1. Podaj definicję zakładu pracy w ujęciu psychologicznym.

Jest to system społeczny rozumiany jako:

• Zespół stosunków międzyludzkich;

• Układ określonych grup (struktura);

• System stanowisk i pozycji społecznych.

2. Na czym polega funkcja integracyjna zarządzania

Wynika z pełnienia przez niego trzech ważnych ról:

1. Interpersonalnej - konstytuującej układ stosunków społecznych wokół wspólnego celu;

2. Informacyjnej - polegającej na wykorzystaniu właściwej i efektywnej sieci komunikacyjnej;

3. Decyzyjnej - związanej z inicjowaniem nowych pomysłów organizacyjnych, alokacją zasobów, usuwaniem przeszkód organizacyjnych oraz z negocjacjami.

3. Od czego zależne są zdolności kierownicze (wymień i opisz typy sprawności)

1. Sprawność techniczna - związana z przygotowaniem teoretycznym i doświadczeniem profesjonalnym;

2. Sprawność psychiczna - obejmująca zdolność do pracy z innymi ludźmi, uwarunkowana określoną strukturą cech osobowościowych;

3. Sprawność umysłową - przejawiającą się w zdolności do analizowania złożonych sytuacji oraz umiejętności podejmowania decyzji, zwłaszcza ryzykownych.

4. Podaj definicję badania zachowań organizacyjnych.

Należy przez to rozumieć systematyczne zbieranie informacji na temat interesującego nas zjawiska oraz ich ogólną charakterystykę uwzględniającą zarówno zmienność, jak i nasilenie zjawiska.

Służą do tego - hipotezy, zmienne zależne, zmienne niezależne, zmienne pośredniczące, oraz testy przyczynowości i korelacji.

5. Podaj definicję teorii modelu

Teoria - koncepcja bedąca podstawą stawiania hipotez i propozycją wyjaśnienia i interpretacji badanych zjawisk, w celu uogólnienia wyników badań.

Modele - w przypadku zachowań organizacyjnych, wszystkie trzy determinanty (indywidualne, grupowe i systemowe) odnoszone są w nich do zmiennych zależnych, stanowiących zewnętrzne kryterium oceny zachowań organizacyjnych.

6. Jakie są cechy charakterystyczne globalizacji w ujęciu psychologicznym?

• Zjawisko niezwykle złożone psychologicznie;

• Przebiega z oporami głównie z powodu narodowych kultur, opartych na lokalnych systemach wartości oraz doświadczeniu historycznym.

• Główną przeszkodą są uprzedzenia, jako formy negatywnych postaw o silnym komponencie emocjonalnym i tendencji do zachowań przy ograniczonej wiedzy na temat obiektu.

7. Podaj i opisz typy mentalności antyglobalistycznej.

1. Zaściankowość (parafiańszczyzna) - to zawężone spostrzeganie świata, polegające na braku umiejętności dostrzegania różnic między różnymi kulturami oraz przywiązanie do lokalnych systemów wartości i historii. Bariery mają zwykle charakter symboliczny, choć czasami przybierają charakter polityczny (np. Żelazna kurtyna);

2. Fundamentalizm - to zjawisko bardzo hamujące globalizm kulturowy, gdyż zakłada „etnocentryczny punkt widzenia”, polegający na wyższości własnej kultury i jej dominacji nad innymi. Może wyrazić się w postaci - rasizmu, nacjonalizmu lub teizmu.

8. Wymień i opisz typy badań służące tolerancji

• Badania etnograficzne - współcześnie prowadzone w skali makro-kulturowej i są związane z podziałem świata na strefy językowe, które są pozostałością kolonialną. Następowało tam przenikanie lokalnych kultur z kulturą europejską. Obecnie tematem badań jest amerykanizacja.

• Badania odmienności natury ludzkiej (nacji) - stosuje się tu metody „cros-culture”, które służą formułowaniu sądów o poszczególnych nacjach i dementowaniu potocznych stereotypów.

9. Wymień i opisz cechy charakterystyczne narodów wg. S. Robbisona

• Indywidualizm - USA, Australia, Wielka Brytania, Kanada;

• Kolektywizm - Kolumbia, Wenezuela, Pakistan, Peru;

• Duży dystans władzy - Filipiny, Meksyk, Wenezuela, Pakistan, Peru;

• Mały dystans władzy - Austria, Izrael, Dania, Nowa Zelandia;

• Męskość - Japonia, Austria, Wenezuela, Włochy;

• Kobiecość - Szwecja, Norwegia, Dania i dawna Jugosławia;

• Duża odporność na niepewność - Grecja, Portugalia, Japonia, Belgia;

• Mała odporność na niepewność - Singapur, Dania, Szwecja, Hong Kong.

10. Wymień i opisz wymiary stosowane przy ocenie narodów

• Indywidualizm - to narodowe atrybuty połączone w luźną strukturę społecznych wyobrażeń, którymi ludzie się posługują wybiórczo opisując cechy swoje i swojej rodziny jako odróżniające ich od innych. Charakteryzuje mobilność kadry kierowniczej.

• Kolektywizm - to stereotyp przynależności do tych elementów kultury narodowej, do których można się odwołać w opisie siebie i innych, których jesteśmy częścią składową i które stanowią dla nas wsparcie społeczne. Przejawia się m.in. poświęceniem i zaangażowaniem poszczególnych pracowników.

• Dystans władzy - to narodowe stereotypy odzwierciedlające pozytywny (negatywny) stosunek do władzy instytucjonalnej i organizacji społecznych. Mały dystans cechuje akceptacja odpowiedzialności, zaś duży dystans władzy - zdyscyplinowanie. Dla Polski jest to mały dystans władzy.

• Odporność na niepewność - to narodowe atrybuty, charakteryzujące tendencję zachowań społecznych w sytuacji stresu niepewności, ryzyka i dwuznaczności. Słabe unikanie niepewności wiąże się z innowacyjnością, zaś silne unikanie niepewności wiąże się z precyzyjnością działania.

• Męskość - to stereotyp społeczny, podkreślający takie cechy narodowe jak asertywność zachowań, zdobywanie pieniędzy i dóbr osobistych, nieliczenie na wsparcie innych oraz dążenie do wysokiego poziomu życia. Męskością charakteryzują się kraje preferujące produkcję masową, przemysł ciężki, chemię przemysłową itp.

• Kobiecość - stereotyp społeczny pozostający w opozycji do „męskości”, gdyż charakteryzujący narodowe tendencje do preferowania zachowań kładących nacisk na poprawne stosunki społeczne, koncentracji na innych oraz jakości życia. Kobiecością cechują się takie kraje, które nastawione są na obsługę klientów, rolnictwo, biochemię itp.

11. Co to są czynniki biograficzno - profesjonalne służące ocenie człowieka?

• Czynniki biograficzno-profesjonalne to ilościowa charakterystyka związana z relatywnie prostymi do identyfikacji elementami środowiska życia, takimi jak płeć, wiek, fizjognomia, rasa, stan zdrowia, status ekonomiczny (dochody i wydatki), status rodzinny, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód (rodzaj zadania, staż pracy, prognozy zawodowe).

12. Wymień czynniki modyfikujące indywidualny poziom zachowań organizacyjnych człowieka

Czynniki biograficzne i personalne:

• Wiek

• Płeć

• Rasa

• Wykształcenie

• Zawód

• Miejsce pracy

• Chronotyp

• Stan zdrowia

• Fizjognomia

• Miejsce zamieszkania

• Status ekonomiczny

• Status rodzinny

13. Opisz biografię jako źródło do prognozowania

Już w połowie XX wieku ukazały się prace na temat prognozowania powodzenia człowieka na danym stanowisku na podstawie jego biografii.

Ta nauka, plasowana pomiędzy psychologią i socjologią, jest jednak jeszcze bardzo słabo rozwinięta.

Znane ograniczenia metodologiczne to:

• Metody jakościowe w psychologii;

• Brak odporności na takie zjawiska jak: subiektywna aprobata społeczna czy zbyt pozytywna autoprezentacja);

Istnieje jednak spora szansa, że wiedza ta wsparta metodami ilościowymi może być wykorzystywana do treściowej interpretacji uzyskiwanych wyników podczas podejmowania decyzji prognostycznych.

14. Opisz wpływ płci na zachowania organizacyjne człowieka

Płeć determinuje najczęściej losy człowieka w ciągu całego życia, począwszy od szkoły a skończywszy na przebiegu kariery zawodowej.

Współcześnie, w psychologii, akceptuje się teorię „płci mózgu” i podkreśla różnice indywidualne między mentalnością i usposobieniem kobiet i mężczyzn.

W badaniach wykorzystuje się genetykę oraz biodemografię obalając w ten sposób zakorzenione mity - np. o słabej płci kobiet i stabilności emocjonalnej mężczyzn.

15. Co to jest płeć psychologiczna i społeczna

Płeć psychologiczna i społeczna - określa się nimi charakterystykę własnego „ja” jednostki, które nie są bezpośrednio obserwowalne.

Tak rozumiana męskość i kobiecość jest wyjaśniana w oparciu o koncepcję schematu społecznego.

Najbardziej popularną koncepcją tego typu jest koncepcja schematów - subiektywne poczucie jednostki do bycia kobietą i mężczyzną.

16. Opisz modele jedno i dwuczynnikowe w analizie płci człowieka

W modelu jednoczynnikowym męskość i kobiecość tworzą jeden dwubiegunowy wymiar. Cechy wybierane przez kobiety stanowią jeden, a cechy wybierane przez mężczyzn drugi biegun. Model ten posiada też funkcję normatywną - dla kobiet właściwe jest zachowanie kobiece, a dla mężczyzn męskie.

Model ten był ostro krytykowany w latach 70-tych.

Koncepcja dwuczynnikowa, czyli teoria schematów płciowych zaproponowana przez Sandrę Lipstiz Bam należy do najbardziej zweryfikowanych koncepcji płci psychologicznej.

Zakłada ona, że każde dziecko uczy się kulturowych definicji kobiecości i męskości obowiązujących w społeczeństwie, w którym żyje, obejmujących rózne atrybuty płci. Uczy się odczytywać i organizować informację w ramach schematu płci.

Schemat ten jest strukturą poznawczą, siatką skojarzeń, która organizuje i ukierunkowuje indywidualną percepcję. Powoduje, więc spontaniczną klasyfikację osób w kategorii kobiecości i męskości.

17. Wymień i opisz 4 typy układów cech psychicznych człowieka związanych z płcią

W efekcie podzielono osoby o różnym układzie cech psychicznych związanych z płcią na cztery typy:

1. Osoby określone seksualnie (typowe pod względem płci) - kobiece kobiety i męscy mężczyźni;

2. Osoby nieokreślone seksualnie;

3. Osoby krzyżowo określone seksualnie: męskie kobiety i kobiecy mężczyźni;

4. Osoby androgeniczne.

Jednostki niezróżnicowane - to osoby, których definicja tożsamości swej płci ogranicza własności zarówno męskie, jak i kobiece. Mogą one ujawniać szereg deficytów behawioralnych w sytuacjach społecznych i mieć problem z osobistym przystosowaniem.

Jednostki androgyniczne - to jednostki nietypowe. Osoby te reprezentują męskie i kobiece cechy osobowości oraz wykazują dużą elastyczność form reagowania i bogaty repertuar zachowań, są dominatywne, emocjonalne, bardziej odporne na stres, posiadają pozytywny obraz siebie, mają wyższą samoocenę, charakteryzuja się lepszym zdrowiem i silniejszą osobowością. Zdaniem S. Bem jest to właściwy wzorzec płci psychologicznej dla zdrowia psychicznego.

18. Napisz jaki jest wpływ wieku biologicznego na zachowania organizacyjne człowieka

Przy analizie wieku na indywidualne zachowanie się człowieka w organizacji należy odróżnić wiek biologiczny i psychologiczny.

Wiek biologiczny - naturalny proces starzenia się organizmu, który ma swoje korelaty behawioralne i intelektualne.

Generalnie regresja następuje w niemal każdym zakresie po 30-40 roku życia.

• Od 30-tego roku życia pogarsza się czas reakcji prostej i ostrość wzroku.

• Od 40 roku życia spada sprawność intelektualno-spostrzeżeniowa np. spostrzegawczość, czy zdolność zapamiętywania.

• Bardzo drastycznie pogarszają się parametry sprawnościowe po 60 roku życia.

• Ciężko jednak wyznaczyć punkt krytyczny (wyznaczający niezdolność do pracy), ponieważ istnieją wyraźne różnice indywidualne, zależne od m.in. od czynników środowiskowych i chorobowych.

• W dwóch przypadkach kierunek zmian jest przeciwny, czyli wraz z wiekiem następuje progresja. Dotyczy to „inteligencji skrystalizowanej” i „zdolności samooceny.” - jest to związane z wiekiem psychologicznym.

19. Napisz jaki jest wpływ wieku psychologicznego na zachowania organizacyjne człowieka

• Wiąże się z kumulacją doświadczenia życiowego (wiedza i/lub praktyka), które zwłaszcza w tzw. Zawodach umysłowych może być dyskontowane z powodzeniem do późnej starości.

• Owo doświadczenie indywidualne („mądrość życiowa”) jest w niektórych sytuacjach zawodowych ważnym kryterium przydatności organizacyjnej.

• Przykładami zawodów, gdzie duże doświadczenie jest bardzo pożądane to - kolegium kardynalskie i profesor wyższej uczelni.

20. Opisz wpływ zawodu i wykształcenia na zachowania organizacyjne człowieka

Oba te kryteria są ze sobą ściśle skorelowane.

Większość ludzi wykształconych przypada na duże miasta, gdzie można też znaleźć zatrudnienie.

Analiza ZiW jest niezwykle ważna dla inwestorów oraz dla prognozowania bezrobocia w danym regionie.

Jest też ważna dla zrozumienia indywidualnych zachowań organizacyjnych. Psychologowie stwierdzili, że:

• Osoby o wysokim statusie wykształcenia są postrzegane przez siebie i otoczenie jako osoby „kooperujące dobrowolnie”, a osoby o niskim statusie wykształcenia, jako „zmuszone do kooperacji”.

• „Kierownicy” opisują siebie i są postrzegani w kategoriach przywództwa i niekiedy charyzmy, a szeregowi pracownicy opisują siebie i innych raczej w kategoriach kooperacji i submisji.

• WiZ wysoko korelują z dochodami i strukturą wydatków.

21. Co rozumiemy przez stan zdrowia w psychologii i jaki on ma wpływ na zachowania organizacyjne człowieka

To ważny wyznacznik demograficzny, który informuje nas o ogólnej kondycji psychicznej ludzi.

Ta wiedza jest konieczna do planowania norm aktywności zawodowej i wydolności organizmu ludzkiego.

Zarówno wskaźniki zdrowia somatycznego (choroba) jak i psychicznego (zadowolenie z pracy) są ważnymi składnikami efektywności zawodowej w ramach określonego systemu organizacyjnego zakładu pracy.

Stan zdrowia jest pochodną zarówno polityki zdrowotnej państwa, jak i samoświadomości obywateli. Bardzo ważna jest tu samoświadomość źródeł stresu organizacyjnego i sposobów radzenia sobie z nim.

Wyznacznikiem zdrowia jest nie tylko brak choroby, ale dobre samopoczucie przejawiające się wyglądem zewnętrznym.

Menedżerowie inwestują w zdrowie pracowników, gdyż wiąże się to z podniesieniem ich efektywności w pracy.

Nawyki profilaktyki zdrowotnej przenosi się z życia organizacyjnego do życia codziennego.

Także np. zakazy stosowania używek w czasie pracy lub w miejscach publicznych wpisują się ściśle w poglądy na temat zdrowia, jako cennej wartości organizacyjnej.

22. Jaki jest wpływ fizjognomii człowieka na jego zachowania organizacyjne?

• Wygląd zewnętrzny człowieka tylko częściowo zależy od niego.

• Gabaryty człowieka i jego charakterystyczne rysy zależą przede wszystkim od typu konstytucyjnego.

• Jego antropometryczne właściwości przesądzają często o możliwościach zawodowych człowieka.

• Istnieją poglądy na temat korelacji pomiędzy typem budowy człowieka i jego właściwości psychicznych. Zajmuje się tym problemem „typologia konstytucjonalna.” Wszystkie metody określania cech psychicznych człowieka na podstawie jego cech fizycznych opierają się na trzech grupach cech:

1. Fizycznych zewnętrznych;

2. Fizycznych wewnętrznych;

3. Budowie całego organizmu.

23. Co to jest Frenologia?

Została zapoczątkowana przez niemieckiego lekarza Franciszka Galla (1758-1828).

Jej podstawą jest pogląd o ścisłym związku cech psychicznych człowieka z kształtem jego czaszki.

Wszelkim wyniosłościom i wgłębieniom czaszki przypisywano różne cechy charakteru i osobowości oraz intelektu. Np. korelacja między „wysokim czołem” a inteligencji.

Obecnie ma znaczeniu już tylko historyczne.

24. Co to jest Konstytucjonalizm?

Przykładami tego nurtu są typologie Kretschmara i Scheldona.

Niemiecki psychiatra Kretschmer powiązał typ budowy ciała ze skłonnością do chorób psychicznych.

Wyodrębnił także 3 temperamenty:

1. Schizotymik (leptosomatyk - wysoki i chudy, zamknięty w sobie, mało towarzyski);

2. Cyklotymik (pyknik - niski i gruby, towarzyski, oscylujący między radością a smutkiem);

3. Iksotymik (atleta- umięśniony i średni, mało wrażliwy, o małej plastyczności umysłu).

25. Opisz chronotyp człowieka.

Chronotyp - rytmicznie funkcjonująca struktura biologiczna dynamicznie synchronizowana przez czynniki fotoekologiczne i czynniki społeczne, cywilizacyjne (tzn. synchronizatory pierwszo- i drugorzedowe) (Terelak, 1995)

Chronotyp obserwowany na tle populacji jest pojęciem ciągłym, wyrażonym na kontinuum poranności-wieczorności.

Poza skrajnymi typami porannymi i wieczornymi obserwujemy chronotypy pośrednie.

Według definicji WHO oprócz dobrego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego ważna jest też synchronizacja istotnych dla życia biorytmów. Dotyczy to zwłaszcza zmian okołodobowej aktywności człowieka.

Od 20 lat problematyka ta cieszy się dużym zainteresowaniem teoretyków psychologii organizacji i zarządzania.

Z punktu widzenia czasu trwania wyróżnia się biorytmy:

1. Ultradialne - tj. krótsze niż 20 godzin (np. tętno, oddech);

2. Cirkadialne - czyli okołodobowe, trwające od 20 do 28 godzin (np. sen - czuwanie, procesy metaboliczne);

3. Infradialne - trwające ponad 28 godzin (np. kilkudniowe, miesięczne, sezonowe, roczne, kilkuletnie - np. cykl menstruacyjny czy hormonalny)

Rytmy mogą być zdeterminowane:

1. Endogennie - gdy uwarunkowane są oscylacjami biologicznymi wewnątrz organizmu i odzwierciedlają naturalną częstotliwość spontanicznie działających bioscylantów;

2. Egzogeniczne - gdy uwarunkowane są zmiennością zjawisk zewnętrznych nieujawniających się w warunkach stałych środowiska.

Najważniejszym dla organizmów rytmem w zakresie adaptacji do warunków zewnętrznych jest rytm okołodobowy. Podstawowym synchronizatorem u ludzi jest czynnik socjalny, a u zwierząt zmienność oświetlenia.

26. Co to są synchronizatory („wyznaczniki czasu”)

Synchronizatory - („wyznaczniki czasu”) - istotne dla przebiegu biorytmów czynniki biofizyczne, takie jak np. czynniki fotoekologiczne, termoekologiczne itp. Owe synchronizatory mają na celu doprowadzenie dwóch lub więcej zjawisk do zgodności cyklów. Rytm okołodobowy nie jest tylko regulowany światłem, ale także wieloma innymi czynnikami oddziaływania środowiskowego. Większość synchronizatorów ma charakter endogenny i są one zakorzenione w komórka mających coś w rodzaju „zegara biologicznego.” Są one nakładane na „zegar astronomiczny.” Dodatkowo u człowieka dochodzą czynniki socjalne, cywilizacyjne i psychologiczne - zwane synchronizatorami socjalnymi.

27. Jakie są predyspozycje zawodowe typów porannych i wieczornych człowieka?

Typ poranny - („skowronek”) - budzi się wcześnie, rano jest wypoczęty i rześki, najlepiej czuje się przed i około południa. Wieczorem jest zmęczony i wcześnie kładzie się spać.

Typ wieczorny - („sowa”) - rano czuje się zmęczony, w związku z tym nie lubi wcześnie wstawać. W miarę upływu dnia nabiera sił i wieczorem jest nadal pełen energii, podczas gdy „skowronki” szykują się już do snu.

• Oba typy różnią się czasem snu głębokiego - skowronki wcześniej, a sowy później.

• Sowy mają większą zdolność przesuwania faz snu i gdy kładą się później, wstają później. Zaś skowronki, gdy kładą się później wstają o zwykłej porze.

Typy te korelują z niektórymi cechami osobowości.

• Typ poranny koreluje z ekstrawersją;

• Typ wieczorny koreluje z introwersją.

UWAGA!! Biorytmy wyprowadzane z dnia urodzenia:

• Zmiany około miesięcznej sprawności umysłowej (33 dni);

• Sprawności emocjonalnej (28 dni);

• Sprawności fizycznej 23 dni).

NIE MAJĄ ŻADNEGO POTWIERDZENIA NAUKOWEGO!

28. Jakie czynniki (z podziałem na cechy wrodzone i nabyte) tworzą obraz psychologiczny człowieka?

Czynniki psychologiczne składają się na obraz psychiczny człowieka. Wiążą się z takimi elementami jego psychiki jak:

• Cechy wrodzone - temperament i inteligencja;

• Cechy nabyte w rozwoju ontogenetycznym - charakter, osobowość, motywacja działania, system wartości.

29. Opisz percepcję.

Jest podstawą orientacji człowieka w otoczeniu. U człowieka ma charakter świadomy.

Psychologowie wyróżniają dwa poziomy:

1. Świadomość ekstraspekcyjna - obraz świata;

2. Świadomość introspekcyjna - obraz siebie.

Celem psychologii jest więc optymalizacja stosunków człowieka ze światem. Po pierwsze trzeba odkryć i określić możliwości człowieka, a po drugie stworzyć warunki do ich wykorzystania.

Podstawą czynności poznawczych i wykonawczych jest zdolność wymiany informacji między światem zewnętrznym a mózgiem za pomocą zmysłów.

Poznanie rzeczywistości odbywa się na dwóch poziomach:

1. Zmysłowym - charakteryzującym się prostymi czynnościami poznawczymi (np. wrażenia i spostrzeżenia)

2. Pojęciowym - charakteryzującym się złożonymi czynnościami poznawczymi (np. myślenie i pamięć)

30. Co to jest bodziec? Opisz go.

Bodźce - docierające do organizmu poprzez narządy zmysłów i wywołujące w nich określone zmiany; Najprostszymi formami procesów poznawczych są wrażenia i spostrzeżenia.

Bodziec - podstawowy materialny nośnik informacji. Pojęcie to jest trudne do zdefiniowania i określane jest albo poprzez zmiany jakie wywołuje w otoczeniu lub organizmie, albo poprzez charakterystykę jego atrybutów.

• W psychologii bodźcem jest każda dająca się obiektywnie lub subiektywnie opisać sytuacja (na zewnątrz lub wewnątrz organizmu), która jest przyczyną reakcji receptora lub modyfikacji zachowania organizmu albo jakiejś jego części.

• Można też go ująć jako każdy rodzaj podniety mechanicznej, chemicznej, fizjologicznej bądź psychologicznej wywołującej stan czynny w narządach zmysłów.

• Bodźce mają zarówno swą obiektywną strukturę fizyczną, jak i subiektywną charakterystykę związaną ze znaczeniem informacji dla organizmu.

31. Wymień i opisz typy bodźców.

Bodźce - ze względu na ich modalność (jakość) i strukturę fizyczną dzielimy na:

1. Bólowy - nie jest związany z istnieniem osobnych narządów.

2. Dotykowy - każda czynność mechaniczna, która wprowadza zmiany w ukształtowaniu powierzchni skóry. Oddziałuje się na receptory skórne (ciała Meissnera) i nagie zakończenia nerwowe.

3. Kinestetyczny - mający charakter mechanicznego na ciałka Vatera i Paciniego, znajdujące się w torebkach stawowych oraz na receptory ścięgnowe i mięśniowe; to także zmiany położenia kości stawowych oraz rozciąganie i kurczenie się mięśni i ścięgien.

4. Proprioceptywny - mogący mieć charakter termiczny, mechaniczny i chemiczny; ten rodzaj bodźców bierze udzuał w przekazywaniu informacji o położeniu przestrzennym (receptorem jest układ przedsionkowy ucha wewnętrznego) i ruchu (receptory znajdują się w układach ruchowych, mięśniach, stawach i układzie skórnym) własnego ciała lub jego części; oddziałują na wewnętrzne narządy ciała i są niekiedy przyczyną bólu.

5. Słuchowy - na ogół są to fale elektromagnetyczne. Zakres słyszalności u człowieka obejmuje zakres od 20 Hz do 20.000 Hz

6. Smakowy - czyli ciała rozpuszczalne, ale także ciecze gazy i pary.

7. Termiczne - ma naturę mikrofalową, elektryczną, mechaniczną i chemiczną (energia cieplna) o temperaturze pomiędzy -10 a +70 ct. Celsjusza.

8. Węchowy (zapachowy) - ma charakter substancji chemicznych w formie gazowej.

9. Wzrokowy - jest to fala elektromagnetyczna (energia promienista) o długości tej części widma, która odpowiada światłu widzialnemu, sięgająca od 380 nm przy krańcu filetowym, aż do 720 nm przy krańcu czerwonym.

32. Co to jest wrażenie? Opisz go.

Wrażenia - proste procesy psychiczne (poznawcze), powstające pod wpływem działania elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju i polegające na odzwierciedleniu pojedynczych cech bodźca.

33. Co to jest spostrzeżenie? Opisz go.

Spostrzeżenia - procesy poznawcze polegające na odzwierciedleniu złożonych bodźców (przedmiotów, zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłów.

34. Co to jest psychofizyka i mechanizm psychofizyczny?

Psychofizyka - nauka zajmująca się już od XIX wieku badaniem obiektywnych relacji między światem psychicznymi i fizycznym.

Mechanizm psychofizyczny:

Bodziec => Receptor => Impuls nerwowy => Mózg

Bodziec ma swój określony wymiar na kontinuum siły oddziaływania na receptor, który jest ograniczony dolnym i górnym progiem reagowania.

Próg dolny (próg bodźca) - wartość przy której występuje ledwo dostrzegalne wrażenie;

Próg górny (próg końcowy) granica, przy której wrażenie zanika lub ma niekiedy charakter bólowy.

35. Co to są operacje umysłowe i jakie są ich rodzaje?

Informacje zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przez człowieka przetwarzane za pomocą tzw. Operacji umysłowych. Są nimi:

• Analiza - oznacza myślowe rozdzielenie elementów całości;

• Synteza - polega na myślowym scaleniu poszczególnych części składowych całości;

• Porównywanie - jest operacją zestawienia ze sobą różnych elementów z punktu widzenia ich podobieństw i różnic;

• Abstrahowanie - polega na wyróżnieniu jakiejś jednej właściwości i jednocześnie pominięciu innych cech;

• Uogólnienie - charakteryzuje się ujawnieniem właściwości, cech wspólnych dla jakiejś klasy rzeczy i zjawisk z pominięciem cech jednostkowych.

36. Wymień typy pamięci według rodzajów zapamiętywanych bodźców oraz czasu przechowywania informacji.

Pamięć - jest właściwością zachowawczą, polegającą na gromadzeniu i przechowywaniu doświadczenia oraz wykorzystywaniu go w różnych sytuacjach.

Funkcja pamięci nie ogranicza się tylko do percepcji zjawisk ze świata zewnętrznego, ale rozciąga się też na popędy i tendencje osobowości. Tak więc pamięć można podzielić na:

• Słownologiczną;

• Obrazową;

• Motoryczną;

• Emocjonalną.

Współcześnie wyróżniamy trzy najważniejsze rodzaje pamięci:

1. Pamięć ultrakrótkotrwała (zmysłowa)

2. Pamięć krótkotrwała (operacyjna)

3. Pamięć długotrwała

Ad. 1 Pamięć ultrakrótkotrwała - najprostszą formą pamięci jest pamięć zmysłowa, jak np. pamięć dotykowa. Dzięki specjalnemu typowi uczenia się nasz mózg uczy się ignorować pewnego rodzaju bodźce dotykowe o stałym nasileniu. Przyzwyczajenie się do bodźców o stałym nasileniu i rozróżnianie bodźców o różnej modalności zmysłowej jest więc charakterystyczne dla tego typu pamięci. Ma też właściwość filtra selekcjonującego bodźce płynące z otoczenia, bo nie wszystkie bodźce są dla nas jednakowo ważne.

Ad. 2 Pamięć krótkotrwała (operacyjna) - proces uczenia się następuje tylko wówczas gdy komórki nerwowe są aktywne w odpowiednich miejscach i ściśle określonym przedziale czasu. Te otwarte komórki tworzą coś w rodzaju szlaku miedzy receptorami a odpowiednimi częściami mózgu tworząc pamięć operacyjną. To rodzaj uprzywilejowanego połączenia dla określonych wiadomości potrzebnych do wykonania jakichś ważnych dla życia operacji. Pamięć ta znajduje się w płacie skroniowym, w zakręcie hipokampa.

Ad. 3 Pamięć długotrwała - jej pojemność jest praktycznie nieograniczona. Kora mózgowa zawiera do 2/3 wszystkich komórek mózgowych, a liczba skomplikowanych sieci komórek neuronalnych sięga biliona. To jak proces pamięci długotrwałej przebiega jest nadal tajemnicą, choć jest na ten temat kilka teorii.

37. Opisz czynności myślenia wraz z jej typami.

Myślenie - jest czynnością celową. W zależności od osiągniętego wyniku rozróżniamy dwa typy myślenia:

1. Myślenie produktywne - polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla człowieka, wzbogacając go o zupełnie nowe treści (np. wynalazek). Takie myślenie może być twórcze i nietwórcze. Twórcze oznacza nowość obiektywną.

2. Myślenie reproduktywne - polega na zastosowaniu wcześniej zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, na wykorzystaniu poznanych metod rozwiązywania problemów w nowych warunkach. Nie jest to więc zwykła reprodukcja informacji

Myślenie - najbardziej złożona czynność poznawcza, na którą składa się wiele procesów:

• planowanie,

• przewidywanie,

• ocenianie,

• Rozumienie,

• wnioskowanie.

Informacje zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przez człowieka przetwarzane za pomocą tzw. Operacji umysłowych. Są nimi:

• Analiza - oznacza myślowe rozdzielenie elementów całości;

• Synteza - polega na myślowym scaleniu poszczególnych części składowych całości;

• Porównywanie - jest operacją zestawienia ze sobą różnych elementów z punktu widzenia ich podobieństw i różnic;

• Abstrahowanie - polega na wyróżnieniu jakiejś jednej właściwości i jednocześnie pominięciu innych cech;

• Uogólnienie - charakteryzuje się ujawnieniem właściwości, cech wspólnych dla jakiejś klasy rzeczy i zjawisk z pominięciem cech jednostkowych.

Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których człowiek przetwarza informacje, czyli treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu człowiek posiada zdolność przystosowania się do zmiennych warunków rzeczywistości, co w psychologii określa się mianem inteligencji. Konieczność przetwarzania ciągle napływających informacji zwraca uwagę na zdolność jego magazynowania, którą określa się pamięcią.

38. Co to są problemy otwarte i zamknięte?

Biorąc pod uwagę dane wyjściowe sytuacji problemowej możemy rozróżnić problemy otwarte i zamknięte.

Problemy otwarte - poziom informacji jest bardzo niski tzn. człowiek nie posiada żadnych możliwych rozwiązań problemu. W pierwszej fazie formułuje się różne sposoby rozwiązania problemu a następnie dokonuje wyboru spośród nich.

Problemy zamknięte - to takie, w których dany jest pełen zbiór możliwych rozwiązań, a zadanie człowieka polega na wyborze jednego z nich.

39. Wymień i opisz fazy rozwiązywania problemu.

1. Dostrzeganie problemu - uświadomienie sobie, że zasób aktualnie posiadanej wiedzenie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów.

2. Analiza sytuacji problemowej - polega na analizie rozbieżności między posiadanymi informacjami i pożądanym celem.

3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania - związane jest z wytwarzaniem nowych informacji (hipotezy, metody), nowych pomysłów rozwiązania.

4. Weryfikacja pomysłów - polega na sprawdzeniu ich wartości i przyjęciu bądź odrzuceniu ich na podstawie oceny prawdopodobieństwa ich urzeczywistnienia.

40. Jakie są cechy myślenia twórczego.

Opiera się o metody heurystyczne, które pozwalają dostrzegać nowe problemy, analizować je, wytwarzać nowe pomysły i skutecznie je sprawdzać. Jednakże same heurystyki nie gwarantują twórcy sukcesu.

Psychologowie twierdzą, że w procesie myślenia twórczego częściej występuje zjawisko olśnienia (inspiracji, nagłego odkrycia) niż w innych rodzajach myślenia. Można znaleźć potwierdzenie tej tezy w biografiach wielkich uczonych.

Myślenie twórcze jest procesem długotrwałym (np. Einstein poświęcił teorii pola około 30 lat pracy, podobnie Pawłow wiele czasu poświęcił teorii wyższej czynności nerwowej).

41. Co to jest pułap możliwości człowieka?

Pułap możliwości - w pojęciu zdolności zawiera się zawsze określenie pewnej wartości granicznej, której jednostka nie przekroczy, nawet przy najbardziej intensywnym treningu i najkorzystniejszym układzie warunków zewnętrznych. Ów determinizm nie ma jednak większego znaczenia, gdyż nawet najzdolniejsi wykorzystują tylko mniej niż połowę swych możliwości, a przeciętny człowiek spożytkowuje w swym życiu zaledwie ich ułamek.

42. Co to są zdolności ogólne i specjalne?

- Ogólne - globalne dyspozycje poznawcze; Uważa się, że są one uwarunkowane biologicznie, czyli są zależne od ośrodkowego układu nerwowego (o.u.n.)

- Specjalne (lokalne) - wyspecjalizowane w odbiorze i przetwarzaniu ściśle określonej kategorii bodźców (np. zdolności matematyczne, językowe, mechaniczne, graficzne, manualne, muzyczne itp.); Kształtują się one w wyniku interakcji o.u.n. z otoczeniem i w oparciu o własną aktywność jednostki.

43. Opisz teorię Joya P. Guilforda

Teoria Joya P. Guilforda - amerykańskiego psychologia, dotycząca zdolności i inteligencji. Zwrócił on uwagę nas giętkość, płynność i oryginalność myślenia. Stworzył zbiór testów do ich pomiaru. Jego zdaniem każde zadanie poznawcze ma trzy wymiary:

1. Typ operacji; 2. Rodzaj materiału (treść); 3. Rodzaj wyniku (wytworu). Zdolności są funkcją tych wymiarów. Można wyodrębnić więc 150 zdolności, z których na razie zweryfikowano empirycznie 105.

Wydzielono wśród operacji umysłowych formy myślenia:

1. Myślenie konwergencyjne - dotyczące zadań zmierzających do jednego, jasno określonego rezultatu, który należy wykryć.

2. Myślenie dywergencyjne - leżące u podstaw rozwiązywania zadań o wielu poprawnych, konkurencyjnych wynikach.

44. Opisz inteligencję.

Inteligencja jest pojęciem teoretycznym bardzo wygodnym dla uzyskania jednorodności osiągnięć intelektualnych człowieka, tylko że brak jest jednej definicji akceptowanej przez wszystkich.

W literaturze ujmuje się inteligencję jako:

• Zdolność przystosowania się do nowych wymagań przez odpowiednie wykorzystanie środków myślenia;

• Zdolność do spostrzegania zależności i wyciągania wniosków;

• Umiejętność utrzymywania i zmiany kierunku zachowań celowych.

• Zdolność do celowego działania, racjonalnego myślenia i skutecznego postępowania w swoim środowisku;

• Akty nagłego zrozumienia przeżycia „Aha!”, które powstają w wyniku błyskawicznej restrukturyzacji sytuacji problemowej.

• System operacji, za pomocą których człowiek tworzy reprezentację rzeczywistości (swoich doświadczeń), porządkuje je i przekształca.

• Zdolność wyboru właściwej, adekwatnej do zadania i możliwości jednostki strategii poznawczej.

45. Przedstaw teorię inteligencji Roberta J. Sternerga

Teoria inteligencji Roberta J. Sternberga:

• Podstawową jednostką analizy intelektu jest komponent, czyli elementarny proces informacyjny, działający na wewnętrznych reprezentacjach umysłowych.

• Aspekt komponentowy inteligencji - przejawia się m.in. W myśleniu analitycznym, w efektywności i szybkości rozwiązywania zadań intelektualnych.

• Aspekt doświadczeniowy - wyraża się w zdolności do radzenia sobie z nowością i stereotypowością sytuacji (czyli umiejętnością selektywnego włączania zautomatyzowanego procesu przetwarzania informacji).

• Aspekt kontekstowy - dotyczy adaptacyjnej funkcji inteligencji, czyli przystosowywania się do środowiska. Zachowanie się inteligentne polega na rozwiązywaniu ważnych dla jednostki elementów otoczenia oraz na optymalnym wykorzystaniu własnych mocnych stron.

Zdaniem Sternberga - badacza nie może interesować wyłącznie poznanie poszczególnych zdolności jednostki, ale to czy i w jakim stopniu jednostka umie eksploatować swoje „plusy” i kompensować „minusy” - bo to stanowi o istocie ludzkiej inteligencji. Badanie inteligencji odbywać się więc może poprzez sprawdzenie, czy ktoś rozwiąże zadania, które rozwiązują ludzie w jego wieku (zdecydowana większość), gdy osoby młodsze nie.

Na tej bazie swą skalę pomiaru inteligencji zbudował Alfred Binet. To jemu zawdzięczamy wprowadzenie testów inteligencji. W Polsce znane są dwie amerykańskie modyfikacje jego skali: Bineta-Termana i Termana-Merill.

46. Opisz pojęcie ilorazu inteligencji i wieku umysłowego

Pojęcie ilorazu inteligencji zostało wprowadzone do psychologii przez niemieckiego naukowca L. W. Sterna. Zaproponowany przez niego wskaźnik stopnia rozwoju umysłowego powstaje w efekcie podziału wieku umysłowego (WU) osoby badanej przez jej wiek życia (WŻ) i pomnożenie otrzymanego wyniku przez 100 (w celu pozbycia się ułamka).

• Wiek umysłowy - określa typowe dla wieku badanego sposoby rozwiązywania zadań testowych.

• Jeśli badany potrafi rozwiązywać zadania charakterystyczne dla jego wieku, a nie potrafi rozwiązywać zadań dla osób starszych to jego wiek umysłowy jest równy wiekowi życia, a iloraz inteligencji wynosi 100.

47. Co to jest dewiacyjny iloraz inteligencji?

Dewiacyjny iloraz inteligencji (standaryzowany) jest wskaźnikiem pokazującym w jednostkach odchylenia standardowego, w jakim stopniu pozostaje wynik osiągnięty przez daną osobę do przeciętnego rozkładu wyników dla jej wieku. Rozkład ilorazów jest zbliżony do rozkładu normalnego. Oznacza to, że najczęstsze są wartości środkowe - najwięcej jest osób o inteligencji przeciętnej, a najrzadsze są wartości skrajne

48. Co to jest skala Wechslera - opisz przedziały.

Skala Wechslera - interpretacja ilorazu inteligencji:

• 130 i powyżej - inteligencja bardzo wysoka;

• 115-129 - inteligencja wysoka;

• 85-114 - inteligencja przeciętna;

• 70-84 - pogranicze upośledzenia umysłowego;

• 55-69 - stopień lekki upośledzenia umysłowego;

• 40-54 stopień umiarkowany upośledzenia umysłowego;

• 30 i powyżej - stopień znaczny i głęboki upośledzenia umysłowego.

50. Opisz Koncepcję Inteligencji Praktycznej Sterenberga

Koncepcja Inteligencji Praktycznej Sterenberga

- Inteligencja definiowana jest jako zdolność jednostki do poszukiwania większej ilości optymalnych przystosowań pomiędzy człowiekiem a środowiskiem. Ujawnia się przez optymalne dostosowanie do środowiska, kształtowanie środowiska, czy wybór nowego środowiska, w pogoni za celami postrzeganymi przez jednostkę jako wartościowe. Ponieważ ludzie różnią się znacznie pod względem inteligencji praktycznej, dlatego też nie wszyscy osiągają sukcesy w realnym świecie, włączając w to pracę czy karierę. Według Sternberga inteligencja praktyczna polega na dysponowaniu tzw. Wiedzą ukrytą, a inteligencja społeczna polega na rozumieniu stanów psychologicznych innych ludzi lub relacji interpersonalnych.

Wiedza ukryta charakteryzuje się tym, że:

• Nabywamy ją indywidualnie, czyli samodzielnie, w warunkach naturalnych i bez pomocy nauczycieli, trenerów, kursów czy innych form formalnego wspomagania procesu uczenia;

• Ma charakter proceduralny, czyli że jest zorganizowana według reguł typu „jeżeli - to”;

• Jest praktyczna, tzn. że jest instrumentem osiągania konkretnych celów i tylko ze względu na nie została nabyta.

Sternberg i jego współpracownicy opracowali teoretyczny model wiedzy, który ukazuje sposób nabywania i funkcjonowania wiedzy ukrytej, a także relacje łączące ją z innymi rodzajami wiedzy.

Człowiek, który wykazuje się inteligencją praktyczną, osiąga funkcjonalną równowagę trzech zdolności:

1. Zdolności analitycznych, które wykorzystuje się przy analizowaniu, ocenie, osądzie, porównywaniu i kontraście;

2. Zdolności kreatywnego myślenia, które wykorzystuje, aby tworzyć, odkrywać i wymyślać.

3. Zdolności praktyczne, które używa, aby eksploatować, urzeczywistniać, uaktywniać, uruchamiać.

Człowiek z wysoką inteligencją praktyczną nie musi mieć wysoko rozwiniętych wszystkich trzech zdolności, ale musi mieć świadomość ich poziomu, tak aby móc z nich świadomie korzystać i rozwijać te, które stanowią jego słaby punkt. Wykazano znaczną pozytywną korelację inteligencji praktycznej i sukcesu zawodowego menedżerów. Liczne testy nad inteligencją praktyczna jako predykatorem sukcesu zawodowego menedżerów wykazały, że ten typ inteligencji nie tylko wyjaśnia różnice indywidualne w ich osiągnięciach, ale także obejmuje te praktyczne aspekty sukcesów zawodowych, których nie wyjaśniają pomiary oparte na tradycyjnym ilorazie inteligencji.

50. Opisz wpływ osobowości.

Rola osobowości, temperamentu i charakteru jest szczególnie ważna w wypadku ludzi wchodzących w role instruktorów, dowódców, podwładnych itp. Potocznie nie rozróżnia się takich pojęć jak osobowość, temperament i charakter. Mają one w psychologii różny status teoretyczny. Psychologia, nie będąc nauką normatywną, nie zajmuje się charakterem - to domena pedagogiki i etyki. Natomiast osobowość i temperament mają bardzo istotny wpływ na zachowania organizacyjne człowieka.

Osobowość - jej pojawieniu towarzyszy wyodrębnienie się własnej jaźni (odróżnienie „Ja” od „nie Ja” i od „świata zewnętrznego”.Na jej kształtowanie ogromny wpływ mają temperament, samoocena, socjalizacja i moralność.Przy jej definiowaniu należy wyjść od koncepcji człowieka.

51. Wymień i opisz typy teorii osobowości.

Teorie człowieka

• Teorie nawyku - związane z behawioryzmem, osobowość traktują jako „zmienną pośredniczącą” między „bodźcem” a „reakcją” w schemacie S-O-R (Stimulus-Object-Reaction), nie definiując bliżej jej znaczenia.

• Teorie popędu - związane z psychoanalizą, ujmują osobowość dynamicznie jako obszar konfliktów Ego (zasada realizmu) wynikających z nacisków Id (popędowa zasada przyjemności) i Superego (zasada przyzwoitości).

• Teorie cech - zakładają, że struktura osobowości składa się z określonych cech (cecha definiowana jest np. przez Allporta, jako zgeneralizowany i uwarunkowany neuropsychicznie system, charakterystyczny dla danej jednostki i odpowiedzialny za formy adaptacyjne i ekspresyjne zachowania).

• Teorie ról - osobowość traktują jako zinternalizowany system norm społecznych, mający moc mechanizmu regulującego zachowanie.

• Teorie poznawcze - zakładają, że osobowość jest systemem oczekiwań, schematów percepcyjnych stanowiących „sieć poznawczą”, mającą moc mechanizmu regulującego zachowanie.

52. Opisz regulacyjną teorię temperamentu (RTT)

RTT - zakłada się w nim, że każde zachowanie, w którym przejawiają się parametry energetyczne i czasowe jest wynikiem interakcji wszystkich mechanizmów fizjologicznych i biochemicznych uczestniczących w regulacji aspektów czasowych i poziomu aktywności. Temperament uwarunkowany jest specyficzną dla każdej osoby kombinacją systemów nerwowych i hormonalnych, odpowiedzialnych za regulację aspektów energetycznych i czasowych zachowania. W funkcjonowaniu tych mechanizmów zachodzą różnice wewnątrz-osobnicze i międzyosobnicze. Ludzie różnią się od siebie od siebie nasileniem poszczególnych cech osobowości.

Jednocześnie nasilenie danej cechy jest dla każdej z osób względnie stałe w dwóch aspektach:

• Sytuacyjnym - gdyż zachowują się podobnie w różnych sytuacjach sprzyjających wyrażeniu się tej cechy;

• Czasowym - gdyż zachowują się podobnie pomimo upływu czasu.

53. Opisz cechy osobowości wg. Zawadzkiego i Strelua

Zawadzki i Strelau sformułowali opis struktury temperamentu za pomocą sześciu cech:

1.Żwawość (ŻW) - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu. Osoby, które posiadają w dużym stopniu tę cechę, są elastyczne w zachowaniu, zachowują się tak, jakby się ciągle spieszyli, wykazują dużą wytrwałość i sumienność w działaniu oraz odznaczają się dużą wytrzymałością.

2. Perseweratywność (PE) - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał. Jednostki wyróżniające się tą własnością są skłonne do drobiazgowej analizy zdarzeń, do wielokrotnego powracania do minionych już faktów, wykazują też dużą wrażliwość emocjonalną, tendencję do reagowania lękiem oraz obniżoną wytrzymałość.

3. Wrażliwość sensoryczna (WS) - zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej. Osoby, które cechuje ta właściwość są wrażliwe, delikatne, spostrzegawcze, czujne i otwarte na otoczenie zewnętrzne.

4. Reaktywność emocjonalna (RE) - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. Te osoby, które posiadają w wysokim stopniu tę cechę wykazują dużą pobudliwość emocjonalną nawet w stosunku do zupełnie nieważnych zdarzeń, tendencję do załamywania się w trudnych sytuacjach. Są to osoby niepewne siebie, które wycofują się z kontaktów społecznych.

5. Wytrzymałość (WT) - zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej. Osoby, które posiadają tę cechę w wysokim stopniu są wytrzymałe na trudy i niewygody życia, potrafią radzić sobie w niekorzystnych warunkach otoczenia i pracować ze szczególną intensywnością lub szczególnie długo. Wykazują dużą odporność emocjonalną i są odporni na zagrożenia.

6. Aktywność (AK) - tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej. Ludzie, których cechuje wysoki poziom aktywności są bardziej aktywni zawodowo, społecznie i fizycznie. Są towarzyscy, wykazują tendencję do podejmowania wielu różnych zadań i do podejmowania ryzyka. Wykazują dużą odporność emocjonalną i pozytywny nastrój. Jednocześnie negatywnie reagują na brak zajęć, monotonię i brak nowych zmian w otoczeniu.

56. Opisz różnice między temperamentem a osobowością.

Różnice między temperamentem a osobowością:

• Temperament jest głównie produktem ewolucji, czyli ma podłoże biologiczne, zaś osobowość w większym stopniu kształtuje się na bazie czynników kulturowych.

• Temperament charakteryzuje wszystkie zwierzęta naczelne, zaś osobowość - tylko cżłowieka.

• Temperament jest zakorzeniony w jednostce, przekazywany wraz z materiałem genetycznym, zaś osobowość tworzy się wraz z rozwojem człowieka i zmianami środowiska. Oznacza to, że rozwojem temperamentu nie możemy pokierować, zaś rozwojem osobowości - tak.

• Temperament zawiera powtarzalne u innych jednostek cechy zachowania, zaś osobowość jest zbiorem cech specyficznych dla danej jednostki. Jednakże temperament może być bazą dla tworzenia się (rozwijania) niektórych cech osobowości, zwłaszcza w sytuacjach nieadekwatnych wymagań środowiska w stosunku do bazy temperamentalnej (np. neurotyzm).

57. Zdefiniuj charakter

Charakter - jest to ukształtowany przez kulturę, na bazie temperamentu, postulowany przez określony system wychowawczy, zestaw cech osobowości.Zarówno temperament jak i charakter mają komplementarny związek z osobowością. Według Stefana Szumana: charakter, jako część osobowości, która podlega samoocenie (kryterium subiektywistyczne) lub ocenie innych ludzi (w relacjach społecznych) ma istotne znaczenie dla przystosowania się człowieka do wymagań środowiska. Ludzie bez charakteru są nie tylko moralnie źli, ale i słabi, nieodporni, niezdolni do życia, a przynajmniej niezdolni do pozytywnej, szczęśliwej, istotnie ludzkiej egzystencji.

58. Opisz trzy podstawowe znaczenia psychologiczne słowa wartości.

W psychologii są trzy podstawowe znaczenia słowa wartość:

1) Wartość przedmiotowa - jest cechą przysługującą przedmiotowi czyjejś postawy. Postawy dotyczą rzeczy, które mają dla nas pozytywną lub negatywną wartość. Nie jest bezpośrednio uzależnione od aktualnych potrzeb i celów jednostki, ulega więc mniejszym wahaniom.

2) Wartość podmiotowa - jest bardziej cechą człowieka niż otaczającego go świata. Dotyczy najważniejszych celów w życiu człowieka, czy też sposobów ich osiągania.

3) Wartość subiektywna - zwana też użytecznością, jest sytuacją, zmienna cechą przedmiotów, stanów i zdarzeń. Zależy ona od sytuacyjnych celów i aktualnych potrzeb człowieka. Jeśli dana potrzeba staje się bardzo pilna, to rośnie użyteczność przedmiotów zaspokajających tę potrzebę. Od momentu jej zaspokojenia użyteczność przedmiotu spada.

59. Wymień i opisz podstawowe znaczenia psychologiczne słowa wartość.

. Według nich istnieją następujące podstawowe typy organizacji wartości:

1.Prometejski - pozytywne wartościowanie uzależnione jest od aktywności w stosunku do otaczającego świata; przez wartościowanie rozumie się tu zachowanie zmierzające do przekształcenia, podporządkowania zewnętrznego świata człowiekowi.

2. Dionizyjski - pozytywne wartościowanie związane jest z ujawnieniem i realizacją życzeń dotyczących namiętności, gwałtownych uczuć związanych z chęcią natychmiastowego ich zaspokojenia;

3. Buddyjski - pozytywne wartościowanie odnosi się do opanowania samego siebie, swoich uczuć, pragnień, czyli prowadzi do uniezależnienia od świata zewnętrznego.

Kolejność typów jest zależna od kultury. W kulturze zachodniej będzie to 1-2-3, a w azjatyckiej 3-2-1.

60. Co to jest przedsiębiorczość w ujęciu psychologicznym?

Przedsiębiorczość - zdolność jednostki do podejmowania inicjatyw, pomysłowości, zaradności i osiągania zamierzonych celów wykraczających poza działanie rutynowe. Istotna jest tu różnica między wizjonerem i menedżerem. Ten drugi bowiem musi być nie tylko wizjonerem, ale i pragmatykiem - czyli mieć zdolności wprowadzenia planu w życie. Ogólną charakterystykę menedżera przedsiębiorczego można ująć w trzy grupy cech osobowości: typ umysłowości, cechy osobowości i temperamentu oraz charakter.

61. Cechy ludzi upatrujących przyczyn w sobie

Twierdzi się, że ludzie upatrujący przyczyn w sobie są sprawniejsi w działaniu - np. w procesie pracy. W porównaniu do osób o poczuciu kontroli zewnętrznej charakteryzuje ich:

• Większa wrażliwość na informacje oraz aktywne poszukiwanie informacji ułatwiających osiągnięcie celu działania;

• Skłonność do traktowania większości sytuacji życiowych jako sytuacji zadaniowych, koniecznych do rozwiązania;

• Spostrzeganie wielu możliwości działania;

• Uczenie się na własnych doświadczeniach;

• Psychologiczny portret menedżera (6)

• Bardziej realistyczne zachowania;

• Mniejsza skłonność do konformizmu;

• Silniejsze poczucie odpowiedzialności;

• Skłonność raczej do zmiany otoczenia niż przystosowania się do niego;

• Skuteczne zwalczanie stresu.

63. Opisz model motywacji osiągnięć Atkinsona.

Według Modelu Motywacji Osiągnięć J. W. Atkinsona siła motywacji do podjęcia danego działania zależy od:

• Poznawczych oczekiwań, że dane działanie doprowadzi do określonych konsekwencji;

• Subiektywnej atrakcyjności tych konsekwencji dla jednostki.

Atrakcyjność celu jest funkcją siły motywu do osiągnięcia tego celu i wartości pobudki jaką cel ów stanowi.

Motywacja = Motyw * Oczekiwanie * Pobudka

Według Atkinsona działanie ukierunkowane na osiągnięcia stanowi wypadkową dwóch przeciwstawnych tendencji (motywacji):

1. Do osiągnięcia sukcesu;

2. Do uniknięcia niepowodzenia.

Tendencja do osiągania sukcesu - jest funkcją Motywu do osiągania sukcesu, oczekiwań sukcesu, których miarą jest subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu, oraz pobudki, jaką sukces stanowi.

Tendencja do unikania niepowodzenia - jest funkcją Motywu do unikania niepowodzenia, subiektywnego prawdopodobieństwa niepowodzenia, oraz pobudki, jaką niepowodzenie stanowi.

W zależności od dominacji jednej z tych tendencji jednostka dąży do lub unika działań zmierzających do osiągnięć. Przyjmuje się, że subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu jest tym większe im cel jest łatwiejszy do osiągnięcia, zaś wartość pobudki jaką sukces stanowi, jest tym większa, im sukces mniej prawdopodobny.

64. Opisz proces motywacyjny

Proces motywacyjny ma charakter dynamiczny i wiąże się z zaspokojeniem określonej potrzeby, mającej znaczenie emocjonalne („emocja ukierunkowana”) dla życia i rozwoju człowieka. Model procesu motywacyjnego obejmuje następujące cyklicznie powtarzające się sekwencje:

Użyteczność celu - jest funkcją dwóch składowych:

1. Wielkości napięcia motywacyjnego;

2. Wartości gratyfikacyjnej celu.

Wielkość napięcia motywacyjnego - zależy od poziomu zaspokojenia określonej potrzeby.

Piramida potrzeb Abrahama Maslowa - czyli zaspokajanie potrzeb w określonej kolejności. Pierwsze dwie (fizjologiczne i bezpieczeństwa) mają charakter egzystencjalny. Wiążą pracownika z zakładem pracy (do ich zaspokojenia potrzebne są pieniądze) ale nie mają bezpośredniego wpływu na jakość pracy. Dwie kolejne potrzeby (przynależności i szacunku) bardzo silnie korelują z wydajnością pracy. Dlatego „ludzie sukcesu”, w oczach swoich i innych, to bardzo pożądani pracownicy w każdej firmie. Piąta potrzeba (Samorealizacji i szacunku do samego siebie) wiąże się ściśle z jakością pracy menedżera. Do jej zaspokojenia potrzebna jest odpowiednia kultura organizacyjna. O ile taka kultura istnieje i jest przy tym zgodna z preferencjami pracownika, to wiąże go ona z firmą na długo, przy jednoczesnym bardzo znaczącym wpływie na jego jakość pracy. Jej niezaspokojenie (niezależnie od wysokości zarobków) często powoduje, że pracownicy szukają innej pracy.

66. Opisz Trzy-grupową teorię EBR Claytona Alderera

Trzygrupowa teoria EBR Claytona Alderfera

Zwrócił on uwagę na trzy bazowe grupy potrzeb człowieka:

1. Potrzeba egzystencji (E); potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa.

2. Potrzeba bliskości (B); dotyczy potrzeby porządku społecznego przejawiającego się we właściwych relacjach międzyludzkich.

3. Potrzeba wzrostu (W); dotyczy wewnętrznego wzrostu umożliwiającego samo aktualizację.

67. Opisz Trzyczynnikowa Teorię Potrzeb Davida McClellanda

Trzyczynnikowa Teoria Potrzeb Davida McClellanda

Według niego najważniejsze są trzy potrzeby:

1. Potrzeba osiągnięć - to pęd do rywalizacji, chęć uzyskiwania osiągnięć zgodnych z obowiązującymi standardami, dążenie do sukcesu.

2. Potrzeba władzy - to chęć podporządkowania sobie innych ludzi i niezależności od innych oraz płynąca z tego satysfakcja.

3. Potrzeba afiliacji - to pragnienie przyjaźni i akceptacji przez innych, preferencja koordynacji.

68. Opisz teorię motywacji poznawczej H.J Arnolda

Teoria motywacji poznawczej H. J. Arnolda

W latach 60. XX wieku większą wagę przywiązywano do nagród zewnętrznych niż wewnętrznej motywacji. Ta teoria (1976 r.) proponuje podejście odwrotne. Zakłada ona przewagę motywatorów wewnętrznych. Stwierdza ponadto, że wzrost motywatorów zewnętrznych zmniejsza ich efektywność i odwrotnie. Współczesne badania wykazują że bardzo wysoka motywacja wewnętrzna może być wzmacniana przez motywatory zewnętrzne i nie prowadzi do uzależnienia się od nich.

69. Opisz teorie atrybutów koniecznych dla opisu zadania A.N Turnera i P. R Lorence

Teoria atrybutów koniecznych dla opisu zadania A.N.Turnera i P.R.Lowrence

Wymagana w niej do opisu zadania jest znajomość przynajmniej sześciu atrybutów:

1. Różnorodność;

2. Autonomia;

3. Odpowiedzialność;

4. Wymagana wiedza i sprawność;

5. Wymagane interakcje społeczne;

6. Fakultatywne interakcje społeczne.

Nie ma ogólnej korelacji między złożonością zadania i satysfakcją z pracy. Są jednak preferencje indywidualne.

70. Opisz model charakterystyki zawodu potencjalnej motywacji zawodowej…

Model charakterystyki zawodu potencjalnej motywacji zawodowej J.R. Hackmana i G.R. Oldhama

Według tej teorii możliwa jest charakterystyka zawodu z użyciem pięciu dymensji:

1. Różnorodność wymaganych sprawności - definiowana przez opis sprawności i talentów wymaganych do wykonywania określonego zawodu.

2. Identyfikacja zadania - to opis czynności wymaganych do wykonywania zadania charakterystycznego dla określonego zawodu.

3. Ważność zadania - to charakterystyka wartości, jakie niesie wykonywanie określonego zadania dla pracownika z punktu widzenia użyteczności dla jego życia oraz z punktu widzenia zadań wykonywanych przez innych ludzi. Model charakterystyki zawodu potencjalnej motywacji zawodowej J.R. Hackmana i G.R. Oldhama

4. Autonomia - to stopień wolności lub determinizmu związany z wykonywaniem określonego zadania.

5. Sprzężenie zwrotne - to dostęp do informacji o wynikach własnych działań zawodowych lub brak takich informacji o efektywności pracy.

Na tej bazie stworzono indeks potencjalnej motywacji zawodowej, będący podstawą przewidywanej efektywności pracy w określonym zawodzie. Osoby, które uzyskują wysoki indeks są lepiej motywowane, produktywne i osiągają większą satysfakcję zawodową od tych z niskim ineksem.

71. Opisz teorię hierarchi celów…

Teoria hierarchii celów P.C. Earley'a

Stwierdzono w niej, że cele wewnętrzne dla danego zadania i trudniejsze lepiej motywują niż cele zewnętrzne i łatwiejsze. Konieczne jest spełnienie dwóch warunków:

1. Cele te muszą być akceptowane;

2. Istnieje możliwość uzyskania informacji o wynikach działania.

72. Opisz teorie wzmocnienia…

Teoria wzmocnienia R.M. Steersa i L.W. Portera

Ta teoria, z nurtu behawioralnego, zwraca uwagę na to, że na efektywność funkcjonowania zawodowego mają wpływ także czynniki zewnętrzne.

Twierdzą w niej, że zachowanie organizacyjne człowieka jest funkcją konsekwencji, na którą większy wpływ mają czynniki zewnętrzne niż sama jednostka.

73. Na czym polega teoria sprawiedliwości Adamsa

Teoria sprawiedliwości Stacy Adamsa

Według niego jednostka porównuje swój wkład pracy z wkładem osób zajmujących analogiczne stanowiska, czerpiąc z tego satysfakcję lub dyskomfort. Ważny jest tu stosunek nakładów do korzyści - porównywany u siebie i u innych. Korzyści - wszelkie czynniki nagradzające pracę, jak np. płaca czy status zawodowy. Nakłady - to wszystko to co jednostka wnosi jako pracownik.Sprawiedliwość jest tu kategorią subiektywną!

Weryfikowane były następujące tezy:

1. Przepłacanie przy pracy na godzinę - ludzie przepłacani zwiększają swą efektywność, gdyż chcą zrównoważyć dyskomfort wynikający z faktu przepłacania;

2. Przepłacanie przy pracy na akord - stwierdzono, że takie osoby poprawiły zarówno ilość, jak i jakość swej pracy, aby zredukować różnice. Następnie osoby owe koncentrowały się albo na ilości, albo na jakości - w zależności od tego co lepiej wspierało poczucie słuszności.

3. Niedopłacanie przy pracy na godziny - niedopłacane osoby zmniejszają swoje nakłady, aby uzyskać równowagę między nakładami i korzyściami.

4. Niedopłacanie przy pracy na akord - takie osoby produkowały więcej produktów o niższej jakości, gdyż takie zachowanie nie powoduje istotnego wzrostu nakładów przy wzroście korzyści.

74. Opisz teorię oczekiwania Mitchela

Teoria oczekiwania T.R. Mitchella

Ludzie mają tendencję do wykonywania działań zgodnych z własnymi oczekiwaniami odnośnie do uzyskanych wyników, które powinny być źródłem atrakcyjności. Owe oczekiwania są wynikiem interakcji trzech ważnych zmiennych psychologicznych:

1. Atrakcyjność wynikająca z ważności wykonywanych czynności i ich miejsca w indywidualnej hierarchii osiągnięć.

2. Poziom wykonania w relacji do możliwej nagrody - to stopień przekonania, że nasze wysiłki zmierzają do osiągnięcia określonej nagrody;

3. Wysiłek w relacji do naszych możliwości - to prawdopodobieństwo z jakim jednostka ma szansę uzyskania satysfakcjonującego wyniku.

Wynika z tego, że silna motywacja do wysiłku zadaniowego jest zależna od wielkości tego wysiłku oraz wiary w swoje możliwości osiągnięcia satysfakcjonującego wyniku. Nawiązuje się w niej do tzw. Psychologicznego hedonizmu, czyli założenia, że podstawowy motyw działania człowieka sprowadza się do maksymalizowania przyjemności (nagrody) i minimalizowania bólu (kary).

75. Na czym polega teoria zachowań okazjonalnych…

Teoria zachowań okazjonalnych M. Blumberga i C.D. Pringle'a

Okazjonalność efektywności zachowań organizacyjnych w tej teorii sprowadza się do wzoru:

Poziom zachowania = f(Zdolność*Motywacja*Okazja)

Oznacza to, że wysoki poziom zachowania organizacyjnego jest funkcją braku przeszkody ograniczającej możliwości człowieka oraz jest ależny od interakcji między zdolnościami, stopniem motywacji oraz sprzyjającymi okazjami.

76. Na czym polega teoria ustalania celów?

Teoria ustalania celów

Sugeruje, że menedżer i podwładny powinni wspólnie i systematycznie ustalać cele cząstkowe podwładnego, które powinny odzwierciedlać relacje do ogólnych celów organizacyjnych, stopień trudności ich realizacji oraz odpowiedni poziom konkretności. Ten model obejmuje następujące etapy:

1.Określenie celu pracy

2.Formułowanie zadań dla pracowników

3Ustalenie kryteriów i sposobów oceny realizacji zadań

4.Poznanie celów i oczekiwań pracowników

5.Poszukiwanie środków motywujących

6. Ocena potencjalnych kierunków siły i oddziaływania środków motywujących (przy oenie negatywnej następuje powrót do poszukiwania nowych środków motywujących, zaś przy ocenie pozytywnej następuje ich wdrożenie).

7. Obserwacja zachowań pracowników i wyników ich pracy (jeśli zachowania i wyniki pracy są niezgodne z oczekiwaniami należy powrócić do weryfikacji celów i oczekiwań pracowników, zaś przy ocenie zgodniej z oczekiwaniami menedżera można przystąpić do realizacji zadań)

8. Realizacja zadań

Wyznaczanie celów musi być tak prowadzone aby:

1. Było akceptowane przez podwładnego;

2. Wywoływało zaangażowanie w realizację tych celów.

Prawidłowo sformułowane cele:

1. ukierunkowują uwagę i motywują do wysiłku,

2. zwiększają wytrwałość przy realizacji konkretnych zadań,

3. wyzwalają kreatywność zmierzającą do wyboru odpowiednich strategii podnoszących efekty w pracy.

• Podejście japońskie

Istotą tego podejścia jest wytworzenie partnerskich stosunków między kierownictwem firmy a pracownikami nie tylko w miejscu firmy, ale także poza nią. Osiąga się to m.in. Poprzez zacieśnienie stosunków towarzyskich.

77. Grupowe determinanty zachowania społecznego/ 78. Jakimi prawami kieruje się tłum? ???

Grupowe determinanty zachowania społecznego

Osoba (psychika) * środowiska społeczne = zachowanie organizacyjne

Zachowanie organizacyjne jest funkcją ciągłego wzajemnego oddziaływania, jakie zachodzi między jednostką ludzką a środowiskiem społecznym, w jakim jednostka funkcjonuje.

Środowisko społeczne - rozumiane jest tutaj szeroko, nie tylko jako lokalne środowisko pracy i bytowania, lecz również jako globalne warunki kulturowe i cywilizacyjne.

Tłum - to na ogół „bezimienni” ludzie zgromadzeni na jakimś miejscu, ale to coś więcej niż zbiór tworzących go jednostek, gdyż rządzi się swoistymi prawami psychologii: *prawem jedności umysłowej; *prawem zmienności nastroju; *prawem małej wytrwałości; *prawem impulsywności zachowań; *prawem podatności na sugestie (myślenie obrazowe, wyobrażeniowe); *prawem anonimowości jednostek (zanik świadomości swojego „ja”); *prawem niezwyciężoności i bezkarności; *prawem nieświadomości interakcji; * prawem zaraźliwości zachowań; *prawem akceptacji autokratycznego i pojawiającego się, spontanicznego lidera.

79. Jakie metody kontroli tłumu zdefiniował Le Bon?

Gustaw Le Bon sformułował w roku 1886 metody kontroli tłumu:

-Usunięcie lub izolowanie osób zaangażowanych w wywoływanie incydentu (trzeba to uczynić, zanim tłum stanie się jednolitą całością);

-Przerwanie procesu porozumiewania się w tłumie (można to uczynić przez podział tłumu na mniejsze części);

-Odwrócenie uwagi tłumu od głównego obiektu zainteresowania (można to uczynić przez stosowanie dywersji w innych miejscach);

-Usunięcie przywódców (powinno się to czynić dyskretnie, bez użycia siły);

-Zapobiegnięcie powiększeniu się i wzmocnieniu tłumu (można to uczynić przez izolowanie tłumu od innych potencjalnych uczestników np. gapiów).

Jest to wiedza wielce przydatna zwłaszcza administracji państwowej i samorządowej, stającej w obliczu różnego typu demonstracji.

80. Opisz cechy charakterystyczne grupę zadaniową.

Grupa zadaniowa - obejmuje dwóch lub więcej osobników pozostających ze sobą w interakcji i zależności od siebie, którzy wspólnie mają osiągnąć specyficzne cele. Każda grupa charakteryzuje się dwoma aspektami:

1. Grupa formalna - grupa posiadająca określoną strukturę organizacyjną opartą na hierarchii ważności jej członków;

2. Grupa nieformalna - grupa posiadająca określoną strukturę organizacyjną opartą na kryterium lubienie i/bądź zainteresowań.

81. Co to jest i jakie ma fazy dynamika grupowa?

Dynamika grupy - to proces kształtowania się zachowań grupowych na odpowiednich etapach kształtowania się struktury formalnej i nieformalnej grupy oraz jej funkcjonowania. Obejmuje ona następujące etapy:

1. Prestan

2. Formowanie się grupy (forming)

3. Docieranie się (storming)

4. Tworzenie i akceptacja norm grupowych (norming)

5. Funkcjonowanie grupy (performing)

6. Restrukturyzacja (adiourning).

Początkowo - zachodzą przypadkowe kontakty między ludźmi, którzy próbują wspólną podstawę owych interakcji; Fazą kolejna jest faza konfliktów, cechująca się ustalaniem głównych celów grupowych. Część osób rezygnuje wówczas z udziału w grupie. Osoby, które pozostały muszą przyswoić sobie określone normy. Od stopnia internalizacji norm zależy efektywność grupy zadaniowej. Ponieważ każda grupa podlega naciskom więc konieczna jest reorganizacja (przewartościowanie celów i środków działania oraz restrukturyzacja).

82. Opisz podobieństwa i różnice lidera tłumu i grupy zadaniowej ???

Grupa zadaniowa - podobieństwa i różnice z tłumem

Zarówno tłum jak i grupa zadaniowa są zbiorem ludzi posiadających przywódcę;

Różnią się liczebnością (zwykle tłum jest liczniejszy) i powodem, dla którego łączą się w zbiorowość. Powód powstania w tłumie jest przypadkowy, zaś w grupie zadaniowej jest jasno sformułowany cel. Lider tłumu jest nieformalny, na ogół samozwańczy, choć niekiedy może być spontanicznie wybrany przez innych, ale może też być łatwo zastąpiony przez innego lub przez symbol. Lider grupy zadaniowej ma charakter formalny (choć czasem i nieformalny). Wybierany jest przez podwładnych (demokratycznie), przez przełożonych (niedemokratycznie) lub też dziedziczy funkcję (feudalnie). Sposób wyłonienia ma wpływ na jego charakterystykę psychiczną: Lider tłumu ma zachowania dyktatorskie, a niekiedy charyzmę. Lider demokratyczny musi mieć kwalifikacje zawodowe, odpowiednie zdolności umysłowe i i umiejętności interpersonalne.

Liderzy mianowani i dziedziczni poza wymienionymi cechami mają skłonności do autorytaryzmu;

Lider niezależnie od typu władzy powinien mieć:

1. Predyspozycje osobowe do sprawowania władzy;

2. Umiejętność wpływania na innych.

Struktura organizacyjna tłumu - jest mocno uproszczona, przypadkowa, luźna i zmienna.

Nie ma norm grupowych.

Struktura organizacyjna grupy zadaniowej - jest złożona i ma jasno określone kryteria, które wyznaczają status społeczny w jej obrębie (obowiązki i przywileje).

Normy grupowe są jasno określone w zakresie praw i obowiązków, zasad zachowania, myślenia, wartościowania itp.

83. Jakie są motywy uczestnictwa w tłumie i grupie zadaniowej?

Motywy uczestnictwa w tłumie - odblokowanie się emocjonalne, chwilowe poczucie siły, a niekiedy i władzy, możemy się „wyżyć” bez konsekwencji moralnych itp.

Motywy uczestnictwa w grupie zadaniowej - możliwość realizacji niektórych potrzeb (np. bezpieczeństwa, uznania, statusu, osiągnięć, samorealizacji).

Wspólne: Przynależność do zbiorowości ludzkiej; Poczucie bezpieczeństwa.

84. Jakie są funkcje bezpośredniego przełożonego?

Funkcje bezpośredniego przełożonego:

1. Informatora - przełożony dostarcza podstawowych informacji niezbędnych do wykonania zadania;

2. Konsultanta - pomaga pracownikowi nie tylko w wykonaniu bieżących zadań ale także w określeniu i ocenie wariantów jego kariery;

3. Oceniającego - ocenia postępy w pracy, określa krytyczne elementy pracy i dyskutuje o jej wynikach;

4. Nauczyciela - stwarza warunki do rozwijania własnych umiejętności zawodowych, objaśnia cele organizacji i grupy roboczej, zwłaszcza w sytuacji restrukturyzacji firmy;

5. Mentora - wspiera pracownika przez informowanie innych o jego wynikach, służy przykładem prawidłowych, z punktu widzenia kariery, zachowań;

6. Doradcy - informuje o formalnych i nieformalnych mechanizmach gry rynkowej i konsekwencji z tego wynikających dla rozwoju własnej firmy, sugeruje odpowiednie sposoby i środki reorganizacji;

7. Pośrednika - pomaga pracownikowi określić przeszkody w pracy a także poza nią.

Ogólnie rzecz ujmując, zadaniem menedżera jest doskonalenie struktury firmy, wykrywanie i usuwanie dysfunkcyjności firmy, kształtowanie właściwej kultury organizacyjnej i korzystnego klimatu.

85. Wymień i opisz typy umysłowości menedżera wg Czesława Nosala

Typy umysłowości menedżera (wg Czesława Nosala):

1. Strateg - styl umysłowy wymagany przy realizacji zadań sztabowych, wymagający myślenia strategicznego, zdolności analitycznych, myślenia intuicyjnego.

2. Strukturalista - organizator, skoncentrowany na wykorzystywaniu ograniczonych możliwości, ukierunkowując swoje myślenie na nowe warianty rozwiązania, struktury i modele.

3. Liniowiec - realizuje zadania o różnym charakterze, rozwiązuje problemy w bezpośrednim kontakcie z rzeczywistością organizacji, musi pozostawać z organizacją jako całością.

86. Opisz autokratyczny styl kierowania

Autokratyczny - zakłada, że najważniejszy w strukturze grupy jest lider. Stan ten wiąże się często z określonymi cechami osobowości lidera grupy (tzw. Lider autorytarny). Taki kierownik na ogół sam podejmuje decyzję za grupę jako całość i poszczególnych jej członków. Stosuje przy tym dużo kar, bez wyjaśniania motywów ich stosowania. Sam nie bierze udziału w pracach grupy, sprowadzając kontakt z nią tylko do formalnego dozorowania. Nie dopuszcza dyskutowania swoich poleceń, ani nie zasięga opinii na temat sposobów wykonywania zadania. Z badań wynika, że w warunkach normalnych styl ten jest uciążliwy dla grupy i mało efektywny. W sytuacji zagrożenia zewnętrznego jest jednak preferowany jako bardzo skuteczny.

87. Opisz liberalny styl kierowania

Liberalny - zakłada, że najważniejsi są zwolennicy lidera. Charakteryzuje się zupełną biernością lidera w stosunku do poczynań grupy, a więc jest zaprzeczeniem kierowania. Poza komentowaniem zachowań swoich podwładnych, lider liberalny nie korzysta ani z nagród ani z kar. Styl ten jest uważany za mało efektywny i nie jest akceptowany przez grupę jako całość, choć niektórym członkom grupy (tzw. Satelitom) bardzo odpowiada. Charakterystyczny w nim jest brak spontanicznego zainteresowania efektywnością funkcjonowania podwładnych. Kierownik liberalny nastawiony jest mniej na kontekst personalny czy rzeczowy, ale przede wszystkim kontekst sytuacyjny, koncentrujący się zwykle na poszukiwaniu „kozła ofiarnego”, odpowiedzialnego za wszelkie niepowodzenia w firmie.

88. Opisz demokratyczny styl kierowania

Demokratyczny - zakłada, że najważniejsza jest grupa jako całość. Lider demokratyczny liczy się z sugestiami cżłonków grupy, zwłaszcza na etapie doboru najlepszych środków do realizacji celów grupowych. Lider wprawdzie przedstawia alternatywne cele i środki ich realizacji, ale decyzje pozostawia grupie. Bierze udział w wykonywaniu zadań wraz z członkami grupy. Wykorzystuje duży repertuar środków dyscyplinujących, preferując przede wszystkim nagrody. Kary stosuje w ostateczności. Posiada zwykle w grupie także autorytet nieformalny. Jest to styl najbardziej preferowany przez grupę, gdyż jest najbardziej efektywny.

Inne czynniki mające wpływ na zwiększenie produktywności grupy to: Stopień akceptacji kierownika przez grupę; Stopień trudności wykonania zadania grupowego; Pozycja lidera (formalna i nieformalna) w systemie władzy.

89. Opisz zależność między władzą formalną i nieformalną

Rozbieżności między władzą formalna i nieformalną i jej skutki:

Silna pozycja lidera formalnego i nieformalnego - prowadzi do otwartego konfliktu na tle rozbieżności interesów grupowych (np. kierownik - przywódca związków zawodowych);

Przewaga lidera formalnego nad nieformalnym - prowadzi do autokratycznego stylu kierowania;

Przewaga lidera nieformalnego nad formalnym - prowadzi do słabego kierownictwa i uzyskania dużych wpływów lidera nieformalnego;

Zbyt mała rozbieżność pomiędzy formalną i nieformalna strukturą organizacyjną - prowadzi do słabej efektywności pracy całej grupy.

Rozczarowanie teoriami cech i zachowań przyniosło rozwój nurtu interakcyjnego, do których należy wiele współczesnych teorii kierowania, w tym także teorie sytuacyjne, traktujące interakcję sytuacji z cechami osobowości i sposobami zachowania się jako wyznaczniki efektywności procesu kierowania.

Nastąpiło poszerzenie modelu badań o zmienne sytuacyjne, bez rezygnowania jednak a analizy zachowań, których wymiar stanowi styl kierowania.

90. Opisz teorię sytuacyjną…

Teoria sytuacyjna Paula Herseya i Kena Blancharda (1982)

Badała zjawisko przypadkowości w preferowaniu określonych stylów kierowania, których efektywność w danej sytuacji trudna jest wcześniej do przewidzenia.

W efekcie stwierdzono, że:

1. Preferowanie koncentracji na zadaniu bądź na ludziach pozostaje w korelacji ze zdolnościami kierowniczymi.

2. Niski lub wysoki poziom zdolności kierowniczych jest kombinacją czterech specyficznych stylów kierowania:

Styl skuteczny - charakteryzuje się wysokim poziomem koncentracji na zadaniu i mała uwagą poświęconą na jakość stosunków międzyludzkich. Kierownik koncentruje się głównie na definiowaniu ról społecznych w grupie zadaniowej oraz szczegółowych informacjach „co, jak i gdzie” należy wykonać. Wykonaniu zadania podporządkowane jest zarządzanie dyrektywne.

91. Opisz warunkowy model kierowania Fidlera

Warunkowy Model Kierowania F. Fidlera (1979)

Zakłada, że skuteczność działań kierowników nie jest warunkowana tylko przez cechy indywidualne, ani struktury osobowości, czy też cechy sytuacji zewnętrznej, ale stanowi ona wynik współdziałania wszystkich tych czynników. Dla efektywnego działania kierownika najważniejsze są:

Stosunki między zwierzchnikami a członkami zespołu, wyrażone przez stopień poparcia, jakiego zespół udziela kierownikowi;

Struktura zadania, wyrażająca się umiejętnością precyzowania celów i sposobów ich osiągania;

Władza, umożliwiająca karierę lub nagradzanie podwładnych przez kierownika.

Dopiero zastosowanie określonego stylu kierowania w relacji do korzystnych warunków sytuacyjnych (określonych jako kombinacja trzech zmiennych), czyli zaistnienie odpowiednich proporcji między zmiennymi osobowościowymi a kontrolą jednostki nad sytuacją prowadzi do efektywnych działań kierowniczych.

Warunkowy Model Kierowania F. Fidlera (2)

Styl ukierunkowany na zadania - określa stopień, w jakim kierownik nastawiony jest na realizację powierzonych zadań. Wysoki poziom nastawienia na zadania oznacza koncentrację na zadaniu kosztem dobrych stosunków międzyludzkich. Ludzie traktowani są instrumentalnie, tzn. w taki stopniu w jakim mogą oni wpłynąć na sprawność i poziom realizacji zadania. Osoby nastawione na zadania odczuwają satysfakcję przede wszystkim z dobrze wykonanej pracy i dokładnego przestrzegania procedur. Są zdolne do działania nawet przy braku poparcia członków swojej grupy. Styl ten koreluje ze stylem autokratycznym.

Styl ukierunkowany na osoby - określa stopień w jakim kierownik nastawiony jest na rozwój pracowników i dobre relacje interpersonalne w miejscu pracy. Kierownicy tacy odczuwają satysfakcję z przyjaznej atmosfery panującej w zespole i nie poświęcają dobrych relacji z innymi dla podniesienia sprawności realizacji zadania. Styl ten wysoko koreluje ze stylem demokratyczny.

92. Jaka jest lista cech występujących u kierowników skutecznie stosujących władzę wg Kottera

Lista cech występujących u kierowników skutecznie stosujących władzę według Johna Kottera:

- Wrażliwość na źródło swojej władzy i troska o to, by ich działania były zgodne z oczekiwaniami innych;

- Skuteczność;

- Wiedza fachowa pozwalająca sprawnie działać w różnych sytuacjach i w odniesieniu do różnych osób;

- świadomość kosztów, ryzyka i korzyści związanych ze stosowaniem każdego rodzaju władzy;

- Świadomość tego, że wszystkie podstawy władzy wykazują zalety w określonych warunkach;

- Posiadanie osobistych celów zawodowych, które pozwalają na rozszerzenie swoich umiejętności;

- Umiejętności interpersonalne;

- Przekonanie, że władza jest konieczna, aby doprowadzić do zamierzonych celów;

- Dyrektywność zachowań.

93. Typy autorytetu

Autorytet administracyjny - jest związany z formalnym kryterium zajmowania najwyższego miejsca w strukturze grupy zawodowej;

Autorytet profesjonalny - jest związany raczej z postrzeganą przez innych pozycją w grupie, określoną na podstawie kryterium wiedzy i doświadczenia zawodowego;

Autorytet charyzmatyczny - jest związany przede wszystkim z wybitnymi cechami moralnymi, intelektualnymi i osobowości jednostki.

Korzystna dla grupy zadaniowej jest sytuacja w której wszystkie trzy typy autorytetów wysoko ze sobą korelują, czyli się pokrywają.

Jeśli trzy typy autorytetów przypisane są do różnych osób, zajmujących w hierarchii organizacji różne pozycje, to sytuacja taka jest źródłem konfliktów interpersonalnych, oddziałujących negatywnie na efektywność funkcjonowania grupy.

Autorytet formalny jest nadawany w momencie objęcia stanowiska kierowniczego. Jest on jednak ograniczony swoją potencjalnością, która może się wyczerpać w trakcje działania, ocenianego na podstawie rzeczywistych kompetencji oraz stosowanych przez kierownika technik wywierania wpływu na innego człowieka (podwładnego, klienta, przełożonego).

1. Kompetencje kierownika - są uzależnione od wykształcenia i poziomu inteligencji oraz adekwatnego, to jest zgodnego z przygotowaniem profesjonalnym przydziału zadań.

2. Techniki wywierania wpływu na innych - są uzależnione od wiedzy na temat zasobów ludzkich (psychologii) oraz od własnych cech osobowości i charakteru.

94. Wymień i opisz techniki wywierania wpływu na ludzi

Ingracjacja - czyli manipulacja innymi ludźmi za pomocą zwiększenia swojej atrakcyjności, np. podnoszenie wartości partnera poprzez przekazywanie mu pochlebnych o nim informacji, tak by zwiększyć jego dobre mniemanie o sobie, a tym samym wzbudzić sympatię do siebie jako nadawcy, w nadziei uzyskania w przyszłości osobistych korzyści;

Konformizm - czyli zewnętrzne dostosowanie się jednostki do preferencji partnera, jego zachowań, poglądów, humorów itp., w celu uzyskania jego akceptacji;

Autoprezentacja pozytywna - czyli ukształtowanie u partnera pożądanego obrazu własnej osoby;

Autodeprecjacja - czyli wywołanie współczucia u partnera poprzez wskazywanie swoich słabych stron i skłonienie go do zainteresowania się naszymi problemami.

Odwoływanie się do społecznych dowodów słuszności - czyli odwoływanie się do „zachowań stadnych” na zasadzie automatyzmów (np. włączenie się do aplauzów na zasadzie bicia brawa przez innych, bez zastanowienia się nad racjami wygłaszanych poglądów lub śmiech puszczony w podkładzie amerykańskich seriali komediowych);

Wykorzystywanie reguł wzajemności - czyli aranżowanie sytuacji, w których obdarowani przez nas drobnym upominkiem (usługą, przysługą) są skłonni do wzajemności w sposób bardziej znaczący (np. zasada wzajemnych ustępstw w negocjacjach).

Wykorzystanie zasady zaangażowania i konsekwencji - czyli stworzenie wymagań odnośnie do innych ludzi, by zachowali się zgodnie z wcześniejszymi deklaracjami (np. najpierw prosi się ludzi o spełnienie drobnej prośby, żeby poczuli się zaangażowani w pewna aktywność a następnie stawia się znacznie trudniejsze zadania do spełnienia (tzw. Technika „stopę w drzwi”).

Manipulacja świadoma - czyli planowe i przemyślane wywoływanie zachowań innych ludzi, oparte na wiedzy o mechanizmach społecznego zachowania się człowieka (niedostępne świadomości osoby manipulowanej);

Makiawelizm - czyli odmiana manipulacji oparta na regułach pragmatycznych i egoistycznych, związana z traktowaniem wyłącznie instrumentalnym drugiego człowieka według zasady: „wszystko co skuteczne, to również moralne”.

„Pranie mózgu” totalna indoktrynacja przy całkowitej izolacji od innych źródeł informacji, połączona z zastraszeniem a niekiedy przemocą fizyczną. Celem jest całkowita zmiana mentalności drugiego człowieka.

Nacisk grupowy - polega na skoordynowanym (w sposób nieformalny) działaniu grupy w celu wywołania u kierownika lub osób znaczących zmiany lub akceptacji opinii, przekonań i postaw w celu uzyskania określonych korzyści.

95. Wymień i opisz teorie określające zdolności kierownicze.

Teorie określające zdolności kierownicze - przyjęto w nich założenie, że nie każdy menedżer musi być przedsiębiorczy i niektórzy menedżerowie powinni być przedsiębiorczy.

1.Teorie cech - zakładają, że istnieje określona struktura cech osobowości, społecznych, fizycznych i intelektualnych, która wyróżnia kierowników od innych pozycji społecznych. Tymi cechami mogą być: wysoka inteligencja, dominacja nad innymi, pewność siebie, energiczność, nastawienie na zadanie. Różne badania pokazuję różne cechy menedżerów, oraz ich zróżnicowanie wewnętrzne np. według podziału na menedżerów firm prywatnych i państwowych, czy według płci.

2. Teorie behawioralne - zwracają uwagę na specyficzne zachowania kierownicze, odróżniające kierowników od innych profesji. To co odróżnia je od teorii cech, to pomijanie bazowego znaczenia struktury cech osobowości kierowniczej i posługiwanie się raczej metodą identyfikacji zachowań człowieka. Dotyczy to relacji z podwładnymi, nastawienia na ludzi lub zadania, stylu kierowania - autorytarnego lub demokratycznego itp.

3. Teoria sytuacyjna Paula Harseya i Kena Blanchardsa - koncentruje się na zjawisku przypadkowości w odkryciu zdolności kierowniczych, które są trudne do przewodzenia wcześniej, przed sprawdzeniem w realnych warunkach społecznych. Dotyczy to zwłaszcza zachowań kierowniczych oraz poziomu motywacji do zajmowania stanowiska kierowniczego. Wyróżnia się w niej dwie zdolności kierownicze:

- umiejętność koncentrowania się na zadaniu;

- umiejętność koncentrowania się na stosunkach międzyludzkich.

To w niej mieści się efekt autoprezentacji.

4. Teorie komplementarne - to szczegółowe teorie będące konsekwencją teorii o szerszym zasięgu np. teorii osobowości. Zaliczamy do nich np.:

Abstrakcyjne ujęcie zdolności kierowniczych - jest konsekwencją zastosowania Teorii Atrybucji H. Kelley'a. Według niego atrybucja jest skłonności do wnioskowania na podstawie obserwowanego zachowania innych osób o ich cechach osobowości (zdolności, uczciwość, umiejętności, postawy moralne itp.). Kierownikowi przypisuje się cechy i umiejętności oczekiwane przez podwładnych.

Charyzmatyczne ujecie zdolności kierowniczych - jest związane z oczekiwaniem, że kierownik będzie się charakteryzował heroicznymi lub wyjątkowymi zdolnościami przejawiającymi się w takich zachowaniach, jak np.: pewność siebie, wizjonerstwo, umiejętności zjednywania sobie zwolenników swoich wizji, egzekwowanie realizacji swoich planów dalekosiężnych, niekonwencjonalność zachowań, radykalizm w dochodzeniu do celu, pracowitość itp.

96. Opisz władzę i zwierzchnictwo

Władza - zdolność wpływania osoby A na zachowanie osoby B w ten sposób, że osoba B nie może się zachować inaczej niż chce tego osoba A.

-Podstawowym warunkiem władzy jest zależność jednej osoby od drugiej.

-Władza jest związana z udostępnieniem środków kierownikowi do osiągnięcia celów.

-Istota władzy sprowadza się posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa członków grupy zadaniowej.

Zwierzchnictwo - rozumiemy za Katzem i Khanem jako „legalną władzę, którą obdarzona jest określona osoba czy stanowisko.”

-Podsystemy kierownictwa i struktury zwierzchnictwa są ze sobą nierozerwalnie połączone.

-W organizacji zwierzchnik ma władzę wpływania na swych podwładnych wynikającą ze spisanej lub niespisanej umowy zawieranej członków organizacji w momencie przystąpienia do niej.

97. Opisz siedem strategii sprawowania władzy wg Robbinsa

1.Racja - polegająca na koncentrowaniu się głównie na faktach i danych w sposób logiczny prezentujących zamysł;

2.Życzliwość - wykorzystywanie pochlebstw, odwoływanie się do dobrej woli, uniżoność, przyjaźń w celu uzyskania akceptacji dla swoich zamysłów;

3.Koalicja - szukanie wsparcia u innych ludzi w organizacji do poparcia swoich życzeń;

4.Transakcja - użycie negocjacji do uzyskania korzyści lub życzliwości.

5. Asertywność - użycie argumentów lub demonstracji siły by skutecznie przekonać do swoich racji;

6. Wysoki autorytet - odwoływanie się do własnej wysokiej pozycji zajmowanej w strukturze organizacji w celu przywołania do porządku podwładnych;

7. Sankcje - sięgnięcie do regulaminowych kar i nagan w celu wyeliminowania niepożądanych zachowań organizacyjnych, które kolidują z zamysłem zwierzchników.

-Dziś nie wymaga się od przywódcy, aby był wzorem do naśladowania przez podwładnych;

-Zmierza się do tzw. „przywództwa personalnego”, czyli lidera wyłonionego wewnątrz danej organizacji (budowanie pokoleń liderów, jako potencjalnych przywódców).

-Nie wymaga się od przywódcy aby posiadał umiejętność wywierania nacisku na grupę w obrębie organizacji heterogenicznej lecz by był raczej przywódcą globalnym i opierał swój autorytet na tworzeniu sieci wpływów oraz budowaniu wiedzy menedżerskiej poprzez różnorodność myśli i kulturę organizacyjną.

98. Przedstaw model przebiegu procesu komunikacji interpersonalnej ???

Proces komunikacji - to proces przebiegający między nadawcą i odbiorcą.

- Polega na transformacji i zrozumieniu treści komunikatu.

Model przebiegu procesu komunikacji interpersonalnej

99. Opisz kategorie przekazów przy uwzględnieniu kryteriów siły komunikatu oraz relacji między nadawcą a odbiorcą

Kategorie przekazów przy uwzględnieniu kryteriów siły komunikatu oraz relacji między nadawcą i odbiorcą:

a)Przy dużej sile i niskim ustosunkowaniu: agresja (podkreślenie własnego „Ja”, wrogość, dezaprobata, dominacja nadawcy);

b)Przy średniej sile i niskim ustosunkowaniu: niezgoda (podkreślenie różnicy, poprawienie, krytyka, sprzeciwienie się);

c)Przy małej sile i niskim ustosunkowaniu: uniki (wahanie, wycofywanie się, obojętność, niepewność);

d) Przy dużej sile i średnim ustosunkowaniu: rada (wskazanie rozwiązania, podanie wyjaśnienia, dokonanie podsumowań);

e) Przy średniej sile i średnim ustosunkowaniu: wymiana (sugestie własne, pytanie o dodatkowe informacje, pytanie o sugestie);

f) Przy niskiej sile i średnim ustosunkowaniu: prośba (o decyzję, aprobatę, ocenę, wskazówki);

g) Przy dużej sile i wysokim ustosunkowaniu: wsparcie (rozumienie, upewnienie się, ufanie, żartowanie);

h) Przy średniej sile i wysokim ustosunkowaniu: zgoda (potwierdzenie, godzenie się, uzasadnienie, życzliwa aprobata);

i) Przy małej sile i wysokim ustosunkowaniu: ustępstwo (bierna akceptacja, bierne wsparcie, uleganie, dostosowanie się).

100. Jaka jest typologia perswazji Millera

Typologia perswazji - wg G. Millera przy zastosowaniu dwóch kryteriów podziału: koncentracja na nadawcy vs na odbiorcy i orientacja na nagradzanie vs karanie:

a)W przedziale orientacja na nadawcy vs orientacja na nagradzanie:

• obietnica osobista (np. „Jeśli posłuchasz ja cię nagrodzę.”);

• ekspertyza pozytywna (np. „Jeśli posłuchasz wszystko się ułoży dobrze.”);

• Korupcja, konformizm pozytywny (np. „Ludzie, których szanujesz pochwalą Cię za to, że mnie posłuchałeś”);

• Sympatia (np. „Ponieważ się lubimy powinieneś mnie posłuchać”).

b) W przedziale koncentracja na odbiorcy vs orientacja na nagradzanie:

• Apel moralny (np. „Każdy przyzwoity człowiek by posłuchał”);

• Przyjemność (np. „Jeśli posłuchasz będziesz miał dobre samopoczucie”);

• Wzór pozytywny (np. „Ludzie z klasą by posłuchali”).

c) W przedziale koncentracja na nadawcy vs orientacja na karanie:

• Groźba osobista (np. „Jeśli nie posłuchasz zostaniesz ukarany”);

• Ekspertyza negatywna (np. „Jeśli nie posłuchasz wszystko się ułoży źle”);

• Manipulacja awersyjna (np. „Jeśli mnie nie posłuchasz zostaniesz ukarany, abyś wiedział kto tu rządzi”);

• Konformizm negatywny (np. „Jeśli mnie nie posłuchasz, potępią cię ludzie, których szanujesz”).

d) W przedziale koncentracja na odbiorcy vs orientacja na karanie:

• Wzór negatywny (np. „Tylko człowiek niespełna rozumu by nie posłuchał”);

• Poczucie winy (np. „Jeśli mnie nie posłuchasz zrobisz mi duża przykrość”);

• Nieprzyjemność (np. „Jeśli mnie nie posłuchasz, będziesz miał kaca moralnego”);

• Powinność (np. „Ze względu na to co dla ciebie zrobiłem powinieneś mnie posłuchać”).

20

---