Plantacje roślin energetycznych i paliwa biomasowe – ćwiczenia

Ćwiczenie 4. Uprawa róży wielokwiatowej

Źródło: Antecki T., Janicki J.: Róża wielokwiatowa jako roślina energetyczna. [W:] Odnawialne Źródła energii. Praca zbiorowa pod redakcją Pawła Mickiewicza. SN-TIiTROddział Koszalin. Koszalin 2003:129-141.

Spis treści

1. Skrócony opis botaniczny

2. Podstawowe informacje o pochodzeniu i strukturze odmiany

3. Rozmnażanie

4. Wysadzanie

5. Wysadzanie pod folią do skrzynek

6. Rozmnażanie w okresie letnim

7. Wykorzystanie

8. Jako karma dla zwierząt dzikich

9. Jako roślina energetyczna

10. Jako roślina rekultywacyjna

RÓŻA WIELOKWIATOWA JAKO ROŚLINA ENERGETYCZNA

Według danych Światowej Rady Energetycznej, zużycie energii pierwotnej w świecie w ciągu ostatnich trzydziestu lat wzrosło ponad dwa i półkrotnie. Przyczyniło się to, między innymi, do szybkiego wy­czerpania się do podstawowego źródła energii, którym są kopalne pali­wa organiczne i dewastacja środowiska przyrodniczego. Podstawowym sposobem przekształcenia tych paliw było i jest spalanie. Jednym z nega­tywnych skutków ich spalania jest rosnąca koncentracja dwutlenku wę­gla w atmosferze, przyczyniająca się do powstawania, tzw. „Efektu cie­plarnianego", co w konsekwencji powoduje zmiany klimatu na ziemi.

Powstawanie nadmiernych ilości CO₂ można ograniczyć poprzez wykorzystywanie innych nośników energii, określanych jako, tzw. odna­wialne lub odtwarzalne źródła energii. W warunkach przyrodniczo - kli­matycznych Polski podstawowym źródłem energii będzie biomasa. Głów­nym producentem odnawialnej energii w postaci biomasy może być wieś.

Biomasa to materiał pochodzenia biologicznego, który albo jest wytwarzany na specjalnych plantacjach roślinnych czy też pozyskiwany w lasach albo w przemyśle drzewnym, gospodarce komunalnej, rolnic­twie i przemyśle spożywczym. Przy ograniczonych rynkach zbytu, w rol­nictwie może rozwijać się produkcja odnawialnych źródeł energii i to głównie w postaci biomasy. Jedną z możliwości pozyskania biomasy, a tym samym zagospodarowanie odłogowanej obecnie ziemi oraz zwięk­szenie miejsc pracy może być produkcja specjalnych roślin na cele ener­getyczne.

W Polsce powoli zwiększa się areał uprawianych roślin energe­tycznych. Najpopularniejsze gatunki tych roślin to, m.in. Wierzba wiciowa (Salix Viminalis), trawy z rodzaju Miscanthus (np. Miscanthus Sinensis Gigantens), Śłazowiec pensylwański (Sida hermaptrodita Rusby). Bardzo interesującą rośliną jest Róża wielokwiatowa (Rosa multiphlo­ra) odmiany JART, która niedawno została wpisana do spisu odmian. Rosa multiphlora to odmiana JART, typ róży rekultywacyjnej, powstały w wyniku selekcji odmiany Rosa multiphlora Caliphornia.

1. Skrócony opis botaniczny

Róża wielokwiatowa (Rosa multiphlora) tworzy krzewy bardzo wysokie i szerokie, a łukowate pędy dorastają do długości 4-6 m. Wonne białe kwiaty, o średnicy 2 cm, zebrane są w duże wiechowate kwiatosta­ny. Owłosione liście złożone z 7-9 listków opadają późno przed samą zimą. Ciemno zielone błyszczące liście zmieniają w jesieni barwę na po­marańczowo czerwoną. Owoce są gładkie, drobne, wielkości nasienia grochu i koralowo czerwone. Jest to roślina stanowiąca formę wyjściową do tworzenia odmian.

Jest wytrzymała na suszę i ma niewielkie wymaga­nia co do gleby. Sadzi się ją na piaskach, skarpach przydrożnych, dobrze rośnie również w miastach, ponieważ toleruje zanieczyszczenia powie­trza.

Biomasę, jaką można uzyskać z l ha to 20 – 30 ton. Róża ta cechuje się silnym wzrostem na osadach pościekowych. Jest to roślina silnie odrostowa. Pędy kosi się przy ziemi 8 – l0 cm od podłoża.

Gatunek nie zmo­dyfikowany występuje w Polsce w stanie dzikim jako gatunek rodzimy wytrzymały na niskie temperatury. Roślina ta spełnia warunki dla pro­dukcji biomasy.

Badana jest od jedenastu lat Rosa multiflora jako typ róży rekultywacyjnej znosi skrajne warunki suszy, rośnie na wydmach i ubogich glebach piaszczystych V i VI klasy. Gatunek ten to róża bezkolcowa.

1. Podstawowe informacje o pochodzeniu i strukturze odmiany

Jak już wspomniano Rosa multiflora Jart jest odmianą uzyskana dro­gą selekcyjną. Selekcję prowadzono przez okres 11 lat, głównie pod ka­tem przydatności rośliny do celów pokarmowych dla zwierzyny dzikiej.

Preferowano takie cechy jak:

• słabe siedliska, głównie na obrzeżach lasu lub w remizach,

• mrozoodporność - biorąc tylko te rośliny do dalszych nasadzeń, które dobrze zadomowiły się na terenach polski północnej i wschodniej,

• rośliny rosnące dobrze na ziemiach słabych zasilanych gnojowicą i nawozami pościekowymi,

• brano rośliny, które miały mało kolców lub były bezkolcowe.

Tak wyselekcjonowana odmianę nazwano JART od nazwisk i imion hodowców tej rośliny.

1. Rozmnażanie

Celem uzyskania dobrego materiału do nasadzeń, w pełni powta­rzalnego, zastosowano rozmnażanie wegetatywne. Do cięcia pędów Rosa multiflora JART przystępuje się po pierwszych przymrozkach od końca października do końca grudnia. Cięcie wykonuje się tylko przy tempera­turze 4°C a pędy przycina się na wysokości 10 - 15 cm nad ziemią seka­torem. Przycięte pędy wiąże się w pęczki (selekcjonuje się) a następnie przewozi do obiektów zamkniętych, gdzie tnie się je poczynając od dołu, gdzie pędy są najgrubsze, na odcinki 10-12 cm. Sztobry pozyskuje się z pędu do momentu gdy ich grubość jest mniejsza niż 4 mm. Przycięte sztobry wiąże się w sztobry po 100 szt., a górę sztobrów, aby uniknąć pomyłki, przy sadzeniu maluje się białą farbą. Tak przygotowane sztobry pakuje się w worki foliowe przy sadzeniu maluje się w przechowalni w temp. około 4-6°C.

1. Wysadzanie

Sztobry najlepiej jest wysadzać jesienią do przygotowanego gruntu:

• na plantacjach matecznych co 10 cm, zachowując szerokość mię­dzy rzędami nie mniejszą niż 40 cm,

• na plantacjach energetycznych sztobry można sadzić na ziemiach słabszych co 0,5 m a na ziemiach lepszych (III, IV klasa) co l m.

Sztobry sadzi się w taki sposób, aby po umieszczeniu go w ziemi wystawał nad powierzchnię ziemi l mc. (jedno oczko). O ile warunki nie pozwalają wy sadzać sztobrów jesienią, sadzi się je wiosną od końca mar­ca do końca kwietnia według metody podanej powyżej.

1. Wysadzanie pod folią do skrzynek

Sztobry wysadzamy do skrzynek z ziemią w miejsca zacienione lub ciemne, gdzie przebywać powinny one do l miesiąca. Następnie skrzyn­ki w połowie marca przenosimy do tuneli foliowych.

1. Rozmnażanie w okresie letnim

Rosa multiflora JART powinna być po przekwitnięciu (miesiąc li­piec lub sierpień). Przycina się wtedy pędy nie mniej niż 30 - 40 cm nad ziemią, tak żeby pęd pozostawiony był ulistniony. Przycięte pędy tnie się na odcinki 12-14 cm a na każdym odcinku w części górnej pozostawia się jedną gałązkę ulistnioną (4-5 liści). Pozostałe gałęzie i liście usuwa się. Tak przygotowaną sadzonkę umieszcza się w ziemi w ten sposób by wystawała tylko część sadzonki powyżej odejścia gałązki, około 2 cm. Liście na pozostawionej gałązce więdną wkrótce, poczym pojawiają się zawiązki nowych liści.

1. Wykorzystanie

Rosa multiflora JART można znaleźć zastosowanie jako:

• roślina energetyczna,

• roślina rekultywacyjna,

• karma dla zwierząt dzikich.

1. Jako karma dla zwierząt dzikich

Roślina ta przyczynia się do zmniejszania szkód łowieckich w la­sach, gdyż stanowi wystarczający żer, zawsze dostępny w okresie zimo­wym, zarówno dla zwierzyny płowej jak i dla zwierzyny drobnej. Rosa multiflora zawiera również dostateczną ilość wody w czasie mroźnych dni, potrzebna zwierzętom. Roślinę tę sadzi się w remizach lub na obrze­żach lasu, jak również na ciągach ekologicznych jako roślinę osłonową.

Pod względem paszowym wartość świeżych pędów róży bez liści przedstawia się następująco:

Rodzaj paszy:

pędy świeże bez liści,

Sucha masa: 49,80%

Popiół surowy: 2,14%

Białko ogólne: 2,90%

Tłuszcz surowy: 0,61%

Włókno surowe: 21,20%

Wilgotność: 51,20%

1. Jako roślina energetyczna

Rosa multiflora sadzi się na plantacjach w rozstawach l x l m, a na ziemiach słabszych co 0,5 m x l m. Plon tej rośliny to biomasa z l ha w postaci suchej masy od 10 — 15 t. Dla celów energetycznych kosi się ja od końca października na wysokości 15—25 cm nad ziemią. Na­stępnie pędy tnie się na zrąbki.

1. Jako roślina rekultywacyjna

Roślina ta może być, m.in. nasadzana:

• na zwałach węglowych,

• na nieczynnych wysypiskach,

• na terenach po eksploatacji piasku,

• na składowiskach szlamów poflotacyjnych, odpadów chemicznych

oraz żużli z elektrowni.

Obsadzać nią można także:

• składowiska śmieci,

• powierzchnie przemysłowe, skażone siarką, metalami ciężkimi, solami.

System korzeniowy wiąże nie tylko warstwę wierzchnią, lecz przeni­ka wgłąb do l,4 m. Sadzona bezpośrednio na hałdach węglowych wyma­ga zasilenia wierzchniej warstwy wapnem. Bardzo dobre przyrosty we wszystkich wyżej wymienionych warunkach, dają zastosowanie jako na­wozu osadów pościekowych w ilości 150 t / ha.

Wpływ na kształt mikroklimatu strefy przygruntowej i górnych po­ziomów profilu glebowego. Osłabia zjawisko erozji wodnej i wietrznej znacznie intensywniej niż trwałe zadarnienie. Silnie rozbudowany sys­tem korzeniowy przeciwdziała rozmywaniu się gleb podczas ulew i roz­topów.

Skutecznie powstrzymuje wywiewnie i rozwiewnie najżyźniejszych cząstek gleb. Polepsza warunki zdrowotne, przylegającego lasu lub drzewostanów na odległość od 80 do 200 m. Wpływa pozytywnie na produkcyjność w rolnictwie, zwłaszcza w łatach posusznych.