prof. dr hab. Zbigniew Kierzkowski
Synteza systemów komunikacyjno-informacyjnych organizacji wirtualnych
Wprowadzenie
W organizacjach wirtualnych mamy do czynienia ze zróżnicowanymi sposobami postrzegania zadań, celów i otoczenia, w których funkcjonują ludzie. Różnice rodzą niejednoznaczności, paradoksy, konflikty itp. W tej sytuacji łączenie rozproszonych i zdecentralizowanych organizacji nie może polegać jedynie na prostym łączeniu składowych, ale winno obejmować konsolidację organizacji poprzez obraz całości oraz zachowania ludzi w ich współzależności wzajemnej. W kształtujących się strukturach organizacji wirtualnych istotniejsze stają się związki z otoczeniem niż wewnętrzne różnorodne rozstrzygnięcia (techniczne, technologiczne, organizacyjne itp.), czy reprezentowane samodzielne możliwości.
Środowisko przedsiębiorstwa przyszłości posiada naturę informacyjną i organizacyjną. Mamy do czynienia z agregacją informacyjną zasobów i systemów oraz z integracją organizacyjną, procesową rozproszonych i zdecentralizowanych przedsiębiorstw. Można mówić o informacji organizującej, która jest "siłą sprawczą" kształtowania dynamicznie zmieniających się organizacji wirtualnych.
Informacja organizująca i świat organizacji wirtualnych przez nią opisywane, ma naturę holistyczną: nie można redukować całości do części - część "czuje" całość i odwrotnie. Istota podejścia całościowego w sensie zarówno teoretycznym, jak i metodycznym, polega na tym, że całość nie daje się sprowadzić do sumy części, co w rozumieniu informacji organizującej polega na wyłanianiu się coraz to nowych jakościowo całości.
Wiele sposobów rozumienia pojęcia organizacji wirtualnych łączy wspólnie to, że wirtualność charakteryzować najlepiej jako cechy własności. Możemy więc m.in. mówić, że organizacja wirtualna to:
struktura z wirtualna organizacją działań,
struktura o cechach racjonalizujących sprawność współpracujących organizacji,
struktura informacyjna i organizacyjna, łącząca wiele podmiotów dla skuteczniejszego osiągnięcia wspólnych celów,
organizacja z odwzorowywaniem struktur procesów, współdzielonych przez wszystkich,
organizacja zapewniająca odpowiedniość zabezpieczenia logistyki informacyjnej i organizacyjnej z realizacją materialną rzeczywistych procesów,
z nową organizacją zarządzania danymi w infosferze komunikowania bezpośredniego ludzi i samodzielnych podmiotów, wchodzących - w organizacjach wirtualnych - w relacje współzależności wzajemnej.
Modelowanie środowiska informacyjnego organizacji wirtualnej przedsiębiorstw przyszłości, bazujące na konsolidacji czynników integracji informacyjnej i organizacyjnej, uwzględnia trzy punkty widzenia: pierwszy komputerowy, co do standaryzacji metod i technik tworzenia zasobów w postaci elektronicznej, drugi komunikacyjny, obejmujący standaryzację i ogólne uregulowania gromadzenia, wymiany zasobów i strategii zarządzania danymi, trzeci interaktywnego komunikowania wraz z ustaleniem zasad współzależności wzajemnej kooperujących podmiotów i współpracujących ludzi.
Logika przekształceń strukturalnych instytucji i przedsiębiorstw w społeczeństwie informacyjnym
Struktura przedsiębiorstwa przyszłości jest organizacją zdecentralizowaną kształtowaną przez środowisko informacyjne tworzenia, gromadzenia i wymiany danych oraz koordynacji obiegu informacji. Drogi obiegu informacji realizowane są w środowisku informacyjnym integrowanym procesowo, co pozwala odwzorowywać w systemach informatycznych kooperacyjnych logikę cech funkcjonalnych przedsiębiorstwa, z jawnym wydzielaniem uczestników procesowej organizacji działań oraz ich różnorodnych zadań.
Obserwowane aktualnie zagadnienia przekształceń strukturalnych instytucji i przedsiębiorstw w społeczeństwie informacyjnym w struktury wirtualnych organizacji przedsiębiorstw przyszłości są przedmiotem badań, rozwoju technologicznego i poszukiwania dla praktyki użytkowych modelowych rozwiązań. Okazuje się, że problematyka badań-rozwoju-praktyki przekształceń strukturalnych nie jest sztuczna, ani daleka od praktyki rozwoju informatyzacji w skomputeryzowanych przedsiębiorstwach. Obejmuje podstawy tworzenia środowiska informacyjnego przedsiębiorstw przyszłości:
odpowiada na pytanie, co należy do czynników usprawniania działań i organizacji pracy w przedsiębiorstwach przyszłości?
wyjaśnia, co składa się na środowisko informacyjne organizacji wirtualnej,
uczy, jak użytkowanie środowiska informacyjnego kooperacyjnego kształtuje dynamicznie zmieniające się organizacje z cechami współzależności wzajemnej,
podaje, jak budować środowisko informacyjne w globalizowanych strukturach infosfery komunikowania bezpośredniego.
Podstawą przekształceń strukturalnych są czynniki integracji środowiska informacyjnego. Gromadzenie i wymiana zasobów, i koordynacja obiegu informacji kształtują środowisko multimedialne systemów informacyjnych i systemów interaktywnego komunikowania medialnego. Mamy do czynienia z komputerowo integrowaną organizacją działań, z której wynikają trzy punkty widzenia na integrację środowiska informacyjnego systemów wirtualnych. Po pierwsze - z agregacją zasobów i koordynacją obiegu informacji, wiąże się integracja fizyczna i integracja aplikacyjna rozproszonych sieciowo systemów informacyjnych. W agregowanym środowisku informacyjnym mamy do czynienia z konsolidacją rozproszonych organizacji. Jedność powiązań międzyorganizacyjnych określają głównie przesłanki ekonomiczne konsolidacji. Wynikają stąd - po drugie - czynniki integracji biznesowej systemów informacyjnych, ustalane na podstawie tworzenia ogólnych uregulowań powiązań międzyorganizacyjnych. Coraz wyraźniej widać jednak, że budując jedność przedsiębiorstw przyszłości, czynnikami najbardziej jednoczącymi są nie tylko przesłanki biznesowe, ale najbardziej jednoczącymi są zachowania ludzi, głównie ich otwartość i wiarygodność. Powyższe przesłanki określają - po trzecie - potrzebę rozszerzania czynników integracji środowiska informacyjnego organizacji wirtualnej o jawnie ustalane ogólne uregulowania wzajemnej współzależności. Mówimy o integracji współzależności wzajemnej systemów informacyjnych.
Pierwsza sytuacja wynika z rozwiązań strukturalnych w skomputeryzowanych systemach socjotechnicznych (badania, prace badawczo-rozwojowe, projektowanie itd.); dominuje integracja fizyczna zasobów i systemów we wspomaganiu i tworzeniu zasobów wspomagania. Druga sytuacja pojawia się od pewnego czasu w przekształceniach strukturalnych systemów socjotechnicznych, a także częściowo gospodarczych (np. łączenie projektowania i zarządzania w wytwarzaniu); dominuje integracja aplikacji rozproszonych systemów informacyjnych, prowadząc do jawnego modelowania działań i dostępu do agregowanych zasobów, co wzbogaca wspomaganie różnych form kooperacji. Trzecią sytuację odnosimy do kształtujących się przedsiębiorstw przyszłości, a głównie powiązań międzyorganizacyjnych oraz współdziałania rozproszonych instytucji i przedsiębiorstw; dominuje integracja biznesowa w modelowaniu organizacji działań i koordynacji współdziałania. Uwzględnia się czynniki integracji współzależności wzajemnej.
Elementy inżynierii systemów wirtualnych
Istotą przekształceń strukturalnych instytucji i przedsiębiorstw w organizacje przyszłości jest to, że obecne organizacje przestają pełnić rolę organizacji podstawowych w społeczeństwie. Organizacją podstawową staje się społeczeństwo. Ekonomia współdziałania wykracza poza ramy istniejących, tradycyjnych organizacji. Ekonomia współdziałania, jako odmiana ekonomii rynkowej, kształtuje organizacje przyszłości. Są to organizacje zdecentralizowane i rozproszone.
Obserwowane procesy przekształceń strukturalnych organizacji społeczeństwa polegają na tym, że funkcjonujące w społeczeństwie informacyjnym wzajemnie powiązane przedsiębiorstwa, są kształtowane elastycznie. Elastyczne i rozproszone organizacje wirtualne kształtowane są w infosferze komunikowania bezpośredniego.
W środowisku informacyjnym organizacji wirtualnej wykorzystywane są:
systemy transakcyjne, tradycyjne systemy informacyjne,
komponenty kooperacyjnych systemów informacyjnych,
systemy komunikacyjno-wykonawcze wymiany i obiegu informacji.
Korzystamy z istniejących systemów informatycznych, a więc środowisk jednorodnych, autonomicznych i izolowanych, a także federacji środowisk, tj. różnorodnych środowisk zachowujących swoją autonomię, ale uczestniczących w realizacji określonych funkcji współpracujących podmiotów.
W przypadku korzystania ze środowisk jednorodnych podmioty tworzące organizację wirtualną współpracują ze sobą dzięki właściwie zorganizowanemu środowisku informacyjnemu. Różnorodne autonomiczne środowiska informacyjne, jeśli istotna jest ich autonomia i selektywne współdziałanie, mogą tworzyć federację środowisk. W przypadku federacji środowisk pojawiają się dwie sytuacje. Poszczególne środowiska mogą nie potrzebować wiedzy odnośnie istnienia innych środowisk i ich możliwości. Wtedy podmioty organizacji wirtualnej współpracują ze sobą bez wyodrębnionej warstwy nadrzędnej. Typowy jednak przypadek współdziałania podmiotów organizacji wirtualnej w środowisku informacyjnym wymaga tworzenia środowiska koordynującego, globalizującego. W federacji środowisk pojawia się nadrzędne środowisko koordynujące, w którym występują dwie klasy podmiotów (uczestników) organizacji wirtualnej. Są to podmioty globalne, mające dostęp do środowiska koordynującego (globalizującego) działania środowisk lokalnych, podmioty lokalne, działające w lokalnych środowiskach informacyjnych.
Naszkicowane struktury środowiska organizacji wirtualnej pokazują, że w zależności od pełnionych funkcji, środowiska systemów wirtualnych, można dzielić na środowiska przedmiotowe - zorientowane na wspomaganie funkcji związanych ze współpracą podmiotów lokalnych, środowiska koordynujące - zorientowane na koordynację i synchronizację (kooperacji) poszczególnych środowisk lokalnych. Środowisko informacyjne tworzy wielowarstwową architekturę, komunikacyjnie konsolidowanych rozproszonych aplikacji, odwzorowujących rzeczywiste procesy (np. biznesowe międzyorganizacyjne, współzależności wzajemnej itd.) uczestników organizacji wirtualnej.
Procesy organizacji wirtualnej obrazują wykonanie konkretnych czynności wewnątrz organizacji. Ograniczone są możliwości stosowania podejścia transakcyjnego. Chodzi o wykonywanie sekwencji transakcji wzajemnie zależnych, czy czynności trwających w czasie. Zwykle nie jest możliwe wykonywanie transakcji kompensujących ponieważ niemożliwe jest wycofanie działań. Ma to miejsce w przypadku np. procesu związanego z wykonaniem produktu. Ma to miejsce w przypadku potrzeby prowadzenia dodatkowych pertraktacji. Działania więc kompensacyjne najczęściej pociągają za sobą wymierne koszty. Trzeba również uwzględniać złożoność procedur m.in. proponowania alternatywnych ścieżek transakcji, ponieważ mogą one być częściowo wykonywane przez wielu uczestników, najczęściej rozproszonych kooperantów.
Pełne rozwiązanie polega na wykorzystywaniu modeli dokumentów dynamicznych i mechanizmów zarządzania danymi (por. [10]) do realizacji struktur procesów i tworzenia wzorców nowych procesów. W środowisku procesowej integracji współzależności wzajemnej jest korzystanie z dynamicznych dokumentów jako mechanizmów zarządzania wykonywanymi procesami oraz katalogowania dostępnych wzorców procesów.
Podsumowanie
Nowe technologie globalizowanego środowiska informacyjnego stają się technologiami społeczeństwa informacyjnego. Czynniki globalizacji środowiska informacyjnego traktować możemy jako elementy inżynierii systemów wirtualnych, systematyzujące metodykę budowy sprawnego środowiska, kształtowanych dynamicznie, struktur instytucji i przedsiębiorstw przyszłości.
Współdziałanie rozproszonych podmiotów w systemach wirtualnych zwiększa autonomię uczestników organizacji, zapewnia im dużą niezależność (własnych systemów informacyjnych), pozwala na stosowanie własnych strategii zarządzania - sterowania transakcjami i procesami.