BIZANCJUM CEZAROPAPIZM: Bizancjum to cesarstwo chrześcijańskie w którym każdy chrześcijanin musiał być poddanym cesarza bizantyjskiego i odwrotnie każdy poddany musiał być chrześcijaninem. Filary Bizancjum to religia chrześcijańska, prawo rzymskie i przeświadczenie o boskim pochodzeniu władzy. Cesarze Bizancjum eksponowali boskość władzy, uważali, że są namiestnikami Boga na ziemi i władzę wykonują w jego imieniu. Integrację państwa zapewniała absolutna władza cesarza. On był źródłem prawa, najwyższym sędzią, najwyższym wykonawcą stanowionego przez siebie prawa oraz naczelnym dowódcą. Władza cesarza obejmowała cały świat chrześcijański. Przejęty przez cesarza ceremoniał dworski miał cechy ogólnoświatowe i podkreślał podporządkowanie ludów i władców Europy osobie cesarza. Nie był jednak uważany za despotę i tyrana Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im zapewnić sprawiedliwość, podległe mu organy miały działać „ zgodnie z wola Bożą i trwogą wobec Boga”. Cesarz jest władcą chrześcijańskim. Jest jeden Bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Jest on naśladowcą Boga i jego ziemskim obrazem. W sztuce bizantyjskiej Chrystus często występował z insygniami cesarskimi, a Matka Boska ubrana była w diadem i szaty cesarzowej. W niedziele palmowe cesarz odbywał procesje na wzór wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielkie Czwartki umywał nogi starcom. Jako współrządzący z Bogiem cesarz zasiadał na tronie, który mógł pomieścić dwie osoby. Cesarz był głową kościoła, a wspólnotę chrześcijan utożsamiano ze wspólnotą państwową. Wprawdzie najwyższą władzę w kościele sprawowało formalnie kolegium pięciu patriarchów, ale faktyczna wyższość cesarza była niewątpliwa; to cesarz zwoływał konsylium, on na nim przewodniczył, on tez nadawał jego uchwałom wiążącą moc i wymuszał dla tych uchwał posłuszeństwo. Cesarskiej zwierzchności nad kościołem sprzyjała doktryna bożego namiestnictwa cesarza.

MACHIAWELIZM: zespół działań politycznych i społecznych opierający się na podstępie, surowości, przebiegłości i oszustwie. Synonim bezwzględnego postępowania w myśl hasła “cel uświęca środki”. Makwiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów. Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Machiavelli uważał, że polityk musi być przede wszystkim skuteczny. Wychodząc z założenia, że ludzie z natury są źli, zawistni i niesprawiedliwi, władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby. Według Machiavellego republikańska forma rządów jest najlepsza, gwarantuje bowiem nie tylko stabilność i praworządność sprawowania władzy, ale też wolność, równość i możliwość nieustannego bogacenia się poddanych. Fundamentem takiej formy rządów są prawa, stąd siła i przemoc nie odgrywa szczególnej roli. W praktyce jednak jest to trudne do osiągnięcia, gdyż wymaga wiedzy, doświadczenia i politycznego talentu władcy. Makiawelizm był wielokrotnie wykorzystywany dla uzasadnienia antydemokratycznych rządów faszystowskich (faszyzm) i totalitarnych (totalitaryzm).

SW TOMASZ: (urodzony prawdopodobnie w roku 1225, zmarł w 1274 roku). Filozof, teolog, uczony i przyrodnik wywodzący się z tradycji scholastycznej. Jeden z najwybitniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa. Jego geneza państwa: uważał, że na czele państwa jest władza świecka i duchowna, twierdził iż istnieje ustrój republiki i monarchi. Najlepsza jest monarchia, bo to ona troszczy się o lud, zaś król musi przestrzegać prawa bożego i natury. Za tyrana uznawał tego, co nielegalnie zdobył władzę, przez uzurpację, symonię (kupienie urzędu). Teoria prawa wg niego - prawo jest rozporządzeniem rozumu. A to, które jest z nim niezgodne, nie jest prawem. Prawo musi mieć cel - dobro powszechne, a dodatkowo celem jest szczęście. Prawo ustanawiają legalnie panujący. Musi ono być promulgowane przez panującego (ogłoszone). Uważał, że istnieją dwa rodzaje prawa: pozytywne narodów i cywilne dla państw. Są to prawa pisane i umowne. Jest jeszcze trzecie prawo: pochodne. Boskie prawo pozytywne podzielił na: niedoskonałe (to w Starym Testamencie) i doskonałe (w NT). W 1319 Kościół Rzymsko-Katolicki rozpoczął wstępne postępowanie w sprawie kanonizacji Tomasza z Akwinu. Kanonizowany 18 lipca 1323 przez papieża Jana XXII w Awinionie. Na soborze trydenckim tylko dwie księgi umieszczono na ołtarzu - Biblię i Summę Teologii Tomasza z Akwinu.

ŚW AUGUSTYN: N filozofię Augustyna wpływ wywarł nie tylko manicheizm, ale także pelagianizm i neoplatonizm. Chrześcijaństwo i filozofia Augustyna ważne są dla rozwoju myśli społecznej, gdyż wprowadzały ideę wspólnoty, tworzonej nie tylko na podstawie pokrewieństwa krwi, ale  na podstawie woli i świadomego uczestnictwa we wspólnocie wartości. Tą wspólnotą wartości była wspólnota wiary w Jezusa Chrystusa, doskonałe zjednoczenie. W swoim dziele „O państwie Bożym”, Augustyn poszukiwał miejsca owej wspólnoty wartości w otaczającym ją świecie społecznym. Chrześcijanin jest z jednej strony zwykłym człowiekiem, nie odróżniającym się ani mową, ani zwyczajami od reszty ludzi, a z drugiej łączy go z innymi chrześcijanami duchowa wspólnota , rządzona niezrozumiałymi dla zwyczajnego człowieka prawami. Chrześcijanina należał do dwóch różnych porządków: niebieskiego i ziemskiego. Chrześcijaństwo potrzebowało takiej ideologii, która łączyłaby ziemski porządek społeczny z porządkiem boskim.  Uważa się, że doktryna Św. Augustyna spełniła właśnie to zadanie. Dla Augustyna każde społeczeństwo było wspólnotą wartości, wspólnotą osób kochających jedną rzecz. Ludzie dążą do szczęścia, usiłując je urzeczywistnić na różne sposoby.  Społeczeństwo ziemskie powołała miłość ludzi dla samych siebie i pogarda dla Boga. Z kolei państwo niebieskie powołała miłość do Boga i pogarda ludzi dla samych siebie. Stosunek ludzi do Boga dzieli ich na dwa społeczeństwa. Obywatele tych dwu państw nie są rozdzieleni, lecz żyją jedni wśród drugich, i będzie tak, aż do Sądu Ostatecznego. Szczęście można zaznać tylko poprzez kult Jezusa Chrystusa. Systemy wartości obu państw są sobie przeciwstawne. Państwo ziemskie jest w swej istocie niedoskonałe, jego obywatele kierują się, każdy z osobna,  tylko swoim dobrem i realizuje tylko swoje pragnienia. Społeczeństwo ziemskie często dzieli się na przeciwstawne, wrogie sobie grupy, gdyż wartości do których dążą nie starcza dla wszystkich w jednakowym stopniu.

PAŃSTWO W NOWYM TESTAMENCIE: W Nowym Testamencie znajdujemy aprobatę władzy państwowej i wezwanie do zachowania jej przepisów, jako obowiązek wobec Boga jednak rozstrzygnięcia sumienia stawiane są ponad posłuszeństwem władzy: „Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi”. Na pytania, czy wolno wierzącemu Żydowi, płacić podatki pogańskiemu cesarzowi w Rymie, Chrystus odpowiedział: dajcie Cezarowi to, co należy do Cezara a Bogu to, co należy do Boga”. Z tych względów krytycyzm wobec rządzących łączy Pismo Święte z zasadą lojalności wobec władzy, gdyż jednak powołana jest ona do dobrych celów. Św. Paweł stwierdza, że wszelka władza pochodzi od Boga. To zdanie bywało często źle rozumiane, jako aprobata dla wszystkich władców. Tymczasem użyte tu słowo greckie „władza”, exousia, oznacza władzę legalną, prawowity autorytet. Św. Paweł zaraz potem mówi o tym, że władza złych karze, a dobrych nagradza — istotnie, bez tej cechy nie zasługiwałaby na uznanie. Ma przy tym prawo używać miecza wobec przestępców. Pisze też Apostoł, że należy płacić podatki.. To samo stwierdził Jezus, mówiąc, żeby oddać „co cesarskie, cesarzowi, a co Bożego — Bogu”. Przy tej kwestii warto uściślić, że podatki tej epoki były umiarkowane; Jezusa zapytano o „pogłówne”, równoważne kilku dniówkom rocznie. Warto zauważyć, że gdy św. Paweł pisał te słowa, rządzili cesarze rzymscy, a więc władza świecka i pogańska. Konkretnie, w imieniu nieletniego jeszcze Nerona rządził sprawiedliwy filozof Seneka. Jeśli taka władza zachowuje się właściwie, też należy się jej posłuch. Za rządzących należy się modlić, starając się o ich nawrócenie. .Podobnie myśleli chrześcijanie następnych pokoleń. Nawet w okresie prześladowań starali się raczej przekonać władze niż buntować się przeciwko nim. Wobec gwałtownych poruszeń społecznych Kościół często zajmował stanowisko krytyczne, sądząc, że choć rządy są z reguły niedoskonałe, bunty i rewolucje przynoszą więcej złego niż dobrego. Wobec władzy tyrańskiej przysługuje jednak prawo do oporu.

PAŃSTWA ZLAICYZOWANE: MODELE RELACJI KOŚCIÓŁ PAŃSTWO SEPARACJA CZYSTA → MODEL AMERYKAŃSKI: USA to pierwszy kraj w którym powstała idea oddziału państwa od kościoła. Zjawisko pluralizmu religijnego, kulturowego i etnicznego. W USA wystąpiły silne tendencje do zerwania z europejska tradycją państwa kościelnego. W Ameryce występowały 2 tendencje:

1. do wprowadzenia państwa wyznaniowego, związki kolonii z państwami europejskimi

2. do zerwania z państwem wyznaniowym.

Aktami które świadczą o rozdziale państwa od kościoła są konstytucja USA z 1787 r. (art. 63 zakaz stosowania kryterium religijnego w obsadzaniu stanowisk publicznych) i pierwsza poprawka do konstytucji z 1789 r. (zakaz proklamowania jakiejkolwiek religii za państwowej, zakaz ograniczania wykonywania praktyk religijnych).

SEPARACJA WROGA → MODEL FRANCUSKI: Rozdział nacechowany wrogością szczególnie do kościoła katolickiego. Zręby tego systemu powstają podczas rewolucji francuskiej. Pierwszym przejawem od strony prawnej była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, kolejnymi Konstytucja Cywilna o Duchowieństwie (obsadzanie stanowisk biskupów w drodze wyborów),Ustawa z 1791 r. ograniczająca swobodę wykonywania kultu przez duchownych, którzy odmówili złożenia przysięgi, Uchwała Konwentu o całkowitym rozdziałem religii od państwa (ideą było całkowite usunięcie religii z życia publicznego).

SEPARACJA SKOORDYNOWANA→MODEL NIEMIECKI:

W 1918 r. Zainicjowano system separacji. W Niemczech istniały kościoły protestanckie podległe monarchom świeckim. Zmiana ustroju na republikański oraz wpływ liberalizmu spowodowały rewizję jurysdykcjonalizmu. Do konstytucji Republiki Weimarskiej wprowadzono zapis, że nie ma oficjalnego kościoła – jest rozdział kościoła od państwa. Zrzeczono się jurysdykcji nad kościołem. Niemiecki ustawodawca podjął decyzję, że ma mieć status stowarzyszeń religijnych. W konsekwencji każdy kościół stał się podmiotem autonomicznym, a sprawy interesujące obie strony mają być rozstrzygane na drodze negocjacji i obustronnych układów.