Pedagogika specjalna 3.03.2015

prof. zw. dr hab. Adam Stankowski

Filozofia dla pedagogiki:

• ontologia: jakim bytem jest człowiek? teoria bytu, orientacje monistyczne, dualistyczne, pluralistyczne

• epistemologia (gnoseologia): teoria poznania,

  • poznanie zmysłowe (sensualiści)- wrażenia, wyobrażenia, spostrzeżenia,

  • poznanie umysłowe (racjonaliści)- pojęcia, definiowanie, nominowanie, sądy, twierdzenia, zdania logiczne, komunikowanie, porównania, komparatystyka, uogólnienia, abstrakty, analiza i synteza, wnioskowanie przez indukcję, dedukcję i redukcję

  • poznanie empiryczne (empiryści)- wypadkowa poznania zmysłowego i umysłowego, odrębny proces poznawczy, doświadczanie i doświadczenie;4

• aksjologia: teoria wartości

  • etyka- teoria dobra

  • estetyka- teoria piękna

Społeczne funkcje nauki:

• diagnostyczna

• prognostyczna'

• instrumentalno-techniczna

• humanistyczna

Pedagogika specjalna:

• diagnostyka: swój obszar badawczy wyznaczany przez zakres procesu wychowania i nauczania dzieci specjalnej troski

• prognostyczna: potrafi przewidywać, prognozować tendencje rozwoju, ważnych dla pedagogiki zdrowia

• instrumentalno-techniczna: formułuje wnioski, a wyniki obserwacji i innych

• humanistyczna- dokonuje refleksji antropologicznej, próbuje odpowiedzieć na pytanie w jakim miejscu procesów jest podmiot jej oddziaływania, tzn. dziecko niepełnosprawne

Podstawowe procesy regulacji psychicznej:

• orientacyjno-poznawcze

• intelektualne

• emocjonalne

• motywacyjne

• wykonawcze

• kontrolne

Harmonia regulacyjna:

• ośrodki pobudzania: energia, emocje, potrzeby, motywy

• ośrodki hamowania: rozum, wola

Kryterium lęku:

• norma

• psychopatia

• neurotyczność

17.03.2015

Schemat czteroczynnikowej teorii wychowania:

Dziedziny wychowania: jest tyle dziedzin wychowania, ile jest sfer aktywności człowieka (wychowanie nauczające i nauczanie wychowujące). Najczęściej jednak zakres ten obejmuje wychowanie przez: naukę, pracę, rekreację i sport, sztukę.

W pedagogice specjalnej: nauczanie < wychowanie

Pedagogika: zbiór twierdzeń teoretycznych, skupiających wiedzę o procesach wychowania i nauczania dzieci, młodzieży i dorosłych (różne dyscypliny pedagogiczne, specjalności, specjalizacje), które podlegają weryfikacji przez rozwiązania metodyczne (metodyki szczegółowe, np. metodyka pracy resocjalizacyjnej).

Przedmiot zainteresowań pedagogiki specjalnej:

• przedmiotem rozstrzygania są: mechanizmy, zjawiska, stany związane z opieką, terapią, kształceniem i wychowaniem osób z odchyleniami od normy w trzech wymiarach (organicznym, psychologicznym i społecznym)

Co bardzo często sprowadza się do określania kategorii niepełnosprawności i terminów: uszkodzenie, dysfunkcja, upośledzenie.

• badanie istoty i prawidłowości wychowania, edukacji osób upośledzonych i z zaburzeniami różnego typu, czy o innych specyficznych potrzebach

• w aspekcie etiologii, symptomatologii, korekcji, metod edukacji, reedukacji a także profilaktyki

korekcja- bez zwracania uwagi na psychofizykę

Cele pedagogiki specjalnej:

Celem specjalnej opieki wychowawczej jest wychowanie, nauczanie i kształcenie niepełnosprawnych i osób o innych specyficznych potrzebach w taki sposób, aby jak najprędzej pogodziły się one wewnętrznie ze swoimi właściwościami, aby były przygotowane do możliwie najbardziej pełnowartościowego życia w społeczeństwie jako twórcy, konsumenci, obrońcy cenionych przez siebie i ludzkość wartości.

Działy pedagogiki specjalnej:

• oligofrenopedagogika (wszystkie procesy związane z wychowywaniem i nauczaniem z rożnym stopniem niepełnosprawności)

• tyflopedagogika (zajmuje się osobami z zaburzeniami widzenia)

• surdopedagogika (zajmuje się osobami z problemami słuchowymi)

• pedagogika lecznicza (zajmuje się osobami z chorobami przewlekłymi)

• logopedia (zajmuje się osobami z zaburzeniami mowy)

• pedagogika resocjalizacyjna (zajmuje się osobami z zaburzeniami zachowania i niedostosowanymi społecznie)

Ważne procesy w pedagogice specjalnej:

• rewalidacja

• resocjalizacja

• rehabilitacja

• terapia pedagogiczna

• ortodydaktyka

Proces wychowania: "Świadome i celowe organizowanie pod określonym względem aktywności i doświadczeń jednostki i wprowadzenie jej w określone sytuacje wychowawcze lub ich ciąg." (Muszyński: Zarys teorii wychowania. Warszawa 1976r. s.240)

Proces kształcenia: dążenie do wyksztalcenia i wyposażenia człowieka w wiedzę o otaczającej go rzeczywistości doprowadzenie do stanu w jakim człowiek bez względu na determinanty rozwojowe będzie się jawił jako rozumiejący porządek świata, rzeczy i ludzi aktywny twórca, dbający o własny rozwój. Ma nas to zbliżyć- zgodnie z koncepcjami widzącymi świat jako "globalna wioska"- do uczestnictwa w kulturze makro.

Zadania integrujące pedagogiki specjalnej:

• potrzeba poznawania ogólnie obowiązujących reguł, zjawisk i procesów pedagogiki specjalnej edukacji specjalno pedagogicznej,

• badania warunków, przebiegu i wyników edukacji

• badanie rozwoju historycznego tej dyscypliny naukowej

• badanie metod zdobywania wiedzy

• badanie systemu instytucji, w których proces edukacji specjalnej jest realizowany itp.

Zadania różnicujące (głownie ze względu na strukturę wewnętrzną jej działów szczegółowych):

• podstawy teoretyczne

• metodologia

• historia

• teoria nauczania

• teoria wychowania

• metodyki wychowania

• metodyki nauczania

Formułowanie celów wychowania dla narodów- członków UE:

• integracja- "globalna wioska"

• proeuropejskie: proces wychowania musi orientować się na osiąganie celów pro europejskich, poprzez kształtowanie postaw humanizmu, egalitaryzmu, demokracji, współdziałania, poszanowania godności człowieka, tolerancji, godności osobistej, samokontroli itp., które zawarte są w oficjalnych komunikatach kierowanych do państw- członków zintegrowanej Europy.

Wymiar społeczny niepełnosprawności (Kryteria funkcjonowania i bariery, s. 16 W. Dykcik):

• ograniczenie, upośledzenie funkcjonowania w rolach społecznych (handicap)

• niesamodzielność fizyczna

• osłabienie orientacji w otoczeniu

• zaburzenia komunikacji interpersonalnej

• utrudnienia w wykonywaniu zadań życiowych

• zachowania społeczne i antyspołeczne

Wymiar psychologiczny:

• niepełnosprawność

• zaburzenia aktywności

• ograniczenie doświadczeń i kompetencji (disability)

• zaburzenia percepcji, myślenia, komunikowania się, motoryki, emocji

• ustosunkowania

Wymiar organiczny niepełnosprawności:

• [somatyczne, fizyczne- choroba, uraz, zaburzenie (disease disorder)- uszkodzenie, dysfunkcja, odchylenie w stanie zdrowia (impairment)]

• uszkodzenie sensoryczne wzroku, słuchu, układu kostnego lub mięśniowego

• niedowład kończyn, mózgu lub ośrodkowego układu nerwowego

Filary kulturowe- spuścizna i dziedzictwo UE (H. Samsonowicz: Mit Europy. "Polityka" vol 43.(28 październik, 1995):

• etyka chrześcijańska

• państwo prawa, (ustrój demokratyczny)

• kultura sięgająca antycznej Grecji

"Funkcjonalna analiza zachowania" (sformułowana przez B.F. Skinnera 1938r):

1. diagnozowanie; dokonanie pomiarów podstawowych (diagnozowanie), np. procesów regulacji psychicznej [orientacyjno-poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych, intelektualnych, wykonawczych i kontroli] w celu opracowania teoretycznego programu (oferty), np. edukacyjnej

2. wprowadzenie programu traktowanego przez Skinnera jako bodziec wywołujący zmiany w podstawowych funkcjach

3. pomiar kontrolny (w celu porównania wyników z dwóch pomiarów)

4. modyfikacja pomiarów (dostosowanie go do uzyskania określonych efektów założonych)

5. pomiar końcowy jako materiał do analizy i konstrukcji programu właściwego

* program właściwy to tzw. system wzmocnień, który ma tę zaletę, że jest empirycznie potwierdzonym sposobem uzyskiwania efektów edukacyjnych.

Pytanie "Jaki ma być człowiek w przyszłości?" warunkuje realizacje programu wychowania co najmniej w dwu płaszczyznach:

• ról społecznych (dziecka, kolegi, rodzica, męża, obywatela)

• indywidualna autonomiczna jednostka (osoby) z poczuciem wolności, godności i szczęścia.

Kształt i charakter wychowania i nauczania:

• Szkoła twórcza, czy odtwórcza?

• Partnerstwo, czy wasalizm?

• Kuźnia życiowych doświadczeń wzmacniających pozytywne tendencje pro- społeczne czy miejsce wymiany doświadczeń aspołecznych bądź antyspołecznych?

Empirycznie potwierdzone przesłanki dla kierunku zmian w systemie oświaty:

1. Dobra dydaktyka to dydaktyka bez zagrożenia

2. Proces wychowania opiera się o związki emocjonalne pomiędzy "uczącym się, a nauczającym"

3. Metodyka pracy wychowawczej i dydaktycznej musi uwzględniać zasady komunikacji interpersonalnej

4. Nie może być dysonansu poznawczego pomiędzy treściami programowymi, a otaczającą ucznia rzeczywistością społeczną.

5. Wysoka Ranga wykształcenia zarówno w wymiarze społecznym, jak ekonomicznym.

6. Zróżnicowane stanowiska pracy nauczycieli (zależnie od kwalifikacji zawodowych, podejmowanych czynności, efektów pracy, doświadczenia zawodowego).

7. Kształtowanie perspektyw umożliwiające przekwalifikowanie.

8. Środowiska wychowawcze wspierające ewolucje systemów edukacyjnych.

31.03.2015

Kierunki oddziaływania w pedagogice specjalnej:

• maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech które są najmniej uszkodzone

• wzmacnianie i usprawnianie uszkodzonych zakresów: psychicznych i fizycznych

• wyrównywanie i zastępowanie deficytów biologicznych i rozwojowych

Warunki zaspokojenia specjalnej potrzeby edukacyjnej:

1. wyraźna intensywna i powtarzająca się stymulacja receptorów. Jest to warunek wytwarzania uczuć, wrażeń i wyobrażeń na adekwatnym poziomie

2. aktywizacja zastępczych kanałów sensorycznych w celu wytworzenia obiegu informacyjnego (np. optycznego, akustycznego, dotykowego, itp.)

3. wykorzystanie zastępczych kanałów komunikacyjnych

4. intensywne zaspokajanie emocjonalnych potrzeb dziecka, poczucie pewności, przynależności, i pewności siebie

5. intensywne stymulowanie i rozwijanie motoryki dużej i motoryki małej

6. wykorzystywanie metod edukacyjnych, reedukacyjnych i korekcyjnych dobieranych indywidualnie

7. kompleksowe motywowanie do działania

8. rozwijanie i wspomaganie mechanizmów autoregulacyjnych u dziecka

9. rozwijanie i wspomaganie dziecka w relacji do samego siebie

10. indywidualne podejście do dziecka

11. dostosowanie curriculum- indywidualne programy kształcące

12. indywidualne tempo pracy- postęp

Norma statystyczna: przedstawia rozpiętość, strefę która powstaje na osi czasu wokół wartości średniej (arytmetycznej, mediany, modusu) po dodaniu dwubiegunowo +/- mierzonych odchyleń; tę rozpiętość z reguły w zakresie +/- dwóch mierzonych odchyla się jako strefę normalności; wartości znajdujące się poza tą rozpiętością uważa się za wartości poza normą.

Organizacje procesów na przykładzie resocjalizacji:

PEDAGOGIKA

PEDAGOGIKA SPECJALNA

PROCESY

REWALIDACJI	REGABILITACJI	RESOCJALIZACJI	TERAPII	ORTODYDAKTYKI

DYREKTYWY

Grupa zasad strategii: reguły projektowania, nadrzędne i etapowe narzędzie działania; optymalne sposoby działania z uwagi na przyjęte cele i dostępne środki, rodzaje i formy kontroli aktywności podejmowanych przez system działań; role i zadania, wskaźniki problemów

• strategia etiotropowa

• strategia ergotropowa

• strategia semiotropowa

Grupa zasad procedury: reguły wykonania- poprawność metodyczna, metody, środki, oprzyrządowania, baza, wychowawcy, nauczyciele

• akceptowania

• respektowania

• kształtowania perspektyw

• współpracy ze środowiskiem

Procedury realizowane:

1. własną osobą oraz środkami wpływu osobistego

2. grupą wychowawczą, za którą są odpowiedzialni i środkami wpływu grupowego

3. dobrami kultury i cywilizacji współczesnej, którymi mogą modyfikować przekonania, uczucia i zachowania osób nieprzystosowanych społecznie

Rozpoznawanie jednostek pomiędzy 1.01 a 2.00 odchylenia standartowego

• zaniedbane pedagogicznie, kulturowo, środowiskowo