MYCIE CHOREGO

Higiena skóry. Potrzeba czystości jest w różnym stopniu rozwi­nięta u ludzi i nie wszyscy rozumieją jej znaczenie właściwie. Prócz ludzi, którzy myją się regularnie, dbają o higienę jamy ust­nej i włosów — są i tacy, dla których umycie się jest wydarze­niem odświętnym, a mycie zębów uważają za zbędne. Można się jeszcze spotkać z przekonaniem, że leżąc w łóżku człowiek się nie brudzi, że chorego myć nie można, bo mu to zaszkodzi.

Pamiętając, że chory powinien w szpitalu nie tylko się leczyć, ale również wynieść z niego trwałe i dobre nawyki higieniczne. Pielęgniarka odpowiedzialna za czystość chorych w szpitalu po­winna ich poznać pod tym względem i oddziaływać wychowawczo na wybranych chorych. Powinna sprawdzać, czy jej zalecenia zo­stały zrozumiane, czy chory jest przekonany o ich słuszności i reali­zuje je na co dzień.

Chory powinien się dowiedzieć, że skóra spełnia pewne funkcje, niezbędne do utrzymania zdrowia, przez skórę wydala się pot, łój i niektóre substancje przemiany materii. Z otoczenia działają na czystą skórę promienie ultrafioletowe, zmieniając zawarty w niej ergosterol na witaminę D.

Z powierzchni skóry należy zmyć obumarłe warstwy naskórka, nadmiar łoju, potu, brud i bakterie nie tylko po to, by skóra mogła dobrze spełniać swoje zadania, ale również, aby zmniejszyć możliwość zakażeń i likwidować bardzo nieprzyjemny dla oto­czenia zapach rozkładających się wydzielin skóry. Brud, pył, pot i łój oraz warstwy zrogowaciałe naskórka stanowią bardzo dobre podłoże dla rozwoju wszelkiego rodzaju bakterii. W odniesieniu do niektórych zarazków, skóra wykazuje działanie bakteriobójcze lub hamujące ich rozwój, przy czym główną w tym rolę odgrywa praw­dopodobnie kwasota skóry oraz działanie wydzielin gruczołów łojowych i potowych.

Toaleta chorego

Mycie w szpitalu jest jedną z czynności wchodzących w skład toa­lety pacjenta. Toaletę wykonuje się dwa razy dziennie — rano i wieczorem. Chorych zmęczonych nocą toaleta ranna odświeża i „zmywa" z nich zmęczenie. Łóżko na nowo przesłane staje się wygodniejsze i chłodniejsze, chorym poprawia się samopoczucie, wracają siły i nadzieja na wyzdrowienie.

Toaleta wieczorna powinna być robiona przed nocnym snem. Chory jest znużony, zmęczony fizycznie i psychicznie, pragnie od­począć w ciszy, spokoju i ciemności. Mycie wieczorne należy robić ciepłą wodą, która działa uspokajająco na system nerwowy; świe­żo przesłane łóżko, wygodna pozycja usposabiają do snu. Dobra pielęgniarka zdaje sobie sprawę z zależności nocnego odpoczyn­ku chorego od przygotowania pacjenta do snu i nie szczędzi trudu, aby spełnić wszystkie warunki gwarantujące dobry sen chorego.

Czynności wchodzące w skład toalety. W skład toalety wchodzą następujące czynności: mycie zębów, twarzy, uszu, szyi, kończyn górnych, klatki piersiowej, pleców i pośladków oraz podmycie chorego, natarcie pleców i pośladków, uczesanie i przesłanie łóżka.

Ze względu na organizację pracy szpitalnej nie wykonuje się wszystkich podanych czynności bezpośrednio jednej po drugiej. Rano, najczęściej dwa zespoły wykonują całość czynności wchodzą­cych w skład toalety: personel dyżuru nocnego myje chorych, a ze­spół dyżuru rannego ściele łóżka i układa wygodnie pacjenta.

Czynności wchodzące w skład toalety wieczornej są także po­dzielone. Mimo że regulaminy szpitalne wyznaczają robienie tej toalety na czas między godziną 18 a 21, w praktyce, ze względu na mniejszą liczbę personelu na dyżurze popołudniowym, często ściele się wszystkie łóżka przed kolacją, następnie myje się cho­rych, a już bezpośrednio przed nocą naciera się ciężko chorym plecy i pośladki oraz poprawia ułożenie w łóżku.

Mycie zębów. W warunkach szpitalnych większość chorych myje zęby samodzielnie, natomiast chorym leżącym musi w tym pomóc pielęgniarka.

Oczyszczanie jamy ustnej u ciężko chorych, którzy nie mogą robić tego sami, będzie opisane w oddzielnym rozdziale. ciała w czystości, myją się sami, pielęgniarka/opiekun powinna wyjaśnić znaczenie mycia, nauczyć ich dbania o swą czystość i dopilnować, aby wszystkie zabiegi higieniczne wykonywali należycie.Mycie zębów u chorych leżących wymaga poza znanymi przyborami miski nerkowatej do spluwania.

Obowiązkiem wychowawczym pielęgniarki/opiekuna jest nauczyć chorego, jak należy pielęgnować jamę ustną, aby ograniczyć próchnicę i nie dopuścić do chorób mających swoje pierwotne ognisko w jamie ustnej.

Zęby powinny być oczyszczane rano — przed śniadaniem i wie­czorem — przed spaniem oraz płukane po wszystkich posiłkach-. Do mycia najlepiej używać małych szczoteczek (aby dotrzeć do wszystkich powierzchni zębów), z włosiem „sztywnym, ale nie twardym, równomiernie rozłożonym na szczoteczce. Należy zwrócić uwagę na sposób mycia zębów. Dużo ludzi przesuwa szczoteczkę przy tej czynności tylko w linii poziomej. Trzeba wyjaśnić, że przestrzenie międzyzębowe można oczyścić tylko przez zmywanie zębów od wewnętrznej i zewnętrznej strony, w kierunku od dzią­seł do powierzchni zgryzowej, następnie dokładnie wypłukać jamę ustną ciepłą wodą, aż do momentu, kiedy woda wypluwana będzie zupełnie czysta.

Kubek i szczoteczkę po myciu należy dobrze wypłukać, włożyć do kubka szczoteczkę skierowaną włosiem ku górze (do wyschnię­cia). Zamykanie mokrych szczoteczek w pochewkach nie jest wska­zane.

W przypadku kiedy chory ma protezy zębowe należy je umyć szczotką i pastą pod bieżącą wodą, dobrze spłukać i założyć je po wypłukaniu jamy ustnej.

Mycie ciała ciężko chorych. Jest wykonywane w całości przez pielęgniarkę/opiekuna. Chorego myje się ciepłą wodą, myjką i mydłem. Je­żeli chory jest przyzwyczajony do mycia wodą o niższej tempera­turze, można go umyć wodą chłodniejszą, zwłaszcza rano, w dni gorące i wtedy, gdy nie tyle chodzi o zmycie brudu, ile o od­świeżenie chorego. Woda zimna lepiej pobudza krążenie.

Lżej, ale obłożnie chorym, podaje się wszystkie potrzebne przy­bory do łóżka; chorzy chodzący myją się przy umywalniach — w salach chorych lub w łazience. Pielęgniarka/opiekun musi tylko spraw­dzić, czy rzeczywiście się myją i czy są czyści. Sprawdzenie czys­tości powinno być przeprowadzone dyskretnie, najlepiej w czasie innych czynności wykonywanych przy chorym.

Chorym, którzy nie przywiązują wagi do utrzymania swego

Dużo chorych krępuje się obnażać przy innych, są wrażliwi na cudzy dotyk i zażenowani „zabieraniem czasu" pielęgniarce/opiekunowi. Stąd ogromne znaczenie ma postawa osób wykonujących zabiegi higie­niczne u chorych oraz stworzenie odpowiedniej subtelnej i intym­nej atmosfery. Chorego przy myciu nie należy bez potrzeby obna­żać, łóżko otoczyć parawanem i w razie możliwości — pozwolić się choremu myć samemu przy odpowiedniej pomocy pielęgniarki/opiekuna.

Nacieranie pleców i pośladków – jest przy toalecie bardzo istotne ze względu na profilaktyke p/odleży nową!

Czesanie obłożnie chorych. Przed czesaniem należy pod głowę pacjenta podłożyć ręcznik. Długie włosy rozpleść i wyjąć spinki. Włosy podzielić na dwie połowy — prawą i lewą. Głowę chorego zwrócić w prawo, uczesać lewą połowę włosów, następnie zrobić to samo po stronie przeciwnej. Długie włosy należy czesać pasma­mi; rozczesywanie zacząć od końca włosów, przytrzymując mocno pasmo lewą ręką ponad miejscem rozczesywanym. Po rozczesa­niu poszczególnych pasm rozczesuje się jeszcze raz wszystkie wło­sy z połowy głowy i zaplata warkocz w taki sposób, aby nie uciskał chorej przy leżeniu.

Cele i znaczenie mycia chorego:

1. utrzymanie chorego w czystości,

2. pobudzenie funkcji skóry,

3. pobudzenie krążenia obwodowego,

4. poprawa samopoczucia chorego,

5. wyrabianie u chorego trwałych przyzwyczajeń higienicznych.

Ponadto mycie wykorzystuje się na:

1. obserwowanie chorego,

2. nawiązanie z nim kontaktu i bliższe poznanie.

Technika wykonania toalety obłożnie choremu

Wykonuje 1 pielęgniarka/opiekun

Przybory na małej tacy:

1. miska nerkowata,

2. talk,

3. spirytus,

4. dzbanek z ciepłą wodą.
   Ponadto:

1. miednica (z wodą, jeśli nie ma bieżącej wody na sali),

2. basen przykryty basenówką.

Pielęgniarka/opiekun przynosi do chorego basen, kładzie go do koszycz­ka, ewentualnie umieszcza na krześle lub w nogach łóżka na ma­teracu. Jeżeli oddział dysponuje wózkiem do toalety, pielęgniarka układa na nim wszystkie przybory i zawozi do łóżka chorego. Sta­wia krzesło przy stoliku przyłóżkowym. Myje ręce. Przynosi pozo­stałe przybory, stawia miednicę na krześle przy stoliku, tacę na stoliku przyłóżkowym. Na tacy kładzie mydło chorego, szczotkę do zębów, pastę lub proszek, szczoteczkę do paznokci oraz kubek do zębów (po nalaniu do niego wody z kranu). Nalewa wodę domiednicy i dzbanka. Na poręczy krzesła zawiesza ręczniki (cienki i gruby)- Przygotowuje myjki, zawieszając myjkę do twarzy przy ręczniku cienkim, a myjkę do mycia ciała przy ręczniku grubym.

Mycie zębów. Pielęgniarka podkłada cienki ręcznik pod brodę chorego. Podaje przygotowaną szczotkę z pastą.

Lewą ręką unosi głowę chorego, prawą podaje wodę do ust. Następnie odstawia wodę pod lewą ręką na stolik, a pod usta chorego podsuwa miskę nerkowatą. Czynności powyższe powtarza tyle razy, ile potrzeba, nie wyjmując przez cały czas lewej ręki spod głowy chorego. Chory myje zęby. Po umyciu zębów pielęg­niarka wyciera chorego ręcznikiem, ręcznik usuwa na poręcz krzesła, szczoty odkłada do kubka.

Mycie twarzy pielęgniarka zdejmuje choremu ko­szulę, podnosi głowę chorego, podkłada ręcznik od strony bliższej pod głowę, końce ręcznika wykłada na barki cho­rego.

Przygotowuje myjkę na prawej ręce, namydla ją — lub nie — z życzeniem chorego. Zmywa twarz i wyciera ją_t Popra­wia ułożenie ręcznika w ten sposób, aby mieć dojście do szyi, ochraniając jednocześnie wierzchnie przykrycie. Myje dalsze ucho, ucho bliższe, szyję i wyciera. Wyjmuje ręcznik spod głowy cho­rego.

Mycie kończyn górnych. Pielęgniarka odsłania dalszą od siebie rękę pacjenta, układa pod nią cienki ręcznik. W okolicy pachy chorego zakłada ręcznik pod wierzchnie przykrycie. Pod dłoń sta­wia miednicę, obok kładzie mydelniczkę. Myje kończynę górną w następującej kolejności: przedramię i ramię po stronie zewnętrz­nej, potem po stronie wewnętrznej, pachę, na koniec dłoń; jeżeli trzeba paznokcie myje szczoteczką.

Odstawia mydelniczkę na stolik przyłóżkowy. Chwyta lewą rę­ką rękę chorego — unosi ją, prawą ręką zsuwa w dół miednicę Rękę kładzie na ręczniku, miednicę przenosi na krzesło. Kończynę górną wyciera i okrywa wierzchnim przykryciem.

W taki sam sposób myje drugą kończynę górną.

Mycie klatki piersiowe]. Pielęgniarka/opiekun odkłada ze swej strony brzeg wierzchniego przykrycia.

Unosząc lekko przykrycie pacjenta, kładzie na klatkę piersiową chorego gruby ręcznik, z którego odkłada mankiet na odłożony brzeg wierzchniego przykrycia.

Przygotowuje namydloną myjkę i unosząc wierzchnie przykrycie (w miejscu ochronionym ręcznikiem), myje klatkę piersiową cho­rego, wyciera cienkim ręcznikiem, ręczniki usuwa. Wycierając ko­biety pielęgniarka sprawdza, czy pod piersiami nie mają odparzeń. Nakłada koszulę chirurgiczną.

Mycie pleców i pośladków. Chory odwraca się na bok, pielęg­niarka odkrywa mu plecy i odkłada wierzchnie przykrycie na cho­rego. Wzdłuż pleców i pośladków kładzie gruby ręcznik. Nakłada drugą myjkę na rękę, myje plecy i pośladki, dokładnie zmywa szparę pośladkową i po umyciu wyciera; naciera plecy i pośladki. Po natarciu spirytusem lub innym środkiem, sypie na rękę trochę talku i masuje całe plecy i pośladki, okolicę kości ogonowej i bio­der. Masaż robi całą dłonią wykonując ruchy koliste, aż do lek­kiego zaróżowienia skóry, zwracając szczególną uwagę na miejsca najbardziej narażone na powstawanie odleżyn. Po natarciu, jeżeli

chory ma założoną koszulę chirurgiczną, zawiązuje tasiemki. Chory odwraca się na wznak (koszule zwykłą nakłada dopiero teraz).

Podmycie. Pielęgniarka/opiekun podkłada basen; z wierzchniego przykry­cia robi tzw. budkę, osłaniając nią krocze.

Spłukuje myjkę wodą z dzbanka, namydla ją i — trzymając drugą ręką wierzchnie przykrycie — myje krocze. Jeżeli stan cho­rej na to pozwala, chora myje się sama, myjkę odrzuca do miedni­cy. Pielęgniarka dokładnie spłukuje krocze polewając je wodą z dzbanka nad basenem, następnie wyciera grubym ręcznikiem. Jeżeli chora może, wyciera się sama. Pielęgniarka usuwa ręcznik, nakrywa chorą. Wyjmuje basen, pośladki chorej wyciera przygoto­wanym grubym ręcznikiem, odstawia basen. Jeżpli chora podmywała się sama, pielęgniarka kładzie pod jej rękę cienki ręcznik, stawia na nim miednicę. Nad miednicą spłukuje ręce chorej, miednicę usuwa, ręce wyciera. Wynosi basen, myje sobie ręce.

Myjąc mężczyznę pielęgniarka/opiekun nie spłukuje krocza (ewentual­nie może w podobny sposób podmyć kobietę); myje je nad grubym ręcznikiem podłożonym pod pośladki, a lżej chory myje się sam. Jeżeli łóżko ma być przesłane, nie bezpośrednio po myciu, pie­lęgniarka/opiekun poprawia tylko ułożenie chorego i zasłanie łóżka, następ­nie wszystko sprząta, oczyszcza i kładzie na swoim miejscu.

Czesanie. Po zasłaniu łóżka pielęgniarka/opiekun czesze chorej włosy.

Po uczesaniu wyjmuje ręcznik w taki sposób, aby nie spadały z niego włosy i wytrzepuje go nad koszem; następnie ręcznik wiesza na miejsce.

Sprawdza ułożenie chorego i wygląd łóżka.

Mycie pleców i pośladków choremu, którego nie można obró­cić na bok. Plecy i pośladki myją dwie pielęgniarki/opiekunki. Przy myciu pleców obie unoszą chorego jak do wyjęcia poduszek. B — pod­trzymuje chorego, A-— kładzie pod plecy ręcznik, myje, naciera plecy. Usuwa ręcznik, obie Układają chorego i nakładają koszulę, którą zsuwają tylko do pośladków. Obie unoszą pośladki. B — podtrzymuje pośladki, A — podkłada pod nią gruby, zło­żony ręcznik. Myje pośladki i szparę pośladkową; wyciera. Na­ciera dokładnie całe pośladki spirytusem i talkiem, usuwa ręcznik. Obie kładą chorego.

Kąpiel w wannie

Na ogół przeciwwskazaniem do kąpieli w wannie jest:

1. ciężki stan chorego,

2. gorączka

3. zmiany na skórze (mogą być wtedy zlecane kąpiele leczni­
   cze),

4. założone opatrunki unieruchamiające.

Przed kąpielą chorego należy polecić salowej przygotowanie ła­zienki. Łazienka musi być czysta, wywietrzona, temperatura w ła­zience powinna wynosić około 22°C. Do połowy wanny nalewa się wodę o temperaturze 37°C. Należy sprawdzić, czy są potrzebne przybory do kąpieli, a więc mydelniczka, podnóżek i nożyczki. Przy­bory toaletowe przynosi ze sobą chory. Jeżeli stan chorego na

to pozwala, można pozostawić go samego w łazience, z zazna­czeniem, żeby nie zamykał drzwi na klucz. Po zewnętrznej stronie łazienki należy zawiesić na drzwiach kartkę — „łazienka zajęta". Należy przypomnieć choremu, że najlepiej i najłatwiej jest obciąć paznokcie po kąpieli. Kąpiel powinna trwać 10—15 minut. Po tym czasie trzeba sprawdzić, czy chory się wykąpał. Przypilnować, aby wracając do łóżka był wystarczająco ciepło ubrany i zaraz się położył.

W pokoju chorego musi być ciepło, okna powinny być zamknię­te, łóżko świeżo posłane, a w razie potrzeby ogrzane termoforami.

Po kąpieli chorego salowa sprząta łazienkę, wietrzy, myje wan­nę, dokładnie zmywa podnóżek i spłukuje go pod bieżącą wodą oraz wyciera podłogę.

W przypadku uzyskania pozwolenia dla ciężej chorego na ką­piel w wannie, pielęgniarka pozostaje przez cały czas kąpieli w ła­zience i zależnie od potrzeby pomaga choremu w myciu albo myje go sama; po kąpieli czyści i obcina paznokcie>

Niedołężni chorzy mogą mieć trudności z wejściem i wyjściem z wanny. W tym przypadku można na wannę położyć deskę, na której chory siada; podtrzymując go — pielęgniarka przekłada nogi do wanny i usuwa deskę; chory siada w wannie. Przy Chodzeniu z wanny wszystkie te czynności robi się w odwrotnej

kolejności.

PIELĘGNOWANIE JAMY USTNEJ U CIĘŻKO CHOREGO

Pielęgnowanie jamy ustnej u ciężko chorego jest bardzo ważne. W jego diecie brak jest pokarmów twardych, np. jabłek, czer­stwego pieczywa itp. produktów, które mechanicznie oczyszczają jamę ustną, należy więc dbać o jej czystość oraz często ją kon­trolować. Chory spożywa potrawy miękkie, papkowate. przetarte, które osadzają się na zębach i błonie śluzowej jamy ustnej łącznie ze złuszczającym się nabłonkiem i wydzieliną gruczołów ślinowych, dając dobre podłoże dla rozwoju bakterii. Na języku tworzy się gruby biały nalot. Błona śluzowa jamy ustnej jest wyschnięta, po­nieważ ciężko chory i nieprzytomny ma tendencję do oddychania przez usta. Chory odczuwa niesmak i gorycz, co upośledza już i tak mały apetyt. Z jamy ustnej wydobywa się niemiła woń, przykra dla chorego i otoczenia. Może dojść do powstania pleśnia-wek lub zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, co sprawia choremu dodatkowy ból, uniemożliwia jedzenie i pogarsza stan chorego. Należy przynajmniej raz dziennie, przy dobrym oświetleniu, obej­rzeć dokładnie wnętrze jamy ustnej, język i dziąsła

Mycie głowy choremu leżącemu

Leżącym chorym myje się głowę dwoma sposobami — w tzw. ry­nience i w miednicy. Drugi sposób nadaje się bardziej do mycia krótkich włosów.

Wytyczne do przestrzegania. Przy myciu głowy należy przestrze­gać zasad obowiązujących przy wykonywaniu czynności pielęgniar­skich (strona 212) oraz następujących wskazówek:

1. przygotować wystarczającą ilość ciepłej wody (nie za gorą­cej),

2. przy spłukiwaniu — nie przenosić dzbanka nad twarzą
   chorego,

3. nie zalać łóżka,

4. nie zalać uszu i oczu chorego.

Technika mycia głowy w łóżku w „rynience"

Wykonuje 1 pielęgniarka/opiekun

Przybory — w wanience lub wiadrze:

1. mały podkład gumowy lub inny nieprzemakalny,

2. szampon,

3. rynienka, tj. kocyk lub prześcieradło zwinięte mocno w ru­na rulon nawinięty podkład gumowy lub folia plastykowa, całość ułożona w podkowę,

4. dzbanki z ciepłą wodą,

5. stołeczek (pod wanienkę).

Pielęgniarka/opiekun zanosi do łóżka chorego dzbanki z wodą, stawia na

stoliku przyłóżkowym.

Przy stoliku ustawia stołeczek. Przynosi wanienkę i stawia ją na stołeczku. Wyjmuje z wanienki szampon, stawia na stoliku. Łączy przyniesiony podkład gumowy z ręcznikiem i odkłada z niego mankiet na podkład gumowy, składa razem j wiesza na brzegu wanienki. Zsuwa chorą z poduszek i przesuwa głowę na brzeg materaca. Wierzchnią poduszkę odkłada na stołek, drugą zsuwa pod plecy chorej, może też przesunąć poduszkę na przeciwległą stronę łóżka, aby podpierała głowę tylko z dalszej strony. Prawą ręką unosi głowę chorej, lewą podkłada ręcznik podkładem gumowym (podkład gumowy zwrócony w stronę materaca).

Kładzie rynienkę pod głowę, uważając, aby jeden koniec wałka rynienki podpierał kark chorej, a reszta otaczała głowę; wolny koniec podkładu gumowego spływa do wanienki.

Zaczynając od dalszej strony, polewa całą głowę wodą, następ­nie w tej samej kolejności polewa szamponem. Głowę myje do­kładnie, mocno pocierając opuszkami palców lewej ręki, a prawą przytrzymuje głowę w okolicy czoła.

Spłukuje mydło, polewając włosy najpierw z dalszej, a następ­nie bliższej strony.

Namydla włosy jeszcze raz i myje; spłukuje tyle razy, ile po­trzeba uważając, aby dzbanka nie przenosić nad twarzą, nie nalać wody do uszu i nie zalać łóżka.

Po umyciu głowy, wyjmuje rynienkę, odkłada z niej przeście­radło lub kocyk, a warstwę nieprzemakalną wkłada do wanienki. Głowę otula ręcznikiem i podkładem gumowym uważając, aby obie warstwy przylegały szczelnie do szyi chorej.

Chora, podtrzymując końce ręcznika i podkładu, siada na łóżku.

Pielęgniarka/opiekun podkłada poduszki, układa wygodnie chorą, wy­ciera włosy i rozkłada je na ręczniku.

Odnosi wszystkie przybory, porządkuje je w pokoju podręcz­nym.

Czesze włosy. Po uczesaniu długie włosy zostawia rozłożone na ręczniku do wyschnięcia.

Sprawdza, czy chora leży wygodnie, ewentualnie poprawia posłanie łóżka.

Uwaga! W taki sam sposób można umyć głowę choremu leżą­cemu w pozycji wysokiej lub półwysokiej. Spłukując dalszą od nas połowę włosów, należy na lewej dłoni unieść nieco głowę cho­rego, zaś grzbietem dłoni lekko ugnieść rynienkę, aby woda nie gromadziła się, a natychmiast spływała do wanienki.