NAUKA O POLITYCE 23.11.2009r
Wykład VII

SYSTEMY PARTYJNE
System partyjny – układ partii wzajemnie od siebie zależnych na danym szczeblu władzy publicznej. Układ współzależnych od siebie partii na danym szczeblu władzy publicznej. System może funkcjonować na szczeblu władzy gminnej, powiatowej, publicznej, europejskiej, ogólnokrajowej

Mamy do czynienia z różnymi rodzajami partii politycznych wchodzących w skład systemu partyjnego
->partie parlamentarne – partie legalne
*rządzące
*opozycyjne
->partie pozaparlamentarne – partie w pewnym stopniu, w małym stopniu nielegalne

Podział partii politycznych
->legalne
->nielegalne

Może być, że nielegalna partia staje się partią parlamentarną. Mówimy tylko o systemie partyjnym wchodzącym w skład parlamentu. Większość reprezentacji partyjnej mieści się w parlamencie.

To są rozważania wstępne

Typologia systemów partyjnych
Podział systemów partyjnych
W literaturze znajdziemy wiele różnych podziałów, ale zazwyczaj nie ma wyróżnionych systemów partyjnych ze względu na system polityczny/ reżim polityczny. Systemy partyjne dzielą się na jednopartyjne, dwupartyjne, wielopartyjne – podział książkowy. Tylko w systemach demokratycznych partie dążą do zdobycia lub utrzymania władzy publicznej. Tylko w systemach demokratycznych można mówić o systemach partyjnych sensu stricte, potem zaczynają się z definiowaniem partii i systemów partyjnych

Podział systemów partyjnych ze względu na to w jakim systemie są:
->świata demokratycznego – są generalnie sprzężone z ordynacją wyborczą. Ordynacja wyborcza wytwarza dany system partyjny w strukturach demokratycznych, bo mamy do czynienia z racjonalnością obywatelską i wtedy wybory posługują się racjonalnością obywatelską – podejmują decyzje by były najbardziej efektywne zgodnie z regułami gry, które są wyznaczane przez ordynacje wyborcze
Ordynacje wyborcze:
*większościowe – jednomandatowe, okręgi wyborcze. Takie, w których partia zwycięska zdobywa mandat, partia opozycyjna nie zdobywa nic. System jednomandatowy wytwarza system dwupartyjny. Konsekwencją jednopartyjnego jest zaistnienie w parlamencie systemu dwupartyjnego. Konsekwencją istnienia systemu dwupartyjnego przy ordynacji większościowej jest to, że podstawowe podmioty partyjne utrzymują się niesłychanie długo na scenie parlamentarnej – one się uzupełniają się często partiami kartelowymi. Partie przechwytują wszystkie artykulacje nowych grup społecznych, dzięki czemu wchłaniają te grupy, które mogłyby się stać partiami politycznymi. System dwupartyjny jest niesłychanie trwały.
*proporcjonalne – wymusza tworzenie sytemu wielopartyjnego. System proporcjonalny wielomandatowych okręgów wyborczych może w zależności od metody przeliczania na mandaty może być mniej lub bardziej proporcjonalny – może preferować partie, które uzyskały więcej głosów, lub rozdzielać mandaty w zależności od procentów głosów jakie uzyskały. Są albo z progiem wyborczym(od ilu procent dane ugrupowanie uzyskuje mandat w parlamencie, może być różny 3,5,7,8, w zależności od tego jak je ustawimy, takie będziemy mieć wyniki wyborów pod względem statystycznym), albo bez progu. W Polsce obowiązuje próg 5%. System wielopartyjny zaczyna być różny w zależności od tego czy wprowadzamy progi czy nie oraz czy system przeliczania głosów na mandaty jest skrajnie proporcjonalny czy preferujący mocniejsze ugrupowania. System proporcjonalny ma umożliwić reprezentowanie zróżnicowanej woli politycznej, ma spowodować, że wybory będą reprezentowani w wielu różnych odcieniach politycznych swoich interesów. Drugie zadanie, które stoi przez ordynacją wyborczą to umożliwić sprawne rządzenie – jest możliwe kiedy stworzymy stabilną większość parlamentarną. Przy ordynacji skrajnie proporcjonalnej bez progu zwykle powstaje system wielopartyjny sfragmentaryzowany – wtedy, kiedy w praelemencie pojawia się więcej niż 10partii politycznych a koalicja rządząca jest możliwe do utworzenia tylko przez porozumienie wielu partii politycznych(minimum 5), trudno jest mu zawrzeć koalicję samorządową
Potencjał szantażu każdej z wchodzących w koalicję partii jest bardzo twardy, jeśli partia zaszantażuje to zyska ustępstwa. Przeciwieństwem systemu wielopartyjnego sfragmentaryzowanego jest system umiarkowany – taki, w którym do parlamentu dostaje się zazwyczaj kilka partii politycznych i wystarczy porozumienie 2 partii by stworzyć koalicję rządzącą. System wielopartyjny umiera kowany jest konsekwencją orientacji wyborczej z progiem. Przy systemach wielopartyjnych odróżniamy systemy:
~stabilne – posiadają w ogromnej swojej większości ponad 80% wyborców posiada swoją reprezentację w parlamencie. Bardzo duży poziom stabilności
~niestabilne – jeśli ponad 30% wyborców nie ma swojej reprezentacji w parlamencie. Nie pozwala na przeprowadzenie zmian politycznych, gdyż opór jest duży
Demokracja nieskonsolidowana – nie ma wspólnych płaszczyzn między grupami politycznymi. Mamy do czynienia z dwoma wrogimi, walczącymi ze sobą obozami. W skrajnej formie przeradza się w wojnę domową
Demokracja skonsolidowana - oparta na wspólnych wartościach, celach
*mieszane – ordynacje wyborcze również mieszane. Są to ordynacje hybrydalne, przypadki hybrydalne. Casusy – możemy omawiać tylko poszczególne relacje ordynacji wyborczych
1. Niemcy. Ordynacja wyborcza do Bundestagu – każdy wyborca ma dwa głosy – jeden w wyborach większościowych, drugi w wyborach proporcjonalnych – jeden i ten sam człowiek może głosować na dwie poszczególne, inne partie. W tych wyborach uzyskuje się mandaty wtedy, gdy zdobywa się więcej niż 5% głosów, lub zdobywa się mandaty w 3 okręgach jednomandatowych. Połowa mandatów obsadzana jest na zasadzie większościowej, połowa w systemie wielopartyjnym. W praktyce ogromną przewagę uzyskują dwie najsilniejsze partie polityczne uzyskując ponad 30% zbliżają się do uzyskania większości bezwzględnej. Pojawiają się też nieliczne partie, które mogą zaistnieć głownie dzięki temu, że dostają jeden z głosów w wyborach proporcjonalnych.
Z jednej strony są:
^ CDU(istnieje w pozostałych landach niemieckich, oprócz Bawarii)/CSU(istnieje tylko w Bawarii, Hadecja bawarska)
Z drugiej strony jest:
^SPD
FPD – dwu i pół system partyjny 2 ½ . FDP pełni rolę, która polega na przesądzaniu, która z tych dwóch partii będzie rządziła. Stabilizuje system wyborczy i powoduje, że te dwie partie wyborcze muszą być nastawione przyjaźnie. Stabilizuje rząd i umożliwia reprezentację podzieloną
od jakiegoś czasu prób 5% osiągają Grűne
powstała silna partia, która ma charakter klasycznie komunistyczny – PDS, jest wykluczona z koalicji partyjnych
2. We Francji system wyborczy do zgromadzenia narodowego jest inny, wymyślił do De’goal, po to by ustabilizować system partyjny i żeby zachować duży poziom pluralizmu partyjnego – nie likwidować partii, nie zmuszać ich do łączenia się. W pierwszej turze wyborów wygrywa ten, który uzyskuje większość głosów – jego zwycięstwo jest bezapelacyjne, wiadomo, że on zwycięży, bo ma realną większość głosów. Do 2 tury przechodzą Ci , którzy uzyskali najmniej 12,5 % głosów, a więc maksymalnie jest ich 7(zwykle mniej). Partie wiedzą, że w drugiej 2 wygrywa się względną ilością głosów. Partie między 1 a drugą 2 wyborów tworzą bloki wyborcze, koalicje wyborcze. A jak tworzą koalicje wyborcze, to one już mają charakter rządzący. De’goal zmusił partię polityczne by tworzyła bloki rządzące zanim zakończy się 2 partia wyborów. System partyjny umiarkowany zamienia się w system kolacji wyborczej i opozycyjnej jeszcze przed zakończeniem wyborów. Wyborcy mają dużą jasność kto z kim chce zawrzeć porozumienie, z drugiej strony wiedzą, że mogą głosować na kandydata z innej partii, bo i tak będą głosować na swoją, jeśli ta druga jest w koalicji. Ten system umożliwia z jednej strony tworzenie wielopartyjnego systemu partyjnego, a z drugiej tworzenie dwublokowego układu rządzącego opozycyjnie
3. Szwajcaria jest złożona z kantonów. Wybory do zgromadzenia narodowego są proporcjonalne, z tym że największemu z kantonów przypada najwięcej mandatów, a najmniejszemu najmniej, wyborca głosuje na daną partię a potem na kandydata z danej partii, ale może głosować też na daną partię, ale głos dać na kandydata z innej partii – wtedy większe szanse wyborcze przy rozdziale mandatów posiada ten kto dostał więcej głosów niezależnie od tego ile głosów zostało danych danej partii. W parlamencie nie ma opozycji. 7 osobowy rząd jest obsadzany proporcjonalnie do liczby uzyskanych mandatów. 4 partie obsadzają od 50lat ten 7 osobowy rząd we Francji. Mamy do czynienia z demokracją konsensualną, czyli taką która dąży do większego poziomu zgody – skrajny przypadek, konfederacyjny, który wymaga dużej współpracy i porozumienia między kantonami

->autorytarnego – systemy partyjne w strukturach autorytarnych są dosyć proste. Mamy do czynienia z 3 rodzajami partii:
1. Partia władzy pierwszego typu – taka, która jest partią podporządkowaną rządzącym, jest zasobem kadrowym rządzących. Ma bezgranicznie popierać zamierzenia rządzących. Partia ta gromadzi ludzi niezależnie od poglądów politycznych. Gromadzi wszystkich tych, którzy popierają przywódcę i nie są ważne poglądy
2. Partia władzy drugiego typu – taka, która w kluczowych momentach popiera rządzących, ale jednocześnie udaje partię opozycyjną. Organizuje niezadowolenie grup opozycyjnych, wyraźnie mówi i głośno co się ludziom nie podoba również w aparacie rządzącym, mówi co należy zmienić, ale udziału w aparacie władzy państwowej nie ma, Ci ludzie nie zasiadają wśród urzędników. W rzeczywistości oni przechwytują niezadowolenie wyborców i przekształcają je w poparcie dla rządzącej elity
3. Partie quasi opozycyjne – takie, które rzeczywiście krytykują rządzących. Takie, które organizują niezadowolenie społeczne przeciwko rządzącej elity. Nawet nie zamierzają przejąć władzy, nawet o tym nie marzą po pewnym czasie, nie dążą do jej zdobycia

->totalitarnego – mamy do czynienia najczęściej z dwoma podstawowymi rodzajami systemów partyjnych
1. Systemy monopartyjne – istnieje tylko jedna partia, nie ma żadnej innej. Nie ma mowy o ty by istniała jakakolwiek struktura niezależna od monopartii
2. System partii hegemonicznej – taki, w którym partia jedna decyduje o wszystkich sprawach wszystkich pozostałych partii. Partia hegemoniczna to taka, która całkowicie podporządkuje sobie wszystkie pozostałe partie i stronnictwa, np. PZPR w Polsce. Stronnictwa sojusznicze pełniły funkcję transmisji

Wyjątek: system dwublokowy – z jednej strony była PZPR, a z drugiej Solidarność. Ten układ polegał na całkowitym rozdzieleniu dwóch sfer życia politycznego. Dwa odrębne systemu polityczne nie porozumiewające się ze sobą. Zwykle taki układ doprowadza do zniszczenia jednego z tych systemów politycznych, poprzez krwawą represję, masową emigrację