9. Etapy rozwoju fizycznego i psychicznego człowieka.
Periodyzacja rozwoju:
Okres prenatalny: od poczęcia do narodzin
Okres wczesnego dzieciństwa: od narodzin do 3 r. ż.
Okres średniego dzieciństwa – wiek przedszkolny: od 4. Do 6 r. ż.
Okres późnego dzieciństwa – młodszy wiek szkolny: od 7. Do 10-12 r. ż.
Okres adolescencji: od 10-12 r. ż. do 20-23r. ż.
Okres wczesnej dorosłości : od 20-23 r.ż. do 35-40 r.ż.
Okres średniej dorosłości – wiek średni: od 35 – 40 r.ż. do 55. – 60 r.ż.
Okres późnej dorosłości – wiek starzenia się: od 55. – 60 r.ż. i więcej1
ROZWÓJ FIZYCZNY CZŁOWIEKA – to ciągły proces przebiegający nierównomiernie i skokowo prowadzący do dojrzałości organizmu w toku rozwoju człowieka obserwujemy przewagę procesów anabolicznych nad katabolicznymi. Na rozwój fizyczny człowieka składa się rozwój motoryczny, budowa ciała, oraz elementy wynikające z natury.
Okres prenatalny
W prenatalnym okresie rozwoju człowieka wyróżniamy trzy trymestry (każdy po trzy miesiące) lub dwa stadia: zarodkowe(embrionalne) – od poczęcia do końca ósmego tygodnia oraz płodowe – od dziewiątego tygodnia do narodzin. Prawie wszystkie wady wrodzone powstają w pierwszym trymestrze rozwoju, gdyż jest do okres intensywnej ontogenezy, w którym wrażliwość na działanie szkodliwych czynników jest szczególna ( tzw. okres krytyczny dla powstania wad rozwojowych).2
Okres wczesnego dzieciństwa:
W ciągu trzech lat dokonuje się intensywny rozwój dziecka pod każdym względem:
- rozwój somatyczny. Zmiany dokonują się we wszystkich układach. Zmienia się udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym, kształtują się krzywizny kręgosłupa; wyrastają zęby mleczne; rozwija się tkanka mięśniowa. W wieku niemowlęcym dziecko wyraźnie zwiększa masę ciała. Proces ten staje się powolniejszy w wieku poniemowlęcym, gdzie następuje intensywny wzrost, co prowadzi do wyszczuplenia sylwetki ciała.
- rozwój tkanki mózgowej. W miarę dojrzewania mózgu dziecko coraz dłużej pozostaje w stanie aktywnego słuchania.
- noworodek reaguje na bodźce otoczenia odruchami bezwarunkowymi. Stopniowo zdobywa umiejętność panowania nad swoim ciałem: od postawy horyzontalnej przechodzi do postawy wertykalnej, opanowuje kolejno różne sposoby przemieszczania się w przestrzeni i doskonali je. Przechodzi od odruchu chwytnego do chwytu dowolnego i opanowuje jego różne formy.
- dziecko przechodzi od manipulacji niespecyficznej w wieku niemowlęcym do manipulacji specyficznej w wieku poniemowlęcym
- od momentu narodzin podstawowe system percepcyjne podejmują swoje funkcje. Tworzą się rozmaite połączenia między modalnościami percepcyjnymi.
Okres średniego dzieciństwa:
Średnie dzieciństwo przynosi wiele istotnych zmian rozwojowych, zarówno w sferze anatomiczno – fizjologicznej, jak i psychicznej.
- zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w okresie wczesnego dzieciństwa. Dziecko staje się szczuplejsze, jego sylwetka wydłuża się; rozrasta się część twarzowa głowy.
- istotne zmiany zachodzą w systemie nerwowym: postępuje mielinizacja włókien nerwowych, wytwarzają się nowe połączenia między neuronami, wzrasta synchronizacja pracy różnych pól mózgu. Zmian te prowadzą do zwiększenia sprawności w kierowaniu uwagą, umożliwiają refleksję nad własnym zachowaniem.
- postęp w rozwoju motorycznym wyraża się w powstawaniu kombinacji ruchowych. Zwiększa się wyraźnie harmonia, płynność i rytmiczność ruchów.
- zwiększa się zdolność rozróżniania barw i odcieni. Wzrasta wrażliwość w zakresie słuchu muzycznego i fonematycznego.
- orientacja dziecka w otoczeniu wyraźnie polepsza się, jednocześnie polepsza się orientacja w przestrzenie: dziecko staje się zdolne do ustalania relacji między przedmiotami. Doskonali się językowe opisywanie przestrzeni.
- zwiększa się pojemność dziecięcej pamięci
- rozwijają się czynności myślowe, jak szeregowanie i klasyfikowanie. Pod koniec wieku przedszkolnego jest zdolne do systematycznego szeregowania.
Okres późnego dzieciństwa:
Rozwój fizyczny dziecka między 6. a 12. rokiem życia, jak podaje J.S. Turner i D.B. Helms zachodzi w sposób powolny, ale stały. Autorzy podają, że w tym wieku zmienia się budowa ciała a więc konstrukcja fizyczna dziecka: w miarę zmniejszania się grubości tkanki tłuszczowej oraz zmian w jej rozkładzie ogólnym, staje się ono szczuplejsze.
- Kości stają się twarde i sztywne.
- Szybko następuje przyrost mięśni.
- Układ krążenia rozwija się w ciągłym, lecz powolnym tempie, natomiast oddychanie staje się bardziej ekonomiczne.
- Mózg osiąga swą dojrzałą wielkość, lecz nadal nie w pełni jest wykorzystywany, a układ trawienny staje się bardziej wydajny.
-W wieku szkolnym rozwija się zarówno duża, jak i mała motoryka u dziecka, chociaż rozwój tej drugiej przebiega w wolniejszym tempie.3
- Zmiany cielesne są mniej widoczne. Mniej widoczny jest także, bo powolny, przyrost wzrostu dziecka. W tym czasie następuje aktywny rozwój równowagi i koordynacji ruchowej, dzieci uzyskują kontrolę nad zdolnościami motorycznymi przejawiające się w doskonaleniu różnych form aktywności fizycznej, przede wszystkim tej podstawowej z zakresu biegów, skoków, rzutów, a także poznają nowe gry i zabawy.
Okres adolescencji:
Obserwowalne fizjologiczne zmiany organizmu rozpoczynają się od tzw. skoku pokwitaniowego, czyli szybkiego wzrostu ciała, który u chłopców występuje między 12. i 15. r.ż. i powoduje wzrost wysokości u chłopców o ok. 20cm, towarzyszy mu przyrost wagi ciała o ok. 20kg. U dziewcząt skok pokwitaniowy rozpoczyna się o około 2 lata wcześniej niż u chłopców. Dotyczy zarówno układu kostnego i mięśniowego, jak i pozostałych części ciała. Budowa ciała dziewcząt i chłopców różnicuje się znacznie w procesie dojrzewania organizmu: u chłopców rozrastają się ramiona, a sylwetka staje się bardziej kanciasta, u dziewcząt rozrasta się miednica oraz podskórna tkanka tłuszczowa, powodująca zaokrąglenie się sylwetki. Charakterystyczne zmiany organizmu związane z dojrzewaniem występują w indywidualnie zróżnicowanym tempie, ale zawsze w takiej samej kolejności. Największe zmiany dotyczą narządów płciowych.
Okres wczesnej dorosłości:
W okresie tym obserwuje się nadal wzrost sprawności fizycznej, oraz doskonalenie się niektórych funkcji w obrębie narządów zmysłu (wzrasta wrażliwość na światło, polepsza się ostrość słuchu), chociaż pewne czynniki, takie jak siedzący tryb życia, nałogi, stres mogą powodować pogarszanie się kondycji fizycznej już we wczesnej dorosłości.
Okres średniej dorosłości:
Stan zdrowia człowieka w średnim wieku jest- a przynajmniej może być- dobry. Obserwuje się jednak spadek wydolności wielu funkcji biologiczno-fizjologicznych. Wiek ten charakteryzuje się względnym- w porównaniu z wcześniejszymi okresami- wzrostem śmiertelności. Do najważniejszych przyczyn śmiertelności należą choroby układu krążenia. W okresie tym ma miejsce proces przekwitania. W przypadku kobiet wyraża się on w zaniku cyklu miesiączkowego oraz funkcji prokreacyjnych, a w przypadku mężczyzn- obniżeniem funkcji seksualnych.
Okres późnej dorosłości:
Z medycznego punktu widzenia rozróżnia się dwa zasadnicze typ zmian biologicznych w późnej dorosłości:
- obniżenie sprawności fizycznej: przejawia się w ograniczeniu zdolności do wysiłku, zwiększonej męczliwości, w ograniczeniu aktywności i ogólnym spadku wigoru. Jest to wynikiem stopniowego słabnięcia funkcji niemal wszystkich narządów ciała. W większości przypadków wymierne obniżenie sprawności fizycznej jest następstwem chorób, a nie samego procesu starzenia się.
- mnoga patologia: jest to drugi istotny wyróżnik starości biologicznej. Terminem tym określa się występowanie kilku dolegliwości równocześnie u tej samej osoby, spowodowane przewagą procesów katabolicznych nad metabolicznymi.
ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA: wszelki długotrwały, proces kierunkowy zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian danego obiektu, wykazujące obiektywnie sprawdzalne różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.
Okres prenatalny:
Dziecko już przed urodzeniem charakteryzuje się specyficznie ludzkimi cechami: przyjmuje wszystkimi zmysłami szeroki wachlarz bodźców, dokonuje ich selekcji, reaguje na pewne bodźce w specyficzny dla siebie sposób. Dzięki temu już przed urodzeniem może być przez rodziców traktowane jako partner dialogu i bezpośredni po urodzeniu może z nimi nawiązać wielozmysłowy kontakt. Uznanie dziecka przed urodzeniem za istotę ludzką jest wstępnym warunkiem rozpoznania i zaspokojenia psychicznych potrzeb, np. bezpieczeństwa, miłości, co umożliwia jego prawidłowy rozwój.
Okres wczesnego dzieciństwa:
Kształtuje się inteligencja sensoryczno-motoryczna. Rozwija się zdolność do zastępowania symbolami nieobecnych przedmiotów i zjawisk, oraz zdolność do różnicowania dźwięków mowy ludzkiej. Bogaci się słownik dziecka. Rozwija się umiejętność budowania wypowiedzi złożonych z wielu słów. Pod koniec wieku poniemowlęcego dziecko opanowuje wszystkie podstawowe struktury syntaktyczne języka ojczystego. Niemowlę przeżywa jedynie stany zadowolenia i niezadowolenia. Pod koniec niemowlęcia zaczyna się proces różnicowania uczuć. Źródło emocji to kontakty z dorosłymi, i nieco później z dziećmi. Dziecko uczy się wyrażać emocje i rozpoznawać wyrazy mimiczne emocji u innych. Rozwijają się zabawy samotne i równoległe. Poczucie bezpieczeństwa zdobyte w kontakcie z matką zapewnia dziecku wychodzenie ku światu przedmiotów i osób. Rozwija się także poczucie odrębności psychicznej i poczucie własnego „ja”. Opanowanie sztuki chodzenia: mają zanikać odruchy bezwarunkowe w odpowiednich okresach rozwoju niemowlęcego, pojawiają się pierwsze wrażenia zmysłowe, kształtują się stereotypy motoryczne.
Okres średniego dzieciństwa:
Dziecko jest zdolne do rozumowania przyczynowo-skutkowego. Najlepiej rozwiązuje problemy w sferze sensoryczno-motorycznej i percepcyjno-wyobrażeniowej. Rozwija się funkcja symboliczna. Następuje rozkwit dziecięcych teorii umysłu. Dziecko odróżnia przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości. Dziecko w tym wieku ma bogaty słownik, tworzy neologizmy. Rozwija się kompetencja narracyjna: bogaci się struktura opowiadania. Doskonalą się również umiejętności konwersacyjne dziecka: uczy się ono uwzględniać punkt widzenia odbiorcy, słuchać i analizować wypowiedzi partnera. Rozumie emocje własne i innych osób. Umie mówić o przeżyciach. Rozwijają się uczucia związane z samooceną, np. duma. W zabawie dziecko poznaje role społeczne, nawiązuje interakcje z rówieśnikami, uczy się reguł zachowania i jak ich przestrzegać. Tworzą się pierwsze dziecięce przyjaźnie. Rozwijają się prospołeczne zachowania, np. empatia. Dziecko przejawia moralność przedkonwencjonalną. Ustala się tożsamość płciowa. Dziecko staje się zdolne do samokontroli, rozwija się obraz własnej osoby.
Okres późnego dzieciństwa:
Wzrasta emocjonalne i społeczne znaczenie pozaszkolnych spotkań z rówieśnikami. Pojawia się dojrzałość szkolna. Stosunek grupy rówieśniczej do dziecka zależy w tym wieku od wykazania się sukcesami w zabawie, nauce, czy w innych sferach społecznego funkcjonowania. Jednym z najważniejszych zadań w zakresie rozwoju poznawczego jest opanowanie umiejętności czytania i pisania. Następuje przejście z etapu myślenia przedoperacyjnego do etapu operacji konkretnych. Dziecko uczy się uwzględniać normy dotyczące sposobu swojego działania, a także jego osobiste i społeczne skutki, które mogą podlegać ocenie. Uczą się koordynować te oceny z własnym punktem widzenia.
Okres adolescencji:
Wczesna adolescencja (dorastanie) – dziecko przechodzi ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych, które charakteryzuje się rozwojem logicznego i abstrakcyjnego myślenia. Zachodzą również zmiany w zakresie procesów informacyjnych: przebiegają szybciej, są bardziej dokładne i ukierunkowane. Zwiększa to możliwości poznawcze dorastających, wpływa na poszerzanie się ich zainteresowań. Zmieniają się interakcje z rodzicami, powstają konflikty, których źródłem jest nieokreślony status dorastających: już nie są dziećmi, a jeszcze nie są dorosłymi. Wzrasta wpływ rówieśników. Na ten okres życia przypada zazwyczaj również pierwsza miłość, fascynacja, rozczarowanie. Znacznie poszerza się aktywność młodzieży, wskutek wchodzenia w nowe sytuacje i w nowe środowiska. Często dochodzi do tzw. kryzysu tożsamości, którego pokonanie sprzyja dojrzewaniu osobowości.
Późna adolescencja (młodzieńczość) – wzrastanie w świat dorosłych, stabilizowanie się tożsamości i uczuć, rozbudowują się interpersonalne związki młodzieży. Młodzież jest coraz bardziej autonomiczna, jej postawy stabilizują się, przyjmując postać światopoglądu. Rozmaite są kierunki aktywności młodzieży, w różnym stopniu angażuje się ona w działalność społeczną i polityczną. Zainteresowania skierowane są przede wszystkim ku życiu osobistemu.
Okres wczesnej dorosłości:
Aktywność człowieka koncentruje się wokół dwóch dziedzin życia: pracy zawodowej oraz własnej rodziny. Jednak stopień zaangażowania w nie zależy od płci. Sprawność umysłowa młodych dorosłych utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie, a pod koniec tego okresu wykazuje tendencję do obniżania się, szczególnie w zakresie formalnego, abstrakcyjnego rozumowania. Istotną rolę w adaptacji do warunków życia dorosłego odgrywa system wartości leżący u podstaw młodzieńczych ideałów realizowanych w konkretnej rzeczywistości. Po fazie przejściowego relatywizmu w rozumowaniu moralnym młodzi dorośli ujmują wartości w kategoriach ogólnych praw i uniwersalnych zasad, doceniając znaczenie umowy społecznej.
Okres średniej dorosłości:
Wiek średni może być okresem największych osiągnięć zawodowych, jak również okresem kryzysu w rozwoju kariery zawodowej. Ma tu miejsce przewartościowanie stosunków rodziców z dziećmi, wchodzącymi w okres dorastania. Ważnymi zadaniami ludzi w tym okresie jest psychologiczne rozwiązanie problemu „opuszczonego gniazda” oraz opieka nad starzejącymi się rodzicami. Obniżenie się funkcji poznawczych nie ma wielkich konsekwencji praktycznych, a oprócz tego nie ma charakteru nieuniknionego i nieodwracalnego. Rodzice wchodzą w trudny okres nazywany kryzysem wieku średniego. Zdarza się, ze obserwując proces wchodzenia w dorosłość własnych dzieci, paradoksalnie przeżywają na nowo dylematy i rozterki z okresu własnego dorastania. Pojawia się syndrom wypalenia zawodowego.
Okres późnej dorosłości:
Na podstawie obserwacji zachowań społecznych ludzi w wieku późnej dorosłości sformułowano teorie wyjaśniające mechanizm adaptacji do starości: teoria aktywności teoria wycofania się oraz teoria stresu starości. Adaptacja do starości jest ważnym zadaniem rozwojowym, nie stanowi jednak nadrzędnego celu rozwoju człowieka. Efektywna adaptacja do starości związana jest z mądrością pragmatyczną jako cechą rozumu, natomiast dalszy rozwój podmiotowy – z mądrością transcendentną, będącą atrybutem całej osobowości. Przejawem mądrości transcendentnej jako rezultatu rozwoju podmiotowego jest równowaga psychiczna, ostatecznie zaś brak lęku przed śmiercią.
Wszystkie informacje brałam z książek, do których robiłam przypis na początku. Później już mi się nie chciało, bo w przypisach byłoby samo tamże, a tylko inna strona w książce.