Kampania podhajecka
W dziejach w Rzeczypospolitej XVII był to czas bardzo burzliwy dla Polski. Prowadzone były wojny między innymi ze Szwecją, Rosją, Kozakami i Turcją. Przyczynami, dla których wybuch konflikt polsko-turecki, była rywalizacja Polski o jak największe polityczne wpływy na terenie Mołdawii. Ponadto polskie granice nękali Tatarzy, podlegli sułtanowi tureckiemu. Kozacy podlegli Polsce nie pozostawali im też dłużni, najeżdżając na tereny tureckie. Kością niezgody stała także pomoc udzielona przez Polaków Habsburgom w ich konflikcie z Turcją o Siedmiogród. Wojny polsko-tureckie 1620-1621, 1672 oraz w wojnie w latach 70 i 80 nie przynosiły rozwiązania, nastąpiło dopiero za panowania Augusta II Mocnego. Ostatnią takimi walkami była przeprowadzona w latach 1698- kampania podhajecka.
8-9 września 1698 pod dowództwem Feliksa Kazimierz Potockiego wojsko rzeczypospolitej odniosło zwycięstwo na armią turecką w bitwie pod Podhajcami Wobec planowanej wyprawy Augusta II przeciw Turkom do Mołdawii, armia tatarska Kapłana-Gireja w sile 14 000 żołnierzy uderzyła prewencyjnie na Podole, pustosząc kraj i docierając aż do Podhajec. Polacy byli wprawdzie przygotowani na najazd, ale nie udało im się nadążać za mobilnym przeciwnikiem i zmuszeni byli rozdzielić siły tak, aby zostawić oddziały osłonowe w wielu miejscach. Dlatego będący w pobliżu Podhajec hetman polny koronny Feliks Kazimierz Potocki dysponował jedynie 6000 żołnierzy. Główne siły polsko-saskie były zbyt daleko, by zdążyć na czas. Wojska tatarskie zostały podzielone na dwie części - jedna miała związać Polaków walką od frontu, a druga okrążyć ich i zamknąć w kotle. Warunki terenowe powodowały, że pozycja wojsk polskich była trudna do zdobycia, co kiedyś wykorzystał tutaj Sobieski. Dodatkowym wzmocnieniem były fortyfikacje miejskie i zamek. Gdy Tatarzy uderzyli 8 września po południu, napotkali bardzo silny i skuteczny opór, toteż nie potrafili wykorzystać faktu, że Polacy byli podzieleni i pozwolili grupie kasztelana kamienieckiego Nikodema Żaboklickiego przebić się do sił głównych. Następnego dnia w południe Tatarzy zaatakowali ponownie - zostali odparci na skrzydłach, ale tatarski atak na tyły był dla Polaków zaskoczeniem i wywołał popłoch wśród oddziałów koronnych. Wojska polskie odpierały ataki Tatarów, ale ustępowały i sytuacja rozwijała się na niekorzyść armii koronnej. Polaków uratowało jednak to, że chciwi łupu Tatarzy miast zająć się wypełnianiem zadań taktycznych, wpadli do niebronionego obozu, gdzie rozpoczęli rabunek i morderstwa czeladzi oraz ciągnących za wojskiem przekupniów i innych przedstawicieli ludności cywilnej. To pozwoliło Polakom na przegrupowanie się i przejście do kontrnatarcia, które wyparło Tatarów z obozu. Z powodu jednak zbyt małych sił, a szczególnie braku dostatecznej ilości lekkiej jazdy, a także, jak pisze Janusz Wojtasik w książce „Kampania Podhajecka”, wstrząsu wśród dowódców, którzy nie podjęli pościgu za pobitym nieprzyjacielem. Nim nadeszła główna armia sasko-polska, Nieścigani Tatarzy zdołali wycofać się wraz z dużą ilością łupów i jasyrem. Bitwa podhajecka uchodzi za przykład regresu sztuki wojennej w Rzeczypospolitej. Była to zarazem ostatnia w dziejach bitwa Polaków z Tatarami i ostatnia bitwa ostatniej wojny polsko-tureckiej. 26 stycznia 1699 r. zawarto pokój w Karłowicach.
Źródło:
Janusz Wojtasik, Kampania podhajecka 1698, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1971