1. Definicja i rodzaje norm społecznych.
Norma społeczna - reguły, wzory, zasady określonego postępowania w grupie społecznej.
Normy społeczne dzielimy na:
Normy związane z działalnością państwa.
a). normy prawne
b). normy polityczne
Normy nie związane z działalnością państwa.
a). normy moralne
b). normy religijne
c). normy etyczne
d). normy estetyczne
e). normy obyczajowe
Normy mają charakter społeczny „samoistny”:
Społeczeństwo jest źródłem norm w nim funkcjonującym.
Modyfikacja tych norm jest rezultatem funkcjonowania społeczeństwa. Społeczeństwo jest źródłem zmian norm.
Normy mają charakter powszechny, ogólny i abstrakcyjny. Są skierowane do abstrakcyjnie pojmowanego członka społeczeństwa.
2. Różnice oraz związki między prawem a moralnością.
Moralność to ogół norm, ocen, wzorów postępowania odnoszących się do pojęć dobra, słuszności, sprawiedliwości. Są charakterystyczne dla określonej społeczności w określonym czasie.
System prawny i system moralny pozostają ze sobą w ścisłych zależnościach ( relacjach ). Chodzi tutaj o cztery podstawowe rodzaje zależności: relacje treściowe, relacje systemowe, relacje strukturalne, relacje funkcjonalne.
Relacje treściowe charakteryzują merytoryczne związki między normami prawnymi i moralnymi. Dotyczą zakresu podmiotowej i przedmiotowej regulacji tych norm oraz ich kwalifikacji. Biorąc pod uwagę zakres podmiotowy, widoczna jest istotna różnica. Normy prawne adresowane są do osób fizycznych i prawnych, normy moralne tylko do osób fizycznych. Natomiast biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy, to normy prawne regulują inne kwestie, a normy moralne inne.
Relacje systemowe między prawem a moralnością dotyczą hierarchii obu systemów. W tej kwestii można wyróżnić trzy stanowiska:
nadrzędność prawa nad moralnością
nadrzędność moralności nad prawem
odrębność obydwu systemów
Relacje strukturalne między prawem a moralnością pozostają w ścisłym związku z relacjami treściowymi i systemowymi. Są one głównie określane przez reguły systemu prawa. Wskazują one , w jaki sposób zasady i normy moralne związane są z systemem prawa. Dokonuje się to przy pomocy szczególnych konstrukcji normatywnych, np. poprzez inkorporację zasad moralnych do systemu prawnego, oraz poprzez tzw. odesłania, czy też powiązania interpretacyjne.
Inkorporacja ( przenikanie ) niektórych zasad moralnych do systemu prawa następuje w postaci zasad prawa formułowanych przez przepisy prawa. Wtedy normy moralne przybierają postać przepisu, zostają wyrażone w przepisie prawnym.
Odesłania norm prawnych do systemu norm moralnych przybierać mogą formy odesłań bezpośrednich ( klauzule generalne np. zasad słuszności, sprawiedliwości, współżycia społecznego, dobrej wiary ) lub odesłań pośrednich ( bezpośrednio zawartych w przepisach prawa jako zasady prawa ) .
Powiązania interpretacyjne występują przy stosowaniu prawa. Organy stosujące prawo muszą uwzględniać przy przeprowadzaniu wykładni prawa zasady moralne, wskazane przez odpowiednie dyrektywy interpretacyjne.
Relacje funkcjonalne między prawem i moralnością wskazują na wzajemne oddziaływanie prawa i moralności. Odzwierciedlają one w szczególności wzajemne oddziaływanie świadomości prawnej i świadomości moralnej.
3. Reprezentatywne poglądy na temat genezy i istoty państwa.
PAŃSTWO
podejście autonomiczne podejście heteronomiczne
państwo powstało w skutek - teoria podboju
społecznych przemian - państwo istniało od zawsze,
państwo powstało na bazie dał je ludziom Bóg
umowy społecznej
Szkoła nurtu psychologicznego
Państwo, to suma przeżyć wewnętrznych. Inaczej przeżywają rządzący, a inaczej rządzeni. Leon Petrażycki
Szkoła nurtu normatywizmu prawniczego
Państwo, to zespół hierarchicznie ułożonej konstrukcji składającej się z norm prawnych. Hans Kelsen.
Podejście socjologiczne
Państwo to ludzie zarządzani przez ośrodek kierowniczy, posiadający przymus państwowy.
Podejście prawnicze
Jakie cechy powinien posiadać dany podmiot, aby można było go nazwać państwem?
suwerenna władza
terytorium
ludność
Władza publiczna = władza państwowa + władza lokalna
Władza państwowa = władza centralna + jej agendy w terenie
5.Legalność a legitymizacja działań władczych.
Legalność władzy - pochodzenie jest zgodne z prawem, jest związane prawem, władza działa w granicach zawartych w normach prawnych, zasada praworządności (przestrzeganie prawa).
Władza legalna, to władza, której geneza jest związana prawem i jest praworządna.
Legitymizacja władzy - (dosłownie - upoważnienie do działania) w systemach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymizacji są wolne wybory, co łączy się z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród. Polega na uprawomocnieniu działań władzy.
Legitymizacja tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów oraz potęgi panujących. Kształtuje ją tradycja uważana za świętość. Naruszenie tejże tradycji przez panującego upoważnia poddanych do buntu wobec władcy.
Legitymizacja charyzmatyczna - wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów.
Legitymizacja racjonalna-legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego. Pozycja przywódcy jest ściśle regulowana prawnie. Funkcjonuje tu układ podwładni-przełożeni na równych prawach.
6. Fakty prawotwórcze (definicja i rodzaje).
Fakty prawotwórcze - fontes iuris oriundi. Fakty tworzące prawo, czyli wszystkie rodzaje działań prowadzące do powstania aktu prawnego.
Fakty prawotwórcze:
Stanowienie prawa - czynność konwencjonalna określonego organu władzy publicznej, której przebieg określają przepisy prawa i której skutkiem jest powstanie aktu prawnego.
a). uchwalanie - organy władzy ustawodawczej
b).wydawanie - organy władzy wykonawczej
c). podejmowanie - samorząd terytorialny (uchwały)
Zwyczaj - jest długotrwałą, powszechną praktyką postępowania w określony sposób w określonych sytuacjach w danych sprawach
Precedens - sąd w sytuacji, gdy nie ma normy prawa pisanego lub też, gdy istnieje potrzeba wydania nowego typu rozstrzygnięcia wydaje wyrok sformułowany najczęściej za pomocą norm generalnych i abstrakcyjnych, który w przyszłości wiąże sądy rozstrzygające w podobnych sprawach.
Umowa - porozumienie zawarte między co najmniej 2 podmiotami prawa, w którym przy pomocy norm generalnych i abstrakcyjnych określają one swoje uprawnienia i obowiązki.
Religia -
7. Praworządność - zakres podmiotowy i przedmiotowy pojęcia.
Władza praworządna, to władza, która przestrzega prawa w aspektach:
Podmiotowym Przedmiotowym
- jakie podmioty mają przestrzegać prawa , - jakiego prawa ma przestrzegać władza,
by państwo było praworządne aby państwo było praworządne
dotyczy : władzy publicznej dotyczy : koncepcje praworządności
8. Formalne i materialne gwarancje praworządności.
Materialne: Formalne:
- przestrzeganie prawa, które spełnia poza -władza ma przestrzegać praw, które dotyczą
wymogami formalnymi wymogi materialne wymogów formalnych
(treściowe), prawo ma być dobre, słuszne, - musi być zachowana kompetencja organu
sprawiedliwe. - wymóg zachowania właściwej procedury
- systematyka aktu prawnego
10. Pozioma struktura systemu prawa.
Prawo publiczne, prawo prywatne, prawo materialne, prawo formalne należą do poziomej struktury systemu prawa.
Prawo publiczne - zespół norm regulujących interes zbiorowy, powszechny. Normuje ustrój organów władzy publicznej i relacje państwo - społeczeństwo. Służy przede wszystkim ochronie interesów zbiorowych, ogólnych, społecznych, a nie indywidualnych. Chodzi o ochronę państwa i innych dóbr publicznych.
Do prawa publicznego zaliczamy:
prawo konstytucyjne - prawo postępowania administracyjnego
prawo administracyjne - prawo międzynarodowe publiczne
prawo karne - prawo postępowania cywilnego
prawo finansowe
prawo gospodarcze publiczne
Stosunki prawa publicznego charakteryzują się nierównością stron. Stronami są organy władzy publicznej oraz inne podmioty prawa (osoba fizyczna, prawna). Organ władzy ma kompetencje, a podmioty podległe maja uprawnienia i obowiązki. Regulacje publicznoprawne opierają się na przepisach bezwzględnie obowiązujących (ius cogens). Stosunek administracyjno-prawny, karno-prawny.
Prawo prywatne - zespół norm regulujących interes prywatny, indywidualny. Prawo prywatne jest tworzone przez państwo w celu ułatwienia nawiązania wzajemnych relacji pomiędzy podmiotami prawa i w celu ochrony ich interesów.
Do prawa prywatnego zaliczamy:
prawo cywilne materialne
prawo gospodarcze
prawo handlowe
prawo rodzinne i opiekuńcze
prawo międzynarodowe prywatne
Stosunki prawa prywatnego charakteryzują się równorzędnością stron. Regulacje prywatnoprawne opierają się na przepisach względnie obowiązujących (ius dispositivum). Stosunki cywilno-prawne.
Prawo materialne - zespół norm określających kto, jak i w jakich okolicznościach ma się zachować i jeśli się nie dostosuje do dyspozycji, jaka sankcja mu grozi. (prawo pierwotne)
Prawo formalne - zespół norm określających w jaki sposób osoba uprawniona może dowodzić swych praw w sądzie i w jaki sposób sądy mają prowadzić postępowanie. (prawo wtórne).
11. Pionowa struktura systemu prawa.
Konstytucja
ratyfikowane umowy międzynarodowe
ustawy
pozostałe umowy międzynarodowe
rozporządzenia
Prezydent
Premier
Rząd
Ministrowie
KRRiT
uchwały i zarządzenia
12. Źródła prawa w systemie prawa stanowionego i zwyczajowego.
System prawa stanowionego: System prawa zwyczajowego:
stanowienie - stanowienie
umowa - umowa
prawo zwyczajowe (międzynarodowe) - zwyczaj
- precedens
- konwenans konstytucyjny
14. Akt normatywny - pojęcie, budowa i rodzaje.
Akt normatywny to akt wydany przez upoważniony organ państwa złożony z przepisów wyrażających normy prawne. Ma charakter urzędowego dokumentu, który zawiera jednostki techniczne i logiczne. Posiada określoną strukturę wewnętrzną.
Budowa aktu normatywnego:
Nagłówek.
nazwa rodzaju aktu
data
tytuł
Podstawa prawna.
zarządzenia i rozporządzenia muszą powoływać się na daną ustawę, która uprawnia lub zobowiązuje do ich wydania
Preambuła.
Część zasadnicza.
część ogólna
część szczegółowa
część końcowa
Podpis.
Rodzaje aktów normatywnych:
konstytucja
ustawa
umowa międzynarodowa
rozporządzenie
uchwała
zarządzenie
akt prawa miejscowego
15. Przepis prawny - pojęcie, budowa i rodzaje.
Przepis prawny jest jednostką techniczną aktu prawnego, techniczny sposób wyrażenia normy prawnej. Wypowiedź zdaniokształtna rozpoczynająca się pewnym paragrafem lub artykułem, a kończąca się kropką. Forma, w jakiej jest ujęta norma.
Budowa przepisu prawnego:
poprzednik (okoliczności i adresat, w których może się znaleść)
funktor normotwórczy (zwrot językowy, wskazuje, że w danym przepisie mamy doczynienia z normą prawną
następnik (ta część przepisu, w której zapisana jest reguła powinnego zachowania oraz skutki prawne i konsekwencje prawne)
Rodzaje przepisów prawnych:
a). konkretne (pełne, ustalają hipotezę, dyspozycję i sankcję)
b). niekonkretne (np. odsyłające i blankietowe)
a). proste (w poprzedniku jest tylko 1 okoliczność)
b). złożone (w poprzedniku jest więcej niż 1 okoliczność)
a). I stopnia (te które z określonymi faktami wiążą określone skutki prawne)
b). II stopnia (przepisy o innych przepisach prawa, przepisy o przepisach st. I)
przepisy przejściowe
przepisy derogacyjne
16. Norma prawna - pojęcie, struktura i rodzaje.
Norma prawna jest jednostką logiczną aktu prawnego, regułą powinnego zachowania zawartą w przepisie prawnym.
Hipoteza (określony adresat i okoliczności w jakich może on się znaleźć)
Dyspozycja (formułuje nakaz, zakaz, dozwolenie określonego zachowania oraz skutki prawne)
Sankcja (konsekwencja niedostosowania się do dyspozycji)
Koncepcje budowy normy prawnej:
a) struktura jednoelementowa NORMA = dyspozycja, bez adresata (optatyw-życzenie określonego zachowania)
b). struktura dwuelementowa NORMA = hipoteza + dyspozycja (prawo cywilne)
NORMA = dyspozycja + sankcja (prawo karne)
c). struktura trójelementowa NORMA = hipoteza + dyspozycja + sankcja
d). koncepcja norm sprzężonych - najbardziej prawidłowa. Zakłada, że norma prawna składa się z normy sankcjonowanej i sankcjonującej. Każda z powyższych 2 części składa się z hipotezy i dyspozycji.
Norma sankcjonowana - (pierwotna),skierowana jest do adresatów pierwotnych. W hipotezie określone są : adresat i okoliczności, w których jest mu coś nakazane, zakazane, dozwolone. W dyspozycji formułuje się regułę powinnego zachowania
Norma sankcjonująca - skierowana do adresata wtórnego (organów państwa). Uruchomiona zostaje tylko w wypadku naruszenia normy sankcjonowanej. W hipotezie normy sankcjonującej określa się, że w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana pewna sankcja. Dyspozycja tej normy przewiduje obowiązek poniesienia skutków naruszenia normy sankcjonowanej i upoważnienie dla organów państwa do ich realizacji.
Rodzaje norm prawnych:
a). normy nakazujące
b). normy zakazujące
c). normy dozwalające
a). ius cogens ( normy bezwzględnie obowiązujące )
b). ius dispositivum ( normy względnie obowiązujące )
a). lex specialis
b). lex generalis
a). lex plus quam perfecta - opatrzona jest sankcją nieważności oraz inną sankcją prawną
b). lex perfecta - opatrzona jest jedynie sankcją nieważności
c). lex imperfecta - w systemie prawnym za zachowanie z nią niezgodne nie można znaleźć sankcji
d). lex minus quam perfecta - opatrzona jedynie sankcją represyjną, ale nie unieważniająca dokonanej czynności
17. Stosunek pojęć: norma prawna - przepis prawny i poglądy odnośnie struktury normy.
Przepis prawny - jest jednostką techniczną aktu prawnego, techniczny sposób wyrażenia normy prawnej. Wypowiedź zdaniokształtna, rozpoczynająca się pewnym paragrafem lub artykułem, a kończąca się kropką.
Norma prawna - reguła powinnego zachowania zawarta w przepisie prawnym. Jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawa.
a). przepis prawny - norma prawna jako pojęcia równoznaczne
b). przepis prawny jako pojęcie wyłączne
c). norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa
d). norma prawna jako „zjawisko” odrębne od przepisów prawa
e). norma prawna jako znaczenie przepisu prawa
18. Pojęcie stosunku prawnego, elementy jego budowy oraz rodzaje stosunków prawnych.
Stosunek prawny jest szczególnym rodzajem stosunku społecznego tetycznego, którego powstanie, zmiana, wygaśnięcie jest regulowane przez przepisy prawa.
Elementy budowy stosunku prawnego:
a). podmiot - czyli strony stosunku, ten kto jest uprawniony lub zobowiązany
b). przedmiot - czyli treść stosunku prawnego
Rodzaje stosunków prawnych:
Stosunek administracyjnoprawny
brak równorzędności stron
jedną ze stron jest zawsze organ administracji państwowej, który posiada uprawnienia władcze
strona niższa jest podporządkowana i nie ma wpływu na kształtowanie się treści stosunku
Stosunek prawnokarny
brak równorzędności stron
regulowany za pomocą metody karnej operującej sankcjami
zachodzi między sprawcą czynu społecznie szkodliwego, a państwem
Stosunek cywilnoprawny
równorzędność stron
regulowany przepisami prawa cywilnego
brak możliwości wywierania bezpośredniego przymusu państwowego
Stosunek mieszany
reguluje sprawy obowiązku świadczenia pracy za wynagrodzenie
pracownik jest podporządkowany pracodawcy
podobny do cywilnoprawnego (stosuje się przepisy dotyczące umowy) oraz do administracyjnoprawnego ( mianowanie na określone stanowisko, awans)
Forma stosunku prawnego:
a). zindywidualizowany
b). nie zindywidualizowany
19. Osoba fizyczna jako podmiot stosunku prawnego - charakterystyka.
Osoba fizyczna to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci. Wszyscy ludzie są podmiotami prawa i mają zdolność prawną, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków.
Pełna zdolność prawna : osoba pełnoletnia i brak ubezwłasnowolnienia
Ograniczona zdolność prawna : wiek od 13 do 18 lat i brak ubezwłasnowolnienia
osoba pełnoletnia ubezwłasnowolniona częściowo
Brak zdolności prawnej : wiek od 0 do 13 lat
osoby całkowicie ubezwłasnowolnione
20. Osoba prawna jako podmiot stosunku prawnego - charakterystyka.
Osoba prawna to jednostka organizacyjna, której prawo przyznaje osobowość prawną.
Podział osób prawnych:
a). stowarzyszenia ( korporacje ) - osoba prawna, która powstaje w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych, zmierzających do osiągnięcia określonego celu ( bazą są ludzie )
b). fundacje ( zakłady ) - organizacja oparta głównie na substracie majątkowym (nie ma fundacji bez majątku).
Sposoby tworzenia się osób prawnych:
a). tryb erekcyjny - ustawowy, osoba prawna jest powoływana do życia bezpośrednio przez państwo za pomocą odpowiedniego aktu prawnego, np. szkoły wyższe, PAN
b). tryb koncesyjny - polega na powstaniu osób prawnych z inicjatywy założycieli. Konieczna jest koncesja (zezwolenie) np. stowarzyszenia
c). tryb rejestracyjny - rejestr osób prawnych
Sposoby likwidacji osoby prawnej:
decyzja kompetentnych organów danej osoby prawnej o jej rozwiązaniu
ogłoszenie upadłości
wraz z upływem czasu (w przypadku osób powołanych na pewien czas)
mocą zwierzchniego aktu kompetentnego organy państwa, który nie zezwala na dalszą działalność danej osobie prawnej
21. Pojęcie faktu prawnego; klasyfikacja faktów prawnych.
Fakty prawne to rodzaj faktów społecznych. Okoliczność, uznana przez państwo za szczególnie istotną.
Fakty prawne
Zdarzenia Działania
okoliczności niezależne od woli - zależą od woli zachowań podmiotów
ludzi, podmiotów prawa, z którymi prawa.
należy wiązać odpowiednie skutki
prawne.
np. śmierć, urodzenie się człowieka,
upływ czasu, katastrofy
zamiarowe niezamiarowe
- zależą od woli i zachowań - nie ma woli osiągnięcia
podmiotów prawa i wywołują określonego skutku
skutki prawne. prawnego, ale dany
np. czynność prawna podmiot ten skutek na
orzeczenia sądowe siebie ściąga.
decyzje administracyjne np. znalezienie zguby
czyny zgodne z prawem czyny niezgodne z prawem
przestępstwa
wykroczenia
delikty prawa cywilnego
22. Czynność prawna i warunki jej ważności.
Czynność prawna polega na świadomym i zgodnym z przepisami prawa złożeniu przez dany podmiot oświadczenia woli osiągnięcia pożądanego skutku prawnego. Aby czynność prawna była ważna musi być wolna od wad (musi być swobodnym przejawem woli)
musi być dochowana forma danej czynności prawnej
musi być zgodna z zasadami prawa
musi być ta umowa możliwa do wykonania
nie może być dokonana pod groźbą
Rodzaje czynności prawnych:
czynność jednostronna
czynność dwustronna
23. Instytucja przedstawicielstwa w prawie.
Przedstawiciel dokonuje w imieniu osoby reprezentowanej czynności prawne z osobą trzecią, a skutki spadają na reprezentowanego.
Przedstawicielstwo ustawowe - prawo działania w cudzym imieniu wynika z ustawy
Pełnomocnictwo - upoważnienie do działania w cudzym imieniu wynika z oświadczenia woli.
24. Zasady prawne i ich rola przy stosowaniu prawa.
Zasady prawa - normy prawne o charakterze zasadniczym.
„Zasada prawa” występuje w 2 znaczeniach:
W znaczeniu opisowym - formułowane przez orzecznictwo, jest to wzorzec ukształtowania danej instytucji prawa (np. małżeństwo, rozwód, postępowanie sądowe). Zasada w znaczeniu opisowym nie jest opisana w przepisie wprost, poprzez analizę treści przepisów prawa, doktryna, orzecznictwo sądowe jest w stanie zrekonstruować normę prawa w sposób opisowy.
W znaczeniu dyrektywalnym - formułowane przez prawodawcę, jest to wiążąca prawnie norma prawna nadrzędna w stosunku do wszystkich innych norm prawnych zwykłych.
Charakter wiążący zasad prawa.
są one wprost zawarte w przepisach prawa,
jest logiczną konsekwencją zasad wyrażonych wprost w przepisach prawa i jest wyprowadzana z tych zasad przy pomocy reguł inferencyjnych (reguł wnioskowań prawniczych),
jest uważana za zasadę prawa przez niesporną doktrynę prawniczą,
Charakter nadrzędny zasad prawa.
nadrzędność hierarchiczna - zasady prawa są najczęściej zawarte w aktach prawnych zajmujących najwyższe miejsca w hierarchii źródeł prawa (zasady konstytucyjne),
nadrzędność treściowa - zasada prawa jest podstawą aksjologiczną pewnej grupy norm prawnych zwykłych,
wynika ze znaczenia społecznego treści danej zasady prawa,
25. Zasady systemu prawa - ogólna charakterystyka.
System prawa - jak każdy system posiada wewnętrzną strukturę. Między jego elementami (tj. normami prawnymi) zachodzą różnorakie powiązania i wzajemne oddziaływanie. W systemach prawa stanowionego zauważa się występowanie związków, więzi:
a). treściowych
b). formalnych
c). hierarchicznych
Zasady systemu prawa:
a). hierarchiczność
kryterium obowiązywania norm prawnych
Określa, że moc obowiązywania normy prawnej określanej jako niższego stopnia wypływa z autorytetu normy określanej jako wyższego stopnia. Norma prawna niższego stopnia obowiązuje, jeżeli została ustanowiona na podst. Prawnego upoważnienia normy wyższego stopnia.
kryterium podmiotowe
Dotyczy organów wydających odpowiednie w hierarchii ważności akty prawne. Najwyższe akty (konstytucja i ustawy) są wydawane przez parlament, a rozporządzenia i zarządzenia przez władzę wykonawczą. Upoważnienie do wydawania aktów niższego rzędu zawarte jest w akcie nadrzędnym.
kryterium przedmiotowe
Materia regulowana w akcie prawnym wyznacza jego miejsce w hierarchii aktów.
b). niesprzeczność
w sferze stanowienia prawa
Założenie o charakterze idealizacyjnym. System prawa powinien być niesprzeczny. Dyrektywa do organów stanowiących prawo, aby tworzył normy niesprzeczne treściowo.
w sferze stosowania prawa
Organ stosujący prawo ma obowiązek korygowania błędów prawodawcy, który polega na usuwaniu kolizji treściowych norm prawnych przy pomocy powszechnie uznawanych reguł kolizyjnych.
c). zupełność
zupełność obowiązywania
System prawa jest zupełny w tym sensie, gdy o każdej z norm możemy powiedzieć czy norma ta obowiązuje, czy nie
zupełność w sferze stosowania prawa
System prawa jest zupełny w tym sensie jeżeli na podstawie norm prawnych obowiązujących, organ stosujący prawo jest w stanie rozstrzygnąć każdą należycie przedstawioną sprawę.
zupełność w sferze wykładni
System prawa jest zupełny w tym sensie, gdy na podstawie norm prawnych obowiązujących organ stosujący prawo jest w stanie określić skutki pozytywne lub skutki negatywne danego zachowania podmiotu.
27. Luki w prawie i sposoby ich wypełniania.
Luka w prawie jest to sytuacja, w której nie obowiązuje norma prawna bezpośrednia określająca skutki pozytywne danego stanu faktycznego, a w ocenie organu stosującego prawo norma taka powinna obowiązywać. Jeżeli organ stwierdzi istnienie luki, to powinien ją wypełnić.
Luka extra legem (poza prawem)
Organ stosujący prawo stwierdza, że nie obowiązuje norma bezpośrednia określająca skutki pozytywne. Wówczas organ stosujący ma obowiązek wypełnić lukę extra legem poprzez wywnioskowanie normy pośredniej z normy bezpośredniej za pomocą wnioskowania prawniczego per analogiam.
Luka contra legem (wbrew prawu)
Organ stosujący prawo stwierdza, że obowiązuje norma prawna bezpośrednia określająca skutki prawne pozytywne dla danego stanu faktycznego, lecz uznaje te skutki za niewłaściwe.
Organ stosujący prawo wywnioskowuje normę pośrednią która:
określa inne skutki pozytywne
stwierdza brak obowiązku prawnego
uznaje dane zachowanie za indyferentne
Luka intra legem
Polega na małej precyzji języka prawnego, powstaje wtedy, gdy regulacja jest mało konkretna.
Luka techniczna
Istnieje norma określająca pozytywne skutki sytuacji, jakie powinien orzec organ stosujący prawo, ale organ nie może tego zrobić, gdyż norma nie reguluje elementu bez którego rozstrzygnięcia nie można dokonać.
Lukę taką albo wypełni organ stosujący prawo za pomocą wnioskowań, albo się wstrzyma i poczeka na uregulowanie przez prawodawcę.
Swoista luka w prawie
Brak aktów wykonawczych do ustawy, które powinny być wydane. Jest to luka rzeczywista, nie da się jej wypełnić.
Wnioskowania:
analogia legis (z ustawy)
a). per analogiam ( z podobieństwa)
analogia iuris (z prawa)
b). a contrario (z przeciwieństwa)
a maiori ad minus (z silniejszego na słabsze)
c). a fortiori
a minori ad maius (ze słabszego na silniejsze)
28. Pojęcie stosowania prawa oraz etapy procesu stosowania prawa.
Stosowanie prawa to sformalizowane określone przez przepisy prawa, działania kompetentnych organów władzy publicznej, polegające na rozstrzyganiu konkretnych i indywidualnych spraw na podstawie norm prawnych generalnych abstrakcyjnych. Rozstrzygnięcie sprawy polega na wiążącym prawnie ustaleniu skutków prawnych udowodnionego stanu faktycznego na podstawie norm prawnych generalnych i abstrakcyjnych poprzez wydanie rozstrzygnięcia w postaci normy prawnej indywidualnej konkretnej. Każde rozstrzygnięcie powinno posiadać podstawę prawną i podstawę faktyczną.
Etapy stosowania prawa
Ustalenie stanu faktycznego
Organ stosujący prawo ustala - na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodowej
Ustalenie stanu prawnego polega na znalezieniu przepisu lub przepisów prawa obowiązującego w celu późniejszej rekonstrukcji norm prawnych, stanowiących podstawę rozstrzygnięcia w danej sprawie.
c). Subsumpcja czyli ustalenie na gruncie obowiązujących przepisów prawa norm prawnych właściwych ( adekwatnych ) dla rozstrzygnięcia sprawy i w rezultacie wydanie indywidualnego i konkretnego rozstrzygnięcia.
29. Domniemania.
Organ stosujący prawo musi stwierdzić stan faktyczny, w wyniku czego następuje materialne związanie faktów z normami. Dąży się więc do ustalenia tzw. Prawdy materialnej, tj. rzeczywistego stanu rzeczy., oraz prawdy formalnej tj. takiego obrazu faktów, na jaki zgodzą się strony postępowania przed organami stosującymi prawo albo jaki wynika z domniemań prawnych. Udowadnia się istnienie określonego zdarzenia wywołującego skutki prawne.
Nie dowodzi się faktów, które są:
powszechnie znane ( notoria powszechne )
urzędowo znane sądowi ( notoria sądowe )
urzędowo zaświadczone w dokumentach
przyznane przez stronę przeciwną
ustalone przez wnioskowanie z innych ustalonych faktów ( następstwo faktów ) ( domniemanie faktyczne )
domniemania ustalone przez prawo gdy nie zostały one obalone dowodem przeciwnym ( domniemanie prawne )
Rodzaje domniemań:
a). faktyczne ( preasumptio facti )
b). prawne ( preasumptio iuris )
Domniemanie prawne wiąże sąd, dopóki nie zostanie wzruszone ( obalone ). Wzruszenie domniemania następuje mocą dowodu przeciwnego. Prowadzi do obalenia przyjętego domniemania. Ciężar przeprowadzenia dowodu przeciwnego spoczywa na tym, kto chce domniemanie obalić.
Trzy elementu przepisu zawierającego domniemanie:
a). przesłanka domniemania ( poprzednik )
Określa zbiór lub klasę sytuacji, dla których ustanowiono odpowiednie domniemanie. Zawiera okoliczności, które muszą być udowodnione.
b). funktor domniemaniotwórczy
Zwrot: „ domniemywa się”
c). wniosek domniemania ( następnik )
To obowiązek określenia następstw, jakie narzuca odpowiedni przepis prawa.
Kategorie domniemań prawnych:
takie, które dla wywołania skutków prawnych wymagają określonej procedury przewidzianej przez prawo ( np. sądowe uznanie zmarłego )
takie, które nie wymagają dla zaistnienia skutków prawnych żadnej procedury
30. Wykładnia prawa - pojęcie oraz jej klasyfikacje.
Wykładnia prawa to zespół operacji logiczno - językowych polegających na odczytaniu znaczenia przepisu prawnego oraz rekonstrukcji normy prawnej zawartej w treści normatywnej przepisu prawa.
Teoria klaryfikacyjna Teoria derywacyjna
Zakłada się, że interpretacja tekstu prawnego Zakłada, że interpretacja przepisu jest
potrzebna jest tylko wtedy gdy przepis prawny niezbędna zawsze. Przepis = norma
budzi niejasności. Opiera się to na założeniu norma jest konstruowana z przepisów pr.
że przepis = norma. To co jasne nie podlega
interpretacji clara non sunt interpretanda
Klasyfikacja ze względu na:
I Kryterium podmiotu ( kto dokonuje wykładni )
Wykładnia autentyczna
Dokonuje jej sam twórca prawa. Często przez definicję legalną - polega na wyjaśnieniu znaczenia zwrotu już w tekście prawnym.
Wykładnia legalna
To wykładnia do której upoważniony jest przez przepisy prawa organ stosujący prawo . Tej wykładni może dokonać też Trybunał Konstytucyjny
Wykładnia doktrynalna
Dokonywana przez naukę, przez prawników, profesorów, wybitnych autorytetów.
II Kryterium mocy wiążącej wykładni
Wykładnia o powszechnej mocy wiążącej
Wiąże się z wykładnią ustawodawcy, wiąże erga omnes.
Wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej
Wiąże się z wykładnią legalną. Wiąże ad hoc , w danej sprawie
Wykładnia nie posiadająca mocy wiążącej
Wiąże się z wykładnią doktrynalną. Formalnie nie ma mocy wiążącej. Każdy może dokonać swojej
wykładni.
II Kryterium sposobu przebiegu procesu interpretacji
Wykładnia językowa
Polega na wyjaśnianiu sensu znaczeniowego zwrotów zawartych w przepisie prawa ze względu na
reguły językowe.
Wykładnia systemowa
Polega na wyjaśnianiu sensu znaczeniowego zwrotów zawartych w przepisie w oparciu o inne przepisy systemu prawa.
Wykładnia funkcjonalna
Polega na wyjaśnianiu sensu znaczeniowego zwrotów zawartych w przepisie prawa w oparciu o inne systemy normatywne funkcjonujące w społeczeństwie.
IV Kryterium wyniku wykładni
Wykładnia literalna ( dosłowna )
Wtedy, kiedy interpretator kończy prace na wykładni językowej.
Wykładnia rozszerzająca
wykładnia zawężająca
31. Wykładnia językowa - pojęcie i dyrektywy.
Wykładnia językowa polega na wyjaśnianiu sensu znaczeniowego zwrotów zawartych w przepisie prawa ze względu na reguły językowe.
Dyrektywa domniemania języka potocznego
wskazówka dla ustawodawcy, by tworzył przepisy używając języka potocznego
Dyrektywa domniemania uniwersalnego języka prawnego
stosuje się ją po odrzuceniu dyrektywy domniemania języka potocznego i polega na tym, że należy przyjąć dla danego zwrotu językowego zawartego w przepisie taki sens znaczeniowy, jaki jest przypisany dla niego na gruncie języka prawnego, chyba że ustawa zakłada inaczej.
Dyrektywa domniemania specyficznego języka prawnego
Dyrektywa tożsamości znaczeniowej
nakazuje tak samo brzmiącym zwrotom zawartym w przepisie nadawać taki sam sens znaczeniowy
Dyrektywa kompletności
zakłada się, że twórca prawa jest racjonalny. Interpretator nie może pomijać żadnego elementu przepisu użytego przez twórcę.
32. Wykładnia systemowa - pojęcie i dyrektywy.
Wykładnia systemowa polega na wyjaśnianiu sensu znaczeniowego zwrotów zawartych w przepisie w oparciu o inne przepisy systemu prawa.
Dyrektywy związane z systemem prawa
Dyrektywa niesprzeczności
należy tak wyjaśnić przepis, aby wydedukowana z niego norma nie była sprzeczna z innymi normami w systemie prawa.
Dyrektywa priorytetu zasady prawa
interpretator ma tak wyjaśnić sens znaczeniowy przepisu, aby wydedukowana z niego norma nie była sprzeczna z zasadą prawa dotyczącą tej normy
Dyrektywa normatywności zasady prawa
jeśli interpretator przy interpretacji przepisu odnosi się do danej zasady prawa, to musi podać gdzie ta zasada jest zawarta.
Dyrektywa uwzględniania systematyki wewnętrznej aktu prawnego
nakaz, aby interpretator przy interpretacji uwzględniał miejsce umieszczenia normy prawnej w tekście aktu prawnego.
Dyrektywa koherencji systemu prawa
nakazuje nadawać interpretowanej normie prawnej takie znaczenie, aby była ona jak najbardziej zgodna treściowo z zasadą prawa danego systemu prawa
33. Wykładnia funkcjonalna - pojęcie, modele i dyrektywy.
Wykładnia funkcjonalna polega na wyjaśnianiu sensu znaczeniowego zwrotów zawartych w przepisie prawa w oparciu o inne systemy normatywne funkcjonujące w społeczeństwie.
Dyrektywa słuszności
nakazuje, aby w taki sposób wyjaśniać sens znaczeniowy zwrotu zawartego w przepisie, aby wydedukowana norma była zgodna z zasadami słuszności.
Dyrektywa celu ( funkcji )
nakaz nadawania takiego sensu znaczeniowego, aby funkcja wydedukowanej z przepisu normy była zgodna z instytucją, do której ta norma należy.
Modele wykładni funkcjonalnej:
a). statyczny - postuluje uwzględniać wolę prawodawcy jako pewien fakt historyczny
b). dynamiczny - jej celem jest zapewnienie adekwatności prawa do zmieniających się stosunków
społecznych.
34. koncepcje i zakresy obowiązywania prawa.
Koncepcje obowiązywania prawa:
a). socjologiczna
Norma prawna jest stosowana nie dlatego, że obowiązuje, ale dlatego, że obowiązuje i jest stosowana. Za obowiązujące uznaje się te normy, które są stosowane, przestrzegane.
b). aksjologiczna
Polega na zgodności norm prawnych z podstawowymi wartościami uznawanymi w danym społeczeństwie. Obowiązujące są te normy, które uważa się za celowe, słuszne, sprawiedliwe.
c). formalna (tetyczna)
Jeśli normy te spełniają wymogi formalne. Za obowiązujące uznaje się tylko te normy, które ustanowione zostały w należytym trybie i nie zostały derogowane w danej sytuacji.
Prawo obowiązuje określone podmioty w określonym czasie, na danym terytorium.
Zakresy obowiązywania prawa:
a). osobowy ( personalny )
b). czasowy ( temporalny )
c). terytorialny ( przestrzenny )
37. Język prawny i język prawniczy, a język potoczny.
Język prawny - język w jakim formułuje się akty prawne. To język, którym posługuje się prawodawca tworząc przepisy prawa. Jego podstawowymi elementami są wypowiedzi normatywne wyznaczające reguły powinnego zachowania. Główną rolę w języku prawnym odgrywa funkcja sugestywna i performatywna.
Język prawny nie odbiega zasadniczo od języka naturalnego, jeśli chodzi o syntaksę, czyli sposób budowy złożonych zwrotów językowych. Natomiast jeśli chodzi o semantykę, czyli znaczenie zwrotów tu język prawny odbiega czasami od języka potocznego.
Język prawniczy - język wypowiedzi o prawie obowiązującym, refleksji na jego temat. Stanowi on metajęzyk względem języka prawnego. Główną rolę w języku prawniczym odgrywa funkcja opisowa (deskryptywna) i oceniająca (ekspresywna).
Język prawniczy różni się od języka potocznego. Jest w dużym stopniu zdeterminowany przez język prawny.
38. Konstruowanie normy prawnej z przepisów prawa.
Skonstruować normę prawną na podstawie przepisów prawnych, to znaczy ustalić jakiej kategorii adresatów ona dotyczy i w jakiego rodzaju sytuacjach ( hipoteza ), jak powinien się zachować adresat ( dyspozycja ) oraz co grozi mu w przypadku nie zastosowania się do skierowanej do niego dyrektywy zachowania (sankcja)
Skonstruować normę na podstawie przepisów - to znaczy znaleźć spójne ze sobą 3 części normy, stanowiące logiczną całość: hipotezę, dyspozycję, sankcję. Znalezienie przynajmniej dwu z nich: hipotezy i dyspozycji - jest konieczne.
Szukamy przepisu zrębowego - tj. takiego, który zawiera co najmniej regułę zachowania
Znaleźć ewentualne przepisy modyfikujące - zawiera inne określenia któregoś z elementów przepisu zrębowego, np. adresata.
Rekonstrukcja normy prawnej z przepisów prawa polega na ustaleniu właściwego zakresu zastosowania i zakresu normowania normy prawnej.
Zakres zastosowania danej normy prawnej - to klasa przyszłych możliwych sytuacji określonych w hipotezie danej normy, w których norma znajduje zastosowanie; tzn. jeżeli te sytuacje określone w hipotezie wystąpią w danym stanie faktycznym, to wówczas obowiązek adresata normy wyrażony w dyspozycji ulega aktualizacji.
Zakres normowania danej normy - to klasa wszystkich przyszłych możliwych zachowań adresata, które są nakazane lub zakazane przez daną normę, jeśli wystąpią okoliczności określone w hipotezie.
36. Prawo międzynarodowe publiczne a wewnątrzpaństwowy porządek prawny.
System prawa międzynarodowego publicznego jest zespołem norm prawnych, wywodzących się albo ze zwyczajów w stosunkach między państwami, które wskutek długotrwałego stosowania przekształciły się w wiążące normy prawne, albo umów między państwami. Prawo wywodzone ze zwyczajów wiąże wszystkie państwa. Natomiast prawo wywodzone z umów wiąże tylko te państwa, które zawarły i ratyfikowały daną umowę.
Prawo międzynarodowe publiczne różni się od prawa wewnątrzpaństwowego m. in.:
zakresem przedmiotowym
Odnosi się do stosunków, relacji między suwerennymi państwami oraz w pewnej mierze do stosunków między państwami i innymi podmiotami, które w pełni lub częściowo mają uznaną przez inne państwa podmiotowość prawno-międzynarodową.
zakresem podmiotowym
Podmiotami prawa wewnątrzpaństwowego są osoby fizyczne i osoby prawne. Podmiotami prawa międzynarodowego są suwerenne państwa oraz organizacje międzynarodowe.
charakterem źródeł prawa
W prawie wewnątrzpaństwowym źródłem prawa są normy ustalane przez władzę publiczną. W prawie międzynarodowym podstawowym źródłem prawa są umowy zawierane przez państwa i ogólnie przyjęte i akceptowane zwyczaje.
sposobem egzekwowania prawa
W prawie wewnątrzpaństwowym organy władzy dysponują środkami przymusu państwowego, co stanowi gwarancję realizacji jego norm. W prawie międzynarodowym sankcje polegają głównie na presji międzynarodowej opinii publicznej, sankcjach gospodarczych czy ograniczeniu lub zerwaniu stosunków dyplomatycznych z państwem naruszającym prawo międzynarodowe.
Inkorporacja - włączenie norm prawa międzynarodowego do systemu prawa wewnątrzpaństwowego.