V) Język prawny - Tautologia zdań. Rodzaje norm prawnych.
Język prawny
Język prawny - język, w którym formułowane jest prawo, a więc język przepisów i norm prawnych. Jest zawarty w tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych).
Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.
Język prawny jest językiem pierwszego stopnia (stopnia podstawowego). Natomiast wypowiedzi dotyczące tego języka formułowane są w języku prawniczym, będącym językiem drugiego stopnia (metajęzykiem).
Kategorie języka prawnego
Wobec istnienia zasadniczych różnic pomiędzy przepisami prawa a normami prawnymi, w ramach języka prawnego rozróżnia się język przepisów prawa, oraz język norm prawnych.
język przepisów prawa - jest równoważny językowi tekstów prawnych (zob. definicja powyżej) natomiast nie obejmuje niepisanych źródeł prawa, czyli prawa zwyczajowego i zwyczaju międzynarodowego. W większości dziedzin prawa źródła te nie mają większego znaczenia, ale jednak istnieją. Zaś w prawie międzynarodowym, zwyczaj międzynarodowy wciąż należy do podstawowych jego źródeł - jest źródłem „żywym”, wciąż powstają nowe normy zwyczajowe, a istniejące ewoluują. Z uwagi jednak na brak utrwalenia ich autentycznej treści w formie pisemnej, nie współuczestniczą one w języku przepisów prawa.
język norm prawnych - język wyrażeń o charakterze dyrektywnym, wskazujących wymagane sposoby zachowania, które powinny nastąpić w określonych sytuacjach faktycznych.
Przepis prawny
Przepis prawa - samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) zazwyczaj wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania. Często jest wyodrębniony formalnie, wyróżniony wizualnie i opatrzony nazwą indywidualizującą, taką jak artykuł, paragraf czy ustęp. Może być też zdaniokształtnym fragmentem jednostki redakcyjnej.
Pojęcie przepis prawa nie jest tożsame z pojęciem normy prawnej; bowiem elementy treści normy prawnej mogą być zawarte w wielu różnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W ujęciu funkcjonalnym przepisy prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować w sferze prawda/fałsz, gdyż nie jest to zdanie w sensie logicznym.
W języku potocznym, a rzadziej w języku prawnym, przepisy prawa to także wszelkie akty normatywne obowiązujące na danym obszarze (np. w państwie).
Rodzaje przepisów
przepisy ogólne - określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych, regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie nazwy, a często też ustalają ogólne zasady jego stosowania;
przepisy szczegółowe - normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą;
przepisy przejściowe - ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu w całokształcie innych przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania;
przepisy dostosowujące - określają jak organy stosujące prawo winny realizować nowy akt prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji;
przepisy końcowe - są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie całe akty prawodawcze, bądź niektóre ich przepisy;
Norma prawna
Norma prawna - najmniejszy, stanowiący sensowną całość, element prawa. Reguła postępowania zewnętrznego stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna), ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.
Elementy normy prawnej
Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej:
Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja),
Koncepcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca).
Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:
Hipoteza - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy), np.:
Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)
Dyspozycja - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia, np.:
(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę (...)
Sankcja - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności), np.:
(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.
Charakterystyka
Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny.
Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).
Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.
Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:
Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się:
Normy nakazujące - określają, co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią normy prawnej, np.:
Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są obowiązane obliczyć i odprowadzić podatek rolny - bez wezwania - na rachunek budżetu właściwej gminy ze względu na miejsce położenia gruntów.
Normy zakazujące - określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymać, np.:
Członek zarządu nie może bez zezwolenia spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi (...)
Normy zezwalające (upoważniające lub uprawniające) - uprawniają do określonego zachowania się adresata ,np.:
Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów. Istnieje spór czy norma postępowania (a taką jest norma prawna) może na coś zezwalać