Prawa człowieka

Co to są prawa człowieka?

Cele

• Dlaczego mówienie o prawach człowieka jest ważne?

  • przypadki łamania praw człowieka

• Wprowadzenie w tematykę praw człowieka i krótki rys historyczny

• Zdefiniowanie podstawowych pojęć

• Pokazanie, co prawa człowieka oznaczają i jakich relacji dotyczą

Dlaczego mówienie o prawach człowiekach jest ważne?

• Przypadki łamania praw człowieka→ amnesty.org.pl

  • Tortury

  • Egzekucje

  • Przemoc i dyskryminacja

  • Chiny- cenzura w Internecie

  • Znany irański bloger skazany na 19 lat więzienia za jego internetowe komentarze (http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/7107/564.html)

  • Była Jugosławia→ ludobójstwo (1992 Bośnia i Hercegowina, 1995 Srebrenica) zbrodnie przeciwko ludzkości (prześladowania, morderstwa, deportacje), łamanie zwyczajów prawa wojennego (branie zakładników, akty terroru wobec ludności cywilnej)

Krótka historia międzynarodowych gwarancji praw i wolności człowieka

• Problematyka praw i wolności człowieka w kulturze europejskiej sięga starożytnej Grecji i Rzymu

• Europejskie i amerykańskie Oświecenie

• 1789 francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

• Rodzima tradycja:

  • S. Staszic Przestrogi dla Polski

  • H. Kołłątaj Prawo polityczne Narodu Polskiego

• Problem szczególnego znaczenia nabrał po II wojnie światowej→ demokratycznie wybrany faszystowski reżim Niemiec doprowadził do nieznanych wcześniej zniszczeń

• 1945 Karta Narodów Zjednoczonych

• 10 XII 1948 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (Zgromadzenie Ogólne ONZ)

Krótka historia międzynarodowych gwarancji praw i wolności człowieka: inicjatywy światowe

• 16 XII 1966 Protokół Opcyjny (art. 1) i dwa pakiety praw: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych (Zgromadzenie Ogólne ONZ)

• Pakty weszły w życie w 1976r.- po ratyfikacji przez odpowiednią liczbę państw- do tego momentu zwlekały z tym państwa socjalistyczne

Krótka historia międzynarodowych gwarancji praw i wolności człowieka: inicjatywy europejskie

• 1949 powstaje Rada Europy (Londyn)

Obecnie RE skupia prawie wszystkie państwa, poza np. Białorusią

• 4 XI 1950 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (weszła w życie w 1953)

• Europejska Konwencja Praw Człowieka zawiera zobowiązanie państw do przestrzegania następujących praw człowieka:

  • Prawo do życia

  • Wolność od tortur i innego nieludzkiego traktowania lub karania

  • Wolność od niewolnictwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej

  • Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

  • Prawo do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie w sprawach cywilnych i karnych

  • Prawo do prywatności oraz tajemnicy mieszkania i korespondencji

  • Wolność myśli, sumienia i wyznania

  • Swoboda wypowiedzi i wolność w dostępie do otrzymywania i przekazywania informacji

  • Wolność do spokojnego zgromadzania się i stowarzyszania, włącznie z prawem tworzenia i przystępowania do związków zawodowych

  • Prawo do małżeństwa i założenia rodziny

• W dalszych latach uzupełniano Konwencję Protokołami dodatkowymi, m.in.

- Protokół 6 (w sprawie zniesienia kary śmierci- Strasburg, 28 IV 1983)

- Protokół 13 (dot. zniesienia kary śmierci bez względu na okoliczności- Wilno, 3 V 2002)

• Ważna jest kwestia stosunku Konwencji do systemu prawa wewnętrznego poszczególnych krajów

- Konwencja jako część własnego systemu prawnego: w RP art. 87 i 91 Konstytucji

- Konwencja na zewnątrz porządku prawnego danego kraju

Kilka słów o organizacjach międzynarodowych
RADA EUROPY

• Powstała w 1949r.

• Międzynarodowa, polityczna organizacja promująca jedność państw członkowskich w sprawach gospodarczych, społecznych, kulturalnych i narodowych

• Siedziba: Strasburg

• RE działa poprzez dwa ciała: Komitet Ministrów i Zgromadzenie Parlamentarne

UNIA EUROPEJSKA

• Ponadnarodowa instytucja, której przepisy prawne wiążą prawnie państwa członkowskie

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali (1951)→Europejska Wspólnota Energii Atomowej (1957)→ Traktat Rzymski (1957) i powstanie tzw. Wspólnego Rynku→ 1993 wejście w życie Traktatu z Maastricht (1992) i zmiana nazwy Wspólnota Europejska na Unia Europejska

• Traktat Rzymski powołał 4 ciała:

(1) Radę Ministrów

(2) Komisję Europejską

(3) Parlament Europejski

(4) Trybunał Sprawiedliwości (najwyższa władza sądownicza z siedzibą w Luksemburgu)

• Do 30.04.2004r. tworzyło ją 15 państw: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy

• 1.05.2004r przyjęcie 10 państw: Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Cypr, Malta

• 1.01.2007r przyjęcie 2 państw: Bułgaria i Rumunia

Podstawowe pojęcia

- demokracja

• Rozumienie pojęcia

• według Słownika Języka Polskiego (I tom, PWN, 1978)

• według Słownika demokracji Marka Króla

Niebezpieczeństwa demokracji

• Czy rządy większości mogą być okrutne dla pojedynczych ludzi i dla wszelkiego rodzaju mniejszości?

• Demokracja może prowadzić do rządów przeciętności (skłonność do politycznej uniformizacji)

• Przeświadczenie, że mechanizmy demokratyczne mogą równie sprawnie działać we wszystkich dziedzinach życia społecznego

• To nie demokracja uniformizuje i niszczy bogactwo życia społecznego, lecz nadmiernie rozbudowana, wciskająca się w całe życie społeczne polityka

• Ograniczone rządy większości, ograniczone zbiorem praw i wolności przysługujących pojedynczym ludziom (M. Nowicki)

- konstytucjonalizm
- państwo prawa
- godność
- wolność
- równość

Prawa człowieka

• Konstytucjonalizm= zasada władzy ograniczonej

• Państwo prawa- art. 2 Konstytucji

- Reguły gry pomiędzy jednostką i władzą są jasne, stabilne i powszechnie znane

• Prawa i wolności człowieka występują wyłącznie w relacjach jednostki z państwem

- Z państwem kontaktujemy się poprzez jego instytucje: urzędy państwowe i samorządowe, szkołę, sądownictwo itd.

- Wertykalne działanie praw człowieka

• Prawa człowieka to prawa indywidualne, a nie zbiorowe

Dwie grupy praw człowieka ze względu na ich charakter

• Prawa materialne- konkretne wolności i prawa przysługujące człowiekowi (np. wolność sumienia, wyznania, wyboru miejsca pobytu itd.)

• Prawa proceduralne- dostępne człowiekowi sposoby działania i związane z nimi instytucje, pozwalające jednostce wyegzekwować od rządzących przestrzeganie wolności i realizację praw

• W obrębie praw materialnych wyróżnia się:

- Prawa (prawa pozytywne) to obowiązek rządzących zrobienia czegoś czynnie na rzecz każdego z nas

- Wolności (prawa negatywne) to nałożone na rządzących zakazy ingerowania w określone obszary naszego życia (np. wolność słowa, wyznania itd)

Jeśli mam prawo, to obowiązkiem władzy jest coś dla mnie zrobić, jeśli przysługuje mi wolność, państwo ma się od działania wstrzymać

Prawa człowieka według kryterium przedmiotowego

• Prawa i wolności osobiste- chronią autonomię człowieka i nie pozwalają państwu na ingerencję w sferę jego wolności; są najbardziej generalne, uniwersalne i dotyczą wszystkich ludzi (np. prawo do życia, wolności, uczciwego procesu sądowego,

• Prawa polityczne- pozwalają jednostce w sposób wolny uczestniczyć w życiu społeczności: głosować, wybierać władze, stanowić prawo, stowarzyszać się  

• Prawa proceduralne- tworzą instrumenty ochrony praw jednostkowych

• Prawa socjalne- stwarzają jednostce minimum bezpieczeństwa socjalnego, pozwalając człowiekowi, by dopominał się od państwa minimum pewnych dóbr czy świadczeń

Prawa człowieka rozgrywają się w relacjach jednostki z państwem

• Trzy podejścia do natury tych stosunków:

(1) władza jest pierwotna i to ona w swej łaskawości nadaje ludziom pewne prawa (por. konstytucje komunistyczne)

(2) model umowy społecznej

(3) ludzie utworzyli państwo i powołali władzę, dobrowolnie ograniczyli niektóre ze swoich prawa (=rządzącym wolno tylko to, na co im prawo zezwala, ludziom zaś wszystko, czego prawo nie zakazuje)

Godność osobowa

• godność osobowa a godność osobista

  • Godność osobowa (godność osoby ludzkiej)= związana jest z istotą człowieczeństwa, wynika z faktu bycia człowiekiem, posiada ją i niemowlę, które niczego dobrego ani złego w życiu jeszcze nie dokonało, i największy zbrodniarz (M. Nowicki)

  • Godność osobista= honor, który zależy wyłącznie od naszego postępowania, od tego, czy jesteśmy szlachetni, czy postępujemy nieuczciwie

• art. 30 Konstytucji RP

Wolność- dwie koncepcje

Historyczne uwarunkowania, inna sytuacja ludzi w Ameryce Północnej i Europie u schyłku XVIIIw., gdy kształtowała się współczesna koncepcja praw człowieka

• Wolność od państwa (Ameryka)

• Wolność przez państwo (Europa)

Równość

• Padając z ust polityków słowo „równość” ma rozmaite znaczenie:

  • W ustach komunisty- równość należnych świadczeń, warunków życia („wszyscy mamy takie same żołądki, a więc wszystkim należy się to samo”)

  • W ustach socjalisty- równość szans

  • W ustach liberała- równość praw (bliskie zakazowi dyskryminacji) i równość przed prawem

• Rozważania nad równością i wolnością są punktem wyjścia do formułowania katalogów praw materialnych i budowania instytucji i procedur gwarantujących przestrzeganie przez państwo treści tych katalogów (praw prodecuralnych)

Prawa człowieka

• Większość praw materialnych to prawa ograniczone

  • Wyjątki: wolność od tortur i wolność od niewolnictwa

• Kiedy dopuszczalne są ograniczenia?

• Ze względu na konkretne cele, można to zrobić jedynie ustawą;

• dopuszczalne jest jedynie najmniejsze ograniczenie wystarczające do ochrony dobra; z którym realizacja prawa znalazła się w kolizji;

• forma ograniczenia musi być dopuszczana w demokratycznym społeczeństwie wolnych ludzi (por. art. 233 Konstytucji RP)

Krajowe instytucje ochrony praw człowieka

• Sądy (powszechne, administracyjne, konstytucyjne)

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Instytucje obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej i obywatelskiego referendum

• Obywatelskie prawo skargi do Trybunału Konstytucyjnego

• Bezpośrednie stosowanie przez instytucje państwa konstytucji i międzynarodowych traktatów tyczących praw człowieka

• Działające w oparciu o dobrą legislację NGO-sy

• Prawo do petycji itd. (por. art. 77-81 Konstytucji RP)

Międzynarodowe instytucje ochrony praw człowieka

• ONZ-owski system ochrony praw człowieka: Komitet Praw Człowieka ONZ (Genewa)

• Europejski system ochrony praw człowieka: Europejski Trybunał Praw Człowieka (Strasburg)

Podsumowanie

• Co jest ważniejsze: międzynarodowe czy krajowe gwarancje praw człowieka?

• Czy w XXI wieku prawa człowieka są potrzebne?

  • Tak, gdyż pojawiają się nowe problemy i zagrożenia związane z rozwojem współczesnej nauki:

    • możliwość klonowania organizmów żywych

    • nowe osiągnięcia genetyki

    • postępy informatyki a ochrona prywatności człowieka

  • Tak, gdyż „naturalną” skłonnością rządzących jest realizowanie „szczytnych” celów „na skróty”:

Propozycja postępowania ze sprawcami przestępstw seksualnych (NIE MYLIĆ Z: zaostrzeniem kar za przestępstwa o podłożu seksualnym!)