesłychana wirtuozeria w podejmowaniu zaistniałych w polskiej poezji wzorców stylistycznych, wersyfikacyjnych czy genologicznych i kunsztowność ich realizacji. Wydaje się więc, że poezja autora Innej bajki ma raczej charakter intertekstualny, że jest świadomym dialogiem i że w ten sposób wpisuje się w poetycki nurt literatury wyczerpania, będąc prekursorskim rozwiązaniem w polskiej poezji współczesnej.

Sukces odniósł poeta dzięki szczerości i buntowi. Jego wiersze to przede wszystkim poetycki - choć czasem zupełnie sprozaizowany - zapis bólu spowodowanego odczuciem wyizolowania ze świata, stanów psychicznych, jakie były jego udziałem, wszechobecna fascynacja biologią i fizjologią, wyrażona przede wszystkim poprzez drastyczne obrazy ludzkiej cielesności, obsesja brzydoty i śmierci.

PS. napisał przepiękną Balladę o prawdziwej krwi. Przeczytajcie kiedyś jak będziecie mieli chwilkę.

14

14

---