Problemy życia społecznego zwierząt i sposoby ich rozwiązywania
Istnieją dwa podstawowe problemy życia społecznego zwierząt: wewnątrzgrupowa agresja oraz brak współdziałania i współpracy.
Mechanizm ograniczania agresji.
Agresje wśród zwierząt ograniczają dwa mechanizmy: hierarchizacja oraz terytorializm.
Zbiorowości zwierząt gromadnych nie są chaotyczne. Są uporządkowane we właściwy danemu gatunkowi sposób, gdzie każdy osobnik ma określone miejsce a także wyodrębniona jest pozycja przewodnika stada. Każdy osobnik zna swoje miejsce. W stadach gdzie występują jasno określone hierarchie walki są rzadkie.
Z kolei terytoria regulują dostęp do zasobów, a także rozmiary populacji- poprzez ograniczenie udziału w procesie populacji a także ograniczenie liczby osobników. Nadmierne zagęszczenie terytorium wywołuje zgubne skutki- może prowadzić nawet do wymierania osobników. Posiadanie terytorium przez grupę spaja ją, koordynuje jej działania oraz sprawia, że każdy osobnik może się porozumiewać z drugim.
Reasumując hierarchia reguluje współzawodnictwo o zasoby, ustalając kolejność dostępu do nich, terytorializm czyni to, wyznając prawa do nich na określonej części użytkowanej przestrzeni. Obydwa te mechanizmy występują w najróżniejszych kombinacjach, nawzajem się uzupełniając bądź zastępując. Jeden i drugi dają większe szanse reprodukcji osobnikom przewyższającym inne pod względem cech umożliwiających zwycięstwo we współzawodnictwie o przywództwo czy terytorium.
Współpraca i współdziałanie.
Zwierzęta ze sobą współpracują- iskają się, dzielą się pożywieniem, wspólnie walczą i polują a także wzajemnie się ostrzegają. Problemem jest wyjaśnienie skąd takiego rodzaju zachowania u nieświadomych działań istot. Przeprowadzono symulację komputerową, która wykazała, że:
Osobniki będą oszukiwać, dopóki prawdopodobieństwo spotkania tych samych osobników nie będzie dostatecznie wysokie.
Do spontanicznej współpracy dochodzi raczej w małych grupach aniżeli w dużych.
Współpraca jest o wiele łatwiejsza do utrzymania populacji osiadłej.
Zachowania w populacji mogą zmieniać się skokowo.
Współpracę u istot żywych umożliwiają samoorganizujące się struktury przestrzenne oparte na oddziaływaniach z najbliższymi sąsiadami.
Pojęcie kultury, charakterystyka kultury jako atrybut człowieka
Kultura jest wszystkim, co stworzył człowiek, co człowiek nabywa za pomocą uczenia się i przekazywania innym ludziom oraz następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej. Kultura odróżnia człowieka od zwierząt. Jednak można zauważyć pewne zachowania zwierząt, które są rezultatem uczenia się, i są one nazywane protokulturą.
Kulturę jako atrybut człowieka można przedstawić w czterech punktach:
Kultura obejmuje całość życia człowieka. Wszystkie czynności i zachowania ludzie są regulowane przez kulturę, nawet podstawowe potrzeby organizmu.
Tak rozumiana kultura nie ma charakteru wartościującego. Kulturą jest wszystko, co stworzył człowiek. Ponadto każdy człowiek posiada kulturę.
Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym. Kultura powstaje i rozwija się za pomocą interakcji międzyludzkich. Ludzie przekazują sobie pewne informacje jednocześnie ucząc się czegoś nowego. Pojedynczy człowiek może wnieść coś do kultury, ale stanie się to kulturą dopiero, gdy zostanie przyjęte.
Kultura narasta i przekształca się w czasie. Zawiera się w doświadczeniach przekazywanych z pokolenia na pokolenie, poza tym jest nieodłącznie związana z świadomością czasu i istnienia w czasie oraz z pamiętaniem przeszłości z jej utrwalaniem.
Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania; wartości uznawane, odczuwane i realizowane
Wzory mogą być idealne i realne.
Wzór idealny to taki, który mówi jak postępować lub, co odczuwać w określonych okolicznościach. Często nazywane są także modelami.
Wzór realny to widoczne regularności zachowań członków pewnej zbiorowości. Wzory realne pokazują jak zachowują się ludzie, a nie jak mają się zachowywać. Wzory realne mogą być jawne, z których dana społeczność zdaje sobie sprawę i potrafią je opisać badaczowi, oraz ukryte, które realizujemy nie mając pojęcia o tym, że postępujemy zgodnie z nim i go nie zauważamy, ale dostrzega go badacz.
Wartości.
Wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny ważny i szanowany przez człowieka. Są one bardzo zróżnicowane pod względem stopnia ważności.
Wartości uznawane- człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i powinien je cenić, aczkolwiek akceptując je i dążąc do ich realizacji może odczuwać przymus.
Wartości odczuwane- głęboko wchłonęły i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka a ich realizacja jest dla człowieka potrzebą.
Wartości realizowane- mogą być zarówno odczuwanymi, jak i uznawanymi, ale nie wszystkie wartości odczuwane i uznawane przez ludzi są przez nich realizowane w życiu codziennym. Łatwiej realizujemy wartości odczuwane, częściej natomiast uznawane, ze względu na to, że częściej robimy to, co nam wypada, niż to, na co mamy ochotę.
Kultura symboliczna (znaki autoteliczne i instrumentalne)
Kultura symboliczna obejmuje wartości i wzory zachowań związane z potrzebami wykraczającymi poza podstawowe, których zaspokojenie jest niezbędne do życia-, czyli potrzeb ekspresyjno-integracyjnych. Jej dziedziną są symbole rozumiane szeroko i utożsamiane ze znakami. Znak oznacza stosunek do tego, co oznacza- stosunek między znaczonym a znaczącym. Najpowszechniejszym elementem znaków jest język. Systemem znaków jest np. dowolny alfabet. Znaki pełnią funkcje:
Instrumentalne- nie ma własnej treści a ich wartość jest wartością narzędzia, przez które są używane do przekazania treści znaczonej.
Autoteliczne- wartości tych znaków mają postać symboli oraz szczególną wagę, a dążenie do ich realizacji jest samoistnym celem a nie drogą do celu.
Teoria K. Marksa jako reakcja na zmianę społeczno-kulturową
Karol Marks skrytykował istniejącą rzeczywistość. Uważał, że krzywda, cierpienie ludzi i całe zło wywodzą się z niezbywalnych cech kapitalizmu. Dążył do odkrycia, co prowadzi do zmian społecznych. Teoretyzując społeczeństwo jawiło mu się jako obiektywnie istniejąca całość, ściśle powiązana, co prowadziło do koncentrowania uwagi na procesie historycznym, który poddany jest rządom praw i przebiega w sposób konieczny. Analizując współczesny mu kapitalizm formułował teorię formacji społecznych, wyróżniając w niej cztery typy społeczeństw, będące zarówno etapami rozwoju społecznego, których charakter określał istniejący w niej sposób produkcji uwarunkowany stanem materialnym formacji. Natomiast rodzaj sił wytwórczych i sposób produkcji uzależniony był od stosunków między ludźmi. Siły wytwórcze stanowią bazę formacji, która decyduje o ustroju prawno-politycznym. W swej teorii możliwość rozwoju społecznego oraz koniec kapitalizmu.
Typy społeczeństw: tradycyjne przemysłowe, nowoczesne
Społeczeństwo tradycyjne- jest oparte na rolnictwie i dominuje w nim gospodarka naturalna. Jednostkami są samowystarczalne gospodarstwa rolnicze. Słabo rozwinięty rynek i wymiana towarowa. Pieniądz ma niewielki wpływ na stosunki społeczne i miejsce człowieka w społeczeństwie. Człowiek jest cząstką zbiorowości. Ludzie komunikują się i wymieniają informacjami za pomocą rozmowy ustnej. Panuje powszechny analfabetyzm- tylko elita potrafi czytać i pisać. Mało miast, ludzie zamieszkują tereny wiejskie. Ludność nie przemieszcza się- jest wyodrębniona od reszty świata. To, co łączy społeczeństwo to rodzina i sąsiedztwo. Pomoc sąsiedzka jest niezwykle istotna a sąsiedzkie spotkania zastępują gazet i książek. Społeczeństwo tradycyjne cechuje zachowawczość oraz orientacja przeszłościowa, z której czerpią wzory postępowania i zachowywania się.
Społeczeństwo przemysłowe- jego istotą jest gospodarka rynkowa i masowe wytwarzanie dóbr materialnych za pomocą maszyn, poza gospodarstwem domowym. Pogłębia się podział pracy. Motywem działań staje się dążenie do zysku. Pieniądz wyznacza miejsce człowieka w społeczeństwie. Następuje rozwój miast. Ludzie się przemieszczają. Umacnia i rozrasta się władza centralna i kontrola formalna. Upowszechnia się umiejętność czytania i pisania. Pojawiają się środki masowego przekazu i wytwarza się kultura masowa. Jednostka zyskuje wartość autonomiczną a motywacją dążenie do osiągnięć osobistych. Społeczeństwo przemysłowe charakteryzuje racjonalność, sekularyzacja i indywidualizm.
Społeczeństwo nowoczesne- w tym społeczeństwie nastąpiło przekształcenie panującej struktury zatrudnienia i organizacji pracy spowodowane rozwojem technologii. Zmienia się aktywność gospodarcza z produkcji dóbr na usługi. Praca polega na relacjach z innymi a nie na przetwarzaniu surowców. Społeczeństwo to bywa określane także mianem ponowoczesnego tudzież informacyjnego. W społeczeństwie informacyjnym produkcja zależy od wymiany informacji, co umożliwia rozwijająca się technologia. Zmienia się skład zawodowy, upłynnia się rynek pracy, co zagraża stabilizacji zatrudnienia i wymaga stałej elastyczności. Zmieniają się relacje między pracownikami a miejscem pracy i domem. Umożliwiony jest rozwój demokracji a także rozrost niedemokratycznej władzy korporacji międzynarodowych. Następuje intensyfikacja procesu globalizacji.
Pojęcie socjalizacji; co człowiek poznaje i przyswaja w ramach socjalizacji, mechanizmy socjalizacji
Socjalizacja to założony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, przynależną do określonego społeczeństwa, reprezentującą określoną kulturę. To proces stawania się takim, jakim chce nas widzieć otoczenie. Socjalizacja trwa tak długo, jak długo człowiek żyje.
W ramach socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie:
Umiejętności leżące u podstaw interakcji społecznych;
Normy i wzory zachowań;
Wartości;
Umiejętności posługiwania się przedmiotami koniecznymi do sprawnego funkcjonowania w danej cywilizacji, tudzież przeżycia.
Ponadto kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość. Uczenie się owych umiejętności jest oparte na trzech mechanizmach: wzmacnianiu, naśladowaniu i przekazie symbolicznym.
Pojęcie osobowości; typ osobowości człowieka nowoczesnego
Osobowość jest zorganizowaną strukturą cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do środowiska. Podstawowe znaczenie dla jej kształtowania mają doświadczenia dzieciństwa, z którym wiążą się silne emocje.
Osobowość człowieka nowoczesnego:
otwartość na nowe doświadczenia
łatwość akceptacji zmian - innowacyjności, gotowość podejmowania ryzyka
rozbudzona potrzeba osiągnięć
negowanie fatalizmu, przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami przyrody
orientacja na teraźniejszość i przyszłość
aspiracje oświatowe i zawodowe
dążenie do zdobywania szerokich informacji
umiejętność kalkulowania i przewidywania
nastawienie liberalne i demokratyczne
Pojęcie roli społecznej; dwa kierunki zainteresowania rolą społeczną
.Rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją. To schemat zachowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny, zachowaniowy.
Dwa kierunki zainteresowań rolą społeczną:
Podejście funkcjonalno- strukturalne- zainteresowanie rolami to zainteresowanie nimi jako czynnikami porządkującymi rzeczywistość społeczną składnikami struktury społecznej.
Podejście interakcyjne- role społeczne pojmowane są nie jako coś gotowego i z zewnątrz narzucanego człowiekowi, ale jako coś, co wciąż powstaje w procesach międzyosobniczych interakcji.
Role społeczne a osobowość
Przyjmując role człowiek utożsamia się z nimi, dopasowuje je nie tylko do ról wcześniejszych, ale także do siebie samego. Osobowość ma wpływ na rolę społeczną człowieka, co jest widoczne i oczywiste. Człowiek przyjmując role, ucząc się ich, łączy je ze swoim „ja” i czyni częścią osobowości. Wpływ odgrywanych ról na osobowość jest silniejszy niż wpływ osobowości na rolę.
Socjalizacja pierwotna i wtórna
Socjalizacja pierwotna jest socjalizacją, którą człowiek przechodzi w dzieciństwie, umożliwiającą stanie się członkiem społeczeństwa. W jej toku uczy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych. Ponadto wówczas kształtuje się charakterystyczna dla danej kultury osobowość podstawowa. Socjalizacja pierwotna przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami. Za jej końcową fazę uznawane jest pojawienie się w świadomości jednostki pojęcia uogólnienia innego.
Socjalizacja wtórna dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną i zna wyniesione z domu abecadło życia społecznego. Socjalizacja wtórna uczy się nim posługiwać i wprowadza w jego poszczególne segmenty. W jej toku człowiek nabywa wiedzę niezbędną do poprawnego odgrywania ról w ich obrębie a także ma do czynienia z wieloma światami społecznymi oraz różnymi propozycjami ich interpretacji. W owej socjalizacji człowiek sam decyduje, kto jest dla niego znaczącym innym ponadto świadomie dąży do naśladowania mechanizmów socjalizacji pierwotnej.
Resocjalizacja
Celem resocjalizacji jest przemiana człowieka na zasadzie wymazania z jego świadomości dotychczasowej treści i wprowadzenie nowych. Aby była skuteczna muszą ja przeprowadzać znaczący inni i musi powstać silna identyfikacja emocjonalna z nimi. Resocjalizacja różni się od socjalizacji tym, że w socjalizacji zaczyna się od zera, natomiast człowiek resocjalizowany jest jak zapisana karta, pełen doświadczenia, dlatego ten proces może być trudny, bo zapisane doświadczenia trzeba wymazać, aby dać miejsce nowym treściom. Konieczna jest reinterpretacja biografii wcześniejszej. Nowe treści wymagają odrzucenia treści już przyswojonych, aby na nowo spojrzeć na przeszłość i ocenienie jej zgodnie z przyjętymi wartościami.
Pojęcie kontroli społecznej; kontrola społeczna formalna i nieformalna
Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny.
Dzieli się ona na:
Formalną, czyli spisaną w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, państwowych kodeksach prawnych. Jest ona zawsze zamierzona a jej najpoważniejszym systemem jest prawo.
Nieformalna, czyli wszelkie wzory zachowań przekazywanych w stosunkach osobistych, wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju. Jest ona niezamierzona.
Pojęcie dewiacji; dewiacja jako przedmiot zainteresowania socjologii (2 nurty)
Dewiacją określa się zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję ładu.
W socjologicznych zainteresowaniach dewiacją, zauważane są dwa nurty:
Pierwszy, związany z funkcjonalistyczno- strukturalistyczną perspektywą teoretyczną, systemem norm i wzorów zachowań, traktuje dewiację jako obiektywna, zewnętrzną w stosunku do jednostek rzeczywistość. Uwaga kieruje się na poszukiwaniu przyczyn naruszeń norm tego systemu. Dewiacje rozumiane są wąsko, niemal jak patologie społeczne.
Drugi wykazuje na powiązania z perspektywą teoretyczną interakcjonizmu symbolicznego i wyrosłych z niego orientacji teoretycznych. Jest to ogląd świata nieustannie tworzonego i przekształcanego w procesach interakcji. Uwaga jest skierowana na to jak powstają naruszenia norm społecznych oraz jakie są reakcje na osoby, które nie zachowują się zgodnie z normami oraz tego konsekwencje. Dewiacja jest pojmowana szeroko, jako każda „inność” wywołująca reakcję społeczeństwa.
Grupa społeczna - definicja, cechy charakterystyczne
Grupa społeczna to wszelki zbiór osób, które możemy ujmować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące między jego członkami.
Cechy charakterystyczne:
Aby zbiór osób nazwać grupą społeczną musi ona liczyć, co najmniej 3 osoby.
Gęste interakcje pomiędzy jej członkami.
Grupą społeczną nie jest naród czy klasa społeczna- interakcje między wszystkimi członkami nie są możliwe.
Świadomość wspólnoty, poczucie bycia grupą, postrzeganie siebie jako „my”
Uznawanie tych samych wartości, podobny stosunek do tych samych symboli, przejawianie takich samych postaw.
Istnieje wewnętrzne ustrukturowanie grupy.
Jest Instrumentem kontroli społecznej.
Struktury wewnątrzgrupowe
Mówi się o trzech strukturach wewnątrzgrupowych:
Struktura socjometryczna- bada wzajemne oddziaływania między członkami grupy. Stosuje się badania socjometryczne, które pozwalają zbadać stosunki interpersonalne oraz układ pozycji w grupie.
Struktura przywództwa- bada sposób i przyczynę uzyskiwania władzy przez członków grupy nad innymi, oraz jak ta władza jest sprawowana, a także, jakie są skutki różnorodnych stylów jej sprawowania. Badania wykazały, że zależność między cechami osobowości a byciem przywódcą nie jest istotna. Ponadto istnieją dwa rodzaje przywództwa oraz trzy charakterystyczne style:
a). Styl autorytarny- przywódca wydaje polecenia. Może to prowadzić do agresji, apatii, zanika tu także inicjatywa. Grupa istnieje dopóki istnieje przywódca- bez niego zamiera.
b). Styl demokratyczny- przywódca z podwładnymi uzgadnia sposób postępowania. Sprzyja on harmonijnej współpracy oraz wzajemnej pomocy. Niski poziom agresji. Obecność przywódcy nie jest niezbędna.
c). Styl anarchiczny- przywódca nie kieruje grupą i nie organizuje jej działań. Konsekwencją tego stylu jest dezorientacja. Aktywność może być duża, ale nie przynosi rezultatów. Wzrasta poziom agresji.
Struktura komunikacji- przedmiotem zainteresowania jest wpływ różnych kształtów na sposób funkcjonowania grupy jako całości. Badania te są uzupełnieniem badań konsekwencji stylów przywództwa, a ich przedmiotem są modele komunikacji o zróżnicowanym stopniu centralizacji a cechą charakterystyczną przywództwa jest nasilenie interakcji z członkami grupy.
Pojęcie więzi społecznej
Mianem więzi społecznej określa się wszystko to, co spaja zbiorowości ludzkie. To zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiające jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju. Wyróżnia się trzy typy spójności grupy:
Kreowaną kulturowo
Kreowaną organizacyjnie
Kreowaną strukturalnie.
Grupa społeczna ekspresyjna/instrumentalna; pierwotna/wtórna, własna/obca; grupa odniesienia.
Grupa ekspresyjna- może nią być grupa ludzi lubiących wspólnie spędzać czas, wspólnie oddawać się rozrywkom. Może ona zacząć realizować zewnętrzne w stosunku do niej cele.
Grupa instrumentalna- grupa ludzi stowarzyszających się w celu wspólnego prowadzenia działalności zarobkowej. W grupie tej mogą pojawiać się silne więzy wzajemnej sympatii.
Grupa pierwotna- grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Jest ona trwała, kontakty są bezpośrednie, liczy małą ilość członków, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany oraz istnieje względna zażyłość uczestników.
Grupa wtórna- grupa, która nie spełnia warunków grupy pierwotnej.
Grupa własna/obca- grupę tę cechują wzajemne stosunki pokoju, prawa, rządu i gospodarności. Ich stosunek do ludzi spoza grupy jest negatywny, chyba, że jest określony umownie. W stosunku do członków grupy ludzie są lojalni, koleżeńscy, poświęcają się dla niej. Panuje wewnętrzne braterstwo i pokój. Natomiast w odniesieniu do grup obcych są nienawistni i pełni pogardy.
Grupa odniesienia- można określić tym mianem grupę będącą dla danej jednostki źródłem norm i wartości oraz wzorów zachowań, wedle, których modeluje własne postępowanie, ale także określa się tak grupę, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej instytucji, bądź postępowania.
Socjologia- zakres materiału do kolokwium.
- 4 -