Język prawny to ten, w którym formułowane są teksty obowiązującego prawa. Nazywa się go czasem językiem prawodawcy. Jest to odmiana etnicznego języka naturalnego, lecz ze względu na poszczególne cechy zbliża się on nieco do grupy języków sztucznych. Charakteryzuje się on odmiennym nieco, od języka naturalnego, słownictwem, osobliwościami gramatycznymi oraz nieco odmiennymi zasadami stylistyki.

Język prawniczy to język, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawisk prawnych. Język prawniczy jest zróżnicowany ze względu na różnorodność podmiotów, które się nim posługują. Mówimy więc o języku prawniczym praktyki (posługują się nim organy stosujące prawo) lub nauki prawa (poszczególnych dyscyplin prawniczych, teorii, dogmatyki itp.).

a)Język urzędowy W niektórych krajach przyjmuje się zasadę że przepisy prawne czynności władz publicznych, a niekiedy również dokumenty potwierdzające dokonanie czynności prawnych przez osoby prywatny muszą być sporządzone w języku narodowym. W ten sposób ogranicza się ryzyko rozpowszechnienia obcojęzycznych zwrotów prawniczych lub wypieranie języka narodowego przez inne języki ale jednocześnie zwiększa się prawdopodobieństwa że pewne zasady zachowania się będą tak samo rozumiane w różnych miejscach i różnych instytucjach.

b)Oficjalne dokument wskazujący sposób korzystania z języka. W polskim prawie obowiązujące w tym względzie jest rozporządzenie PRM z 20.06.2002 w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”. Wskazane są w nim określone cechy, którymi powinien wykazywać się język prawny. Są nimi adekwatność, komunikatywność oraz zwięzłość.

Adekwatność oznacza, że tekst przepisu prawnego w sposób możliwie precyzyjny i wierny wyraża intencje prawodawcy.

Komunikatywność – tekst aktu normatywnego będzie komunikatywny jeśli sformułowany w nim wzór postępowania będzie dostatecznie zrozumiały dla odbiorców, przede wszystkim dla adresatów norm prawnych. Uzyskuje się to przede wszystkim unikając zawiłości i zbytniej specjalizacji języka, stosując proste zdania, ale również odpowiednio dzieląc tekst aktu normatywnego na poszczególne jednostki redakcyjne czy stosując zawsze tę samą kolejność przepisów.

Zwięzłość tekstu prawnego osiągniemy, jeśli będzie on zawierał te wszystkie, a zarazem tylko te wypowiedzi, które konieczne są dla odtworzenia możliwie jednoznacznych norm postępowania.

c)Definicje legalne - przepisy które ustalają obowiązujące znaczenie używanych terminów, przy czym jest to znaczenie nowe całkowicie lub częściowo w stosunku do języka powszechnego.

Rodzaje wypowiedzi

1.Wypowiedzi opisowe (deskryptywne) - zdania w sensie logicznym stwierdzające fakty. W tym sensie dają one pewien obraz rzeczywistości. Zdania logiczne pełnią więc funkcję sprawozdawczą. Wypowiedziami o tym charakterze posługuje się język prawniczy.

2.Wypowiedzi ocenne są to wypowiedzi zawierające ocenę jakiegoś stanu rzeczy, zdarzenia, przedmiotu itp. Pełnią przede wszystkim funkcję ekspresyjną.. Treścią wypowiedzi ocennej jest aprobata bądź dezaprobata pewnego stanu rzeczy.

-Ocena zasadnicza samoistna – jest oceną subiektywną, tj. wypływającą z wewnętrznych przekonań wypowiadającego

-Ocena zasadnicza podbudowana instrumentalnie - wyrażają aprobatę / dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy jako środka prowadzącego do osiągnięcia przyjętego celu, podlegają klasyfikacji logicznej

-Do wypowiedzi oceniających zaliczamy również optatywy – (wypowiedzi optatywne), w których treścią jest ocena przyszłego stanu rzeczy. Wypowiedzi optatywne można spotkać np. w niektórych uchwałach Sejmu.

3.Wypowiedzi normatywne to podstawowy typ wypowiedzi języka prawnego i prawniczego. Ich zadaniem jest wskazanie wzoru powinnego zachowania(zakaz, nakaz, dozwolenie) Pełnią więc one funkcję perswazyjną. zachowania się.

4.Wypowiedzi dokonawcze (performatywy).Wyrażają sens aktów konwencjonalnych (czyli takie które zgodnie z obowiązującymi normami zmieniają rzeczywistość np. nadanie imienia , powołanie na stanowisko, zawarcie umowy)

Normy i przepisy prawne

1.Norma postępowania to wypowiedź, która określoną osobę w określonych okolicznościach upoważnia, nakazuje lub zakazuje aby ta osoba tak, a nie inaczej postąpiła. Normy postępowania dotyczą zachowań które są uzależnione od woli działającego. Norma postępowania zawiera 3 elementy konieczne do jej zrealizowania:

-określenie adresata normy

-określenie wzoru postępowania

-określenie okoliczności warunkujących zachowanie

2.Norma prawna- jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Przyjmuje się , że jest ona regułą zachowania noszącą dwie zasadnicze cechy:

-Generalność. Generalny charakter normy prawnej odnosi się do dwóch określonych w niej elementów: adresata oraz okoliczności, w jakich odpowiednie postępowanie adresata powinno mieć miejsce. Generalność określenia adresata normy oznacza, że norma jest skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego. Wskazanie adresatów odbywa się poprzez powołanie się na ich cechy rodzajowe lub poprzez określenie terytorium na, którym norma będzie obowiązywać.

-Abstrakcyjność oznacza, że wzór zachowań określany jest przez wskazanie rodzajowych a nie konkretnych zachowań Określenie normy nie powinno być szczegółowe lecz ogólne, tak aby objąć dużą liczbę przypadków. Przeciwieństwem abstrakcyjności jest kazuistyczność czyli szczegółowe zaznaczenie zakresu normy.

3.Budowa normy prawnej:

-hipotezą nazywa się część normy w której określa się adresata normy oraz warunki lub okoliczności w których adresatowi temu jest nakazane/dozwolone/zakazane coś czynić.

-dyspozycją – nazywa się część normy która określa treść zachowania nakazanego, dozwolonego lub zakazanego, albo treść decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów.

-sankcja - część normy zawierająca konsekwencje grożące w wypadku zachowania się sprzecznego ze wskazanym wzorem. Sporne jest czy sankcja jest częścią normy prawnej czy też treścią odrębnej formy.

4.Hipoteza normy pranej:

Hipoteza określa elementy podmiotowe i przedmiotowe sytuacji, którą ujmuje.

-O elementach podmiotowych mówimy gdy hipoteza wskazuje adresata normy oraz jego cechy. Może też szczegółowo wskazywać cel albo sposób działania

-Hipoteza dotyczy elementów przedmiotowych– gdy odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznych. Może też określać miejsce albo czas działania normy.

5.Dyspozycja normy prawnej-wyznacza treść powinnego zachowania i jest najważniejszą jej częścią.

A.Przedmiotem dyspozycji mogą być 2 różne rodzaje postępowania wyodrębnione ze względu na sposób ich uregulowania przez prawo:

a)Czyny – faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo reguluje prawo(np. zabrnie mienia, zabójstwo, budowa domu, itp.)

b)Czynności konwencjonalne – czyli takie zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tej czynności i ich faktycznych skutków(np. podniesienie ręki podczas glosowania).

Czynności konwencjonalne dzielimy na: -prawnie istotne (akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa, czynności prawne) –prawnie obojętne (obyczajowe, religijne, organizacyjne, inne)

Reguły sensu – regulują sposób dokonania czynności konwencjonalnej.

Czynności prawne to zachowania osób prawnych i fizycznych mające charakter prawnie istotny. Są to czynności wymagające oświadczenia woli i dążące do wywołania określonych skutków prawnych.

B. Sytuacje wyznaczone przez normy prawne:

a)obowiązek-polega na tym, że norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach(określonych w hipotezie) nakaz lub zakaz określonego zachowania. w języku prawnym obowiązki są formułowane przy użyciu trybu oznajmującego, także przy użyciu zwrotów typu „powinien”, „ma obowiązek”.

Nakaz określonego zachowania może przybrać dwie formy:

-nakaz obejmujący tylko jeden typ zachowań, do którego bez narażenia na konsekwencje prawne nie można się uchylić. np. nakaz poddania się szczepieniu podczas epidemii.

-nakaz obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi(inne zachowanie), który w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrany zamiast zachowania podstawowego: zobowiązanie przemienne i upoważnienie przemienne.

powstrzymanie się od zachowania nakazanego przez dyspozycję normy prawnej nosi nazwę zaniechania i jest sankcjonowane.

Zakaz – wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne. zrealizowanie takiego zachowania pociąga za sobą negatywne konsekwencje. Zakazanie określonego zachowania przez prawo może się odbyć w dwojaki sposób:

-przez użycie funktora normotwórczego, który jednoznacznie kwalifikuje zachowanie jako niedopuszczalne.

-przez sformułowanie normy określającej sankcje, jaka powinna być zastosowana do sprawcy określonego zachowania.

b)dozwolenie – przestrzeń wolna powstała pomiędzy nakazami a zakazami - postawa: wszystko co nie jest nakazane lub zakazane jest dozwolone. dozwolenia dzielimy na:

-dozwolenia słabe – wtedy kiedy do określonego zachowania nie ma zakazów (prawo milczy)-nie dotyczy władz publicznych.

-dopuszczalność może też wynikać z faktu uregulowania go przez prawo i uczynienia z niego nakazu. – musi być wykonane.

-dozwolenie mocne – wtedy kiedy określone zachowanie jest uregulowane lecz nie jest wprost nakazane lub zakazane.

c)Uprawnienie – polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewną możliwość zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata. W systemie prawa wyróżniamy wiele uprawnień:

Uprawnienia podmiotów do własnych zachowań:

-Wolności prawnie chronione – wolności polegające na możliwości podejmowania zachowań o charakterze czynów.

-Immunitety – Jest to szczególny przypadek uprawnień podmiotów do własnych zachowań. Jego istotą jest nie podleganie kompetencji innych podmiotów(np. Organów władzy)

-Prawa-upoważnienia –określone przez prawo uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności konwencjonalnych

-Przywileje – uprawnienia polegające na tym, że podmiot uprawniony jest do podejmowania pewnych działań w sposób wyłączny lub traktowania szczególnie korzystnie w porównaniu z innymi podmiotami.

Uprawnienia do cudzych zachowań

-sensu stricto (roszczenia) – uprawnienie do żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób.

-roszczenia materialne

-roszczenia procesowe

d) Upoważnienia

Upoważnienia obligatoryjne - upoważnienie do wydania aktu wykonawczego razem z obowiązkiem jego wydania;

Upoważnienie fakultatywne - upoważnienie do wydania aktu wykonawczego ze swobodą korzystania z tego upoważnienia (czyli można wydać albo i nie wydawać aktu wykonawczego).

Sankcje prawna – dolegliwość którą upoważnione do tego organy państwa wymierzają naruszycielom norm prawnych. Występują w znaczeniu:

Językowym – jako treść normy zachowania

Realnym – jako społeczny fakt podjęcia określonych kroków w celu ukarania osób zachowujących się niezgodnie ze wzorcami norm.

Najczęściej spotyka się sankcje:

3.Sankcja karna(represyjna, penalna) – Jest to sankcja za dokonanie czynów zabronionych polegających na działaniu rzadziej na zaniechaniu. Sankcja represyjna polega na pozbawieniu naruszyciela cennych dla niego dóbr. Funkcjami kary mogą być:

-Odpłata – odpowiedź złem na zło => kara jest uznawana za przejaw sprawiedliwości.

-Resocjalizacja przestępcy

-Odstraszenie przestępcy do czynienia rzeczy przez prawo zakazanych

-Odstraszenie innych osób

-(czasami)Izolacja przestępcy od społeczeństwa => uniemożliwienie mu dokonywania dalszych przestępstw

-(czasami)Odizolowanie przestępcy od społeczeństwa na zawsze.

2.Egzekucyjna – polega bądź na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata, bądź na przymusowym unicestwieniu tego, co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.

3.Nieważności – Polega na unieważnieniu czynności niezgodnych z prawem. Sankcje nieważności dzielimy na:

a)Nieważność bezwzględna – następuje z mocy samego prawa bez konieczności dokonywania jakiś dodatkowych czynności. Dotyka ona czynność od samego początku tj. jest uważana za niebyłą. Ma miejsce np.:

-Gdy czynność została wykonana przez osobę nieuprawnioną do tego.

-Gdy czynność została wykonana bez wymaganej przez prawo zgody organu władzy państwowej.

-Gdy czynność została wykonana bez zachowania formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności.

b) Nieważność względna – gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu np. Sądu o stwierdzenie nieważności Czynność jest ważna do czasu orzeczenia sądu i orzeczenie sądu powoduje unieważnienie czynności ze skutkiem wstecznym

c) Bezskuteczność:

-Zawieszona – prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy lub innej czynności prawnej od zgody tej osoby.

-Względna – może być stwierdzona przez sąd, gdy żąda tego osoba trzecia. Nie powoduje ona zerwania więzi prawnej między stronami czynności, ale jednocześnie uniemożliwia takie kształtowanie spraw między stronami, które prowadziłoby do pokrzywdzenia osób trzecich.

Rodzaje norm i przepisów prawnych:

1.Normy prawne: reguły i zasady prawne

a)normy-reguły - Wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób że adresat ma tylko 2 możliwości: może spełnić nałożony na niego obowiązek lub może go naruszyć jeśli zachowa się inaczej. Normy-reguły nie da się naruszyć częściowo lub w pewnym stopniu

b)normy-zasady – jej mianem określamy wiążące prawnie normy, które często w systemie prawa zajmują wobec innych norm pozycję nadrzędną i pełnią w nim szczególną rolę. Zasady dzielą się na:

-zasady w znaczeniu dyrektywalnym, które nie wskazują tego co jest ale co być powinno. Zasady te mają charakter norm naczelnych – wytyczające granice, w których inne normy powinny się mieścić.

-zasady w znaczeniu opisowym – zasada prawa w tym znaczeniu to pewien wzorzec ukształtowania jakiejś instytucji prawnej, który rekonstruujemy na podstawie opisu szerszego materiału prawnego.

2.Normy bezwzględnie i względnie wiążące:

a) norma bezwzględnie wiążąca (imperatywna, ius cogens) – ustanawia drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i niedopuszczającą zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję.

b)normę względnie wiążącą (dyspozytywną, ius dispositivum) – ustanawiająca pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszczająca, że adresaci mogą zachować się w sposób odmienny.

3.Przepisy ogólne i szczególne:

a)przepisy ogólne – regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania.

b) przepisy szczególne – ustanawiają wyjątki, uregulowania odrębne w stosunku do przepisów ogólnych.

4.Przepisy odsyłające i przepisy blankietowe

Przepisy te pozwalają na zapewnienie większej zwięzłości i spójności całego systemu prawa.

a) przepisy odsyłające – ustanowione są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia się w akcie normatywnym tych samych treści lub w celu uzupełnienia ich treściami zamieszczonymi w innym miejscu. Zawierają wskazówkę w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania. Są to tzw. odesłania wewnątrzsystemowe – odsyłają do innych przepisów aktu normatywnego. Klauzulą generalną nazywamy zawarty w przepisie prawnym zwrot, który odsyła do innego niż system prawny, systemu norm lub ocen – odesłanie pozasystemowe. Dzielą się one na:

- odesłania do dokonania wszechstronnej i w sensie prawnym swobodnej oceny konkretnego przypadku.

- odesłania do pewnych szczególnych systemów reguł moralnych

-odesłania poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie podejmowanych wartości.

b) przepisy blankietowe – nie ustanawiają one same żadnej reguły zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić.

Przepisy przejściowe (intertemporalne, międzyczasowe) –przepisy mające szczególną doniosłość ze względu na pewność prawa i bezpieczeństwo obrotu prawnego. Regulują wpływ nowego aktu normatywnego na stosunki powstałe pod działaniem przepisów dotychczasowych.

Źródła prawa:

W znaczeniu formalnym – akty normatywne, które dają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa

W znaczeniu materialnym – ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym, a niekiedy religijnym charakterze, które wpłynęły na treść i formę norm istniejących w danym państwie.

W znaczeniu instytucjonalnym – organy władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści i obowiązywaniu danych norm prawnych.

Źródła poznania prawa – wszystkie rzeczy, z których możemy się dowiedzieć o istniejącym niegdyś prawie.

Tworzenie prawa-jest złożonym, zorganizowanym procesem, dokonywanym w ramach określonych instytucji i według określonej prawem procedury. Oprócz tej formy prawo może być tworzone m.in. w drodze precedensów, ale może również kształtować się w spontanicznym procesie, tak jak ma to miejsce w przypadku prawa zwyczajowego.

Sposoby tworzeni prawa w ich historycznym rozwoju:

1. Stanowienie prawa

Stanowienie prawa jest podstawowym sposobem jego tworzenia. Jest aktem świadomym i celowym. Akt ten dokonywany jest jednostronnie, przez uprawniony do tego podmiot, a w jego wyniku powstają normy abstrakcyjne i generalne. Sformalizowanie tego aktu polega na:

-Oddanie aktu w ręce kompetentnego organu władzy publicznej

-Podporządkowaniu prawotwórczego działania tych organów procedurom decyzyjnym

-Ustanowienie aktom normatywnym określonej prawnie formy

-Podanie aktów normatywnych do wiadomości publicznej

Akty stanowienia prawa mają charakter Prospektywny, co oznacza, że są zwrócone ku przyszłości; normują sytuację w stosunku do nieokreślonej liczby osób (abstrakcyjność normy) i wobec rodzajowo wskazanych adresatów (generalność)

Konstytutywność – polega na tym, że wraz z aktem stanowienia, na mocy kompetentnego organu wprowadzane są do systemu lub usuwane normy prawne.

2. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym

Tworzenie prawa w drodze umów jest podstawowym narzędziem tworzenia prawa międzynarodowego publicznego (prawa traktatowego).

Prawo powstające w wyniku zawarcia umowy to - Prawo konsensualne – jest w istocie prawem stanowionym tyle że nie jednostronną decyzją władzy publicznej.

3. Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo

Zwyczaj – trwałe praktykowanie określonych wzorców zachowań przez członków pewnej zbiorowości. Zwyczaj rodzi się na ogół spontanicznie przeważnie bez udziału władzy, twórca jest najczęściej grupowy i anonimowy. Powstaje w długim procesie społecznym, a jego podmioty są na ogół przedmiotem głębokiej i powszechne internalizacji. Reguluje on przede wszystkim związki między członkami społeczności i jej instytucjami władczymi.

Prawo zwyczajowe – mamy z nim do czynienia, gdy w danej zbiorowości upowszechniło się przekonanie, iż istniejące dotychczas zwyczaje są na tyle dla niej istotne, że powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej. Do przekształcenia się zwyczajowej normy postępowania w normę prawa zwyczajowego konieczne jest współwystępowanie kilku zjawisk:

1) powszechnej akceptacji zwyczaju w środowisku, którego dotyczy

2) stosunkowo precyzyjne ukształtowanie się wzoru postępowania

3) uznanie zwyczaju przez sądy lub inne organy stosujące prawo

4) akceptacja zwyczaju jako wiążącego przez doktrynę prawniczą

Istnienie prawa zwyczajowego jest charakterystyczne dla społeczności stagnacyjnych(powolny proces zmian – ewolucyjny nie rewolucyjny)

Zwyczaj prawny – ustabilizowany sposób rozumienia, stosowania prawa, korzystania z uprawnień i wykonywania obowiązków. Nie jest źródłem prawa, lecz sposobem jego realizacji.

4.Prawotwórcze orzecznictwo sądowe:

Precedens – orzeczenia sądów formułujące nowe zasady rozstrzygnięcia jakiejś sprawy, a porządek tak powstającego prawa zwany jest prawem precedensowym. W niektórych państwach P. są ważnym źródłem prawa. Przy formułowaniu precedensu sędzia kieruje się własnym poczuciem słuszności, wiedzą, doświadczeniem i prawym zwyczajowym. Prawo tworzone w ten sposób zwane jest prawem sędziowskim.

Precedens de facto:

-stosowany w syst. civil law
-wpływa na tresc przyszlych decyzji sadowych w sposob faktyczny
-jest zrodlem pomocniczym powolywanym zawsze z jego podstawą prawną
-prawnie niewiążący- wiaże tylko w danej sprawie
-polega na interpretacji przepisów prawa
-w Polsce są to orzeczenia SN. obowiązuje tylko w sprawie pierwszej (w dalszych sprawach wykorzystuje się ten wyrok, gdyż sędziom nie opłaca się wydawać innego orzeczenia, skoro I tak od niego będzie można się odwołać)

Precednes de iure:

-prawnie wiążący
-spotykany w syst common law
-wiążąco wpływa na treść przyszłych decyzji
-jest samoistnym źródłem prawa
-cecha konstytutywna

- Erga omnes

-ustawa uchyla precedens

5.Recepcja prawa obcego – obce akty normatywne uznaje się za obowiązujące, czasami po niewielkich adaptacjach na własnym terytorium. Dokonuje się ona za pomocą formalnej decyzji władczej organów władzy państwowej i dotyczy z reguły gotowych już aktów prawa stanowionego, dlatego można proces recepcji traktować jaki szczególny przypadek stanowienia prawa.

Akty normatywne prawa powszechnie obowiązującego

a)konstytucja (ustawa zasadnicza)

-tylko jeden akt normatywny o tej nazwie i randze w państwie

-akt o najwyższej mocy obowiązywania (wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne)

-uchwalanie i wszelkie zmiany w konstytucji odbywa się w szczególnym trybie stąd konstytucja sztywna—uchwalana w szczególnym trybie, ciężko ją zmienić

- zawiera postanowienia odnoszące się do podstawowych zasad ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa, określa podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywateli

-konstytucja stosowana jest bezpośrednio (chybże sama stanowi inaczej)

b)ustawa

-akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestia niebędąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej

-materia ustawowa- kwestie, które muszą być uregulowane ustawą albo te, które kiedykolwiek ustawą zostały uregulowane (budżet, wolności, prawa i obowiązki obywatela, tryb i sposób funkcjonowania organów władzy publicznej) raz uregulowana ustawą kwestia nie może być już regulowana aktem niższego rzędu

c)akty normatywne o randze ustawy

-w czasie stanu wojennego Prezydent na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy

d)umowy międzynarodowe i źródła prawa europejskiego

-stosowanie bezpośrednie nie trzeba treści umowy „przekładać” na treść ustawy wewnątrz-krajowej

-podział umów

*nie wymagają uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

*wymagają zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli dotyczą:

(-pokoju, sojuszu, układów politycznych lub wojskowych

-wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji RP

-członkostwa RP w organizacji międzynarodowej

-znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

-spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja RP wymaga ustawy- ten typ ma pierwszeństwo jeśli ustawy nie da się pogodzić z umową)

*wymagają zgody na ratyfikację wyrażonej w trybie szczególnym ( chodzi o umowy, w wyniku których państwo polskie przekazuje organizacji lub organowi międzynarodowemu niektóre kompetencje organów władzy państwowej ratyfikowane dopiero po uzyskaniu zgody wyrażonej w ustawie uchwalonej przez każdą z izb większością co najmniej 2/3 głosów zarówno posłów jak i senatorów (przy połowie ustawowej liczby członków; może być też referendum wiążące, gdy większość przy połowie uprawnionych do głosowania)

-akty wtórnego prawa wspólnotowego:

*rozporządzenia UE - mają za zadanie ujednolicanie przepisów prawa w krajach wspólnotowych UE, mają charakter wiążący, zawarte w nich normy są abstrakcyjne i generalne; ogłoszone w Dzienniku Urzędowym UE, obowiązuje bezpośrednio- nie jest wymagana implementacja; adresatem organy UE i państwa członkowskie, mają pierwszeństwo w razie kolizji z ustawami

*dyrektywy- mają charakter wiążący, wskazują cele, które mają być osiągnięte przez państwo w drodze przyjęcia odpowiednich regulacji i termin, do którego mają zostać osiągnięte; skierowany do państw członkowskich; wymagają implementacji; INSTRUMENT HARMONIZACJI PRAWA EUROPEJSKIEGO; obowiązek opatrzony odpowiednimi sankcjami {jeśli państwo nie implementowało dyrektywy, a przepisy nadają się do jej stosowania to dyrektywa obowiązuje bezpośrednio ETS 1964}

*decyzje- mają charakter indywidualny i konkretny, skierowane do państw członkowskich, osób fizycznych i prawnych

*opinie- nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny

*zalecenia- sugerują podjęcie określonych działań

e)rozporządzenia wykonawcze

- wydaje: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, każdy z ministrów kierujących resortami, Prezydent RP, KRRiT

-akt normatywny wykonawczy w stosunku do ustawy, wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu wykonania ustawy

-powinno wskazywać cel i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz zawierać wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego

-obejmuje tylko to do czego uprawnia upoważnienie

f)akty prawa wewnętrznego (interna)

-3 typy: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia premiera, zarządzenia ministrów

-akty te mogą dotyczyć zasad działania struktury, sposobów obsadzania stanowisk

Kompetencja- jej istotą jest upowarznienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym skorzystanie z tego uprawnienia powoduje powstanie po stronie innego podmiotu obowiązku określonego zachowania się.

Na kreślenie kompetencji składają się dwie normy:

- Wskazująca podmiot i określająca sposób dokonania przez niego czynności konwencjonalnej.

- Nakładająca na inny podmiot obowiązek wykonania „zalecenia”

Pojęcie kompetencji jest odróżnione od Prawa-upoważnienia z powodu:

- To pojęcie w szczególności odnosi się do szczególnego rodzaju podmiotów(np. organów państwa).

- Upoważnienie do dokonania określonej czynności konwencjonalnej bardzo często powiązane jest z obowiązkiem działania podmiotu wyposażonego w kompetencje.

Luz decyzyjny (władza dyskrecjonalna) – swoboda w interpretacji kompetencji. Nadaje się go w państwach prawnych ponieważ:

-Zbyt wielki rygoryzm prawa i brak możliwości dostosowania decyzji władczej organu państwa do okoliczności faktycznych sprawa może prowadzić do niesprawiedliwości.

-Zbyt wielki luz decyzyjny może prowadzić do naruszeń.

Istnieje kilka różnych kryteriów podziału kompetencji. Możemy mówic o:

-kompetencji rzeczowej, która wyznacza zakres zagadnień należących do kompetencji danego organu

-kompetencji miejscowej, realizowanej nakreślonym obszarze, co do którego organ może podejmować decyzje władcze.

-kompetencji hierarchicznej – zakres spraw co do których organ może podejmować decyzje władcze ze względu na swoje usytuowanie w hierarchii organów danego rodzaju.

Szczególną postacią kompetencji są tzw. prerogatywy czyli uprawnienia głowy państwa do podejmowania decyzji, niepodlegających kontrasygnacie premiera lub ministra i przez to wyłączone spod kontroli parlamentu.

Wykładnia- (wykładnia prawa, interpretacja tekstu prawnego) – jest to zespół czynności intelektualnych, które zmierzają do odtworzenia norm prawnych z przepisów prawnych.

-w sensie pragmatycznym – proces zmierzający do zrozumienia przepisów prawnych

-w sensie pragmatycznym – rezultat procesu interpretowania tekstu prawnego.

Zadania wykładni:

-wykładnia subiektywna – jej zadaniem jest odtworzenie intencji znaczeniowej prawodawcy tj. ustalenie, jakie znaczenie nadał twórca interpretowanemu tekstowi prawnemu.

-wykładnia obiektywna – tekst prawny „odrywa się” od swojego stwórcy i ma znaczenie obiektywne, wyznaczone przez reguły języka w którym jest formułowany niezależnie od zamysłu prawodawcy.

-wykładnia statyczna - tekst prawny ma tylko jedno znaczenie

-wykładnia dynamiczna – tekst prawny może mieć swoje znaczenie

Koncepcje wykładni:

-klaryfikacyjna- zakłada że wykładni dokonuje się o ile tekst normy jest niejasny – wykładnia prawa ma te niejasności usunąć. Nie należy zaś interpretować tego co jest już jasne.

-derywacyjna-zakłada, że przepis zawsze wymaga wykładni, bo tekst prawny jest tylko surowcem z którego prawnik musi wyprowadzić precyzyjne reguły zachowań. Wykładnia jest traktowana jaka czynność konwencjonalna ale właściwie oczywista

Założenie racjonalności ustawodawcy:

Stosując prawo, zakładamy że tekst prawny został sformułowany przez prawodawcę świadomie, z intencją wywołania skutków lub zachowań w nim przewidzianych oraz że jest to w danej sytuacji najlepsze z możliwych rozwiązań.

Ustawodawca jest racjonalny gdy:

-jest racjonalny gdy

-ma system wartości

-doskonale zna prawo i technikę legislacyjna

-posiada wiedze o dziedzinie ktora reguluje

-zna jezyk, ktorym napisane sa teksty prawne

-zna reguly wykladni i potrafi je zastosowac

1.Podział ze względu na podmiot dokonujący:

-autentyczna-dokonywana przez ten sam podmiot, który przepis ustanowił.

-legalna-dokonywana przez upoważniony do tego przepisami prawa organ państwa

-operatywna(wykładnia organów stosujących prawo)-dokonywana przez wszystkie organy władzy publicznej stosujące prawo – szczególnie sądy i administracja publiczna.

-prywatna i doktrynalna-każdy

2.Podział ze względu na sposób jej dokonania:

-językowa-polega na dokonywaniu interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, a także na zastosowaniu reguł poprawnego myślenia oraz specyficznych reguł logiki prawniczej.

-systemowa-polega na ustalaniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu normatywnego wykładni w całej gałęzi prawa, a także ze względu na zasady systemu prawa lub zasady danej gałęzi prawa

-funkcjonalna-ukierunkowana jest na nadanie normie znaczenia uwzględniającego warunki w jakich ta norma ma funkcjonować.

-celowościowa-ukierunkowana na ustalenie znaczenia przepisu zgodnie z celem jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis, gałąź prawa lub cały system prawa.

3.Podział ze względu na wynik (zakres) wykładni:

-literalna(dosłowna, ścisła)- występuje gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych rodzajów wykładni wybierzemy to, które zostało ustalone dzięki zastosowaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka.

-wykładnia rozszerzająca-polega na porównaniu wykładni językowej ,systemowej lub celowościowej i przyjęciu szerszego znaczenia przepisu, niż wynikałoby z interpretacji językowej.

-wykładnia zwężająca-polega na porównaniu wykładni językowej, systemowe lub celowościowej i przyjęciu wyższego rozumienia przepisu niż wynikałoby to z wykładni literalnej.

Reguły pierwotne - zawierają zakazyu i nakazy określonych zachowań skierowane są do tzw adresatów pierwotnych i te rzeczywiście mogłyby przypominac rozkazy władcy

Do utrzymania ładu społecznego niezbętne są również Reguły wtórme - których adresatami, w zależności od przypisanych im kompetencji są organy władzy publicznej: sądy, ustawodawca, organy ścigania. Hart wyodrębnia 3 ich rodzaje: a) reguły uznania b) reguły zmiany c)reguły orzekania

Źródła prawa europejskiego
Pierwotne zalicza się traktaty konstytuujące które tworzyły wspólnotę Europejską i Unię Europejską.
-traktaty założycielskie, aneksy i protokoły do traktatów założycielskich
Wtórne są to źródła które są tworzone przez organ wspólnoty europejskiej: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie

Hierarchia aktów normatywnych:

1.Konstytucja

2.Ratyfikowane umowy międzynarodowe

3.Rozporządzenia i decyzje UE

4.Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy

5.Rozporządzenia

6.Akty prawa miejskiego

legislacja autonomiczna to tworzenie prawa przez, np. stowarzyszenie milośnikow psów 

procedualizacja- zjawisko przekazania kompetencji do regulowania pewnymi dziedzinami prawa organom wladzy pozapanstwowej, np. samorzadowi terytorialnemu

Dyrektywy wykładni dzielimy na dyrektywy I i II stopnia

I – językowe, systemowe, funkcjonalne

II – procedury – kolejność użycia dyr. I stopnia oraz moment końcowy wykładni

- preferencji – który z możliwych wyników należy przyjąć

REGUŁY WYKŁADNI JĘZYKOWEJ:

Domniemanie języka potocznego:

D1 „Interpretowanym zwrotom należy przypisywać takie znaczenie, jakie posiadają one w języku potocznym (etnicznym, ogólnym, standardowym), chyba że istnieje uzasadnione przyczyny do przypisania im innego znaczenia”

D2 „Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać terminom tekstu prawnego różne znaczenia należy wybrać to, które jest najbardziej oczywiste”

Najbardziej oczywiste to zwykle to znaczenie, które pojawia się w słowniku języka polskiego jako pierwsze lub jedno z pierwszych. W pierwszej kolejności odrzucamy znaczenia wulgarne, slangowe, archaiczne i przestarzałe

D3 Jeżeli na gruncie języka potocznego dany zwrot jest ewidentnie wieloznaczny, należy uwzględnić kontekst, w jakim został użyty i odrzucić te znaczenia, które powodują niespójność kontekstu

D4 „Wypowiedziom złożonym przypisujemy znaczenie uwzględniając reguły syntaktyczne (składniowe) języka ogólnego”

Uzasadnione przyczyny odstąpienia od znaczenia potocznego wskazują kolejne reguły interpretacji.

Domniemanie języka prawnego

D5 „Interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów przypisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy się ustali, że takie znaczenie mają, wówczas należy się nim posługiwać bez względu na to jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku potocznym”

Chodzi tu o znaczenie zwrotów języka prawnego ustalone w języku prawniczym. Definicję zwrotu języka prawnego ustaloną przez język prawniczy poszukujemy w podręcznikach, monografiach, komentarzach i orzecznictwie (np.: nieruchomość, choroba obłożna)

D6 „Należy przyjąć to znaczenie, które w nie budzący wątpliwości sposób przyjęte jest powszechnie w języku prawniczym.”

Jeżeli literatura prawnicza nie zajęła jednolitego stanowiska, interpretowanemu zwrotowi przypisujemy znaczenie, które posiada on w języku ogólnym

D7 „Profesjonalizmom (terminom specjalistycznym) należy przypisywać znaczenie, jakie posiadają w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki.” (np.: nauki inżynieryjne)

D8 „Interpretowanym zwrotom należy przypisywać znaczenia, jaki prawodawca nadał im za pomocą definicji legalnej”

Z założenia o racjonalności prawodawcy:

D9 „W obrębie danego aktu lub gałęzi prawa różnokształtnym zwrotom nie należy przypisywać tego samego znaczenia” (zakaz wykładni synonimicznej)

D10 „W obrębie danego aktu lub gałęzi prawa tym sam zwrotom nie należy przypisywać odmiennego znaczenia” (zakaz wykładni homonimicznej)

Z założenia o braku powtórzeń i nonsensów

D11 Nie wolno interpretować tekstów prawnych w taki sposób, aby ich pewne fragmenty okazały się zbędne (zakaz wykładni per non est).

D12 Tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi (lege non distinguente) (np. jeżeli prawodawca używa zwrotu „postępowanie przed sądem” to można na gruncie tej dyrektywy przyjąć, że chodził mu o postępowanie przed sądem I i II instancji, ponieważ nie zaznaczył, o którą instancję mu chodzi)

REGUŁY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ:

Są to reguły, które nakazują uwzględniać fakt, że przepisy prawne tworzą system i należy uwzględniać ich wzajemne relacje oraz miejsce w systemie.

Dyrektywy systemowe pionowe:

D12 „Nie powinno się przypisywać regule prawnej znaczenia, przy którym byłaby ona sprzeczna z którąkolwiek reguł systemu hierarchicznie wyższych”

D13 „Należy przypisywać znaczenie koherentne (spójne) ze znaczeniami innych reguł systemu i odrzucać te, które prowadza do konfliktu systemowego.”

Np.: nakaz wykładni zgodnej z Konstytucją, prawem europejskim, prawem międzynarodowym.

Dyrektywy systemowe poziome

D14 „Nie wolno przypisywać terminom języka prawnego znaczenia, które jest sprzeczne z zasadami określonej gałęzi prawa lub systemu prawa.”

D15 „Spośród różnych możliwych interpretacji należy wybrać tę, która jest zgodna z zasadami systemu prawa.”

D16 „Nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk.”

Argumentum a rubrica

D17 „W trakcie wykładni należy brać pod uwagę przynależność przepisów prawa do określonej gałęzi prawa (systematyka zewnętrzna)”

D18 „W trakcie wykładni należy brać pod uwagę miejsce przepisów w ramach systematyki aktu prawnego, w którym się znajdują (systematyka wewnętrzna)”

Wykładnia funkcjonalna:

Reguły wykładni funkcjonalnej wskazują, że znaczenie przepisów uzależnione jest od faktów o charakterze politycznym, społecznym, ekonomicznym, moralnym i obyczajowym. Reguły wykładni funkcjonalnej nakazują uwzględniać cele regulacji, funkcje prawa oraz jego społeczno-gospodarcze przeznaczenie.

D19 „Interpretowanym przepisom należy nadawać znaczenia, które uczynią je rozwiązaniami najtrafniejszymi prakseologicznie (najbardziej skutecznymi)”

D20 „W czasie interpretacji należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej, tzn. całego systemu prawnego, aktu prawnego, instytucji prawnej, do której interpretowany przepis należy lub cel interpretowanego przepisu”

D21 Interpretując przepisy prawa należy brać pod uwagę społeczne oraz ekonomiczne konsekwencje interpretacji i wybrać taką interpretację, która doprowadzi do rezultatów najbardziej korzystnych”

D22 „Interpretowanej regule należy przypisać znaczenie najbardziej zgodne z uznanymi ocenami systemu aksjologicznego”

D23 „Należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności”

D24 „W trakcie interpretacji należy przyjąć, że prawodawca jest konsekwentny co do swoich preferencji aksjologicznych (czyli preferencji związanych z normami moralnymi, regułami i ocenami społecznymi)”

Asymetryczność ocen: jeżeli preferuje wartość X przed wartością Y, to nie preferuje Y przed X.

Przechodniość ocen: jeżeli preferuje wartość A przed B, a B przed C, to preferuje A przed C.

D25 „Jeżeli uwzględnia się cele, wartości i reguły pozaprawne w ustalaniu znaczenia interpretowanej reguły, to winny być one uwzględniane jednakowo w stosunku do wszystkich reguł, z których składa się instytucja, do jakiej interpretowana reguła należy”

D26 Należy odrzucić taką interpretację przepisu, która prowadzi do absurdalnych konsekwencji lub niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji. (argumentum ab absurdum)

DYREKTYWY II-STOPNIA

Procedury wskazują:

Kolejność wykładni: językowa, systemowa, funkcjonalna

Moment końcowy:

1) kończymy wykładnię, gdy wynik nie budzi wątpliwości albo

2) wykorzystujemy wszystkie dyrektywy i kończymy, gdy wyniki uzyskane po zastosowaniu wszystkich są zbieżne.

Preferowane rozwiązanie drugie.

Preferencji

Dyrektywy preferencji decydują, które znaczenie obrać w przypadku kolizji interpretacyjnej, ponieważ różne reguły a czasami nawet reguły tego samego typy prowadzą do różnych rezultatów; Dyrektywy preferencji nie są wyraźnie ustalone i wiążą się z przyjętą ideologią wykładni

Akt normatywny

-dokument władzy publicznej zawierający normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych, jest tekstem zawierającym materiał do budowy norm prawnych

Budowa aktu normatywnego

a) tytuł aktu normatywnego

-oznaczenie rodzaju aktu (ustawa, rozporządzenie, zarządzenie)

-data wydania aktu

-ogólne określenie przedmiotu aktu

-w aktach o charakterze wykonawczym po tytule umieszcza się podstawę prawną jego wydania

-w konstytucji po tytule często preambuła( uroczysty wstęp, w którym przedstawione motywy wydania, cele, wartości)

b)przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe

*przepisy merytoryczne ogólne:

-określenie zakresu spraw regulowanych ustawą i podmiotów, które ma dotyczyć

-objaśnienia użytych w ustawie określeń i skrótów (tu więc definicje legalne)

*przepisy merytoryczne szczegółowe:

-przepisy prawa materialnego (kto, w jakich okolicznościach i jak)

-przepisy o organach (przepisy ustrojowe)-przepisy o utworzeniu organów albo instytucji, ich zadaniach i kompetencjach

-przepisy o postępowaniu przed organami (przepisy proceduralne)

-przepisy o odpowiedzialności karnej (przepisy karne)

c)przepisy o zmianie przepisów obowiązujących (przepisy nowelizujące)

-przepis, który powoduje zastąpienie jakiegoś obowiązującego przepisu przepisem o innej treści; przepisy te normują również sytuację, w której do obowiązującego przepisu coś zostaje dodane

d)przepisy przejściowe i dostosowujące (intertemporalne, międzyczasowe)

*w przepisach przejściowych(czasami zwane przepisami kolizyjnymi,bo wskazują, którą regulację- starą czy nową stosować) rozstrzyga się:

-sposób zakończenia postępowań będących w toku

-skuteczność dokonanych czynności procesowych

-czy i w jakim zakresie oraz na jaki okres utrzymuje się w nocy instytucje prawne co do zasady zniesione przez nowe przepisy

-czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki

-czy i w jakim zakresie nowe przepisy stosuje się do tych uprawnień

-czy i w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze

*w przepisach dostosowujących reguluje się:

-sposób powołania po raz pierwszy organów lub instytucji utworzonych nową ustawą

-sposób przekształcenia organów na podstawie dotychczasowej ustawy w organy tworzone nową ustawą

-sposób likwidacji organów znoszonych nową ustawą

e)przepisy końcowe

*przepisy uchylające (derogacyjne)

-określają, które z dotychczas obowiązujących aktów lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego

-czynność konwencjonalna, jaką jest derogacja, nie może pozostawiać żadnych wątpliwości

-derogacja może uchylać całą ustawę albo usuwać jedynie określone przepisy ( wtedy nowelizacja)

*przepisy wprowadzające (przepisy o wejściu w życie aktu normatywnego)

-zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego

-ustawa wprowadzająca- zawiera przepisy przejściowe i uchylające, wydana w celu wprowadzenia w życie innego aktu