SOCJOLOGIA

29.10.13, 5.11.13 i 12.11.13

Karol Marks, Max Weber, Emile Durkheim

1. Założenia:

   1. społeczeństwo jest modernistyczne

   2. prawo jako konstrukt społeczny

2. Typy społeczeństw:

   1. religijne [członkowie podzielają te same wartości]

   2. sekularne [pierwsze pokolenie wybierające tożsamość religijną; wartości niezależne]

   3. postsekularne [więcej pokoleń wybierających wartości]

3. Pytanie o uzasadnienie:

   1. kapitalistycznych relacji społecznych [Marks]

   2. kapitalistycznego porządku politycznego [Weber]

   3. jak jest możliwe utrzymanie więzi społecznych w nowoczesnym społeczeństwie, gdzie nie wiąże religia i są tendencje do fragmentacji [Durkheim]

Karol Marks (1818 – 1883)

1. Życiorys:

   1. pochodził z żydowskiej rodziny

   2. ukończył studia prawnicze

   3. współzałożyciel I Międzynarodówki (1864)

   4. Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotnicze

   5. najważniejsze dzieło: „Kapitał”

2. Wpływy:

   1. Hegel: metoda dialektyczna rozwoju historycznego, przekonanie o identyczności „bytu” i „myślenia”

      1. alienacja (konflikt z innymi ludźmi)

      2. uprzedmiotowienie człowieka, prawa, moralności, społeczeństwa

      3. rozwiązanie sprzeczności przez budowanie samoświadomości

   2. determinizm: wszystkie zdarzenia w ramach przyjętego paradygmatu są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym

   3. ewolucjonizm: rozwój społeczeństwa rozwijającego się w poszczególnych etapach

   4. teoria ekonomiczna Davida Ricarda o wartości pracy

      1. praktyczne działanie człowieka jako kategoria epistemologiczna

      2. centralny element marksizmu; przeszedł w teorię wyzysku

      3. teoria katastrof: zapowiedź upadku kapitalizmu wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów

3. Marksizm jako teoria ewolucjonistyczna (ewolucja historyczna):

   1. społeczeństwo rozwija się według sekwencji stadiów rozwoju ekonomicznego (azjatycki, starożytny, feudalny, nowożytny) stopniowo lub przez rewolucję dzięki sprzecznościom ekonomicznym

   2. konflikty klasowe są „motorem historii”

4. Systemy społeczno-gospodarcze:

   1. wspólnota pierwotna

   2. niewolnictwo

   3. feudalizm

   4. kapitalizm

   5. socjalizm [ewolucja; miękka forma]

   6. komunizm [najwyższa forma; bezklasowość; rewolucja]

5. Dialektyka – schemat dialektyczny:

   • teza 1 + antyteza 1 = synteza 1

   • teza 2 (synteza 1) + antyteza 2 = synteza 2

   • teza 3 (synteza 2) + antyteza 3 = synteza 3

   • teza 4 (synteza 3) + antyteza 4 = synteza 4

6. Dialektyka Marksa

   1. teza: materialne warunki produkcji

   2. antyteza: nowe materialne warunki produkcji

   3. synteza: nadbudowa; najwyższe warunki produkcji

   4. baza + nadbudowa = formacja gospodarczo-społeczna

   5. społeczna nadbudowa: utrzymanie historycznie otrzymanych stosunków produkcji (prawo, religia, państwo, kultura itp.)

   6. stosunki produkcji: reguły, relacje dotyczące ludzi (statyczne), stosunki społeczne (relacje człowiek – człowiek), stosunki własności (relacje człowiek – rzecz)

   7. siły wytwórcze: technologia stosowania przez społeczeństwo w wytwarzaniu dóbr materialnych czynników produkcji (dynamiczne)

   8. istnieje logiczna zasada sprzeczności - przyczyną ruchu jest sprzeczność – sprzeczność tkwiąca gdzieś w przyrodzie

   9. wszystkie byty są zbiorem sprzeczności i istnieją dzięki nim

   10. dialektyka Marksa dotyczy warunków produkcji [determinizm]

7. Kapitalizm

   1. społeczeństwo reprodukuje samo siebie

   2. instytucjonalizuje nierówność społeczną, ale może być obalony dzięki rewolucyjnym zmianom w społeczeństwie, których dokona większość społeczna (tj. proletariat); proletariat ma ustanowić równość na bazie własności wspólnej

8. Społeczeństwo

   1. opisane w terminach materializmu; kluczowe czynniki jego rozwoju to czynniki fizyczne, ekonomiczne i środowiskowe

   2. relacje w społeczeństwie determinują relacje ekonomiczne, w jakie wchodzą ludzie dla zapewnienia sobie środków do życia (uczestnictwo w procesie produkcji)

   3. „byt określa świadomość” – rola jednostek jest zerowa; myśl jednostki jest wtórnym wytworem materialnych warunków życia człowieka

   4. fałszywa świadomość: myślenie, że własne idee są prawdą, a okazują się być jedynie wytworem ideologii, przegrywając z doświadczeniem materialnym klas podporządkowanych

9. Prawo

   1. produkt ideologiczny i nośnik ideologii, której celem jest spojenie społeczeństwa pod władzą przywódczą klasy dominującej

   2. prawo oraz instytucje społeczne są częścią nadbudowy, bez której nie mogą istnieć; charakter zdeterminowany warunkami materialnymi

   3. nie myśli poprzez swoje odrębne kategorie, ale odzwierciedla relacje ekonomiczne

   4. nie jest autonomiczne, nie wpływa na społeczeństwo, a jedynie stabilizuje i reprodukuje stosunki ekonomiczne

   5. prawo karne jest przykładem przymuszającej siły fizycznej i ideologicznej

10. Funkcje państwa i prawa:

    1. utrzymywanie nierówności przez szeroką ideologizację życia przy pomocy religii, kultury, związków zawodowych, edukacji, polityki itd.

    2. reprodukcja kapitalistycznych stosunków produkcji oparta na represji i przemocy

11. Rola religii:

    1. „Religia to opium dla mas.”

    2. utrzymywanie złudzeń pozwalających na uśmierzenie bólu i cierpienia

12. Rola Marksa:

    1. nurt krytyczny kwestionujący prawo, jego historyczną rolę, funkcje polityczne i społeczne, strukturę dominacji i legitymizacji stosunków siły

    2. kontynuacja przez szkołę neomarksistowską [ J. Habermas, P. Bourdieu]

    3. inspiracja dla CLS

Max Weber (1864 – 1920)

1. Życiorys:

   1. studiował prawo w Heidelbergu, Getyndze i Berlinie

   2. wykładał prawo handlowe i historię prawa w Berlinie oraz ekonomię we Freiburgu

   3. czteroletnie załamanie nerwowe nie pozwoliło mu tworzyć

   4. 1904 – 1905: „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”

   5. „Ekonomia i społeczeństwo” (wydane pośmiertnie)

   6. szeroki zakres zainteresowań: historia, socjologia, ekonomia, filozofia, metodologia nauk, społecznych, historyczne studia porównawcze nad cywilizacjami oraz komentarze do bieżących wydarzeń

   7. brak kontynuatorów

   8. socjologia dzieli się na przed- i poweberowską

2. Główne postulaty:

   1. zerwał z przesłankami myślenia historiozoficznego (prawidłowości strukturalne), przyjmując perspektywę ahistoryczną

   2. zerwał z założeniami ewolucjonizmu

   3. modernizację przedrewolucyjnego społeczeństwa rozumiał jako powszechnodziejowy rozwój racjonalizacji

   4. umocowanie metodologii nauk społecznych w odróżnieniu od nauk przyrodniczych

   5. opis precyzyjnym językiem + badania historyczno porównawcze

   6. przed Weberem: racjonalność naukowa - model racjonalności matematycznej, opartej na fizyce Newtonowskiej stanowił paradygmat poznania; wszystko było rozwiązywane metodą naukową: „obserwacja, eksperyment i rachunek” (pytania religijne czy filozoficzne)

   7. Weber: badał racjonalność w religii zamiast w nauce, traktując ją jako problem społeczny, a nie naukowy

3. Metodologia nauk społecznych

   1. socjologia humanistyczna (rozumiejąca): nauki społeczne nie muszą kontynuować wzorów nauk przyrodniczych, gdyż są w lepszej sytuacji niż nauki przyrodnicze, ponieważ świat człowieka jest łatwiej dostępny

   2. metodologia oparta na rozumieniu:

      1. w naukach humanistycznych przeżywanie stanów psychicznych innych ludzi (odwrotnie niż w naukach przyrodniczych, gdzie panuje model poznania zewnętrznego przez ujmowanie zjawisk od zewnątrz; tutaj poznanie następuje od wewnątrz)

      2. rozumienie bezpośrednie: znaczenie ludzkich czynności można ustalić na podstawie pewnych oczywistości logicznych czy psychologicznych; rozumienie gestów, mimiki

      3. rozumienie wyjaśniające – zmierza do poznania motywów, jakimi się kierowała dana osoba podejmująca działanie

   3. zasada Wertfreiheit: nauka powinna unikać sądów wartościujących (ścisły i obiektywny charakter metodologii nauk społecznych)

   4. specyficzna metodologia i filozofia nauki (np. koncepcja typów idealnych: uczony narzuca na płynną rzeczywistość hipotetyczne formy)

   5. zasada indywidualizmu metodologicznego: procesy społeczne mogą być wyjaśniane w oparciu o prawa rządzące postępowaniem jednostek

4. Socjologia formalna – schemat:

   • działanie społecznie

   • typy Idealne

   • działanie społeczne

5. Socjologia rozumiejąca – schemat:

   • działanie społecznie

   • racjonalizacja

   • działanie społeczne

   • działanie społeczne: zachowania jednostek, których geneza i przebieg zorientowane są na przyszłe, teraźniejsze lub spodziewane zachowania innych jednostek; koordynacja dokonuje się przez typy idealne lub racjonalizację

6. Główne pytanie Webera

   1. Jak dokonał się rozwój ekonomiczny w społeczeństwach Zachodu?

   2. Racjonalizacja, która ma charakter uniwersalny, oparty na formie dystansu, pozwalający na obserwacje struktury, formułowanie metod i ich zastosowanie. W efekcie tendencja do większego organizowania życia społecznego, odróżniania od siebie różnych typów działań, ich koordynowania, celem dostosowania środków do dążeń, uczynienia skutków przewidywalnymi.

7. Racjonalizm kultury zachodniej

   1. nowoczesne przyrodoznawstwo

   2. systematyczne uprawianie nauk (uniwersytety)

   3. zinstytucjonalizowane uprawianie sztuki i wprowadzanie jej na rynek (teatr, muzea, rynek księgarski)

   4. naukowo usystematyzowana nauka prawa

   5. nowoczesna administracja państwowa z racjonalną organizacją urzędniczą

   6. przewidywalne stosunki oparte na prawie prywatnym

   7. sposób uprawiania działalności gospodarczej nastawionej na zysk

   8. rozdzielenie gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa

   9. pracę organizuje się pod kątem efektywności

   10. wykorzystywanie wyników wiedzy naukowej dla poprawy zdolności produkcyjnej i organizacji przedsiębiorstwa

   11. kapitalistyczna etyka gospodarcza

8. Cele socjologii prawa:

   1. klasyfikować systemy prawne i wyjaśniać dlaczego mają taki kształt a nie inny

   2. badać relacje pomiędzy systemami prawnymi a innymi elementami życia społecznego

   3. Weber skupił się na relacji gospodarka-prawo

9. Gospodarka-prawo-religia

   1. odrzucenie tezy Marksa, że czynniki ekonomiczne są podstawowym elementem rozwoju prawa, ponieważ jest to zbyt uproszczona wizja.

   2. jest wiele czynników, które jednocześnie wpływają na prawo

   3. teza Webera: czynniki religijne były przyczyną rozwoju kapitalizmu

10. Socjologia religii

    1. religia jest jedną z największych sił społecznych i miała podstawowy wpływ na społeczny rozwój świata Zachodu

    2. działanie z takimi czynnikami, jak: racjonalizacja rozwoju nauki, wpływ matematyki, racjonalizacja systemowa, biurokratyzacja administracji i przedsięwzięć ekonomicznych

    3. religie światowe rozwijają się od wiary w duchy do wiary w bóstwa, gdzie magicy, kapłani i prorocy pełnią rolę „systematyzacji i racjonalizacji etyki religijnej”

    4. protestantyzm to ostatni epizod racjonalizacji religii [„Etyka protestancka i duch kapitalizmu”]

       1. etyka protestancka jest źródłem ekonomicznej przewagi krajów protestanckich nad katolickimi

       2. teza o wyższości protestanckich świąt Wielkiej Nocy nad katolickim Bożym Narodzeniem

       3. wpływ na rozwój gospodarki napędza homo religious, dla którego ważne są dwie kategorie: praca i akumulacja kapitału

       4. głównym celem życia człowieka jest praca, która wspomaga rozwój kapitalizmu

       5. zgodność etyki ascetycznego protestantyzmu z „duchem kapitalizmu" (jej uzasadnienie można odnaleźć w kalwińskiej koncepcji predestynacji)

       6. materialne powodzenie miało stanowić dowód Bożej łaski

       7. te i inne cechy ascetycznego protestantyzmu prowadziły ostatecznie do sakralizacji życia zawodowego i ekspansji kapitalizmu

       8. celowość, uniformizacja życia przyspieszyły kapitalistyczną standaryzację produkcji; duch purytańskiej ascezy zjednał się z duchem kapitalizmu przeobrażając homo religious w homo oeconomicus

    5. podobna zasada zachodzi w przypadku systemów prawnych (od irracjonalnych do racjonalnych)

11. Racjonalność jako nakaz moralny

    1. ekonomicznie uświęcony sposób życia zaowocował wzrostem racjonalności

    2. imperatyw ekonomicznej optymalizacji, w połączeniu z dyscypliną i metodycznością nadał racjonalności rangę nieomal nakazu moralnego,

    3. surowa dyscyplina podporządkowała życie jedynie praktycznym celom

    4. rozwój sekularyzmu

    5. racjonalność religijna: nowoczesne struktury świadomości

    6. racjonalność społeczna: ucieleśnienie struktur racjonalności w instytucjach społecznych

12. Idealne typy rozwoju społecznego (typy władzy):

    1. charyzmatyczny: władza oparta na osobowym autorytecie, jednostkach charyzmatycznych o niezwykłych właściwościach (czarownicy, prorocy, wodzowie, władcy)

    2. tradycyjny: w oparciu o tradycję, czyli to, do czego zdążyliśmy się przyzwyczaić bądź to, co trwało „zawsze" (rzeczywiście, rzekomo czy pozornie)

    3. racjonalny: oparty na przekonaniu o legalności zasad i normatywnych reguł sprawowania władzy

13. Typy racjonalności systemów prawa:

    1. materialna: obserwowana w systemach prawnych społeczeństw opartych na teokratyzmie lub patriarchacie; ukierunkowana na wartości, przekonania autorytetów i uzgadnianie treści przepisów z owymi wymogami

    2. formalna: obserwowana w systemach prawnych społeczeństw zachodu; koncentracja na cechach stanu faktycznego, które przyporządkować można w sposób jednoznaczny zapisanym w kodeksach regułom występowania trwałych pojęć o ustalonej treści i ogólnych oraz abstrakcyjnych zasad

14. Typy systemów prawa:

    • prawo racjonalne/irracjonalne

    • prawo materialne/formalne

    1. prawo materialne/nieracjonalnie (prawo szariatu stosowane przez muzułmańskich sędziów)

    2. prawo materialne/racjonalne (bazujące na imperatywach etycznych czy religijnych)

    3. prawo formalne/nieracjonalne (tworzone przez sędziego lub ustawodawcę, formalizowane przez magię)

    4. prawo formalne/racjonalne (skodyfikowane, podporządkowane sylogistycznemu stosowaniu)

15. Rządy prawa: formalny i racjonalny system prawa, nazywany przez Webera „legalnym”, został zdefiniowany jako rządy prawa (prawomocność), gdzie zasady prawa są wprowadzone przez ustawodawstwo i prawomocne użycie siły co skutkuje posłuchem dla prawa.

16. Racjonalny system prawa: posługuje się pojęciem normy, „traktowanej wyłącznie jako konwencje, które mogą podlegać hipotetycznym rozważaniom i pozytywnemu stanowieniu”.

17. Racjonalizacja prawa

    1. dwuznaczna:

       1. umożliwia instytucjonalizację zorientowaną na cel działania gospodarczego i administracyjnego

       2. oderwanie się od podsystemu racjonalnego ze względu na cel od jego podstaw praktyczno-moralnych

    2. konsekwencje:

       1. w etyce protestanckiej nie może dojść do instytucjonalizacji praktyczno-moralnych struktur świadomości

       2. w nowoczesnym prawie możliwe jest oderwanie od ewaluatywnej sfery wartości

    3. założenie o wyodrębnieniu samodzielnych kulturowych sfer wartości

    4. poziomy racjonalności:

       1. państwo

       2. ekonomia

       3. kultura i sztuka

       4. indywidualny

18. Działanie i rozumienie

    1. podmiot wiąże subiektywny sens z działaniem

    2. rozumienie odnosimy tylko do działań racjonalnych, jednak człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie, dlatego potrzebujemy takich kategorii, jak empatia + pamięć historyczna (rozumienie tradycji)

19. Racjonalność

    1. wiąże się z: wzrostem wiedzy, wzrostem stosunków odpersonalizowanych, zaawansowaniem kontroli społecznej i materialnej życia

    2. pozytywy: wyzwoliła nas od tradycyjnych, restrykcyjnych, nielogicznych zachowań społecznych; „odczarowanie”

       1. kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarów odczarowywania świata, czyli niszczenia świata opartego na magii (wytłumaczenie zjawiska odbiera mu mistycyzm)

       2. wyrazem tych przekonań są analizy Webera dotyczące biurokracji

    3. negatywy: dehumanizacja stosunków społecznych; żelazna klatka biurokracji

20. Prawo a magia

    1. podobieństwa pomiędzy prawem a religią wg współczesnych antropologów, zaprzeczających tezie Webera:

       1. środki kształtowania porządku społecznego

       2. funkcje epistemologiczne

       3. środki integracji społecznej i budowania wspólnej tożsamości

       4. systemy symboli używane dla „czynienia za pomocą słów” (L.J. Austin, B. Malinowski)

       5. tworzenie prawa to „akt rzucenia zaklęcia”

       6. łączenie czynności w spektakularne, rytualne formy

    2. w sytuacji, w której formuła magiczna czy regulacja prawna jest irracjonalna, oba systemy wciąż mogą kreować porządek

Emile Durkheim (1858 – 1917)

1. Najważniejsze prace:

   1. „O podziale pracy społecznej” (1893)

   2. „Zasady metody socjologicznej” (1895)

   3. „Samobójstwo” (1897)

   4. „Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii” (1912)

2. Tematy badawcze:

   1. socjologia jako nauka empiryczna

   2. uznanie jednostki i powstanie nowego porządku społecznego

   3. fakt społeczny

   4. źródła i charakter społecznego autorytetu moralnego

   5. zagadnienia dewiacji i przestępczości

   6. znacznie religii w życiu społecznym

   7. znaczenie pracy i życia gospodarczego oraz prawa

3. Wpływy:

   1. prekursor socjologii prawa

   2. ojciec socjologii uniwersyteckiej

   3. „socjologia systemów” (wyjaśnienie całości życia społecznego)

   4. wpływ ewolucjonizmu

      1. relacje jednostki ze społeczeństwem

      2. fakt społeczny

      3. źródła i charakter społecznego autorytetu moralnego

      4. znaczenie dewiacji i przestępczości

      5. znaczenie religii w życiu społecznym

      6. znaczenie pracy i życia gospodarczego oraz prawa

   5. August Comte: badając życie społeczne należy zachować obiektywizm, podobnie jak badając przyrodę

4. Kontynuacje

   1. od Anthony’ego Giddensa

   2. neodurkheimiści:

      1. Kai Ericson

      2. J. Alexander

5. Metodologia

   1. metodologicznie był funkcjonalistą, zadając pytania jaką rolę, funkcję pełnią fakty społeczne czy prawne z punktu widzenia społeczności jako całości.

   2. wyjaśnienie faktów społecznych przez inne fakty społeczne (a nie np. psychologiczne)

6. Pytania

   1. W jaki sposób społeczeństwa utrzymują integralność i koherencję w czasach modernizmu?

   2. Jak to możliwe, że społeczeństwo nowożytne, w którym brak jest więzi wytworzonych przez religię lub spontaniczną moralność utrzymuje więzi społeczne?

7. Socjologia według Durkheima

   1. nauka o faktach społecznych, która powinna zajmować się analizą faktów społecznych (np. religia, gospodarka) na życie jednostek

   2. fakt społeczny to „wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; albo inaczej: taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mając jednak własną egzystencję, niezależnych od jego jednostkowych manifestacji”

      1. np. religia, prawo, samobójstwo, moda, małżeństwo, język (zasady składni, gramatyka, które tkwią w społeczeństwie, a nie w jego członkach)

      2. cechy faktów: zewnętrzność, przymus zewnętrzny (społeczny)

8. Religia jako fakt społeczny

   1. ma społeczne korzenie i jej główna rola polega na integracji ludzi przez wprowadzanie pewnej formy solidarności

   2. jest systemem wierzeń i praktyk, które jednoczą ludzi wokół zakazów i nakazów

   3. większa kontrola społeczna wśród katolików niż wśród protestantów skutkuje mniejszą liczbą samobójstw

9. Jednostka-społeczeństwo

   1. indywidualnie ludzie są z natury egoistyczni, jednakże normy, wierzenia i wartości (zbiorowa świadomość) tworzy moralną podstawę społeczeństwa, skutkującą integracją społeczną

      1. zbiorowa świadomość: ogół wierzeń i uczuć wspólnych dla członków danego społeczeństwa, która istnieje poza psychiką jednostki i jest niematerialna; jej przejawy to kodeksy prawne, dogmaty religijne itp.

   2. dzięki kolektywnej świadomości, ludzie stają się świadomi siebie nawzajem; stają się istotami społecznymi, a nie zwierzętami

   3. życie indywidualne powstało z życia zbiorowego

10. Społeczeństwo-jednostka

    1. społeczeństwo to nie suma jednostek, sama jednostka musi być charakteryzowana nie jako indywiduum, ale część organizmu kolektywnego

    2. ludzie na ogół podporządkowują się powszechnym wzorom społecznym

    3. fakty społeczne ograniczają ludzkie działania: kara za przestępstwo, wykluczenie społeczne, nieporozumienie itp.

    4. dewiacja: brak podporządkowania pod wzorce społeczne; model zachowania

11. Prawo

    1. jest odbiciem moralności danego społeczeństwa, która zmienia się wraz z organizacją społeczną

    2. jego funkcja to wytwarzanie solidarności społecznej

    3. nadaje nam uprawnienia i podporządkowuje nas obowiązkom jako wywodzącym się z aktu naszej woli

    4. odtwarza i wyraża formy (typy) solidarności społecznej, różnym bowiem rodzajom prawa odpowiadają odmienne rodzaje solidarności

    5. jego podstawą są obyczaje; nie ma prawa, którego by one nie uzupełniały

    6. „widoczny symbol solidarności, organizacji życia w społeczeństwie na podstawie jego stabilniejszych i precyzyjniejszych aspektów”

    7. wyraz solidarności

    8. fakt prawny jest jedynie aspektem regulującym zjawiska społeczne

    9. jest stałym czynnikiem organizacji życia społecznego, która zmienia się wraz ze zmianą prawa

    10. przekonania, które w systemie społecznym zyskują status przekonań podstawowych, zostają przekształcone w zasady i normy prawne

    11. przestępstwo i zbrodnia są zjawiskami powszechnymi, występują bowiem „we wszystkich społeczeństwach wszelkich typów" i dlatego należy je traktować jako normalne fakty społeczne

12. Formy solidarności społecznej:

    1. mechaniczna: (społeczeństwo tradycyjne)

       1. związana jest z systemem sankcji represyjnych i oparta o prawo karne, oparta jest na konsensie i wspólnocie przekonań

       2. występuje w społeczeństwach homogenicznych, gdzie istnieje słaby podział pracy

       3. większość ludzi wykonuje te same zadania, łączą ich doświadczenia i poglądy, które są czynnikiem represyjnym; wspólnota karze tego, kto podważa tradycyjne wzory

       4. postępująca industrializacja doprowadziła do wzrostu podziału pracy, co pociągnęło załamanie solidarności mechanicznej

       5. prawo służy podtrzymaniu konformizmu jednostek wobec wspólnoty [prawo represyjne]

       6. przestępstwo to naruszenie powszechnie akceptowanych norm (symbol całej wspólnoty) i spotyka się z emocjonalną reakcją (w przypadku przestępstw religijnych lub przeciw państwu (quasi sakralny charakter))

    2. organiczna: (społeczeństwo postprzemysłowe)

       1. siłą spajającą jest ekonomiczna współzależność oraz rozpoznanie znaczenia tego, co robią inni

       2. występuje w społeczeństwach heterogonicznych, zróżnicowanych, gdzie społeczność zorganizowana jest wokół grup zawodowych

       3. wspólnota poglądów ustępuje stosunkom wymiany gospodarczej i współzależności

       4. oparta jest na systemie restytucyjnym, gdzie głównym celem jest reperowanie złamanych relacji (obecnie stosowana do młodocianych przestępców; Komisje Prawdy I Pojednania)

       5. ciała profesjonalne, które generują normy, nie tylko skierowane na ochronę własnego interesu, ale ważne dla funkcjonowania całego społeczeństwa

       6. zaufanie do instytucji i profesji, które opierają się na poleganiu wzajemnie na sobie: lekarz, nauczyciel, mechanik etc. [etyka obywatelska]

       7. grupy zawodowe wytworzyły etykę obywatelską, opartą na zaufaniu i wzajemnie realizowanych usługach

       8. rozwój innych gałęzi prawa niż prawo cywilne

       9. jedynym sposobem na „naprawienie” relacji, której nie da się naprawić jest publiczne wyznanie winy

       10. prawo określa „charakter i stosunki między podzielanymi funkcjami” [prawo restytucyjne]

       11. naruszenie norm „pociąga za sobą wyłącznie środki reparacyjne, które nie mają charakteru pokuty”

       12. przewaga prawa cywilnego, handlowego, administracyjnego, konstytucyjnego

       13. cel prawa: podtrzymanie współdziałania między obywatelami

13. Systematyzacja życia prawnego – poziomy:

    1. praktyki prawne (zjawiska elementarne)

    2. instytucja (spójny zbiór praktyk)

    3. system prawny (całość)

14. Klasyfikacja systemów prawnych

    1. systemy społeczeństw niezróżnicowanych opartych na klanach totemicznych

    2. systemy społeczeństw niezróżnicowanych opartych częściowo na klanach totemicznych

    3. systemy społeczeństw plemiennych

    4. systemy społeczeństw narodowych

15. Teoria kary i przestępstwa

    1. kara nie ma charakteru utylitarnego (odstraszenie innych, poprawa sprawcy), a sens symboliczno-emocjonalny i moralny; przywrócenie spójności społecznej

    2. społeczeństwo karze przestępców ponieważ chce się upewnić, że normy, które zostały naruszone są nadal ważne

    3. kara jest aktem rytualnym

    4. naruszenie normy jest dewiacją; dewiacja umożliwia zdefiniowanie czym jest norma i gdzie ma granice; kontrola społeczna, która eliminuje zachowania niepożądane, nie może zastąpić dewiacji – bez zaprzeczenia sens centralnych wartości jest nierozpoznawalny; innowacyjny potencjał dewiacji [Sokrates]

16. Durkheim prekursorem kryminologii

    1. bez przestępczości niemożliwa byłaby ewolucja prawa, dzięki zaś koncepcji anomii dostarczył kryminologom sposobu wyjaśnienia etiologii przestępczości

    2. usytuował przyczyny przestępczości w samym społeczeństwie, a nie (jak jego poprzednicy) w czynnikach zewnętrznych (klimatycznych, gospodarczych, demograficznych czy ekologicznych)

17. Anomia – sytuacja rozchwiania normatywnego:

    1. wynikająca z braku unormowania: efektem jest wolność, ale jednocześnie brak koordynacji działań, brak drogowskazów społecznych

    2. wynikająca z nadmiaru unormowania: powoduje paraliż działania

    3. na poziomie indywidualnym: kończy się samobójstwem

       1. homo duplex: człowiek jest wewnętrznie podzielony na istotę społeczną i aspołeczną

    4. na poziomie społecznym: kończy się przewrotami społecznymi

18. Teoria naznaczania społecznego

    1. dewiacja jest integralną cechą wszystkich zdrowych społeczeństw

    2. nie każda dewiacja jest szkodliwa społecznie, niektóre są oznaką dokonującego się postępu

    3. sytuacja anomii zwiększa prawdopodobieństwo zachowań dewiacyjnych

    4. dewiacja wyznacza granicę między zachowaniami aprobowanymi społecznie a tymi, które spotykają się z dezaprobatą

    5. prawo dzięki odpowiedniej kodyfikacji może wzmacniać przekonania moralne ludzi i tym samym osłabiać skłonności do działań dewiacyjnych

19. Samobójstwo

    1. o samobójstwie decydują wzory społeczne

    2. czynniki:

       1. integracja społeczna

       2. regulacja społeczna

    3. typy samobójstw:

       1. egoistyczne (niska integracja społeczna, zerwanie więzi)

       2. anomiczne ( brak regulacji - utrata punktów odniesienia)

       3. altruistyczne (przesadna integracja społeczna)

       4. fatalistyczne (efekt nadmiernej regulacji społecznej)

20. Kontynuacje – J. Alexander:

    1. społeczeństwo obywatelskie jest strukturą symboliczną oddzielającą obywateli od wykluczonych

    2. sfera publiczna musi być zbudowana na wykluczeniach

    3. sacrum nie może istnieć bez profanum (norma nie znaczy nic bez dewiacji)

    4. prawo to nie wyłącznie normy, które są racjonalne i formalne, ale ściśle normy związane z manipulacją symboliczną i odwołaniem do konstrukcji mitycznych, które stoją za rozwiązaniami formalnymi

    5. proces puryfikacji: symboliczne stygmatyzowanie sprawców, oddzielając „czyste” od „nieczystego”

    6. świętość reprodukuje się w aktach rytualnych, towarzyszy „emocjonalne wzburzenie”, a emocje kierowane na „święty symbol”

    7. bezczeszczenie musi spotkać się ze „świętym gniewem”