Wstęp do Prawoznawstwa

Rozdział I:

Pojęcie i funkcja Prawa

Idea ładu społecznego i funkcje prawa

Idea Ładu społecznego – Idea twierdząca o samoistnym dążeniu człowieka do wykształceniu więzi społecznych i samoistnym i naturalnym tworzeniu się systemów społecznych.

Różne sposoby pojmowania Prawa

• Kierunek pozytywistyczny – Zwolennicy tego nurtu twierdzą, że tylko prawo stanowione (spisane) jest prawem. Założeniami tego kierunku obecnie są:

1. Państwo głównym twórcą prawa

2. P Rawo nie powinno składać się jedynie z nakazów(A ma zrobić B), ale także z zasad(A powinien osiągnąć B), reguł sensu (,jeżeli A zrobił B to powstaje C) i standardów etycznych

3. System nie zawszenie jest wewnętrznie niesprzeczny i kompletny.

• Kierunek naturalny – Zwolennicy tego kierunku wierzą, że prawo nie jest wyłącznym i najwyższym prawem, bo prawo naturalne jest od niego ważniejsze. Założeniami tego kierunku obecnie są:

1. Prawo naturalne wywodzi się od boga nie pochodzi, więc z prawa pisanego, ale zakorzenione jest w naszych sumieniach, ideałach itp.

2. Prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować.

3. W przypadku sprzeczności między tymi prawami (pozytywnym i naturalnym)Prawo naturalne ma pierwszeństwo.

• Kierunek realistyczny – Zwolennicy tego kierunku zakładają, że prawem jest tylko to, co właściwie jest stosowane.

• Czwarty kierunek – Zyskujący obecnie coraz więcej zwolenników, z założenia twierdzi, że prawo powstaje na poziomie jego tworzenia przez różną jego interpretacje na różnych poziomach władzy.

Prawo w znaczeniu prawniczym

Prawo w znaczeniu prawniczym - jest to zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stanowić może państwo.

Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywność prawa

Prawo jako zjawisko społeczne objawia się:

• Prawo nie odnosi się do wewnętrznych przekonań ideałów jednostki, ograniczając się tylko do jej działalności i zachowania w społeczeństwie.

• Prawo wyraża wartości i potrzeby o zasięgu społecznym i ma je chronić (za pomocą organów państwa np. policji swądów itp.)

• Prawo powstaje jako produkt pionu decyzyjnego.

• Realne istnienie prawa jest ograniczone przez chęć społeczeństwa do jego przestrzegania.

Normatywny charakter prawa –Prawem są normy (reguły, zasady, przykazania), tzn., że istnieje pewien wzorzec zachowania (ideał), do którego obywatele powinni dążyć.

Posłuch wobec prawa może wynikać z:

• Szacunku do prawa (Postawa Legalistyczna).

• Chęci uzyskania korzyści, albo uniknięcia kar(Postawa Oportunistyczna)

• Z chęci naśladowania zachowań innych osób (postawa konformistyczna)

Funkcje prawa

Prawo pełni funkcje:

1)

• Stabilizacyjną – utrwalenie ustalonego porządku

• Dynamiczną – zmiany w istniejącym stanie prawnym.

• Ochronną – ochrona pewnych ideałów wartości

• Organizacyjną – tworzenie instytucjonalnych warunków życie.

• Represyjną i wychowawczą – ochrona prawa przez stosowanie sankcji i przez zaszczepianie przeświadczenia o słuszności danych rozwiązań.

2)

• Kontrolną – kontrola zachowań społeczeństwa i ochrona przestrzegalnoci norm

• Dystrybutywną – rozdzielenie swoistych obowiązków powinności społeczeństwu.

• Regulacji konfliktów – rozstrzyganie sporów między ludźmi.

Wieloznaczność terminu „prawo”

Prawo możemy podzielić na:

• Prawo materialne – Ogół norm regulujących treść stosunków prawnych(obowiązki i uprawnienie oraz sankcje za ich nie przestrzeganie).

• Prawo formalne – tryb postępowania przed organami władzy publicznej(dochodzenie praw, egzekwowanie stosowanie sankcji ujętych w prawie naturalnym).

• Prawo przedmiotowe – Ogół norm składających się na system prawa obowiązującego zarówno dawniej, dziś jak i tego, które właśnie powstaje.(np. „prawo rzymskie okresu pryncypatu” , „prawie energetycznym”, „polskim prawie karnym”).

• Prawo podmiotowe – zespół uprawnień przysługujących podmiotom prawnym w ich wzajemnych relacjach(np. „nabyłem prawo do emerytury”, „prawa obywatelskie” itp.)

Rozdział II:

Prawo jako przedmiot badań naukowych

Podstawowe problemy nauk prawnych

Podział nauk prawnych:

• Dogmatyczne – Zajmujące się interpretacja przepisów i ich systematyki.

• Filozoficzne - Zajmują się formułowaniem twierdzeń o prawie(celach, funkcjach, pochodzeniu, sposobach interpretacji, zasadach interpretacji i stosowania itp.)

• Historyczne – Zajmują się historią prawa i ustrojów społecznych.

• Empiryczne – Zajmują się badaniem realnego funkcjonowania prawa.

Podejście wielopłaszczyznowe - mające za zadanie zajęcie jednym z aspektów istnienia prawa (Językowym, społecznym, psychologicznym, aksjologicznym)

Lista zagadnień, którymi zajmują się zwolennicy podejścia wielopłaszczyznowego:

1. Wprowadzenie aparatu pojęciowego prawoznawstwa, opis i systematyzacja reguł uznawanych za prawo obowiązujące.

2. Zagadnienia filozoficzne i metodologiczne prawoznawstwa

3. Zagadnienia wykładni oraz stosowania obowiązujących przepisów.

4. Zagadnienia funkcjonowania państwa oraz prawa w społeczeństwie

5. Oceny prawa formułowane z punktu widzenia kryteriów zewnętrznych(np. ekonomicznych, religijnych itp.)

6. Wnioski pod adresem przyszłego prawodawstwa i przyszłego orzecznictwa sądów

7. Zagadnienia władzy publicznej, państwa i jego formy organizacyjnej.

Metody badawcze w prawoznawstwie

Metodami badania prawa są:

• Analizowanie Tekstów prawnych

• Badania socjologiczne i psychologiczne

• Filozoficzne

• Badania porównawcze i historyczne

Naukowość prawoznawstwa

Modele naukowości Prawoznawstwa

• Pozytywistyczny – Celem poznania tego modelu jest obiektywny opis rzeczywistości(fakty i prawidłowości niezależne od człowieka)[opis dokonywany za pomocą zdań logicznych].

• Humanistyczny – Celem poznania jest rozumienie faktów, a nie tylko ich opisanie.[Nie tylko zadnia logiczne, ale także ocenne bądź normatywne].

Rozdział III:

Prawo a inne regulatory zachowań

Prawo i wartości

Wartości:

• TRAŁE – PODEJŚCIE KOGNIWISTYCZNE – Wartości są stałe i niezmienne(pochodzą od boga)

• ZMIENNE – PODEJŚCIE AKOGNIFISTYCZNE – wartości są tym, co ludzie w danej chwili uważają za cenne.

Wielość systemów normatywnych

Wartości nie tylko mają wpływ na kształtowanie prawa, ale mają też znaczący wpływ na ludzi ich wzorów zachowań.

Inne zbiory norm:

• Moralne

• Obyczajowe

• Statutowe i zwyczajowe organizacji niepaństwowych

• Wewnątrzkościelne

• Itp.

Normy moralne i normy obyczajowe

• NORMY MORALNE – odnoszą się do tych zachowań człowieka, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra.

• NORMY OBYCZAJOWE – odnoszą się do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań typu: „jest – nie jest przyjęte”

• NORMY RELIGIJNE – normy uzasadnione w kategoriach dobra i zła(„dobrego uczynku” lub grzechu)

CECHY NORM MORALNYCH

• Przedmiot regulacji – odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań, ale także do pobudek pobudek i intencji, przeżyć emocjonalnych emocjonalnych i intelektualnych.

• Sposób regulacji – A) maksymalistyczny- dążenie do doskonałości. B) minimalistyczny – spełnianie podstawowych obowiązków.

• Geneza – istnieją z nakazu sumienia lub rozumu

• Ogłaszanie i formalizowanie – nie są spisane i ogłaszane w postaci zbiorów, przekazywane są wzajemnie za pomocą przykładu, opowiadań

• Sposób obrony wzorów norm – potępienie i infamia ze strony grupy społecznej.

Relacje między prawem a moralnością i normami obyczaju

Moralność/Prawo związki treściowe

1. Relacja treściowa(czym się zajmują) między prawem a moralnością

2. wg niektórych nie ma norm prawnych, których nie regulowałyby norm moralne.

Związki funkcjonalne

Wynikają z wzajemnego oddziaływania na siebie obu norm i ujawniają się najczęściej podczas tworzenia prawa, stosowania oraz przestrzegania.

Kultura prawa

Kultura prawa:

• Znaczenie węższe – wiedza jednostki o obowiązującym prawie stosunek do prawa, ocena i postulaty do jego zmian

• Znaczenie szersze – stan prawa, doktryny prawne i nauka o prawie, instytucje polityczne + znaczenie węższe.

Rozdział IV

Prawo jako zjawisko polityczne

Prawo w procesie sprawowania władzy

Związek prawa z procesami sprawowania władzy wyraża się w:

• Prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej.

• Prawo jest ramą, w jakim porusza się władza publiczna

• Prawo określa obowiązki i uprawnienia osób niesprawujących funkcji władczych w stosunkach wzajemnych wzajemnych, a także z władzą publiczną

• Prawo wyraża określone treści aksjologiczne.

Określenie państwa

Państwo – jest organizacją(wielką, społeczną grupą, sformalizowaną, wyposażoną w organy władzy i oparta na sformalizowanym członkostwie, obejmuje całą ludność mieszkającą na danym terytorium)

Pojęcie narodu – naród to wspólnota wszystkich obywateli państwa

Kulturowe pojęcie narodu – Naró9d to wielka wspólnota społeczna zjednoczona przez wspólną kulturę(wspólny język, wielopokoleniowa tradycja, wspólne symbole, bohaterowie +/- wspólna religia).

Państwo jako organizacja polityczna – Władza państwa jest szczególnym przypadkiem władzy politycznej. Rządzi rozdzielaniem uprawnień i determinuje zachowania podmiotów należących do danej wspólnoty. Podstawowym elementem spajania więzi społecznych jest podporządkowanie jednemu ośrodkowi władzy.

Państwo jako organizacja hierarchiczna – opiera się na działaniu rozbudowanego zhierarchizowanego aparatu państwowego.(Ograniczone przez instytucje samorządowe).

Państwo jako organizacja przymusowa – charakteryzuje się przymusowym członkostwem oraz istnieniem norm obowiązków(możliwość użycia siły)

• Skupiony - tylko władza może go stosować

• Sformalizowany – określona procedura

Władza państwowa jest legalna:

• Istnieje wsparcie społeczeństwa dla działania władzy publicznej

Terytorialny charakter państwa – Polega na związaniu państwa z ziemią

Państwo jako organizacja suwerenna – czyli zwierzchność i niezależność.

• Suwerenność wewnętrzna – tylko władza państwowa ma możliwość stanowienia i zmieniania prawa oraz jest władzą najwyższą, na terenie państwa.

• Suwerenność zewnętrzna – w stosunkach zewnętrznych władza państwowa nie podlega władzy innych państw.(w praktyce skrępowana przez układy i organizacje międzynarodowe)

Związki Prawa i państwa

Teoria pozytywistyczna(kontynentalna) – prawo jest genetycznie o funkcjonalnie związane z państwem. Uważa się, że jedynym twórcą prawa powszechnie obowiązującego jest państwo.

Teoria pozytywistyczna(anglosaska) – Za twórcę i wykonawcę prawa uznaje się rząd, co obowiązuje zarówno władze ustawodawczą jak i władzę sądownicza i wykonawczą.

Koncepcje prawnonaturalne – nie negują związku między prawem i państwem. Zakładają jednak, że znaczenie podstawowe dla bytu prawa pozytywnego pozytywnego ma to czy jest ono tworzone w celu osiągnięcia dobra wspólnego i czy pozostaje w zgodzie z prawem naturalnym(temu prawu, które nie pozostaje w zgodzie, odmawia się statusu prawa).

Koncepcje socjologiczne i psychologiczne – mniej zajmują się związkiem prawa i państwa lecz prawa i konkretnych organów władzy publicznej

Związki prawa i państwa:

• Państwo jest głównym czynnikiem procesu prawotwórstwa.

• Tworząc i stosując prawo państwo realizuje swoje funkcje polityczne.

• Prawo określa kompetencje, strukturę i tryb działania organów państwa.

• Prawo określa status obywateli, ich uprawnienia i obowiązki, zwłaszcza w stosunkach z organami władzy publicznej.

Instrumentalizacja prawa

Instrumentalizacja prawa – Posługiwanie się prawem jako narzędziem sprawowania władzy publicznej.

Niszczący charakter instrumentalizacji prawa na prawo wynika z:

• Upadku społecznego prestiżu prawa

• Konieczności korzystania z coraz bardziej szczegółowych Kazuistycznych regulacji i stosowania ostrzejszych sankcji

• Wypierania norm prawnych przez inne normy społeczne.

Rozdział V

Język prawa

Rodzaje wypowiedzi

Mówiąc o prawie jako zjawisku językowym mamy na względzie zespół wypowiedzi wyznaczających powinne zachowania, ujętych na ogół w formę pisemną i posiadających szczególną strukturę wewnętrzną a także związanych z innymi rodzajami wypowiedzi.

Rodzaje wypowiedzi:

1. Wypowiedzi opisowe - czyli zdania w sensie logicznym stwierdzające jakieś fakty

2. Wypowiedzi ocenne – niezależnie od pewnych elementów opisu pełnią funkcję ekspresyjną.

• Ocena zasadnicza samoistna – jest oceną subiektywną, tj. wypływającą z wewnętrznych przekonań wypowiadającego.

• Wypowiedzi o charakterze instrumentalnym – wyrażają aprobatę bądź dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy, jako środka prowadzącego do osiągnięcia celów

1. Wypowiedzi normatywne – wskazują pewien wzór powinnego zachowania(nakaz, zakaz, dozwolenie)

2. Wypowiedzi dokonawcze – wyrażają one sens aktów konwencjonalnych (czyli takie które zgodnie z obowiązującymi normami zmieniają rzeczywistość np. nadanie imienia , powołanie na stanowisko, zawarcie umowy)

Język prawny i prawniczy

Język prawny – charakteryzuje się odmiennym od naturalnego słownictwem, osobliwościami gramatycznymi, oraz nieco innymi zasadami stylistyki.

Język prawniczy – Jest to język w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych.

Definicje legalne – przepisy które ustalają znaczenia używanych terminów.

Rozdział: VI

Normy i przepisy prawne

Pojęcie normy postępowania

Normy postępowania – Wypowiedź, która formułuje skierowany do danej osoby/grupy osób żądanie albo upoważnienie do określonego zachowania

Wypowiedź normatywna – wysłowiony nakaz, zakaz lub dozwolenie staje się normą gdy towarzyszy jej specyficzny kontekst społeczny.

Generalność i abstrakcyjność norm prawnych

NORMA PRAWNA– to najmniejszy, stanowiący sensowną całość element prawa i przyjmuje się, że ma dwie cechy, Norma jest to reguła:

• Generalności – jest ona skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego. Wskazanie adresatów odbywa się poprzez powołanie się na ich cechy rodzajowe lub poprzez określenie terytorium na, którym norma będzie obowiązywać.

• Abstrakcyjność – oznacza, że wzór zachowań określany jest przez wskazanie rodzajowych a nie konkretnych zachowań Określenie normy nie powinno być szczegółowe lecz ogólne. Przeciwieństwem abstrakcyjności jest kazuistyczność czyli szczegółowe zaznaczenie zakresu normy.

Elementy norm prawnych

Elementy norm prawnych:

• Hipoteza – nazywa się część normy w której określa się adresata normy oraz warunki w których adresatowi temu jest nakazane/dozwolone/zakazane coś czynić.

1. dotyczy elementów podmiotowych – gdy hipoteza wskazuje adresata normy oraz jej cechy(np. wiek, stan zdrowia, itp.), może też szczegółowo wskazywać cel działania, albo sposób działania

2. dotyczy elementów przedmiotowych– gdy odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznych.

Może też określać miejsce i czas działania normy.

• Dyspozycja – nazywa się część normy która określa treść zachowania nakazanego, dozwolonego lub zakazanego, albo treść decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów.

• Trzeci sporny – sankcja. Uważa się bowiem, że sankcja nie jest częścią normy lecz dodatkiem do niej.

Dyspozycja normy prawnej

Dyspozycja normy prawnej – wyznacza treść powinnego zachowania

Zachowania regulowane przez prawo:

1. Czyny i czynności konwencjonalne

   • Czyny – faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo reguluje prawo(np. zabrnie mienia, zabójstwo, budowa domu, itp.)

   • Czyny konwencjonalne – czyli takie zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tej czynności i ich faktycznych skutków(np. podniesienie ręki podczas glosowania).(czynności konwencjonalne prawnie istotne: np. uchwalenie ustawy przez sejm, nadanie tytułu profesora przez Prezydenta). Wyróżniamy min.:

     1. Czynności prawne to zachowania osób prawnych i fizycznych mające charakter prawnieistotny. Są to czynności wymagające oświadczenia woli i dążące do wywołania określonych skutków prawnych.

     2. Działania Prawne są to czynności konwencjonalne regulowane przepisami prawa publicznego

2. Kwalifikacja zachowań

Norma prawna może rożnie kwalifikować zachowania określone w dyspozycji. Podstawowy podział zachowań regulowanych przez Prawo:

• Nakaz może przybrać dwie formy:

  1. Nakaz obejmujący tylko jeden typ zachowań, do którego bez narażenia na konsekwencje prawne nie można się uchylić. Np. nakaz poddania się szczepieniu podczas epidemii.

  2. Nakaz obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi(inne zachowanie), który w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrany zamiast zachowania podstawowego.

Poniechanie się od spełnienia nakazanego przez dyspozycje normy prawnej nosi nazwę zaniechania i jest sankcjonowane.

• Zakaz – wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne. Zrealizowanie takiego zachowania pociąga za sobą negatywne konsekwencje. Zakazanie określonego zachowania przez prawo może się odbyć w dwojaki sposób:

1. Przez użycie funktora normotwórczego, który jednoznacznie kwalifikuje zachowanie jako niedopuszczalne.

2. Przez sformułowanie normy określającej sankcje, jaka powinna być zastosowana do sprawcy określonego zachowania.

• Dozwolenie – Według niektórych naukowców dozwolenie nie istnieją jak samodzielny rodzaj dyspozycji prawnej lecz należą do zakazów. Dozwolenia dzielimy na:

• Dozwolenia słabe – wtedy kiedy do określonego zachowania nie ma zakazów(sfera milczenia) – NIE DOTYCZY WŁADZ PUBLICZNYCH!!!

• Dopuszczalność może też wynikać z faktu uregulowania go przez prawo i uczynienia z niego nakazu. – MUSI BYĆWYKONANE.

• Dozwolenie mocne – wtedy kiedy określone zachowanie jest uregulowane lecz nie jest wprost nakazane lub zakazane,

Obowiązek i uprawnienie

1. Obowiązek – polega na tym, że niema prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach(określonych w hipotezie) nakaz lub zakaz określonego zachowania. W języku prawnym obowiązki są formułowane przy użyciu trybu oznajmującego, także przy użyciu zwrotów typu „powinien”, „ma obowiązek”.

2. Uprawnienie – polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewną możliwość zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata. W systemie prawa wyróżniamy wiele uprawnień:

   • Uprawnienie podmiotów do własnych zachowań

1. Wolności prawnie chronione – wolności polegające na możliwości podejmowania zachowań o charakterze czynów.

2. Immunitety – Jest to szczególny przypadek uprawnień podmiotów do własnych zachowań. Jego istotą jest nie podleganie kompetencji innych podmiotów(np. Organów władzy)

3. Prawa-upoważnienia – do tej kategorii zalicza się określone przez prawo uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności konwencjonalnych

4. Przywileje – uprawnienia polegające na tym, że podmiot uprawniony jest do podejmowania pewnych działań w sposób wyłączny lub traktowania szczególnie korzystnie w porównaniu z innymi podmiotami.

• Uprawnienia sensu stricto – uprawnienia do zachowań innych podmiotów(Pracodawca może żądać wykonania umówionej pracy, pracownik zaś ma obowiązek ją wykonać)

Prawo podmiotowe

Prawem podmiotowym – nazywa się zespół uprawnień służących podmiotowi prawa. Według teorii prawo podmiotowe ma charakter prawa naturalnego. Według innych koncepcji prawo podmiotowe ma charakter pozytywny Prawa podmiotowe są silnie chronione przed naruszeniami zwłaszcza ze strony władzy gdyż:

• Pozwalają adresatowi wybrać między różnymi zachowaniami.

• Polegają na zdefiniowaniu przez prawo i konsekwentnej ochronie określonego interesu społecznego

Prawa podmiotowe dzielimy na:

• Proste i złożone

  • Proste – odpowiadają pojedynczym uprawnienia

  • Złożone – są zespołem uprawnień różnego rodzaju

• Prawa podmiotowe skuteczne wobec wszystkich(erga omnes) i Prawa podmiotowe skuteczne tylko między określonymi osobami(inter portas).

• Majątkowe prawa podmiotowe i osobiste prawa podmiotowe

  • Majątkowe – np. własność i prawo dziedziczenia

  • Osobowe – np. nietykalność osobista, prawo wyborcze.

Prawo przedmiotowe –to, co nie jest prawem podmiotowym

Kompetencja

Istotą kompetencji jest upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym skorzystanie z tego uprawnienia powoduje powstanie po stronie innego podmiotu obowiązku określonego zachowania się. Na kreślenie kompetencji składają się dwie normy:

• Wskazująca podmiot i określająca sposób dokonania przez niego czynności konwencjonalnej.

• Nakładająca na inny podmiot obowiązek wykonania „zalecenia”

Pojęcie kompetencji jest odróżnione od Prawa-upoważnienia z powodu:

• To pojęcie w szczególności odnosi się do szczególnego rodzaju podmiotów(np. organów państwa).

• Upoważnienie do dokonania określonej czynności konwencjonalnej bardzo często powiązane jest z obowiązkiem działania podmiotu wyposażonego w kompetencje.

Luz decyzyjny – swoboda w interpretacji kompetencji.

• Zbyt bezwzględny obowiązek obowiązek dokonywania pewnych czynności prowadzi do biurokratyzmu.

• Zbyt wielki luz decyzyjny może prowadzić do naruszeń.

Zakres kompetencji organu obejmuje(właściwości):

• Kompetencje rzeczową – zakres spraw, co, do których organ może podjąć decyzje

• Kompetencje miejscową – obszar, co, do którego organ może podejmować decyzje.

• Kompetencje hierarchiczną - zakres spraw, co, do których organ może podjąć decyzje, ze wzgl. na swoje usytuowanie obowiązek hirarchi organów danego rodzaju.

Prerogatywy – szczególne kompetencje przyznane głowie państwa niewymagające kontrasygnaty.

Normy prawne: reguły i zasady prawne

Normy prawne dzielimy na:

• Normy reguły – wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób, że adresat może albo spełnić obowiązek albo go naruszyć.

• Normy zasady – zachowanie powinne w taki sposób, że adresat może spełnić obowiązek obowiązek mniejszy bądź większym stopniu..

Zasady Prawa:

• W znaczeniu dyrektywnym – są to normy prawne o charakterze fundamentalnym dla określonego porządku prawnego(np. prawo nie działa wstecz). Mają one charakter granic, w których powinny się mieścić inne normy.

• W znaczeniu opisowym – zasady prawa w tym znaczeniu to pewien wzorzec, model ukształtowania instytucji prawnej, który rekonstruujemy na podstawie opisu szerszego materiału prawnego.

Sankcja. Rodzaje sankcji prawnych

Sankcje występują w znaczeniu;

1. Językowym – jako treść normy zachowania

2. Realnym – jako społeczny fakt odjęcia określonych kroków w celu ukarania osób zachowujących się niezgodnie z wzorcami norm.

Najczęściej spotyka się sankcje:

1. Egzekutywą – polega bądź na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata, bądź na przymusowym unicestwieniu tego, co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.

2. Nieważności – Polega na unieważnieniu czynności konwencjonalnych. Ma zastosowanie przede wszystkim do czynności prawnych, które są wyróżnione przez prawo cywilne jako jeden z rodzajów czynności konwencjonalnych konwencjonalnych prawie. Normy, w których zawarte są sankcje nieważności nazywamy leges Perfactae(Prawo doskonałe – bo w świetle prawa uznaje je się za niebyłe). Sankcje nieważności dzielimy na:

   • Nieważność bezwzględna – następuje z mocy samego prawa bez konieczności dokonywania jakiś dodatkowych czynności. Dotyka ona czynność od samego początku tj. jest uważana za niebyłą. Ma miejsce np.:

1. Gdy czynność została wykonana przez osobę nieuprawnioną do tego.

2. Gdy czynność została wykonana bez wymaganej przez prawo zgody organu władzy państwowej.

3. Gdy czynność została wykonana bez zachowania formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności.

   • Nieważność względna – gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu np. Sądu o stwierdzenie nieważności Czynność jest ważna do czasu orzeczenia sądu i orzeczenie sądu powoduje unieważnienie czynności ze skutkiem wstecznym

   • Bezskuteczność:

     • Zawieszona – prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy lub innej czynności prawnej od zgody tej osoby.

     • Względna – może być stwierdzona przez sąd, gdy żąda tego osoba trzecia. Nie powoduje ona zerwania więzi prawnej między stronami czynności, ale jednocześnie uniemożliwia takie kształtowanie spraw między stronami, które prowadziłoby do pokrzywdzenia osób trzecich.

1. Sankcja karna(represyjna, penalna) – Jest to sankcja za dokonanie czynów zabronionych polegających na działaniu rzadziej na zaniechaniu. Sankcja represyjna polega na pozbawieniu naruszyciela cennych dla niego dóbr. Funkcjami kary mogą być:

• Odpłata – odpowiedź złem na zło => kara jest uznawana za przejaw sprawiedliwości.

• Resocjalizacja przestępcy

• Odstraszenie przestępcy do czynienia rzeczy przez prawo zakazanych

• Odstraszenie innych osób

• (czasami)Izolacja przestępcy od społeczeństwa => uniemożliwienie mu dokonywania dalszych przestępstw

• (czasami)Odizolowanie przestępcy od społeczeństwa na zawsze.

Rozdział VII

Obowiązywanie Prawa

Pojęcie obowiązywania prawa

1. Pojęcie obowiązywania prawa w ujęciu aksjologicznym – sprowadza się do zgodności norm z podstawowymi wartościami moralnymi (możliwość nie przestrzegania prawa jeśli nie zgadza się ono z określonymi wartościami lub normami moralnymi).

2. Umiarkowana koncepcja obowiązywania prawa w ujęciu aksjologicznym żądają tylko zaakceptowaniu jej warunków jako pomocnicze wobec formalnego obowiązywania prawa.

3. Realistyczne obowiązywanie prawa – Polega na występującym w masowej skali zgodności zachowań adresatów norm z tymi normami.

Związane jest z tym pojęcie odwyknięcia(desuetudo) – Pojawia się, gdy mimo naruszenia normy sankcjonowanej, organ państwa nie wymierza kary(nie liczą się pojedyncze przypadki).

1. 
   Formalne obowiązywanie prawa – polega na tym, że prawo obowiązuje, gdy:

• Zostało właściwie ustanowione

• Zostało właściwie ogłoszone

• Nie zawiera postanowień sprzecznych, a jeśli występują a jeśli istnieją to zostały usunięte dzięki zastosowaniu reguł kolizyjnych

• Nie zostały uchylone przez przepisy

• Nie zostały uznane za sprzeczne z konstytucją

Obowiązywanie prawa w przestrzeni i czasie

Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym terytorium tego kraju(wyjątek personel dyplomatyczny).

Postanowienia umów międzynarodowych ratyfikowane przez dane państwo staję się elementem prawa wewnętrznego tego państwa. Ostatnio podkreśla się jedna, że charakter ponad państwowy mają normy z zakresu Praw człowieka, które mają obowiązek przestrzegać wszystkie państwa niezależnie czy je podpisali.

Norma obowiązuje do momentu, który wyznaczył prawodawca, niewcześnie jednak niż zostanie opublikowana(14 dni po publikacji) [wyjątek retroakcja kiedy ustawodawca wiąże określone skutki prawne ze zdarzeniami lub zachowaniami ludzi przed opublikowaniem aktu normatywnego, istnieje jednak zakaz stosowania surowszego prawa wstecz].

Rozdział VII:

System Prawa

Pojęcie i rodzaje systemów

System to całość, złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów.

Systemy możemy podzielić na grupy ze względu na:

• Genezę systemu

  • Systemy naturalne – powstają bez ingerencji człowieka, siłami natury

  • Systemy sztuczne – czyli te, które są dziełem człowieka

• Cechy elementów składających się na dany system

  • Systemy realne – składają się one z realnie istniejących obiektów

  • Systemy pojęciowe(nominalne) – elementami tego zbioru są twory kulturowe

Analiza pojęciowa w naukach społecznych – naukowa metoda badawcza, pozwalająca ustalić wpływ określonych okoliczności na decyzje bądź zachowania osób, a następnie skutki tych czynności dla stanu okoliczności początkowych.

Elementy sytemu prawa i związki między nimi

Związki łączące normy prawne jako elementy systemu prawa mogą mieć charakter związków:

1. Treściowych, polegających na:

   1. Istnieniu powiązań logicznych między normami.

   2. Istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu

   3. jednolitości pojęć języka prawnego(każdy termin ma stałe znaczenie)

   4. wprowadzaniu licznych przepisów odsyłających

2. Hierarchii norm – polegają na zróżnicowaniu w mocy norm ze względu na to, który organ je wydał (konstytucja, ustawa i akty równe ustawie, akty wykonawcze, akty niższego rzędu).

3. Relacji formalnych – polegają na tym, że tworzenie norm w procesie stanowienia jest aktem(czynnością konwencjonalną), który będzie skuteczny tylko wówczas, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur.

Zróżnicowanie sytemu prawa jako efekt procesu historycznego

• Prawo rzymskie(jako pierwsze dokonało wyraźnego podziału prawa)

  • Publiczne – prawo odnoszące się do interesu państwa

  • Prywatne – prawo dotyczące korzyści poszczególnych jednostek

    • Prawo cywilne – między obywatelami

    • Prawo ludów – obcy

    • Religijne

Systemy prawa w szerokim znaczeniu(rodziny prawa) – najbardziej znaczące typy prawa. Np. System prawa kontynentalnego = prawo romańsko – germańskie, system prawa angielskiego = System common law.

System prawa kontynentalnego wykształcił się dzięki prawu rzymskiemu i pozytywizmowi prawniczemu, a jego założeniami są:

• Wyłączność prawa stanowionego(stanowionego przynajmniej jego znaczna przewaga) „kult ustawy”

• Zakaz tworzenia prawa przez sądy, które zajmują się wyłącznie stosowaniem prawa

• Minimalizowana jest rola innych postaci prawa(zwyczajowego, kanonicznego, itp.)

• Powinno być wewnętrznie spójne i niesprzeczne

• Najdoskonalszą formą ustanowionego prawa jest kodeks

System common law:

• Prawo w znaczeniu przedmiotowym to mozaika różnych typów prawa

• Prawu stanowionemu przysługuje prymat ale nie wyłączność

• Istotną rolę odgrywają sądy

• Nie jest w pełni racjonalny, spójny i pozbawiony luk

Podział prawa na gałęzie

Podstawami podziału prawa na gałęzie są:

• Charakter stosunków społecznych, które prawo reguluje

  • Prawo publiczne

    • Konstytucyjne

    • Administracyjne

    • Finansowe

    • Karne materialne i procesowe

    • Itp.

  • Prawo prywatne

    • Cywilne

      • Handlowe

      • Rodzinne

      • Itd.

    • Itp.

  • „Pośrednie”

    • prawo pracy

    • prawo bankowe

    • prawo rolne

    • itp.

• Podmiot regulacji – tj. określenie kogo prawo dotyczy np. część wojskowa kodeksu karnego, regulacje dotyczące cudzoziemców.

• Zakres terytorialny regulacji

  • Prawo o zasięgu ogólnopaństwowym

  • Prawo lokalne

Metody regulacji stosunków społecznych:

• Prawnocywilna

• Prawnoadministracyjna

• Prawnokarna

Dla charakterystyki podziału prawa na gałęzie istotne jest również to, że ze względu na rodzaj stosunków społecznych oraz przedmiot regulacji w poszczególnych gałęziach prawa przyjęte zostały pewne fundamentalne zasady prawne.

W stosunku do prawa wewnętrznego prawo międzynarodowe wyróżnia się:

• Powstaje jako produkt stosunków między suwerennymi krajami i innymi podmiotami obrotu międzynarodowego.

• Nie zna zwierzchności między podmiotami

• Nie posługuje się sankcjami w znaczeniu przyjętym przez prawo wewnątrzkrajowe.

• Prawo międzynarodowe skutkuje w stosunkach wewnętrznych państw, które to prawo uznają

Prawo wspólnotowe – nie jest ani prawem międzynarodowym ani wewnątrzkrajowym, lecz jest formą pośrednią.

Zasada niesprzeczności norm i reguły kolizyjne

Rodzaje sprzeczności norm;

1. Sprzeczności logiczne występuje, gdy:

   1. Jedna norma nakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynić druga zaś zakazuje

   2. Jedna norma nakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynić druga zaś dozwala to uczynić(problem powstaje gdy adresat nie skorzysta z dozwolenia)

   3. Jedna norma zakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynić druga zaś dozwala to uczynić

2. Przeciwieństwa logiczne – polegają na tym, że dwie lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania.

3. Niezgodności prakseologiczne – polegają na tym, że zachowanie zgodne z jedną normą(lub skutek takiego zachowania) unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą

Reguły kolizyjne:

1. Reguła kolizyjna porządku hierarchicznego – norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę niższego rzędu.

2. Reguła kolizyjna porządku czasowego – norm późniejsza uchyla normę wcześniejszą(pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu)

3. Reguła porządku treściowego – norma szczególna uchyla normę ogólną (pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu), późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczególnej.

Zupełność systemu prawa. Luki w prawie

Luką w prawie jest tylko taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony. Sprawa czy ustawodawca pozostawił dany stan rzeczy poza zakresem regulacji działając świadomie, czy nie, powinno się opierać na dwu przesłankach:

• Znajomości prawa pozytywnego

• Znajomości preferencji aksjologicznych i zamierzonych celów ustawodawcy, wyrażonych w innych aktach prawnych lub rekonstruowanych przez doktrynę.

Luki konstrukcyjne:

• Ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi(„ swoista luka w prawie”)

• Pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię(„techniczna luka w prawie”)

Luka aksjologiczna – czyli taka w której twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować ma się pewnymi zasadami aksjologicznymi. Wyróżnić tu można dwa wypadki:

• Gdy według oceniającego ustawodawca pominął uregulowanie tej kwestii.

• Gdy według oceniającego ustawodawca nie wziął danej kwestii pod uwagę.

Luki logiczne – sprzeczność norm

Rozdział IX:

Tworzenie prawa

Pojęcie źródeł Prawa

Źródła prawa

• W znaczeniu formalnym – akty normatywne(prawotwórcze), które dają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa

• W znaczeniu materialnym – ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym, a niekiedy religijnym charakterze, które wpłynęły na treść i formę norm istniejących w danym państwie.

• W znaczeniu instytucjonalnym – organy władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści i obowiązywaniu danych norm prawnych.

Źródła poznania prawa – wszystkie rzeczy, z których możemy się dowiedzieć o istniejącym niegdyś prawie.

Sposoby tworzenia prawa w ich historycznym znaczeniu

1. Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo

   1. Zwyczaj – trwałe praktykowanie określonych wzorców zachowań przez członków pewnej zbiorowości

      1. Rodzi się spontanicznie przeważnie bez udziału władzy

      2. Twórca najczęściej grupowy anonimowy

      3. Regulują przede wszystkim związki między członkami społeczności

   2. Prawo zwyczajowe – powstaje wtedy, gdy zwyczaj jest na tyle istotny, że zostaje sankcjonowany, przez organy władzy publicznej.

      1. Jest charakterystyczne dla społeczności stagnacyjnych(powolny proces zmian – ewolucyjny nie rewolucyjny)

   3. Zwyczaj prawny – ustabilizowany sposób rozumienia, stosowania prawa, korzystania z uprawnień i wykonywania obowiązków. Nie jest źródłem prawa, lecz sposobem jego realizacji.

2. Kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów

   1. znany w Rzymie okresu poklasycznego, kiedy to opinie najważniejszych jurystów okresu klasycznego na daną kwestie były obowiązujące dla sędziów.

   2. obecnie uczeni mają tylko pośredni wpływ na tworzenie prawa, głównie przy jego redagowaniu, i tworzeniu komentarzy

3. Precedensowe orzecznictwo sądowe

   1. Precedens – to po raz pierwszy rozstrzygnięcie jakiejś sprawy służące za przykład lub uzasadnienie przy rozstrzyganiu bądź załatwianiu spraw podobnych. W niektórych państwach P. są ważnym źródłem prawa.

      1. Sędzia kieruje się własnym poczuciem słuszności, wiedzą i doświadczeniem

      2. wyrok – ratio decidini

      3. jeśli w ogólnym poczuciu jest słuszna może być uznana za precedens

4. Stanowienie prawa

   1. Stanowienie prawa jest aktem, a jego sformalizowanie polega na;

      1. Oddanie aktu w ręce kompetentnego organu władzy publicznej

      2. Podporządkowaniu prawotwórczego działania tych organów

      3. Ustanowienie aktom normatywnym określonych prawnie formy

      4. Podanie aktów normatywnych do wiadomości publicznej

   2. Akty stanowienia prawa mają charakter Prospektywny, co oznacza, że są zwrócone ku przyszłości

      1. Abstrakcyjne – skierowane do nieokreślonej liczby osób

      2. Generalne – skierowane do rodzajowo wskazanych adresatów

      3. Konstytutywność – polega na tym, że na mocy kompetentnego organu wprowadzane są do systemu lub usuwane normy prawne

   3. Recepcja Prawa – uznawanie obcego prawa za własne

5. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym

   1. Prawo konsensualne – jest w istocie prawem stanowionym tylko nie jednostronnym tylko dwu- i wielostronnym (prawo międzynarodowe, Prawo wewnętrzne[np. inne niż rzymsko-katolickimi wyznaniami])

Stanowienie prawa w państwach współczesnych – zasady ogólne.
Akty normatywne

Fundamentalne zasady stanowienie:

1. Określenie w konstytucji, jakie fakty związane z funkcjonowaniem organów władzy mają charakter prawotwórczy.

2. Przyznanie kompetencji do stanowienia prawa

3. Ustalenie procedur stanowienia prawa i wyłącznej zgodności z nimi

4. Organy władzy wykonawczej mogą stanowić prawo za zgodą parlamentu

5. Jeśli dopuszcza to konstytucja, parlament może przekazać swe uprawnienia organom wykonawczym – Delegacja ustawodawcza

6. wszystkie akty są przekazywane do publicznej wiadomości

7. System kontroli konstytucyjnej aktów normatywnych niższych niż konstytucja

Inicjatywa ustawodawcza – uprawnienie do wniesienia pod obrady parlamentu projektu ustawy. Przysługuje:

• 15 posłów i komisji sejmowej

• Senatu

• Rady ministrów

• 100 tyś. Obywateli

• Prezydent

Procedura legislacyjna:

• Czytanie projektu – debata nad treścią

• Prace nad projektem – w ramach stałych lub specjalnie powołanych komisji parlamentarnych. Tworzenie poprawek

• Głosowanie na temat poprawek – najpierw komisja, później sejm

• Druga izba parlamentu – w uchwalani ustaw bierze udział tylko druga izba parlamentu. Senat może:

  1. Aprobować ustawę bez zmian

  2. Wprowadzić poprawki(wraca do sejmu, żeby odrzucić decyzję parlamentu potrzebna jest więcej niż połowa głosujących)

  3. Odrzucić (wraca do sejmu, żeby odrzucić decyzję parlamentu potrzebna jest więcej niż połowa głosujących)

• Podpis przez głowę państwa – ma prawo weta:

  1. Bezwzględne – nie podlega dyskusji

  2. Zawieszający – może zostać przełamane ponowną uchwałą, kwalifikowaną większością głosów(w Polsce 3/5 w obecności, co najmniej 50%)

• Ogłoszenie w urzędowym dzienniku promulgacyjnym. Promulgacja – podpisanie i ogłoszenie aktu normatywnego

• Kontrola pod względem ich konstytualności

AKT NORMATYWNY - to dokument władzy publicznej zawierający normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych.

Tekst autentyczny - należycie ogłoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym.

Budowa aktu normatywnego

Budowa aktu normatywnego:

• Nazwa rodzajowa aktu normatywnego

• Data uchwalenia aktu

• Tytuł określający jego zakres przedmiotowy

• Preambuła – uroczysty wstęp

• Część ogólna – obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne norm zawartych w treści przepisów szczegółowych np. definicje legalne

• Część szczególna - zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego.

• Przepisy przejściowe i końcowe (derogacyjne lub określające termin wejścia aktu w życie)

• Podpis złożony zgodnie z wymaganą procedurą

Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie polski

Akty normatywne w Polsce dzielą się:

1. Na te, które są źródłami prawa powszechnie obowiązującego,
   Prawo powszechnie obowiązujące (normy nakładające na podmioty prawa ciężary i obowiązki)

2. Na te, Które są źródłami prawa o charakterze wewnętrznym,
   Prawo o charakterze wewnętrznym (normy działające tylko wewnątrz władzy publicznej)

Zamknięty katalog prawa – dotyczy prawa powszechnie obowiązującego i oznacza, że nie jest źródłem takiego prawa, a więc nie zawiera norm powszechnie obowiązujących akt, który w katalogu tym nie został wymieniony.

AKTAMI PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO SĄ:

• Konstytucja (ustawa zasadnicza)

Charakteryzuje ją to:

• Jest tylko jeden akt normatywny o tej nazwie i randze w państwie(wyj. Państwo federacyjne)

• Jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania, wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne

• Uchwalenie nowej, zmiana, uchylenie dotychczasowej – odbywa się szczególnym trybem(bardzo restrykcyjnym)

  • Giętkie, te, które nie wymagają szczególnego trybu

  • Sztywne, które wymagają szczególnego trybu

• Zawiera podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa, organizacji, zadań i kompetencji wolności obowiązki człowieka i obywatela.

• Ustawa – akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestianie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej. Muszą być zgodne z konstytucją i umowami międzynarodowymi.

• Akty normatywne o randze ustawy - czasami (w Polsce w latach sanacji) prezydent w przypadku rozwiązania sejmu i senatu w pilnej potrzebie mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Obecnie w czasie stanu wojennego, gdy sejm nie może obradować prezydent na wniosek rady ministrów dotyczy:

  • Zasad działania organów publicznych

  • Zasad ograniczenia wolności i praw obywatela

• Umowy międzynarodowe i prawo europejskie(najważniejsze umowy międzynarodowe wymagają poza podpisem prezydenta, uchwalenia specjalnej ustawy[każda z izb oddzielnie większością 2/3 głosów])

• Rozporządzenie wykonawcze – akt normatywny wykonawczy, wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ

Warunkiem wejścia w życie powyższych aktów prawa jest ich ogłoszenie(promulgacja). Ogłoszenie aktów prawa miejscowego przybiera obecnie różne formy np. rozplakatowanie, lub w formie ogłoszenia w siedzibie samorządu

W przypadku błędu w druku w kolejnym dzienniku urzędowym dokonuje się Sprostowania błędu.

Kodeks – akt normatywny wydany w formie ustawy, reguluje on kompleksowo całość lub zasadniczą część stosunków składających się na daną część życia publicznego. W Polsce istnieją:

• Kodeks Cywilny(KC)

• Kodeks Karny(KK)

• Kodeks Postępowania Administracyjnego(KPA)

• Kodeks Postępowania Karnego(KPK)

• Kodeks Postępowania Cywilnego(KPC)

• Kodeks Rodziny i Opiekuńczy(KRO)

• Kodeks Pracy (KP)

• Kodeks Spółek Handlowych(KSH)

• Kodeks Wykroczeń (KW)

• Kodeks Karny Wykonawczy(KKW)

• Kodeks Celny

Od kodyfikacji należy odróżnić Inkorporację Prawa – kompilacyjne zestawienie tekstów aktów normatywnych dotyczących danego zagadnienia lub danej sfery życia publicznego bez dokonywania zmian w treści tych aktów.

Polityka prawa, Racjonalność w tworzeniu prawa

Ratio legis – racja przemawiająca za uchwaleniem aktu normatywnego

Polityka Prawa – ma za zadania znajdywać empirycznie sprawdzonych i skutecznych środków do osiągnięcia zamierzonych celów etycznych.

Idea racjonalności ustawodawcy polega na:

• Przyjęciu założenia, że wiedza, szczególnie naukowa, jest w stanie dostarczyć nam dostatecznie wiele informacji o świecie, aby móc przewidywać skutki własnych działań lub decyzji

• Wyznaczeniu celów możliwych do osiągnięcia w świetle wiedzy o rzeczywistości

• Kierowaniu się spójnym systemem wartości

• Wyznaczeniu adekwatnych środków

Racjonalne prawotwórstwo powinno być podporządkowane założeniom:

• Cele powinny być możliwe do osiągnięcia

• Koszt osiągnięcia celów nie powinien przekraczać ich wartości

• Ustalenie adekwatnych środków do osiągnięcia celów

Rozdział XI

Przestrzeganie i stosowanie prawa

Pojęcie przestrzegania i stosowania prawa

Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w hipotezie.

• Stosowanie prawa – jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej polegającym na podejmowaniu i realizowaniu decyzji władczych indywidualnych i konkretnych. Podstawą tych decyzji są wynikające z przepisów kompetencje danych organów(np. zapłacenie mandatu, wypłacenie odszkodowania po wyroku sądu)

Nieprzestrzeganie prawa może polegać na

• Zachowaniu CONTRA LEGEM – polegającym na działaniu lub zachowaniu niezgodnym z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej w warunkach określonych jej hipotezą.

  • Obywatelskie nieposłuszeństwo – różni się d zachowań Contra Legem tym, że sprawca nie ukrywa zachowań niezgodnych z prawem, ale wręcz je manifestuje. Sprawca nie unika kary, ale się na nią godzi w celu manifestacji sprzeciwu wobec działania władz publicznych

• Zachowaniu PRAETER LEGEM – co stanowi najczęściej przypadki zwane:

  • Nadużycie prawa – polega najczęściej na działaniu zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu, ale jednocześnie sprzecznym z zasadami współżycia społecznego lub tzw. Społeczno-gospodarczego przeznaczenia rzeczy.

  • Omijanie prawa – polega na osiągnięciu celu zabronionego przez jedną normę w taki sposób, że adresat, podejmuje zachowanie, które pozornie stanowi zastosowania innej normy, a nie normy obchodzącej.

Ideologie stosowania prawa

Stosowanie Prawa przez organy władzy publicznej odbywa się na dwa sposoby, według:

• Ideologii decyzji związanej – decyzje zapadające w procesie stosowania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych

• Ideologii decyzji swobodnych – wyraża się w przekonaniu, że wartościami naczelnymi w procesie stosowania prawa powinny być: celowość, skuteczność, sprawiedliwość.

Proces stosowania prawa i jego etapy

Proces decyzyjny(Stanowienie prawa):

• Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktumającego znaczenie prawne, z którym obowiązujące normy wiążą określone skutki prawne.

  • Policja prowadzi dochodzenie

  • Prokurator przygotowywuje oskarżenie i wszczyna postępowanie przed sądem

  • Wniesienie pozwu do sądu

• 
  Udowodnienie zaistnienia faktu

  • Rozstrzygnięcie co do ciężaru dowodu(winę dowodzi oskarżenie)

  • Rodzaje dowodów

    • Dokumenty publiczne

    • Dokumenty prywatne

    • Zeznania świadków

    • Opinie biegłych

    • Oględziny miejsca zdarzenia lub przedmiotu

  • Sposób oceny dowodów przez organ stosujący prawo

    • Teoria swobodnej oceny dowodu – uznanie przedstawionych dowodów za wiarygodne i pozwalające ustalić prawdziwy obraz faktu należy do organu stosującego prawo

    • Teoria związanej oceny dowodów – z mocy samego prawa istnieją dowody bardziej i mniej wiarygodne

  • Cele postępowania dowodowego

    • Ustalić Prawdę materialną (obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym kształtem)

    • Lub Prawdy formalnej obraz faktów na jaki zgadzają się strony postępowania przed organami władzy publicznej, albo jaki wynika z domniemań poprawnych

Domniemanie – jest wnioskowaniem, który występuje następujący schemat rozumowania. Jeżeli zdarzenie A bardzo często łączy się ze zdarzeniem B to pojawienie się konkretnego „a” należącego do zbioru zdarzeń A łączy się najprawdopodobniej z zdarzeniem „b”

• Domniemanie faktyczne – przy domniemaniu tego typu organ może, ale nie musi, wyciągać wnioski, co do zaistnienia faktu na podstawie innych znanych faktów.

• Domniemanie prawne – w tym przypadku nie odwołujemy się do naszej wiedzy, czy intuicji lecz wprost do normy prawnej. (która determinuje fakt istnienia zdarzenia A na podstawie zdarzenia B).

  • Domniemanie prawne wzruszalne – te które można obalić

  • Domniemanie prawne niewzruszalne – nie można obalić

• Ustalenie norm obowiązujących

  • Ustalenie czy wchodzące w rachubę przepisy obowiązują w danym czasie i miejscu(decyzja walidacyjna).

  • Wyprowadzenie normy z przepisu

• Subsumcja i podjęcie decyzji

  • Subsumcja – konfrontacja ustalonych faktów i przepisów

  • Podjęcie decyzji władczej – ustalenie skutków prawnych zdarzenia

• Wykonanie podjętej decyzji

Stanowienie a stosowanie prawa

W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne, a w wyniku stosowania podejmowane są decyzje władcze o charakterze indywidualnym i konkretnym.

Znajomość prawa a jego przestrzeganie

Przyczyny dlaczego prawo jest powszechnie mało znane:

• Ogromna ilość przepisów i ciągle rośnie

• Prawo ulega ciągłym zmianom

• Duże wyspecjalizowanie prawa

• Trudny język sformułowania przepisów

• Urzędowe dzienniki są wydawnictwami trudno dostępnymi

Prawo jest poznawane:

• Dzięki mediom

• Dzięki doświadczeniom innych/własnym z danym przepisem

• Szkoleniom zawodowym

• Kontakcie z czynnymi zawodowo prawnikami

• Internecie

Skuteczność prawa

Skuteczność finistyczna – W tym ujęciu prawo jest środkiem do osiągnięcia jakiegoś celu, a osiągnięcie tego celu dzięki przestrzeganiu prawa oznacza, że jest ono skuteczne. Nieosiągalność tego celu może mieć różne przyczyny: nieprzestrzeganie prawa przez adresatów, nietrafny wybór celu, nietrafny wybór środków prawnych wysokie koszty przewyższające jego wartość.

Skuteczność behawioralna – W tym ujęciu skuteczność prawa zależy tylko od stopnia w jakim je adresaci przestrzegają.

Aksjologiczna skuteczność prawa – Polega na tym, że adresaci akceptują i interalizują wartości, które legły u podstaw ustanowionych przez prawodawcę przepisów.

Mówiąc o skuteczności prawa należy też zauważyć:

• Istnieją różne stopnie skuteczności

• Różne normy charakteryzuje różny stopień skuteczności

• Różne grupy adresatów skłonne są do mniejszego bądź większego przestrzegania norm

• Skuteczność prawa jest zmienna w czasie

Rozdział X:

Wykładnia prawa

Pojęcie wykładni prawa

Wykładni prawa – proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych.

Zakres wykładni prawa możemy uznać jako:

• Koncepcja klasyfikacyjna - Wykładni wykonuje się tylko tyle, o ile wymagają to niejasności tekstu.

• Koncepcja derywacyjna – wykładni dokonuje się w każdym przypadku ustalania normy prawnej

Potrzeba przeprowadzenia wykładni wynika z(koncepcja klasyfikacyjna):

• Niejednoznaczności języka naturalnego i prawnego;

• Błędów popełnionych przez ustawodawcę;

• Świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości wypowiedzi normatywnych;

• Ze „starzenia” się regulacji normatywnych

Potrzeba przeprowadzenia wykładni wynika z(koncepcja derywacyjna):

• Wynika z rozróżnienia normy prawnej i przepisu prawnego=> jest zawsze konieczna

• Podpunkty z koncepcji klasyfikacyjnej

Teorie wykładni prawa

1. Teoria wykładni statystycznej(subiektywna) – wraz z ustanowienie przepisu ustawodawca nadaje mu określone znaczenie. Tak długo jak przepis formalnie funkcjonuje istnieje wraz z nim jego znaczenie. Nie powinno się tego znaczenia swobodnie modyfikować. Tj. do ustalenia normy z przepisu potrzebna nam jest wiedza o celach, wiedzy, przesłanek historycznych ustawodawcy historycznego.

2. Teoria wykładni statystycznej(obiektywna) – Znaczenie przepisów prawnych nie powinno być wiązane wyłącznie z wolą ustawodawcy historycznego, ponieważ prowadziłoby to, wbrew naturalnej dynamice procesów społecznych. Wraz z wszelkimi zmianami w społeczeństwie w języku stare przepisy powinny mieć nadawaną nową treść dostosowaną do współczesnych potrzeb(a nie ustawodawcy sprzed wieku, który ustanowił daną ustawę).

3. Teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy” – jest ona pewną modyfikacją teorii wykładni dynamicznej. Twierdzi ona, że jednoznaczne przyjęcie teorii dynamicznej doprowadziłoby do nadmiernej dowolności w interpretacji prawa. Należy, więc posłużyć się w interpretacji wiedzą o rzeczywistości, preferencjami aksjologicznymi oraz celami politycznymi ustawodawcy czynnego w momencie interpretacji

Założenie racjonalności ustawodawcy

Założenie racjonalności jest fundamentalną przesłanką metodologiczną tzw. Interpretacji humanistycznej:

• Dzieło kulturowe jest kreacją człowieka, z którym interpretator dzieli podstawowe właściwości fizyczne i duchowe a zatem jest w stanie go zrozumieć.

• Twórca dzieła jest istotą racjonalną, tj. dokonuje wyborów celu i adekwatnych do ich osiągnięcia środków zgodnie z posiadaną przez siebie wiedzą o rzeczywistości, kierują c się przy tym niesprzecznym systemem wartości.

• Rekonstrukcja przez interpretatora tej wiedzy i systemu wartości pozwala zrozumieć sens dzieła kulturowego, będącego przedmiotem dociekań.

Rodzaje wykładni prawa

1. Pierwszą typologią jest zróżnicowanie ze względu na podmiot jej dokonujący. Według tego kryterium występuje, zatem:

   1. Wykładnia autentyczna – dokonywana jest ona przez ten podmiot, który przepis ustanowił.(Zasięg i moc obowiązywanie takiej interpretacji jest równy zasięgowi i mocy wynikającej z rodzaju interpretowanego aktu).

   2. Wykładnia legalna – dokonywana jest przez uprawniony do tego organ państwa. Wykładnia prawa delegowana – kiedy uprawnienie do wykładni przepisu jest zawarte w samym przepisie.

   3. Wykładnia operatywna – jest to rodzaj wykładni podejmowany przez organy stosowania prawa, dokonywać jej mogą wszelki organy władzy państwowej. Szczególne znaczenie ma tu jednak wykładnia sądowa. Np. wykładnia Sądu Najwyższego może przyjmować postać:

      1. Sąd najwyższy może rozpoznawać skargi kasacyjne wnoszone przez strony do orzeczeń sądu drugiej instancji. W przypadku stwierdzenia zasadności kasacji SN działający zwykle w składzie trzyosobowym uchyla orzeczenie sądu drugiej instancji. Po przekazaniu powrotem do odpowiedniego sądu jest ten sad związany wykładnią SN.

      2. Sąd najwyższy może podejmować uchwały jeżeli uzna, że celowe jest wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie. Nie są to uchwały dotyczące bezpośrednio konkretnych spraw. Do ich podjęcia dochodzi na wniosek określonego organu państwa. Takie uchwały zapadają przy udziale & sędziów w składzie całej izby sądu najwyższego, połączonych izb lub w pełnym składzie SN.

      3. Drugi typ uchwał SN może podejmować w następstwie przedstawienia mu do rozstrzygnięcia tzw. Zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości w konkretnej sprawie.

      4. Uchwały 7-osobowych składów SN zapadających w trybie określonym w punktach II i III mogą uzyskać moc Zasad prawnych, jeżeli taki 7-osobowy skład tak postanowi. W przypadku uchwał całej izby dzieje się tak automatycznie. Taka wykładnia wiąże też inne składy orzekające SN.

   4. Wykładnia doktrynalna – wykładni może dokonywać każdy na własny użytek, nie ma jednak ona dla nikogo mocy wiążącej.

2. Ze względu na sposób dokonywania wykładni

   1. Wykładnia językowa - Polega na dokonywaniu interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystywaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, reguł poprawnego myślenia i reguł logiki prawnej.

   2. Wykładnia systemowa – Polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej systemu prawa lub zasady danej gałęzi prawa..

   3. Wykładnia funkcjonalna – Ustalenie znaczenia przepisu zgodnie z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis.

   4. Wykładnia porównawcza – Polega na ustaleniu znaczenia przepisu przez porównanie go z innymi podobnymi przepisami o ustalonym znaczeniu

      1. Układ synchroniczny – porównanie z przepisami innych krajów

      2. Układ diachroniczny – porównanie z przepisami niegdyś istniejącymi

3. Ze względu na wyniki wykładni

   1. Wykładnia literalna(dosłowna) – ustalona ze względu na użycie reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka.

   2. Wykładnia rozszerzająca – polega na porównaniu wyniku wykładni językowej i systemowej lub celowościowej i przyjęciu szerszego znaczenia przepisu niż wynikałoby to z przepisu.

   3. Wykładnia zwężająca – polega na porównaniu wy6ników wykładni literalnej i celowościowej lub systematycznej i przyjęciu węższego znaczenia przepisu niż wynikałoby to z wykładni literalnej.

Reguły interpretacyjne i inferencyjne. Topiki prawnicze

Reguły interpretacyjne – ich zastosowanie pozwala na ustalenie właściwego znaczenia przepisu.(Wykładni językowej):

• Do tekstu przepisu nie można ani nic dodawać ani odejmować

• Zwrotom języka prawnego nie należy, bez wyraźnego powodu, nadawać innego znaczenia niż to, które zwroty mają na gruncie języka naturalnego

• Jeżeli dany zwrot jest specyficznym zwrotem języka prawnego należy go rozumieć według znaczenia, nadanego mu przez ten język.

• Zwroty brzmiące podobnie należy rozumieć jednolicie

• Zwroty brzmiące odmiennie należy rozumieć nie jednolicie

• Wyjątków od ogół nie wolno interpretować rozszerzając

Oprócz poszczególnych sposobów wykładni i reguł interpretacyjnych stosuje się również dwa dodatkowe typy środków argumentacyjnych:

1. Reguły inferencyjne – są to logiczne lub quasi-logiczne reguły wnioskowań akceptowane szeroko i wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego

   • Jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś więcej jest też uprawniony do czynienia czegoś mniej.

   • Jeśli komuś jest zakazane czynić coś mniej jest jeszcze bardziej zakazane czynić coś więcej.

   • Jeśli kogoś, i tylko jego dotyczy zakaz lub nakaz zachowań(lub gdy zachowanie powinno się odbyć w pewnych warunkach) to innych podmiotów nakaz lub zakaz nie dotyczy. Podobnie gdy nakazany jest jeden ściśle określony sposób zachowania, inne zachowania są niedozwolone.

   • Wnioskowanie przez analogię

     • Analogia z ustawy – polega na zastosowani do nieuregulowanego stanu rzeczy, regulacji dotyczącej podobnego stanu rzeczy uregulowanego

     • Analogia z prawa – polega na sformułowaniu nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką w procesie stanowienia prawa.

   • Wnioskowanie z celu na środki – opiera się na potocznym rozumieniu, że cel uświęca środki. Wnioskowanie to może przybrać kilka postaci:

     • Jeśli prawo nakazuje określone zachowanie Z lub osiągnięcie celu C to zakazane jest podejmowanie zachowań uniemożliwiających osiągnięcie celu C lub zachowania Z.

     • Jeżeli prawo nakazuje określone zachowanie Z lub osiągnięcie celu C, to przyjmujemy, że nakazane jest podjęcie zachowań stanowiących warunek konieczny zrealizowania zachowania Z i celu C

     • Jeżeli prawo dopuszcza zachowanie Z lub osiągnięcie celu C, to zakładamy również, że dozwolone jest podjęcie zachowania Z¹ prowadzącego do zachowania Z lub osiągnięcia celu C.

2. Argumenty wypracowane przez kulturę prawniczą zwane też topikami prawniczymi

Rozdział XII:

Stosunki prawne

Pojęcie stosunku prawnego

Stosunki prawne – są to relacje między przynajmniej dwiema osobami, w których reakcja jednej strony wywołują reakcję drugiej strony i podlegają kontroli norm społecznych.

Powstanie, zmiana i ustanie stosunku prawnego

Stosunki prawne powstają, zmieniają się i ustają w wyniku zaistnienia wydarzeń zwanych Faktami prawnymi.

Zdarzenia – wydarzenia niezależne od woli ludzkiej

Zachowania – czyny zależne od naszej woli

Czyny wstępują w postaci:

• Czyny zgodne z prawem

• Czyny niezgodne z prawem(niedozwolone)

Czynności konwencjonalne wśród nich trzeba wyróżnić:

• Czynności władcze – organów władzy publicznej związane ze stosowaniem prawa

• Czynności władcze – organów władzy publicznej związane ze stanowieniem prawa

• Czynności prawne – wymagające oświadczenia woli zmierzające do wywołania skutków prawnych podejmowane przez osoby fizyczne lub prawne(znaczenie węższe: CP. Z zakresu prawa cywilnego, szersze: różne gałęzie prawa).

Podmioty stosunku prawnego

Podmioty stosunku prawnego(Strony) – są osoby(będące jednocześnie adresatami norm regulujących ten stosunek), które w nim występują jako uprawnione osoby lub zobowiązane do określonego zachowania, względem innych osób, będącymi uczestnikami tego stosunku prawnego. (A zachowuje się Z wobec B)(A wobec B wywołuje skutki C, czy C będzie stroną stosunku, decydują normy).

Przykładowymi podmiotami są:

1. Prawo konstytucyjne

   1. Sejm

   2. Rada ministrów

   3. Itp.

2. Prawo administracyjne

   1. Organy państwa

   2. Organy samorządu

   3. Obywatele

   4. Cudzoziemcy

   5. Instytucje

3. Prawo karne

   1. Państwo reprezentowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości

   2. Sprawcy czynów

4. Prawo cywilne

   1. Osoby fizyczne

   2. Osoby prawne

Osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili poczęcia aż do śmierci

Zdolność prawna – Możność uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych(nabywania uprawnień itp.).

Zdolność do czynności prawnych – zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym nawiązania, zmiany i wygaśnięcia stosunku prawnego.

Osoba prawna – jest tworem organizacyjnym powstałym na podstawie i zgodnie z zasadami (zazwyczaj)kodeksu cywilnego najczęściej dysponującym pewnym majątkiem. Dzielimy na:

• Zrzeszenia, dla których istnienia przesądzające jest zgrupowanie pewnej liczby osób.

• Zakłady, dla których przesądzające jest zgrupowanie pewnego majątku.

Osoby prawne powstają w trybach:

• Tryb rejestrowy – Osoba prawna jest powoływana z inicjatywy założycieli, a osobowość prawną otrzymuje w chwili wpisu do odpowiedniego rejestru na podstawie decyzji organu państwowego.

• Tryb ustawowy – Polega on na tym, że w drodze ustawy powstaje pewna instytucja, a przepisy tej ustawy nadają jej osobowość prawną.

• Tryb notyfikacyjny – warunkiem powstania osoby prawnej jest powiadomienie odpowiednich władz państwowych

Ułomne osoby prawne – Podmioty niemające osobowości prawnej, lecz na podstawie szczególnych unormowań prawnych mogą one jednak podejmować czynności prawne oraz uczestniczyć jako strona w postępowaniu przed sądem cywilnym. Dysponują zdolnością prawną.

Przedmiot i treść stosunku prawnego

Przedmiotem określonego stosunku może być określone zachowanie, przedmiot materialny, prawa osobiste. To właśnie jego dotyczą relacje(obowiązki, uprawnienia) zachodzące między stronami stosunku.

Na Treść stosunku składają się uprawnienia i obowiązki jego podmiotów.

Rodzaje stosunków prawnych

• Ze względu na metodę regulacji prawnej:

  • Stosunki cywilnoprawne

    • Strony tych stosunków są równoprawne

    • Stosunki są zawierane dobrowolnie, i tak mogą być rozwiązane

    • Przedmiot i treść stosunków są, określone przez strony(jeśli jest to zgodne z prawem).

    • Sankcjami są sankcja nieważności lub egzekucyjna

  • Stosunki prawno administracyjne

    • Strony tych stosunków nie są równoprawne(stroną władczą jest państwo lub jego administracja lokalna)

    • Zawiązanie stosunku może nie być dobrowolne. Wynikać może z jednostronnej decyzji organu państwa lub z prawa.

    • Przedmiot i treść normy są określone z reguły mocą norm iuris cogentis.

    • Sankcjami są: egzekucyjna, karna, nieważności.

  • Stosunki prawnokarne(pojmować można dwojako: więzi wszystkich ze wszystkimi wynikające z powszechnie obowiązującego prawa, ale także jako więzi prawne wynikające z już popełnionego czyn.) II rodzaj:

    • Nawiązywane są poprzez dokonanie czynu zabronionego przez ustawę karną.

    • Strona tego stosunku jest państwo działające za pomocą konkretnych organów, które zajmują w stosunku pozycje zwierzchnie.

    • Położenie prawne tych norm wyrażają normy typu iuris cogentis.

    • Kary mają charakter karny, a posiłkowe egzekucyjny.

• Ze względu na liczbę podmiotów:

  • Dwustronne

  • Wielostronne

• Ze względu na stopień aktualizacji:

  • Stosunki dwustronne zindywidualizowane

    • Możliwość wskazania podmiotów co do tożsamości

    • Mogą powstać, zmienić się, ustać nie tylko w wyniku działań wzajemnych, ale także w wyniku jednostronnej czynności prawnej.

  • Jednostronnie zindywidualizowane

    • Możliwość wskazania tylko jednego podmiotu co do tożsamości

  • Obustronnie niezindywidualizowany

    • Żaden podmiot nie jest znany co do tożsamości. Wszyscy adresaci norm mają wobec pozostałych wskazane w nich uprawnienia i obowiązki

Z Aktualizacją treściową możemy mieć do czynienia wtedy, gdy ze względu na zaistnienie pewnych zdarzeń prawnych treść stosunku ulega zmianie.

Rozdział XIII

Odpowiedzialność Prawna

Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności prawnej

Odpowiedzialność:

• Za zachowania własne

• Za zachowania cudze

• Na zasadzie ryzyka

Innym podziałem odpowiedzialności jest:

1. Odpowiedzialność karna - dotyczy ona ludzi(osób fizycznych). Dotyczy szeregu czynów zakazanych z zakresu obrotu gospodarczego, ochrony środowiska, ochrony własności intelektualnej, itp.. Odpowiadać można tylko za własne czyny.

2. Odpowiedzialność cywilna – dotyczy osób fizycznych i prawnych nie mających osobowości prawnej. Odpowiadać można nie tylko za własne czyny ale też za cudze i za podjęcie ryzyka.

3. Odpowiedzialność „administracyjna”

• Służbowa – pracownicy wobec pracodawców, naruszenie obowiązków związanych z wykonywaniem czynności służbowych.

• Parlamentarna – ponoszona przez rząd lub pojedynczych jego członków wobec sejmu, niezgodność działania władzy wykonawczej z wolą parlamentu.

• Konstytucyjna – najwyższych funkcjonariuszy państwa za czyny zawinione niezgodne z konstytucją lub ustawami

Przesłanki odpowiedzialności prawnej na przykładzie odpowiedzialności karnej.

• Popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w miejscu i czasie dokonania.

• Konieczna jest posiadanie swobody możliwości zachowań

• Osiągnięcie minimalnego wieku(w Polsce 17 lat, na specjalny wniosek 15)

• Odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełniania czynu

• Działanie nie zostało podjęte w obronie koniecznej

• Jeżeli odpowiedzialność dotyczy czynu ociągającego za sobą skutek przestępczy, między działaniem a skutkiem musi istnieć związek przyczynowy

• Czyn dokonany został w stanie winy. Przez winę rozumie się stan psychofizyczny towarzyszący przestępcy. Istnieje wina:

  • Umyślna – gdy sprawca ma zamiar dokonać czynu zabronionego tj. gdy chce go popełnić(zamiar bezpośredni), alb0o przewidując możliwość jego popełnienia(zamiar pośredni).

  • Nieumyślna – gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach

Fikcja znajomości prawa

Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi

Ignorantia iuris non exculpat nieznajomość prawa nie usprawiedliwia

Rozdział XIV

Sprawiedliwość i rządy prawa

Idea sprawiedliwości i jej znaczenie w procesie stanowienia i stosowania prawa

Sprawiedliwość wyrównawcza – dotyczy „odpłaty” za dobro i świadczenia otrzymane od innych oraz zło.

Sprawiedliwość rozdzielcza(dystrybutywna) – odnosi się do dzielenia ciężarów lub nagród między zobowiązanych i zasłużonych

Znaczenia sprawiedliwości:

1. Sprawiedliwość jako dobro etyczne

2. Sprawiedliwość pojmowana jako zasada regulująca wymiana dóbr(premie wynagrodzenia i inne dobra) i ciężarów(kary, podatki cła, itp.)

Materialne koncepcje sprawiedliwości

1. Każdemu według jego dziel - pod uwaga brany jest efekt końcowy bez względu na inne okoliczności.

2. Każdemu według jego zasług – pod uwagę brany jest efekt końcowy ale znaczenie mają też okoliczności jego osiągnięcia np. nakłady

3. Każdemu według jego potrzeb –

4. Każdemu według jego pozycji – jest arystokratyczna koncepcja, biorąca pod uwagę głównie zhierarchizowanie społeczeństwa i odzwierciedlenie jej na dostępność do dóbr.

5. Każdemu to samo –

6. Każdemu według tego co przyznaje mu prawo – jest odniesieniem do tego którą z powyższych zasad uznaje prawo.

Formalna koncepcja sprawiedliwości - we tym ujęciu przez sprawiedliwość rozumie się właściwość czyjego postępowania polegającą na równym traktowaniu podmiotów znajdujących się w jednakowej sytuacji lub noszących jednakowe cechy.

Państwo prawne rządy prawa

Zasada państwa prawnego:

1. Idea państwa prawnego dotyczy działań państwa. Obowiązkowe jest ukaranie każdego wykrytego naruszenie prawa.

2. Państwem prawnym może być tylko takie państwo w którym prawo określa granice władzy publicznej.

3. Nie każde naruszenie przez państwo prawa jest równoważne z brakiem praworządności

Koncepcje praworządności;

1. Koncepcja praworządności formalnej – porządek prawny akceptuje wartości formalne związane ze sposobem stanowienia prawa

2. Koncepcja praworządności materialnej – porządku prawnego, dla którego fundamentalne znaczenie mają wartości materialne, tj. nie dotyczące tylko stanowienia i stosowania prawa, ale również jego treści.

Dobre prawo<=>;

1. Prawo jest dostatecznie ogólne aby być bezstronnym arbitrem

2. Prawo jest należycie ogłoszone

3. Prawo nie działa z mocą wsteczna

4. Prawo jest jasne

5. Prawo unika sprzeczności norm

6. Prawo nie domaga się od adresatów rzeczy niemożliwych

7. Prawo jest względnie trwałe w czasie

8. Działania urzędowe pozostają w zgodności z prawem

Koncepcja praworządności materialnej - państwo będące urzeczywistnieniem tej koncepcji to taki, które nie tylko przestrzega prawa , ale też prawo pozytywne spełnia w nim podstawowe warunki odnoszące się do jego treści i formy.

Gwarancje państwa prawnego

1. Gwarancje materialne – czyli takie zorganizowanie życia społecznego w państwie, który uczyni naruszenie prawa przez państwo mało prawdopodobne lub zminimalizuje jego zasięg.

2. Gwarancje formalne(instytucjonalne) – wyraża się w istnieniu mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania.

   • Gwarancje ustrojowe – związane z cechami ustrojowymi państwa(np. trójpodział władzy, swoboda działania legalnej opozycji, niezbywalne i pierwotne prawa obywatela, itp.)

   • Gwarancje legislacyjne – związane z tworzeniem prawa i z formalnymi cechami samego prawa (hierarchizacja aktów prawnych, istnienie sądu konstytucyjnego)

   • Gwarancje proceduralne – związane ze stosowaniem prawa. (np. istnienie wieloinstancyjnego sądu)

Demokratyczne państwo prawne

To takie, które:

• Realizuje zasadę trójpodziału władz

• Posiada w pełni niezawisłe sądy

• Posiada sądową kontrolę stosowania prawa przez administracją.

• Istnienie sądowej kontroli zgodności prawotwórstwa z konstytucją

• Zagwarantowanie każdemu prawa do sprawiedliwego sądu

• Przestrzeganie prze wszystkie organy władzy publicznej wyznaczonych im kompetencji

• Istnienie i przestrzeganie praw człowieka i obywatela zgodnych z obecnymi standardami.

• Przestrzeganie w procesie stanowienia i stosowania prawa fundamentalnych zasad prawa

• Przestrzegania zasad: pewności prawa, jawności i jasności prawa, zachowania odpowiedniej vacatio legis, a także zasady, że umów należy dotrzymywać.