Wykład1

T: Produkcja roślinna w kraju i na świecie

WHO szacuje że około 30% prawidłowo się odżywia, 71% zbóż w Polsce 1.Pojęcia:

a) produktywność- to intensywność z jaką rośliny gromadzą energię w postaci substancji organicznej

b) produkcyjność- całkowita ilość biomasy wyprodukowana przez rośliny

c) plenność- to zdolność do wytworzenia plonu (biomasy użytecznej)

d) bierność plonowania- zdolność do powtarzania plonu w różnych latach i w różnych warunkach

e) ubytki i straty- ubytki- straty naturalne, związane z procesami fizjologicznymi

straty- przez choroby, szkodniki, kradzieże, nie związane z naturalnymi

f) prawo minimum- Liebiga (to co w chemii)

T: znaczenie gospodarcze roślin zbożowych

1.Przeznaczenie na pasze :62%, spożycie 22%, materiał siewny 7%, straty 5%, farmaceutyczny-browarniczy 4%. Przeciętny plony w Polsce wynoszą 3,5t.

2. skład chemiczny ziarniaka (przeciętny)

Woda 15%, sucha masa 85%, węglowodany 65%, tłuszcze 2%, białko 13%, włókno 2%, popiół 2%

3. kierunki wykorzystania: piekarnictwo (chleb- żyto), cukiernictwo, browarniczy- jęczmień, pszenica, gorzelnictwo, makarony (wysoka zawartość glutenu), kasze (gryczana, jęczmienna)

4. podział zbóż: właściwe- pszenica ozima jara, żyto ozime, owies rzekome- gryka, sorgo, ber, proso,

5. procentowy udział poszczególnych gatunków zbóż: pszenica 30%, żyto 22%, mieszanki 16,6%, jęczmień 12,5%, pszenżyto 9,5%, owies 6,5%, kukurydza 2,6%

T: budowa morfologiczna zbóż:

1.Budowa ziarniaka

Brudka (włoski)- ściąga wodę aby ziarno napęczniało, zatrzymuje wodą

Taczka(odżywia, ma enzymy, wzrost korzeni

2. budowa zbóż :system korzenia: przybyszowe, zarodkowe tworzą one system korzeniowy wiązkowy

* korzonki zarodkowe charakterystyczne dla poszczególnych zbóż

Jęczmień 5-8%, żyto 4-6%, pszenżyto 3-5%, owies 3-4%, pszenica 4-5%

*system korzeniowy wiązkowy: źdźbło- z węzłów i międzywęźli zakończone kwiatostanem w postaci wiechy lub kłosa. Z węzłów wyrastają liścia. Słabe źdźbło to wyleganie- korzeniowe,źdźbłowe,kłosowe

*warunki sprzyjające wyleganie: błędy rolnika- zbyt gęsty siew, nawozu, zła ochrona

*krzewistość- zdolność do wytwarzania większej ilości pędów, może być produkcyjna (zakończona kłosem) i ogólna (liczba wszystkich źdźbeł)

T: fazy rozwojowe zbóż

a)Etapy podziemne: fizyczny wchłonięcie wody, etap biochemiczny, etap morfologiczny (zaczynają wyrastać korzonki liścia)

b) wschody: szpilkowanie ( filetowo- czerwony, pszenica- bladozielony, pszenżyto- brazowozielony, owies- jasno zielony, jęczmień- błękitno zielony, piórkowanie- wyrasta pierwszy liść właściwy

krzewienia (jesienni i wiosenne, przeważają wiosenne, właściwym okresem jest gdy ma 4-6 liści gdy przechodzi w okres zimowania strzelania w źdźbło- faza intensywnego strzelania w źdźbło

kłoszenia- proces jonizacji proces działania niskich temperatur roślina pobudza się do rozwoju generatywnego, jonizacja i światło 2 czynniki rośliny dnia długiego, najwięcej rośliny dnia krótkiego- proso, pomidor kwitnienia- samopylne i obcopylne, obcopylne to żyto, kukurydza pozostałe zboża to samopylne dojrzewania- (embriogeneza) dojrzałość mleczna 50% to woda, dojrzałość pełna od 20-15% wody, dojrzałość martwa poniżej 15%

*ziemniak: a) kierunki użytkowania- A- zwięzły, B- średniozwięzły, C0 mączysty, D- bardzo mączysty

b) ze względu na długość okresu wegetacji: bardzo wczesne zbiór od 60-90 dni od posadzenia, wczesne- od 90 do 110 dni, średnio wczesne- 110- 125, średnio późne- 125-135, późne powyżej 135

c) budowa bulwy: z zewnątrz: brewka, oczko, pępek, wewnętrzna- kara, kara pierwotna, rdzeń, wiązki przecidojke, rdzeń właściwy

d) fazy rozwoju ziemniaka: spoczynek, kiełkowanie, wschody, butonizacja, ruberyzacja- zawiązywanie małych bulw, kwitnienie, dojrzewanie- tworzenie skórki (pod naciskiem kciuka skórka nie może schodzić) e) sadzenie- ok 100 odmian, sortowanie- ziemniaki średnie sadzimy, pobrudzanie- wytworzenie białych kiełek 1,5-2m w temp ok 8-10 C przez 2-3 tyg, podkiełkowywanie kiełkowanie dopuszczone światło temp 12-15 C 3-4 tyg 1-1,5 cm f) różnica w uprawie ziem na sadzeniaku- gęstsze sadzenie, obornik tyko jesienią, obowiązkowa selekcja negatywna, obowiązkowe niszczenie naci, niższe nawożenie azotem, wyższe nawożenia K2O, K20, podkiełkowywanie, pełna pielęgnacja chemiczna g) rośliny przemysłowe- a) rośliny oleiste- duża zawartość oleju ok 40-50%, b) rośliny włókniste, c) rośliny specjalne- tytoń, chmiel

*rzepak- ocena przedzimowa: drobne od 30-70 roślin, poniżej 30 przy nierównomiernym na ha oranie, poniżej 20 ha równo. Oranie. H) len- fazy rozwojowe: spoczynek, kiełkowanie, wschody, jodełki, formowanie łodygi- pędy, pakowanie, kwitnienie, dojrzewanie

Len- Lumin Pussitisimum, Chmiel- Humulus luprulus, Wiklina- Salix, konopie- cannnabis sativa Tytoń- Nikotynica tabacumu, Rzepak ozimy- Brassica napuss ssp, Marchew- Daucus Carota, Rzepa- Brassica rapa, Brukiew- Brassica napus, ziemniak- solanum tuberasum, burak- beta vulgaris, cykoria- cichorium intybus,

Konopie – łodyga di 3 m, korzeń 2,5 do 3 cm w głąb gleby, roślina jednoroczna, łodygi różnego kształtu. Len – palowy, 1m długości łodyga cienka, długa , owoc torebka (nasiona o charakterystycznym połysku). Chmiel- roślina dwupienna, wieloletnia, liście pojedyncze. Wiklina- roślina wieloletnia, dwupienna, o zdrewniających łodygach, owadopylna kwiat tzw. krotki zabarwiony na żółto, owoc torebka. Tytoń – system korzeniowy wiązkowy łodyga gruba, kwiatostan ,, wierzchotka’’, owoc torebka. Rzepak- palowy gruby dobre zboże, korzenie boczne, szyjka korzeniowa, kwiatostan luźne grono o żółtych kwiatkach. Marchew- korzeń spichrzowy 20-25cm, korzeń sorbujący, słupek o dwóch znamionach nie ma kielicha. Rzepa- łodyga wzniesiona wyprostowana 60-120cm owoc łuszczyna.7 Brukiew- roślina dwuletnia owoc łuszczyna o krótkim grubym zakończeniu zawierająca do 12 nasion, owadopylna. Ziemniak- roślina dwuliściowa , rozmnażanie wegetatywne z bulw, owoc jagoda, krzak 4-5 łodyg, liście nieparzysto-pierzaste. Burak cukrowy- korzeń w kształcie stożka, masa 500-800g, roślina dwuletnia, korzeń sorbujący. Burak pastewny – gruba mięsista bulwa hypokotylowa, wrażliwa na przemrozki Cykoria- byliny, roślina dwuletnia, wytwarza zgrubiałe korzeni pąkowe, łodygi słabo rozwinięte. T:pastewne a) strączkowe motylkowe grubonasienne b) motylkowe drobninasienne, c) pastewne nie motylkowe 1. Strączkowe: łubiny- żółty (lupinus luteus )słodki, wąskolistny lupinus angustifolius (niebieski). Biały (lupinus albus), groch siewny psum sovtirum groch pastewny pelumba pisum arbencem wyki jara- siewna wicia sativa ozima- kosmota wicia, bób: bobik wicia fabl ssp Mirror, soja Glinice hospida, fasola fosdius dativus, ciecierzyca, soczewica onentalis, orzech ziemny 2. Ogólne drobnonasienne: a) znaczenie gospodarcze- dostarczający białka najwięcej soja 42%, energii 1 kg suchej masy, ziarna zielonki 4 MJ, nasiona 7 MJ, dostarczają glebie N 20kg, głęboki system korzeniowy, dostarczają próchnicę przez resztki pożniwne lub całe rośliny, poprawa struktury gleby zatrzymują wodę w glebie, zastępuje ½ dawki obornika b) skład chemiczny- białko 21-42%, włókno 0,7%, troglikorydy mają wpływ na powstanie wola. C) charakterystyka biologiczna- budowa kwiatu: 5 dzielny kielicha, 5 płatkowy zgiełek, wosełka, korzeń pokryty brodawkami ( bakterie brodawkowe) 2-3 listek, korzeń palowy, długi, łodyga- wiotka sztywne- łubin, bobik, soja, ciecierzyca, proste- bób, pelenka liście- palawiste wyk, groch, trójdzielne soja. Budowa kwiatostanu- grona owoc- strąk 2 warstwy zewnętrzne parenchyma wewnętrzna – schlerentyna. Nasiona- berbiechmowe tylna okrywa olbrzymi zarodek łubin i fasola. Typy kiełek- epigeniczne, hypogeniczne (pozostałe liścienie ) d) wymaganie klimatyczno-glebowe: odporne na niskie temperatury – 5 C ( nie dotyczy soji, fasoli), gleby- bardzo zróżnicowane wysokie -groch, bób, bobik słabe- Łubi żółty, wyka, odczyn gleby- kwaśne, wyka, łubin żółty obojętne- pozostałe groch wymagania wodne- bardzo duże 3. motylkowe drobnonasienne- koniczyna czerwona Trifolium protenne, lucerna siewna Medicago sofia, saradela cuhifhopus dativus, koniczyna białą Trifotium repeus, lucerna siewna obabricis viciefolia, komonica zwyczajna- lotus cormiculatus , notrzyk biały- gleby słabe, a) znaczenie gospodarcze- bdb pasza dla trzody, pasza treściwa, przeciwerozyjna, silny system korzeniowy zapobiegające erozji wodnej, miododajne, bdb przedplon dla resztek pożniwnych do 50 t/ha resztek , dużo białka 15-28% b) budowa biologiczna – są filtracyjne, korzenie obumierają . System korzeniowy- najgłębszy, najpłytszy seradela k różowo- biała, 3m w głąb gleby, korzenie boczne dużo przy k. czerwonej, czym lepiej rozwinięty system korzeniowy tym lepiej znoszą po suchy. Szyjka korzeniowa- zdolność do odrastania i gromadzenia substancji pokarmowych . Łodyga- wyprostowana u lucerny , k perska ukośnie, płoszące- seradela k biała. Liście- silne parzystopierzaste, 15 par seradela, esparceta, koniczyny- trójlistne. Kwiatostany- grono u seradeli, główki u koniczyny. Owoc- strąk wielonasienny lucerna, komonica, seradela jednonasienne- k czerwona, esparceta. Nasiona seradeli- człony strąka najwięcej do MTN 2g k perska seradela biała 3,5h- k czerwona lucerna mieszańcowa c) wymagania klimatyczno- glebowe: ciepłolubne- seradela, k perska wytrzymuje po wschodach – 5 C, przezimowanie -20- 25C bez śniegu wodne- komonica, nostrzyk, duże k perska, szwedzka, k czerwona glebowe- duże k czerwona perska lucerna szwedzka, odczyn- lekko kwaśny seradela, obojętny- siewna, mieszańcowa zasadowa- esparceta, lucerna k czerwona

Nazwa: Pszenica ozima- Triticum vulgare

1)pochodzenie: Obszar Bliskiego Wschodu 7000lat p.n.e. Na ziemiach Polskich 1000- 2000lat p.n.e w Jaskiniach Ojcowskich

2) znaczenie gospodarcze, agrotechniczne: Stanowi 32% areału na świecie, a zbiory wynoszą 550-600mln ton rocznie. Największy plon uzyskuje się w Irlandii 8,5t/ha . W Polsce stanowi 30%areału, średni plon ziarna wynosi 3,5tony

3) wymagania klimatyczne: potrzebuje ponad 100 dni okresu wegetacyjnego i minimum 3 miesięcy z temperaturą powyżej +10C, słabo udaje się w klimacie wilgotnym i gorącym oraz przy zbyt dużych lub zbyt małych opadach

Wymagania glebowe: - gleby żyzne, pylaste lub gliniaste, odczyn gleby obojętny, duża zawartość próchnicy i zasobność w wapń, wymaga obfitego nawożenia mineralnego i starannej uprawy

4) skład chemiczny: Skrobia 65-72%, białko 9-23%, pozostałe ok. 2% tłuszcze oraz substancje popielne

5) budowa morfologiczna: Gatunki pszenicy dzielą się na trzy gr kariologiczne diploidalne 2n=14 tetraploidalne 2n=28 i heksaploidalne 2n= 42. System korzeniowy pszenicy zwyczajnej jest typu wiązkowego tworzą go korzenie zarodkowe i przybyszowe,. Źdźbła są wyprostowane cylindryczne i gładkie, większość źdźbeł ma 5 międzywęźli. Kwiatostanem jest kłos składający się z osadki i kłosków. Schemat budowy osadka kłoska, plewa wewnętrzna górna plewa zewnętrzna dolna, łuszczki, plewka dolna słupek, pylniki, plewka górna

Nazwa: Owies – Avena Sativa

1)Pochodzenie: Ok. 1500 lat p.n.e na terenach polski w Biskupinie ok. 7000 lat p.n.e rozpowszechniła się w wieku VIII-X

2)znaczenie gospodarcze: Na świecie 13,1 mln na 2% areału. Plon 2,05t/ha Największe plony w Irlandii 6,9t Anglii 5,9t Holandii 5,4t W Polsce 2,29t/ha w 87% na pasze w 8% na materiał siewny na cele konsumpcyjne 1% (kasza płatki posypka na pieczywo) słoma jedną z najbardziej wartościowych pasz dla zwierząt. Agrotechniczne: fitosomitarna(pełni role jak rośliny okopowe

3) wymagania klimatyczne: Klimat umiarkowany i wilgotny kiełkuje już przy 2-3C Krzewienie 6-12C wysoki współczynnik transpiracji ok. 500

Wymagania glebowe: Gleby kompleksów żytnich na pszennych powinna być uprawiana jako przerywnik fitosanitarny mało wrażliwy na odczyn gleby pH optymalne 4,4-6,7

4) skład chemiczny: 4-7% zawartość tłuszczu 11-12,2% białko

5) budowa morfologiczna: Kwiatostanem owsa jest wiecha o długości 10-30 cm. Osią wiechy jest przedłużenie ostatniego międzywęźla, czyli osadka, która jest podzielona węzłami i międzywęźlami. Z węzłów tych wyrastają okółkowo rozgałęzienia boczne tworząc gałązki wiechy zakończone kłoskami – wiecha prosta. Częściej jednak rozgałęzienia boczne są także poprzedzielane węzłami na międzywęźla, z których wyrastają rozgałęzienia I rzędu (wiecha podwójna), a z nich rozgałęzienia II rzędu (wiecha właściwa), zakończone pojedynczymi kłoskami. Ze względu na kształt wiech wyróżnia się dwa typy odmian hodowlanych owsa: o wiesze chorągiewkowatej i rozpierzchłej. W wiesze rozpierzchłej gałązki boczne są ustawione pod różnymi kątami, co warunkuje różny kształt wiechy (rozstrzelona, krzaczasta, zwisła lub sztywna-wzniesiona). W wiesze kłoski mogą być 2-3 kwiatowe, stąd znajduję się tam 2-3 ziarniaki. Stosunek mas ziarniaków ma się jak 3:2:1 stąd pierwszy ziarniak (zewnętrzny) ma masę największą, drugi mniejszą, a trzeci najmniejszą.

Nazwa: kukurydza- Zea mays

1)pochodzenie: Uprawiana przez Majów i Azteków już od ponad 4500lat p.n.e w Polsce koniec XVIIIw2)znaczenie gospodarcze: 3 miejsce w świecie po pszenicy i ryżu w 2001r wynosił 224,5tyś ha plon powyżej 60dt/ha stanowi paszę ziarno kiszonka ccm z kolb, zielonka. Może być przerabiana na kasze mąke lub płatki. Kukurydza cukrowa do spożycia3) warunki klimatyczne: Roślina dnia krótkiego kiełkuje w temp powyżej 10C najlepiej rozwija się w temp 16C w Polsce po 25kwietnia siana jest rośliną światłolubną typu c4

Warunki glebowe: Można uprawiać na różnych glebach tolerancyjna na odczyn gleby może być uprawiana na glebach lekko kwaśnych obojętnych i zasadowych ale największy plon na glebach obojętnych

4) skład chemiczny: Zależy od fazy rozwoju sucha masa 13,9-34,6 białka 7,8-13,7 włókno 18,2- 32,0 tłuszcz 1,8-3,3 popiół surowy 4,5-8,1

5) budowa morfologiczna: Najsilniej rozwinięty system korzeniowy korzeń zarodkowy i korzenie przybyszowe. Łodyga wypełniona tkanką miękiszową wysokość łodygi 2-3m liście wyrastają z węzłów nadziemnych i na łodydze są rozmieszczone naprzemianlegle. Blaszka liściowa gęsto unerwiona, dolna strona gładka górna owłosiona szorstka.

Nazwa: gryka- Pogopyrum Mail

1)Pochodzenie: Pochodzi z Azji środkowej w Europie w XIII e e Polsce w XVIw

2) znaczenie gospodarcze: Powierzchnia upraw na świecie ok. 3mln ha w Polsce wraz z prosem zajmowała 176tyś ha 1997 40tyś ha średni polon 1,15t/ha3) warunki klimatyczne: Roślina dnia długiego najlepiej rozwija się w temp powyżej 20C jest wrażliwa na przymrozkiWarunki glebowe: Roślina gleb lekkich i mało urodzajnych pH 5,0-6,5 4) skład chemiczny: Ok. 60% skrobi i cukrów rozpuszczalnych 10-15% białka 1,8-2,7 tłuszczu surowego ok. 13% włókna i 2,1 popiołu5) budowa morfologiczna- Rośliny jednoroczne lub byliny, rzadko krzewinki. Łodyga prosto wzniesiona, gładka lub owłosiona. Liście naprzemianległe, pojedyncze, ogonkowe. Blaszka liściowa trójkątna, sercowata, strzałkowata lub równowąska. Przylistki zrośnięte w tutkowatą, błoniastą gatkę, z całym brzegiem. Kwiatostan w postaci grona lub baldachogrona z kwiatami obupłciowymi. Okwiat trwały, pięciokrotny, nie powiększa się po przekwitnieniu. Pręcików 8, słupków 3, zakończonych główkowatym znamieniem. Owocem jest trójgroniasty, nieoskrzydlony orzeszek

Nazwa: żyto- Secale cereale

1)pochodzenie: Azja środkowa uznawana jest za ojczyznę żyta. W europie Północnej i środkowej po roku 1000 p.n.e Na ziemiach polskich dopiero podczas okresu rzymskiego2) znaczenie gospodarcze: Na świecie uprawia się 1,5 areału zasiewów, Główni producenci to Rosja Polska Niemcy Białoruś , średni plon wynosi 2,17t/ha, w Szajcari 6,5t Anglia 5,6t Niemcy 5,4t W Polsce 22,2% areałów w Polsce produkuje się 4500tyś ton ziarna rocznie3) warunki klimatyczne: Najkorzystniejsza temp przed siewem i w okresie od siewu do wschodów 10-13,5C Wymaga więc temp od 1-2C. optymalna temp 7-8,3C Jest b. wytrzymałe na niskie temp Jeśli w czasie Hartowania osiągnęło fazę 4-5liści to znosi mrozy nawet do 30C.Warunki glebowe: Duża tolerancja na różne gleby. Na gleby lekkie, nie lubią gleb zwięzłych pH 4-5 nie lubią gleb podmokłych nie powinno się wapniować.4) skład chemiczny: Zawiera inhibilatory białek (antyżywieniowe) nie zawiera glutenu mają zdolność garowania (dekstryny) najmniej tłuszczu poniżej 2%: Łodyga Źdźbło ma wysokość ok. 1,5 m..Korzenie Żyto w porównaniu z innymi zbożami, ma dobrze rozwinięty system korzeniowy, co umożliwia pobieranie wody i składników pokarmowych z głębszych warstw gleby. Kwiaty Kłos o kłoskach dwukwiatowych, ościsty. Owoc ziarniak o kształcie podłużnym, wrzecionowaty, o barwie szarozielonej.

Nazwa: proso- Panicum miliaceum

1)Pochodzenie- ojczyzną prosa jest prawdopodobnie wschodnia Azja, 5000-7000 lat p.n. cesarze chińscy wysiewali je. w Europie około 1700 lat p.n.e

2) znaczenie gospodarcze: w okresie międzywojennym w Polsce około 120 tys ha, a od 1970r wynosi tylko 12 tysięcy i nadal maleje, plony przeciętne wynoszą 2,7 t/ha

3) warunki klimatyczne: min temp kiełkowania wynosi 8-10 C, optymalna zaś 20-30 C, temp poniżej 15 C hamuje wzrost,

Warunki glebowe- słabe, odczyn 6-6,5 ph, nie nadają się gleby podmokłe oraz głębokie piaski, zasobne w próchnicę na glebach kompleksów pszennych, zboże obszarów suchych, mało plenne, ma małe wymagania klimatyczne i glebowe, uprawia

4) skład chemiczny:, białka – 85 proc., tłuszczów – 90 proc. i węglowodanów – 98 proc. Zawiera witaminy: A w formie karotenów, B1, B2, B6, PP i inne.

5)budowa morfologiczna: Źdźbło wyprostowane, podnoszące się lub płożące. Liście nitkowate, równowąskie, lancetowate, nawet do jajowatych. Kwiaty zebrane w kwiatostan – wiechę zwisłą, rozpierzchłą lub wyprostowaną

Nazwa: Pszenżyto ozime (Triticosecale Wittm)

1)Pochodzenie: 1889r niemiecki hodowca. W 1982r w Polsce wpisano do rejestru odmian oryginalnych pod nazwą lasko

2) znaczenie gospodarcze: Areał na świecie nie przekracza 3mln ha najwięcej w Polsce, Niemcach, Francji w Polsce od 840-900tys ha, plon ziarna 3,1t z ha. W Polsce od 1900-2980 tyś t ziarna ok. 90% 3) warunki klimatyczne: Kiełkowanie 2-6C w okresie krytycznym wymagana temp 6-8C optymalne opady 80-100mmWarunki glebowe: Plonuje najczęściej na kompleksie pszennym bdb i dobrym gdy poprzedza ją przed uprawą roślina pastewna4) skład chemiczny: Białko 8-20% Skrobia 49-70% błonnik 3-4%5) budowa morfologiczna: Oktaploidalne 2n=56 heksaploidalne 2n=42 tetraploidalne 2n=28 liczba korzonków zarodkowych od3-5 źdźbło formy ozimej 105-120 duże szorstkie liście na wierzchołku zaostrzone. Kłosy duże i ościste Plewy są krótkie wąskie z wyraźnym żebrem (klinem) zewnętrzna dolna jest oścista plewka wewnętrzna jest bezostna i błoniasta. Jest rośliną samopylną.

Nazwa: Jęczmień ozimy (Hordeum vulgare L.)

1)Pochodzenie: Bliski wschód 7000 p.n.e2) znaczenie gospodarcze: 8%światowej powierzchni średni plon 2,5t/ha Największy producent Irlandia 7t Belgia 6,6t Francja i Szwajcaria 6,2 Polska 1,1-1,2 mln ha Wykorzystywany na pasze i słód gorzelniczy. 130-180tyś w Polsce Plenność 7t w 2000-2002 r 2,8-3,4 mln ha 20% to forma ozima 3) warunki klimatyczne: Niski współczynnik transpiracji mokra jesień pogarsza zimowanie o nie sprzyja hartowaniu wrażliwy na posuch atmosferyczne. Temp powyżej 3C wykazuje dodatnią fotoperiodyczną Warunki glebowe: Plonuje w zadawalająco na glebach średnich (kompleks pszenny bardzo dobry i dobry) wrażliwy na pH 5,3-7,5 4) skład chemiczny: 80% węglowodany w ziarnie z czego 65% skrobia 27% amylaza i 73% amylopektyn 5) budowa morfologiczna: Owoce Ziarniaki, które zawierają duże ilości skrobi. Ziarniak ma kształt wydłużony, okryty plewkami, pomarszczony. Plewka ma barwę słomkową. System korzeniowy wiązkowy 5-8korzeni zarodkowych dł słomy 85-105cm. Źdźbło poprzedzielane węzłami na 5-7 międzywęźli. Kwiatostan kłos z osadki kłosowej w dwóch rzędach osadzone kłoskami. Jest rośliną samopylną plewki zrośnięte z ziarniakami

T:pastewne a) strączkowe motylkowe grubonasienne b) motylkowe drobninasienne, c) pastewne nie motylkowe 1. Strączkowe: łubiny- żółty (lupinus luteus )słodki, wąskolistny lupinus angustifolius (niebieski). Biały (lupinus albus), groch siewny psum sovtirum groch pastewny pelumba pisum arbencem wyki jara- siewna wicia sativa ozima- kosmota wicia, bób: bobik wicia fabl ssp Mirror, soja Glinice hospida, fasola fosdius dativus, ciecierzyca, soczewica onentalis, orzech ziemny

2. Ogólne drobnonasienne: a) znaczenie gospodarcze- dostarczający białka najwięcej soja 42%, energii 1 kg suchej masy, ziarna zielonki 4 MJ, nasiona 7 MJ, dostarczają glebie N 20kg, głęboki system korzeniowy, dostarczają próchnicę przez resztki pożniwne lub całe rośliny, poprawa struktury gleby zatrzymują wodę w glebie, zastępuje ½ dawki obornika b) skład chemiczny- białko 21-42%, włókno 0,7%, troglikorydy mają wpływ na powstanie wola. C) charakterystyka biologiczna- budowa kwiatu: 5 dzielny kielicha, 5 płatkowy zgiełek, wosełka, korzeń pokryty brodawkami ( bakterie brodawkowe) 2-3 listek, korzeń palowy, długi, łodyga- wiotka sztywne- łubin, bobik, soja, ciecierzyca, proste- bób, pelenka liście- palawiste wyk, groch, trójdzielne soja. Budowa kwiatostanu- grona owoc- strąk 2 warstwy zewnętrzne parenchyma wewnętrzna – schlerentyna. Nasiona- berbiechmowe tylna okrywa olbrzymi zarodek łubin i fasola. Typy kiełek- epigeniczne, hypogeniczne (pozostałe liścienie )

d) wymaganie klimatyczno-glebowe: odporne na niskie temperatury – 5 C ( nie dotyczy soji, fasoli), gleby- bardzo zróżnicowane wysokie -groch, bób, bobik słabe- Łubi żółty, wyka, odczyn gleby- kwaśne, wyka, łubin żółty obojętne- pozostałe groch wymagania wodne- bardzo duże

e) stanowisko w zmianowaniu- strączkowe nie wrażliwe na przedplon po nich stanowisko bdb

f) uprawa roli- uprawa jak pod jare, pielęgnacja mechaniczna g) odmiany- 80 odmian

h) nawożenie- przed siewem szybkodziałający N 30 kg/ha, pod wymagania lekko kwaśnego odczynu siarczan amonu P205 jesienią pod orkę przedzimową 80 kg/ ha K20 jesienią na lekkich łubin, wykę wiosna 120kg, wapniowanie pod jare rośliny tylko pod poprzedzające

I) PIELĘGNACJA- mechaniczna bronami do wschodów j) zbiór- na zielonkę, strączkowe zbierać pod koniec okresu kwitnienia i początek zawiązywania. Na nasiona- dojrzewają nierównomiernie 50-80% strąków powinna być dojrzała.

Roślina	Lm2	MTN	ILOŚC WYSIEWU	TERMIN	GŁĘBOKOŚĆ	Rozstaw rzędów
ŁUBIN ZÓŁTY	70	140-160	120-150	I,II KW	2	25-35
Ł.BIAŁY	50	300-320	200-280	I,II KW	3-4	25-35
Ł.WĄSKO	90	145-165	140-160	II, II kw	2-3	25-35
PELUSZKA	110	140-180	140-160	III marca I kwietnia	3-5	25-35
BOBIK	50	520-540	180-200	I, II kwietnia	5-8	30-40
WYKA SIEWNA	200	50-60	100-140	I,II kwitnie	3-4	20-30
WYKA ozima	180	50-60	100-140	III sierpnia	3-4	12-15

3. motylkowe drobnonasienne- koniczyna czerwona Trifolium protenne, lucerna siewna Medicago sofia, saradela cuhifhopus dativus, koniczyna białą Trifotium repeus, lucerna siewna obabricis viciefolia, komonica zwyczajna- lotus cormiculatus , notrzyk biały- gleby słabe,

a) znaczenie gospodarcze- bdb pasza dla trzody, pasza treściwa, przeciwerozyjna, silny system korzeniowy zapobiegające erozji wodnej, miododajne, bdb przedplon dla resztek pożniwnych do

50 t/ha resztek , dużo białka 15-28% b) budowa biologiczna – są filtracyjne, korzenie obumierają .

System korzeniowy- najgłębszy, najpłytszy seradela k różowo- biała, 3m w głąb gleby, korzenie boczne dużo przy k. czerwonej, czym lepiej rozwinięty system korzeniowy tym lepiej znoszą po suchy.

Szyjka korzeniowa- zdolność do odrastania i gromadzenia substancji pokarmowych . Łodyga- wyprostowana u lucerny , k perska ukośnie, płoszące- seradela k biała. Liście- silne parzystopierzaste, 15 par seradela, esparceta, koniczyny- trójlistne. Kwiatostany- grono u seradeli, główki u koniczyny. Owoc- strąk wielonasienny lucerna, komonica, seradela jednonasienne- k czerwona, esparceta. Nasiona seradeli- człony strąka najwięcej do MTN 2g k perska seradela biała 3,5h- k czerwona lucerna mieszańcowa c) wymagania klimatyczno- glebowe: ciepłolubne- seradela, k perska wytrzymuje po wschodach – 5 C, przezimowanie -20- 25C bez śniegu wodne- komonica, nostrzyk, duże k perska, szwedzka, k czerwona glebowe- duże k czerwona perska lucerna szwedzka, odczyn- lekko kwaśny seradela, obojętny- siewna, mieszańcowa zasadowa- esparceta, lucerna k czerwona

d) stanowisko w zmianowaniu- dobre, będące w dobrej kulturze, po zbożach, w zbożach wsiewki nie mogą być często po sobie bo występują bakteriofagi- porosty bakterii grzybowych p osobie stanowisko bdb, uprawa przez zaoranie do 50 t resztek pożniwnych, dobrze walczy z chwastami

e) nawożenie- N- delikatnie dawka startowa 40-60kg/ ha , w ochronie 20-30kg/ha, P205- wieloletnie 100 kg/ha, K20- 60 wiosną. F) siew- terminy: wczesnowiosenny- termin siewu zbóż póżowiosenny gdy roślina ochrona ma 3-4 listki, letni- do 1 sierpnia wysiew. Roślina ochrona- nie zacienia, nie pobierać za dużo wody jęczmień, wcześnie schodzi z pola g) pielęgnacja- w piątym roku rośliny wschodzą bardzo słabo, mechaniczna- bromowanie przed stosujemy K h) choroby- zgorzel siewek, mączniaki, zgorzel łodygowo, rak koniczyny, ustrepka- brunatne plamki, kanianka koniczynowa,

i) szkodniki- paciornice, Osetnica lucernanka, j) zbiór- drobne różnice, początki kwitnienia rośliny, pod koniec zawiązywania pędów,

roślina	Ilość wysiewu	Rozstawa rzędów	głębokość
K czerwona	12-18	12-15	1-2
K biała	8-12	12-15	1-2
K szwedzka	8-12	12-15	1-2
K inkarnatka	20-25	12-15	1-2
K perska	13-15	12-15	1-2
Lucerna siewna	20-24	15-30	1-2
Komonica zw	12-15	12-15	1-2
Seradela	30-60	12-15	1-2
Espaceta	60-70	12=15	1-2
Leutwica wschodni	20-30	12-15	1-2
Nostrzyk biały	12-20	12=15	1-2

T: niemotylkowe a) kukurydza- na ziarno 180250, na kiszonkę 300-350 południowy-zachód, na susz.

b) słonecznik heliointus annus znaczenie – do póki nie zdrewniej bardzo duże. Zbiór najwyżej 20cm bo zdrewniały, wytrzymuje niskie temperatury, krótki okres wegetacji, plon 10t, więcej białka niż ma kukurydza, może rosnąć na bardzo słabych glebach, ilość wysiewu ok 15kg/ha, głębokość 4-5cm, szerokość międzywęźli 30-35cm, wysiew- do połowy sierpnia, 8-10 tyg od zasiewu już przyzwoity plon. Moment zdrewnienia- pojawiają się żółte płatki kwiatków. Stanowisko w zmianowaniu- nie ma złego stanowiska, przerywnik w zbożach rzepaku duże znaczenie płodozmianowe. Nawożenie- dobrze gospodaruje składnikami, N 100-120 kg/ha , P205 80KG K20- 100-120 kg siew- plon główny wtóry poplonowa plon główny0 w okresie wysiewu zbóż wzrost 20-70cm ilość wysiewu 15kg/ha głębokość 4-5cm, plon wtóry i poplony szerokość 20cm ilość wysiewu 30-35kg, plon wtóry koniec maja początek czerwca, poplon ścierniskowy do połowy sierpnia pielęgnacja- bromowanie, Afston

c) kapusta pastewna Brenica oleifera – plon zielonej masy, gleby bardzo dobre, wilgotne, dużo liści, duża powierzchnia parowania, największe zbiory białka z ha, chętnie pobierana przez zwierzęta, zawiera trój glikozydy – związki wolotwórcze, mleko odbyła ma nieprzyjemny zapach może być uprawiane w plonie głównym poplonie ścierniskowym z rozsady. Nawożenie- N 350 kg/ha

siew- 1,5-6 kg/ha, głębokość bardzo płytko 1,5-2cm, gleba wilgotna pielęgnacja- najpierw bromowanie potem uprawa międzyrzędowa stosowanie herbicydami choroby- zgorzel siewek, guzowatość szkodniki- bielinek kapustnik, pchełki, drutowce d) facelia błękitna- krótki okres wegetacji, miododajna, mlekopędna, nadaje się na przyoranie, niezbyt chętnie pobierana przez zwierzęta, mały plon 20t/ha, fitosanitarna, nawożenie- umiarkowane N do 100kg P205 do 80kg K20 do 80kg siew- termin siewu zależny od rodzaju uprawy 10 kg/ha, płytko 1-2cm, rozstawa jak zboża pielęgnacja- dobre zacienienie, szybko wschodzi, zbiór po 7 tygodniach 1. Rośliny zbożowe na zielonkę- żyto, pszenica (gorsze warunki uprawy), barszcz Sosnowskiego zawiera furolcumarynę, śluzowiec penzylwaniec Ameryka południowa wytrzymuje na plantacji 15 lat nie chętnie pobierany przez zwierzęta bylina do 3 m wysokości dużo białka biała barwa, Malwa pastewna- dobrze dostosowana, Dynia pastewna, Sorgo- trawa sudońska Perko- kapusta chińska+rzepak ozimy Brachina- kapusta chińska +rzepik Typfan- kapusta chińska+ rzepa ścierniskowa, Sporek, Ber, Pojza

2. sposoby uprawy: Międzyplony – plony wtóre poplony ozime wsiewki poplonowe plony ścierniskowe) plony wtóre- po poplonach ozimych (kukurydza, słonecznik, facelia)

poplon ozimy- uprawiamy jęczmień zbieramy wiosną (żyto na zielonkę, wyka ozima z żytem ozimym)

wsiewki poplonowe- w roślinę chronioną, w tym samym roku seradela głównie wyka, rajgras wyniosły poplony ścierniskowe- po zbiorze plonu głównego, gorczyca białą, łubin, mieszanka motylkowych, facelia 3. Uprawa traw w uprawie polowej- bdb przedplon, przerywnik, poprawa warunków fitosanitarnych, poprawa struktury gleby, przeciwerozyjne, Życica wielokwiatowa- krótkotrwała bdb dobra chętnie zjadana dobry plon, Stokłosa bezostna- na słabe gleby suche do koni Kupkówka pospolita, Na wilgotnych- tymotka wyczyniec łąkowy życica kwiatowa, Mieszanka poznańska- wyka ozima inkarnatka, życica trwała mieszanka gorzowska- wyka ozima inkarnatka życica wielokwiatowa mieszanka swojecka- wyka ozima inkarnatka żyto