Exegi monumentum aere perennius
Horacy

Przekład: Lucjan Rydel.

Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu.

Od królewskich piramid sięgający wyżej;

Ani go deszcz trawiący, ani Akwilony

Nie pożyją bezsilne, ni lat niezliczony

Szereg, ni czas lecący w wieczności otchłanie.

Nie wszystek umrę, wiele ze mnie tu zostanie

Poza grobem. Potomną sławą zawsze młody,

Róść ja dopóty będę, dopóki na schody

Kapitolu z westalką cichą kapłan kroczy.

Gdzie z szumem się Aufidus rozhukany toczy,

Gdzie Daunus w suchym kraju rządził polne ludy,

Tam o mnie mówić będą, że ja, niski wprzódy,

Na wyżyny się wzbiłem i żem przeniósł pierwszy

Do narodu Italów rytm eolskich wierszy.

Melpomeno, weź chlubę, co z zasługi rośnie,

I delfickim wawrzynem wieńcz mi skroń radośnie.

Gatunek: pieśń (carmina)

Typ liryki: liryka bezpośrednia

Sytuacja liryczna: Rozwinięcie tezy w formie sentencji: "Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu"; artysta pewny własnego talentu i przekonany o wielkości swojej poezji wierzy, że dołączy do panteonu tych, którym sztuka zapewniła nieśmiertelność.

Podmiot liryczny: Poeta świadomy wielkości swego dzieła, głęboko wierzący w nieśmiertelną moc sztuki, przekonany o tym, że człowiek odważny i twórczy zapewnia sobie pamięć pokoleń.

Interpretacja: Człowiek dzięki sztuce staje się nieśmiertelny

Exegi monumentum aere perennius to najbardziej znana pieśń w dorobku rzymskiego poety, a główna myśl wydaje się nieśmiertelna jak poezja (w wierszu) Horacego.
Podmiot liryczny - poeta pewien swego talentu - w wypowiedzi bezpośredniej (z ujawnionym "ja" lirycznym) wygłasza przekonanie, że dołączy do grona tych, którzy dzięki swej twórczości żyją wiecznie w pamięci potomnych.
Pierwsze zdanie wiersza ilustruje poziom samoświadomości mówiącego - nie jest to przpuszczenie, ale stwierdzenie niepodważalnego faktu. "Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu" oznacza, że dzieło, które stworzył poeta, będzie trwalsze niż monument, nie podda się niszczącemu działaniu czasu. Wzniesie się nawet ponad "ogrom królewskich piramid" (to aluzja do "wiecznych" piramid faraonów) i "nie naruszą go deszcze", albowiem prawdziwa sztuka jest wieczna. Aby przekonać czytelnika osłuszności swoich poglądów, podmiot liryczny popiera tezę wieloma argumentami. Mówi, że jego dzieło oszczędzą rzeki, "łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków" - jest przekonany, że sztuki nie zniszczą ani żywioły, ani nawet czas, którego przemijanie tylko potwierdzi wartość dzieła.
Kolejne wersy przynoszą refleksje o artyście - skoro sztuka jest wieczna, on sam także zyskuje nieśmiertelność. "Nie wszystek umrę" (Non omnis moriar) to jedno z najsłynniejszych zdań w literaturze; stało się symbolem przekonania o niesmiertelności artysty zapewnionej przez jego dzieło, a poeci następnych pokoleń tę setencję po wielokroć przywoływali. Można ją odnaleźć w twórczości Kochanowskiego, Mickiewicza i wielu innych. Wszyscy oni, podobnie jak Horacy, mieli nadzieję, że nawet gdy umrą , nie umilknie ich poezja, bo ta, uniknąwszy pogrzebu, trwać będzie po wieki.
W następnych wersach poeta przywołuje symbol rzymu jako, w przekonaniu jego współczesnych, wartości niezniszczalnej - sądzi, że on sam trwać będzie tak długo, jak długo żyć będzie wieczne imperium (nie przewidział jednak, że Rzym ulegnie zagładzie, a jego poezja przetrwa). Ma nadzieję, że następne pokolenia docenią jego dzieło i że mówić będą o nim jako o tym, który "z nizin wyrosły" (Horacy był synem wyzwoleńca) dokonał przełomu poezji.
Puenta wiersza jest apostrofą do muzy Melpomeny, opiekunki artystów. Podmiot liryczny prosi ją, by doceniła jego zasługi i włożyła mu na głowę laur, czyli symbol zwycięzców.
Wiersz Horacego jest najbardziej znanym manifestem wygłoszonym przez artystę świadomego swojego talentu i pewnego mocy, którą daje poezja, a refleksja w nim zawarta towarzyszy artystom od pokoleń. Słowa: "Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu" i "Nie wszystek umrę", na zawsze określiły sposób myślenia o sztuce i artyście.

Środki stylistyczne: metafory ("Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu", "Nie wszystek umrę"), przerzutnie ("potąd będę wciąż młody pokąd na Kapitol"), apostrofa ("Bądź dumna z moich zasług i defickim laurem Melpomeno łaskawie opleć moje włosy")

Pieśń tą można uznać za manifest. Poeta porusza tu problem sztuki i jej uniwersalnego, ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraża przekonanie, że jego twórczość jest nieśmiertelna, jest pomnikiem, który stawia sobie za życia. Jasno przedstawia swoje poetyckie zasługi, nie bawiąc się w fałszywą skromność.
Podmiotem lirycznym jest sam poeta. Porównuje się do budowniczego, który właśnie ukończył wielkie dzieło.Głównym przesłaniem utworu jest zdrot "non omnis moriar", czyli "nie wszystek umrę". O ile człowiek z natury jest śmiertelny, o tyle sztuka jest wieczna.
Poeta nigdy nie umiera "do końca", zawsze jego część żyć będzie w wierszach i w pamięci tych, którzy te wiersze będą czytać. Wiersz zbudowany jest z czterech czterowersowych strof, dający wyraz dumy ze swej twórczości, przekonania o nieśmiertelności. Utwór stanowi rodzaj liryki autotematycznej, czyli poezji o poezji, a liryczne "ja" jest tożsame z osobą poety. Horacy przemawia we własnym imieniu bezpośrednio do adresata, który jednak nie jest precyzyjnie określony.
Horacy chetnie korzystał ze wzorów dawnych liryków geackich, m.in. Safony, Pindara, jednak przejętym od nich motywom nadawał rzymski charakter. Poeta przestrzegał zawsze harmonii między treścią, a formą rytmiczną pieśni. Często też stosował poetycką technikę opartą na wychodzeniu od szczegółów sytuacyjnych i dochodzeniu w ramach utworu do ogólnej refleksji filozoficznej o wyraźnych akcentach praktycznych, refleksji mającej odniesienie do konkretnej rzeczywistości. Poeta stale zajmował się teorią literatury, studiował dawne wzory, przez całe życie dążył do osiągnięcia perfekcji formalnej. Doskonalił swój język poetycki, obejmujący różne rodzej mowy - od języka potocznego do podniosłego, modlitewnego stylu niektórych utworów.

Horacy jest jednym z piewców Arkadii - krainy wiecznej szczęśliwości, która była istotnym elementem antycznego światopoglądu. Poeta miał duży wpływ na literaturą renesansu. Z jego dorobku wielokrotnie korzystał m.in. Jan Kochanowski, nie kryjąc swej fascynacji dla Horacego. W twórczości poety widać wyraźnie żywy wpływ myśli Horacjańskiej, a stwierdzenie "nom omnis moriar" można uznać za hasło patronujące renesansowemu myśleniu o sztuce.