1. FUNKCJE JĘZYKA i

MODEL AKTU MOWY-Roman Jakobson

KONTEKST

(f. poznawcza, przedstawieniowa)

NADAWCA __ KOMUNIKAT __ ODBIORCA

(f. ekspresywna) (f. poetycka) (f. impresywna, konatywna)

KONTAKT

(f. fatyczna)

KOD

(f. metajęzykowa)

Nadawca- osoba, która przekazuje wiadomość (komunikat);

Odbiorca- adresat komunikatu; osoba, do której komunikat jest skierowany;

Odbiorca może być:

• Jednostkowy / zbiorowy,

• zamierzony / niezamierzony,

• określony / nieokreślony.

Kontekst- cel komunikatów, nośnik informacji;

Kontakt może być:

• pośredni (papier) / bezpośredni (powietrze);

Kanał komunikacyjny- droga, którą komunikat dociera od nadawcy do odbiorcy(powietrze, fale radiowe);

Kod- system znaków:

Np. język- forma mówiona / pisana

Nuty, alfabet Moors'a, znaki drogowe, dymne;

np. Nauczyciel prosi ucznia: Paweł, czy możesz otworzyć okno?

Nadawca- nauczyciel;

Odbiorca- Paweł: określony, jednostkowy, zamierzony;

Kontakt- bezpośredni;

Kanał komunikacyjny- powietrze;

Kod- język w formie mówionej;

Kontekst- chęć przewietrzenia klasy.

• kontekst - dokładnie to, o czym mówimy

• kod - system znaków, który pozwala wygenerować dany komunikat

• f. emotywna - wyraża stosunek nadawcy do komunikatu

• f. poznawcza - relacje między komunikatem a obiektem zainteresować przekazu

• f. poetycka - aspekt estetyczny

• f. fatyczna - utrzymanie uwagi odbiorcy

• f. metajęzykowa - stwierdza, na ile komunikat jest zrozumiały dla odbiorcy

• f. konatywna - określone reakcje adresata

f. ekspresywna (emotywna)- jest wtedy gdy komunikat jest nastawiony na nadawcę, ujawnia jego cechy indywidualne, informuje o jego uczuciach, doznaniach emocjach;

• podmiot domyślny: ja (czas w 1 os. l.p.) nacechowanie, wyznaczniki emocjonalne, ukazuje uczucia, emocje, wrażenia np. kocham Cię, nienawidzę, czy zdrobnienia;

f. impresywna (konatywna)- mówimy o niej wtedy, kiedy komunikat nastawiony jest na odbiorcę, formułuje apel, polecenie, rozkazy skierowane do odbiorcy; komunikat nastawiony jest na wywołanie określonych reakcji u odbiorcy (f. perswazyjna)

f. poetycka- występuje wtedy gdy komunikat skupiony jest na samym sobie,

f. poznawcza (przedstawieniowa, informatywna)- komunikat pełni f. poznawczą wtedy gdy nastawiony jest na kontekst, orzeka o rzeczywistości, przekazuje konkretne informacje;

• dominują znania oznajmujące, mogą być złożone podrzędne, bądź proste i złożone; natłok informacji np. daty, liczby, nazwiska- styl naukowy, wykład, artykuł, książki, podręczniki, słowniki, encyklopedie etc.;

f. fatyczna- komunikat pełni f. fatyczną wtedy gdy formułowany jest w celu nawiązania lub podtrzymania kontaktu między nadawcą, a odbiorcą;

• pytania retoryczne, tak, halo, tak słucham;

f. metajęzykowa- występuje wtedy gdy komunikat nastawiony jest na język (kod).

1. CECHY ZNAKU JĘZYKOWEGO

Arbitralność- raz przyjęty, wyuczony związek między formą, a treścią:

j. polski- kukuryku

j. niem. Kikeriki

j. szwedz. Kukeliku

j. ang. Coch a doodle doo

Semantyczność- język polega na tym, że znaki językowe odsyłają odbiorcę do jakichś zjawisk otaczającego świata. Np. słowo róża odnosi się do wyodrębnionej klasy kwiatów odznaczających się pewnymi wspólnymi cechami. Posługując się tym słowem, można mówić zarówno o jednej konkretnej róży, jak i o całej ich klasie.

Dwustopniowość struktury- same litery w sobie nie mają znaczenia; nabierają one sensu dopiero wtedy, gdy się je połączy w kombinację:

Np. K, T, A = akt, tak, kat

Autonomiczność- zdolność posługiwania się językiem dla mówienia o sprawach odległych w czasie i przestrzeni

Np. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon w roku 49 p.n.e.

Moja ciotka, która mieszka w Australii, złamała w ubiegłym roku nogę.

Kreacyjność- polega na tym, że człowiek może mówić o wszystkim, o czym zechcę. Potrafi wyrazić to , co chce, kiedykolwiek zechce.

2. ZNAKI NATURALNE I KONWENCJONALNE

Znaki naturalne

Znaki konwencjonalne

znaki, które pozostają w naturalnej relacji z tym, do czego się odnoszą. Zielone liście drzewa-znak, że drzewo żyje; Czarna chmura- znak deszczu; SYMPTOM (oznaka, objaw) znaki jednostronne są oznaką tylko dla odbiorcy Gorączka jest znakiem choroby. Okrzyk może być znakiem zachwytu, przerażenia lub bólu. Symptomów nikt nie używa celowo, są znakami dlatego, że z nich można wnioskować o czymś, co jest poza nimi. Syndrom- jest to zbiór symptomów. Obrazy (znaki ikoniczne)- znaki dwustronne Znaki zarówno dla odbiorcy jak i dla nadawcy np. światło czerwone-stop lub, że jest zepsute.

znaki, które są związane z tym, co oznaczają, tylko dzięki umowie, konwencji. Czarny kolor żałoby, w Chinach jest to kolor biały; Tak/ nie (kiwnięcie głową); Znaki drogowe; Język; Uderzenie pięścią w stół bywa znakiem stanowczości uśmiech - znakiem sympatii lub dobrego humoru.

4. KOMUNIKACJA USTA I PISANA

KOMUNIKACJA USTNA	KOMUNIKACJA PISANA
Znaki dźwiękowe i słuchowe	Znaki graficzne, zmysł wzroku i dotyku
Mówienie jest fizjologiczne	Potrzebne jest coś do pisania i kartka papieru etc.
Mówimy częściej	Rzadziej piszemy
Uczymy się mówić (wcześniej mówimy)	Uczymy się pisać
Mówimy szybciej niż piszemy	Pismo nie nadąża nad myśleniem, mówieniem
Zapominamy to co mówimy	Pisząc zapamiętujemy to co mówiliśmy
Przekaz mówiony jest ograniczony	Przekaz pisany nie jest ograniczony, piszemy....
Wykorzystywanie gestów	Wykorzystywanie: tabelki, wykresy, zdjęcia etc.
Dialog- jest dwustronny	Monologowość- jest jednostronny
Sytuacyjność- zdenerwowanie, pada deszcz etc	Cały czas piszemy
Spontaniczność	Wszystko jest przemyślane, nie jest spontaniczne
Typowe sytuacje: - kontakty spontaniczne - przerwa - bar, fryzjer	Typowe sytuacje: -drogi urzędowe -sms - życzenia świąteczne - książki - notatka, wypracowanie, etc.
Tematy -polityka -pogoda -zdrowie -zainteresowania -kobiety -samochody, sport	Tematy -edukacja -urzędowe -literatura
Formy wypowiedzi -dialog -narzekanie, kłótnia -lamentowanie -prośba, rozkaz, polecenie -targowanie -zapowiedzi na dworcu -plotka -dowcip -przemówienie, skandowanie -komentarz, rozmowa telefoniczna etc.	Formy wypowiedzi -podania -listy -rozprawki -literatura -listy -zaproszenia, etc.
Wiedza przekazywana: zdroworozsądkowa	Wiedza przekazywana: naukowa
synchroniczna (jednoczesność aktu nadawania i odbioru)	diachroniczna (rozsunięcie aktów w czasie)
syntopiczna (jedność miejsca)	diatopiczna (rozsunięcie przestrzeni)
każdy jest nadawcą i odbiorcą	elitarny krąg nadawców, odbiorca bardzo szeroki
Nacechowanie ekspresywne, emocjonalne		Logiczniejszy, skoncentrowany na temacie
Elipsy, równoważniki zdań		Długie zdania złożone podrzędnie
Brak imiesłowów przysłówkowych		Są imiesłowy przysłówkowe
Zubożone słownictwo		Bogate słownictwo

5. DEFINICJA TEKSTU

Tekst- jest to przekaz pisemny, gdy jednak myśli się o komunikacji ustnej, nasuwa się raczej określenie wypowiedz. W teorii tekstu oba terminy używane bywają wymiennie.

Tekst- określa się także takie ciągi wyrażeń językowych, które są fragmentami pełnej wypowiedzi, np. mówić można o „tekście utrwalonym na skrawku papirusu”. Termin ten oznacz wyłącznie wypowiedzi całościowe, będące pełnym wyrazem intencji komunikacyjnej mówiącego.

Tekst- jest to uporządkowany zbiór wyrażeń wzajemnie powiązanych, zanik tych powiązań wskazuje na granice tekstu.

Tekst- jest to ciąg językowy, którego kolejne elementy uzyskują sens przez nakładanie się ich znaczeń na znaczenia elementów wcześniej zakomunikowanych i zinterpretowanych.

Tekst- dosłowne, oryginalne brzmienie słów pisanych albo drukowanych dzieła.

Tekst- jest to wieloelementowy twór, utworzony z sekwencji zdań, czasami z jednego zdania, który tworzy zamierzoną autonomiczną całość znakową, podlega integracji znaczeniowej i spełnia określony cel komunikacyjny.

6. AKTUALNE ROZCZŁĄNKOWANIE ZDANIA

(ZDANIE W PERSPEKTYWIE FUNKCJONALNEJ)

Aktualne rozczłonkowanie zdania (termin Vilema Mathesiusa), w lingwistyce brytyjskiej i amerykańskiej używany jest odpowiednio termin perspektywa funkcjonalna zdania).

Polega to na tym, że jedno i to samo zdanie może w różnych użyciach być wypowiedzią o czymś innym, może stanowić odpowiedź na różne pytania.

Np. Piotr kupił małego fiata może być to odpowiedzią na pytanie Co u was słychać?, ale także na kilka innych pytań: Co porabia Piotr?, Co Piotr kupił za wygrane pieniądze?, Kto kupił małego fiata? Jakiego fiata kupił Piotr?

Zdanie podlega za każdym razem przeobrażeniu. Jeśli jest to zdanie wypowiadane, zmienia się kontur prozodyjny: gdzie indziej sytuuje się podział między intonacją wznoszącą (antykadencja) i intonacją opadającą (kadencja), w innym miejscu pojawia się ewentualna pauza wewnątrzzdaniowa oraz na innym członie umieszczony zostaje akcent frazowy. Ponadto części zdania mogą występować w różnej kolejności. Ta zmiana szyku pozostaje jednym środkiem wyrażania jego aktualnego rozczłonkowania w tekstach pisanych.

• To o czym się w danym zdaniu mówi, nazywane jest tematem (podmiot psychologiczny), część zaś, która podaje informacje o temacie, nazywana jest rematem (orzeczenie psychologiczne). Uwydatnienie rematu nazywamy emfazą.

• Z punktu widzenia tradycyjnej składni remat jest orzeczeniem lub grupą orzeczenia. Np. w zdaniu: Wujek Janek czyta z zainteresowaniem książkę, tematem jest Wujek Janek, zaś rematem - czyta z zainteresowaniem książkę.

• Usterki stylistyczne: Kasia spotkała Marysię w parku. Dziewczynka (która?- Kasia czy Marysia?) bardzo się ucieszyła z tego spotkania

• Datum- powtarzalność informacji w tekście wykracza poza relacje tematyzacji. W różnych częściach zdania pojawiać się mogą wyrażenia refleksyjne odnoszące się do przedmiotów, o których już była mowa.

TEMAT REMAT

(to, o czym się mówi) (to, co jest powiedziane o temacie)

DATUM NOVUM

(informacja stara) (informacja nowa)

7. MECHANIZM SPÓJNOŚCI TEKSTU

1. Kohezja- spójność linearna (strukturalna) tekstu, strukturalna gramatycznie. Powoduje, że zdanie po zdaniu jest zrozumiałe, poprawne (Janek poszła do sklepowa- musi być poprawne);

2. Koherencja- spójność semantyczna (globalna) tekstu. Wówczas tekst to całość, w której pojedyncze zdania przyczyniają się do tworzenia całości znaczeniowej. (Kupię samochód. Zapłacę 2 tysiące. Ładna pogoda- musi być na temat);

3. Relacje izotopiczne- są to relacje wyrażeń tożsamych lub jakoś powiązanych referencjalnie ( to: te które w tekście są po raz pierwszy- novum, lub które odnoszą się do niego po raz kolejny.

Np. Przyszedł chłopak- Jaki chłopak? Bardzo ładny stół! - który stół?

4. Relacja anaforyczna- odnosi się do zaimka wskazującego, który w tej funkcji jest zaimkiem anaforycznym; dzięki temu występuje brak spójności. Np.

- Piotr kupił komputer. To (=kupno komputera) pochłonęło jego wszystkie oszczędności.

- Babcia ma kota. Babcia bardzo go lubi.

• Królewna spała na łożu. Ona była bardzo zmęczona.

4) tematyzacja- element spójności, kolejne zdanie powtarza treść zdania poprzedniego.

Np.

-Dawno, dawno temu za 7 górami, za 7 lasami żył sobie król. Król był bardzo szczęśliwy.

- Baba i dziad mieli kurę. Kura znosiła złote jajka. Jajka były bardzo smaczne.

5) wyrażenie deiktyczne- wskazujące, wpływające na spójność tekstu

1. wyrażenie egocentryczne- tzw. shifters, służą do tego, aby spajać tekst z rzeczywistością poza językową, z punktu widzenia JA;

- zaimki osobowe ja;

2. wyrażenia indeksowe: wskazanie

- zaimki wskazujące ten, ta, to- człowiek;

- zaimki osobowe ty, on, tam, tu, potem, teraz;

3. wyrażenia syntaktyczne: odsyłają do następujących rzeczy w tekście; nawiązanie za pomocą zaimków, do tego co było w tekście wcześniej;

np. Kupiłem długopis, który kosztował 2 zł.

4. wyrażenia kataforyczne- wskazanie do tego co będzie (do przodu);

- zaimki pytające: kto? Co?

Ten kto to zrobił pójdzie do więzienia. Kto to zrobił?

8. RAMA METATEKSTOWA, WYZNACZNIKI DELIMITACJI TEKSTU

Metatekst- tekst o tekście; np. książka:

- przedmowa, wstęp, spis treści, uwagi, przypisy, odnośniki;

Rama metatekstowa- Wypowiedzenie inicjalne oraz finalne o charakterze metatekstowym (ich tematem jest sam tekst). Jest początek i koniec.

Wyznaczniki delimitacji tekstu:

1. Pojawianie się na początku i końcu tekstu wyrażeń czy zdań służących nawiązaniu lub rozwiązaniu kontaktu językowego;

• na początku - funkcja fatyczna; zwroty do adresata, apostrofy, powitania, prośby o uwagę;

• na końcu wypowiedzi - podziękowania za odbiór, pożegnania, zwroty zapowiadające koniec wypowiedzi.

2. Występowanie w początkowych i końcowych fragmentach testu wypowiedzeń metatekstowych odnoszących się do całego tekstu (tekst o sobie samym, np. we wstępie zapowiedź o czym będzie mowa, czasem komentarz na temat kompozycji, komentarz treści, określenie gatunku)

3. Istnienie ramy metatekstowej (np. zacznę od…, na początku opowiadania…, tu kończy się historia…)

4. Wstęp, rozwinięcie, zakończenie; rozdziały'

Np. „Chłopi”- zaczyna się jesień, a kończy na lecie; czy też ktoś na początku się rodzi, a później umiera;

9. PERFORMATYWY I KONSTATACJE- John Lock Austin

PERFORMATYWY

KONSTATACJE

Są to wypowiedzi, które nie podlegają wartościowaniu: prawda, fałsz; nie informują o rzeczywistości lecz ja kierują. Przez mówienie, owe fakty zostają powołane do życia; są wykonawcze albo sprawcze; wyrok sądu: „skazuje Ciebie na 10 lat więzienia...; rozgrzeszenie: „Ja odpuszczam Tobie grzechy...”; chrzest: „ja Ciebie chrzczę... i nadaję Tobie imię...; dyrektor: „mianuje Ciebie moim zastępcą”; polecenie: uklęknij, kup mi gazetę (to nie podlega- prawda/ fałsz); obietnice, prośby, podziękowania, gratulacje, etc.

Są sprawdzające, można sprawdzić czy są prawdziwe czy nie: w sklepie jest przecena: można sprawdzić czy to jest prawda czy nie; pada deszcz- można wyjrzeć przez okno i sprawdzić, albo wyjść na dwór i zmoknąć ściana jest żółta- można spojrzeć na nią i powiedzieć, tak jest żółta, nie ona jest kanarkowa

10. TRZY ASPEKTY AKTU MOWY

1. Lokucyjny- (tworzenie i artykułowanie wypowiedzi), jest to treść, która nie ma konkretnego nadawcy i odbiorcy:

Np. 100 lat, na zdrowie, dzień dobry, nie przyjmuje tych ulotek etc.;

2. illokucyjny (intencjonalność wypowiedzi), osoba mówiąca nastawia się na jakiś cel, obecny np. w obietnicach, ostrzeżeniach, prośbach, rozkazach, pytaniach, żądaniach;

3. perlokucyjny (dodatkowe, wtórne oddziaływanie na odbiorcę), obecny wtedy, gdy wypowiedź wywołuje u odbiorcy jakiś niezamierzony efekt uboczny (reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej czynności); czy też: prosisz kogoś żeby przyniósł Tobie jogurt (myślisz o truskawkowym ale tego nie mówisz) , a druga osoba przynosi Ci brzoskwiniowy- efekt uboczny, bo nie dostajesz tego jogurtu co chcesz.

11. KLASYFIKACJA AKTÓW MOWY- John Searle

asercje - ich celem jest przedstawienie sądów, np. wątpienie, podziw, przeczenie itp.

Np. Nie sądzę, abyś tak wiele zarabiał. Bardzo mi się podoba to mieszkanie.

akty dyrektywne - ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę i wpłynięcie na jego zachowanie, np. rozkazy, prośby, pytania.

Np. Natychmiast przyjdź do domu! Proszę Państwa o zapięcie pasów.

akty komisywne - ich celem jest podjęcie działania albo zobowiązanie, np. obietnice.

Np. Będę codziennie zmywać naczynia. Obiecuję więcej nie krzyczeć.

akty ekspresywne - ich celem jest wyrażenie własnych stanów emocjonalnych, postaw np. gratulacje, kondolencje.

Np. Och, tak bardzo mi przykro. To cudownie!

akty deklaratywne - ich celem jest wywołanie za pomocą pewnych wypowiedzi określonych stanów rzeczy w stosunkach społecznych: mianowanie, skazanie, wyrok, ogłoszenie.

Np. Nadaję ci imię Tomasz. Skazuje Tomasz W. na 10 lat więzienia.

12. ZASADA KOOPERACJI- MAKSYMY KONWERSACYJNE I IMPLIKATURY -Paul Grice

Maksymy konwersacyjne:

1. ilości- mów tyle ile trzeba (nie mów za dużo, ani za mało);

2. jakości- mów prawdę, nie kłam i nie mów jeśli nie jesteś czegoś pewny;

3. odniesienia- mów na temat;

4. sposobu- mów zrozumiale, unikaj wieloznaczności, mów zwięźle i mów w sposób uporządkowany.

Implikatury konwersacyjne:

implikatury ogólne - do ich zrozumienia nie jest potrzebna znajomość kontekstu (wystarczy świadomość, że mamy do czynienia z implikaturą)

implikatury szczegółowe - do ich zrozumienia konieczna jest znajomość kontekstu, w jakim zostały wypowiedziane (np. zdanie W zeszłym tygodniu odpoczywałem. w dialogu: - Czy przeczytałeś już "Wojnę i pokój"? - W zeszłym tygodniu odpoczywałem.)

Sygnałem pojawienia się implikatury jest naruszenie przez jednego z uczestników komunikacji reguły konwersacyjnej.

13. ETYKIETA JĘZYKOWA

Etykieta językowa- nazywana jest również savoir- vivre, bon ton, kodeksem towarzyskim, zasadami dobrego wychowania; stanowi ona zbiór przyjętych w danej społeczności wzorów językowych zachowań grzecznościowych.

Dwie podstawowe normy dotyczące etykiety językowej:

1. okazywanie szacunku partnerowi dialogu (zwłaszcza osobom starszym, kobietom, przełożonym) z jednoczesnym umniejszaniem roli własnej osoby;

2. przejawianie zainteresowania sprawami ważnymi dla partnera oraz jego najbliższej rodziny, głównie małżonka (zwłaszcza stanem zdrowia, działalnością zawodową, aktualnymi wydarzeniami rodzinnymi i zawodowymi).

Rozwinięciem tych norm są zasady bardziej szczegółowe, takie jak:

1. zasada współodczuwania (w sytuacjach dla partnera i pomyślnych i niepomyśłnych);

2. zasada aprobaty i życzliwości dla poczynań partnera;

3. zasada demonstrowania chęci przebywania w towarzystwie partnera;

4. zasada deklarowania pomocy;

5. zasada składania dowodów pamięcie;

6. zasada deklaracji, obejmująca na ogół niektóre choroby partnera, jego życie intymne, wysokości dochodów itp.

Typy aktów etykiety językowe

Autonomiczne- wyrażenia o mocy predykatywnej (orzekającej), sprowadzające się do wskazywania podyktowanych konwencją grzecznościowych relacji między partnerami komunikacji językowej:

• podziękowania;

• powitania;

• pożegnania;

• przeproszenia;

• życzenia;

• pozdrowienia;

• gratulacje;

• kondolencje;

• toasty;

• przedstawianie się;

• dedykacje;

Obudowa innych aktów- nie mają mocy predykatywnej, wyrażenia językowe uznawane za grzecznościowe stanowią jedynie obudowę innych aktów. Należą do nich wszystkie formy adresatywne (tj. formy nazywania rozmówcy) występujące w różnych kontekstach:

• Panie profesorze, przynoszę pracę;

• Siostro, proszę o gazę;

• Gdyby pani zechciała poszukać...;

• Jeżeli pan pozwoli to usiądę na chwilę;

• Czy nie sprawiło by panu kłopotu, gdybym przyprowadziła tu swoją siostrę?

Akty etykiety językowej, spełniają z założenia fatyczną (tj. służącą nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu) funkcję mowy, realizują się zasadniczo w dialogu. Większość aktów zakłada dwie role komunikacyjne partnerów: rolę nadawcy (mówiącego) i rolę adresata (tj. osoby, do której zgodnie z intencją nadawcy skierowane jest mówienie). Kontakt bezpośredni- twarzą w twarz lub pośredni, tzn. z udziałem medium przedmiotowego (list, telefon) lub osobowego (pośrednik reprezentujący nadawcę lub/ i adresata).

Zróżnicowanie pragmatycznojęzykowe- do najważniejszych czynników różnicujących zalicza się:

• rodzaj sytuacji mówienia (oficjalna, nieoficjalna, neutralna);

• rodzaj kontaktu (bezpośredni, pośredni);

• hierarchię partnera (zawodową, społeczną, intelektualną, intymną, okazjonalną);

• miejsce zamieszkania partnerów (duże miasto, miasteczko, wieś);

• wiek i płeć partnera;

• liczba adresatów (jeden, kilku, audytorium);

• obecność lub nieobecność świadków.

14. TYPY NADAWCÓW

Pielgrzym- ma jakiś cel do przekazania, jest wiarygodny, szczery, jest zaangażowany emocjonalnie

np. Karol Wojtyła, czy prezydent, który odwołuje się do historii

Gracz- ktoś kto mówi w konkretnym celu:

Np. kampania wyborcza;

Włóczęga- w ogóle nie liczy się z odbiorcą, mówi od rzeczy, na zupełnie inny temat; brak kohezji i koherencji;

Spacerowicz- prowadzi dyskusje bardzo powierzchownie, rozmawia o niczym, o pogodzie, używa potocznych wyrażeń.

15. Adresat, odbiorca, audytorium, publiczność, odbiorca masowy

Adresat- osoba lub grupa osób, do których nadawca świadomie kieruje komunikat i dla których dany komunikat jest przeznaczony.

Np. poszczególne przekazy w czasopismach, programach radiowych i telewizyjnych czy w sieci internetowej. Istnieją audycje i czasopisma skierowane do konkretnego adresata, np. gospodynie domowe- „Poradnik domowy”, „Pani Domu”.

Odbiorca- osoba lub grupa osób niezależnie od intencji nadawcy odbierają nadane przez niego komunikaty.

Adresat jest pojęciem węższym niż odbiorca.

Audytorium- jest to wyselekcjonowana zbiorowość, do której są ściśle określone przekazy, np. w tv przekaz do ludzi młodych 5-10-15, filmy dla dorosłych, reklamy dla kobiet, gazety dla: dzieci, mężczyzn, kobiet, wędkarzy etc. czy też zbiorowość odbiorców w sali wykładowej czy teatralnej;

Publiczność- zbiorowość odbiorców (historycznie zmienny), którzy uczestniczą w odbiorze tych samych treści kulturowych dzięki środkom masowego przekazu. Członkowie publiczności nie muszą uczestniczyć w tym samym czasie w ich przyjmowaniu. Osoby wchodzące w skład publiczności nie muszą znać się wzajemnie.

Odbiorca masowy- jest on poddany masowemu atakowi jest w tzw. zalewie informacji, łatwo można się w nim zgubić, przekazy medialne są chaotyczne. Z góry wiadomo, o której godzinie, w którym programie telewizyjnym bądź radiowym można znaleźć określonego rodzaju informacje, kiedy emitowane są teleturnieje, programy dla dzieci etc.

• publiczność medialna, szuka po prostu tego, co go dotyczy, bądź interesuje, co więcej ma on swoje stałe programy i jest skłonny im podporządkować swój rozkład zajęć;

• prasa- tytuły są dostosowane do stałych odbiorców (spis treści ułatwia jej lekturę).

16. Perswazja, propaganda, agitacja, manipulacja

Perswazja- jest sztuką nakłaniania kogoś do własnych racji, np. aby zostać wegetarianinem.

3 rodzaje perswazji:

• przekonująca- obie strony dążą do wzajemnego porozumiewania, nawet kosztem odstąpienia w całości lub w części od pierwotnych przekonań czy wyznawanych wartości (jest to najbardziej etyczne);

• nakłaniająca- nadawca ma jeden cel- przekonać go do swojej racji, np. reklama, (może być: uczciwa, nieuczciwa, pożyteczna, szkodliwa, jawna bądź ukryta);

• pobudzająca- celem jest narzucenie odbiorcy określonego wzoru zachowań za pomocą sugestii, haseł, skrótów myślowych, obietnic, często kłamstw etc.

Propaganda- to rozpowszechnianie (czasem przedstawianych jednostronnie lub nawet całkowicie fałszywych) informacji celem przekonania do czegoś odbiorców. Np.. socjalizm, Stalin, Hitler i ich ideologie.

Agitacja- jest to oddziaływanie na opinię w celu zjednania zwolenników dla jakiejś idei, poglądu.

• szybkie, krótkotrwała mobilizacja do poparcia jakiejś idei, jest jawna, pobudzenie emocji,

np. kampania wyborcza, wiec, strajk;

Manipulacja- jest to nieuczciwe wpływanie na cudze poglądy w celu osiągnięcia korzyści.

• to celowo inspirowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych lub politycznych kosztem poddawanych niej osób.

17. PODSTAWOWE MODELE PROCESU KOMUNIKOWANIA

Lp.	Nazwa modelu	opis modelów procesu komunikowania
1.	Model aktu perswazyjnego Lasswella	- opierał się na tzw. Arystotelowskiej triadzie komunikowania- nadawcy (mówcy), przekazie treści (treści komunikatu) i odbiorcy (słuchacza); proces porozumiewania się ludzi w formie 5 podstwowych pytań: kto mówi? Co mówi? Za pośrednictwem jakiego kanału? Do kogo? Z jakim skutkiem?; proces jednokierunkowy.
2.	Model przekazu sygnałów Shannona i Weavera	- dotyczył transmisji sygnałów technicznych takich jak telefon, telegraf itp.; wprowadzenie nowej kategorii- szumu informacyjnego (źródło zakłóceń), przepustowość kanału, kod (kodowanie sygnałów- sygnał nadany i odkodowanie- sygnał odebrany); proces wymiany wiadomości miedzy ludźmi a maszynami.
3.	Model trójkątny Newcomba	- koncentruje się wokół stosunków między jednostkami; jednostkami A i B w procesie komunikowania to nadawca i odbiorca jednocześnie, działają indywidualnie; X to część ich otoczenia (osoba lub przedmiot); A,B i X tworzą system wzajemnych zależności ; a komunikowanie jest procesem podtrzymywania relacji miedzy tymi trzema elementami.
4.	Model wspólnoty doświadczeń Schramma	- komunikowanie dla Schramma oznaczało dzielenie się jednostki jej doświadczeniem i uczestniczenie w pewnej wspólnocie z inną bądź innymi jednostkami; niezbędna jest obecnośc 3 elementów: źródła, którym może być osoba lub przedmiot, przekazu, który może być rozpowszechniany w rozmaitych formach ekspresyjnych pisanych lub obrazkowych i adresata, czyli jednostki lub publiczności środków masowego przekazu; fazy przebiegu komunikowania: kodowanie przez źródło, interpretacja zawarta w przekazie, dekodowanie przez adresata.
5.	Model perswazji Gerbera	- proces komunikowania jako zjawisko często psychologiczne; model łączy przekaz rzeczywistości, a także informuje o znaczeniu komunikatu; ukazuje proces komunikowania jako jedność dwóch czynników: precepcji lub recepcji oraz komunikującego lub czynnika kontroli; ma charakter łańcuchowo- rozszczepiający się, w którym są dwa kierunki analizy: horyzontalny i wertykalny; poziom horyzontalny- jest wydarzenie, które ma miejsce w rzeczywistości, które jest postrzegane przez jakąś osobę lub maszynę; miedzy wydarzeniem rzeczywistym a postrzeganym zachodzi proces selekcji; poziom wertykalny- dotyczy stosunku miedzy nadawcą a przekazem.
6.	Model selekcji Westleya i MacLeana	- model dostosowany do komunikowania masowego; praktycznie nie występuje możliwość sprzężenia zwrotnego w komunikowaniu masowym; zarówno liczba nadawców jest duża jak i liczba tematów (przedmiotów) w otoczeniu, wg których odbiorcy mogą się orientować i dokonywać selekcji.
7.	Model socjologiczny Rileyów	- komunikowanie masowe badacze traktowali jako jeden z wielu systemów społecznych funkcjonujących w społeczeństwie; zaletą tego modelu jest ukazanie kompleksowych powiązań miedzy komunikowaniem masowym jako procesem społecznym i społeczeństwem jako całością.
8.	Model wszechmocy propagandy Tchakhotine'a	- sztuke propagandy upatrywał w umiejętnym wykorzystywaniu naturalnych ludzkich popędów do kierowania masami.
9.	Model dwustopniowego przepływu informacji Lazarsfelda i Katza	- jednostki w społeczeństwie tworzą grupy pierwotne i wtórne; edia nie wpływają na jednostki w sposób bezpośredni, ale ich wpływ jest zmediatyzowany przez relacje społeczne; w społecznościach lokalnych występuja jednostki, które korzystają z mediów w znacznie węższym stopniu niż inne, pełnią rolę liderów opinii filtrujących przekazy przed transmisją ich do pozostałych członków danej społeczności.
10.	Model lingwistyczny Jakobsona	- każdy komunikat bez względu na poziom komunikowania oraz kanał, za pośrednictwem, którego dociera od nadawcy do odbiorcy, posiada podstawowe funkcje: funkcja emotywna (odnosi się do relacji miedzy nadawcą a stworzonym przez niego komunikatem), funkcja odniesienia (dotyczy relacji miedzy przekazem językowym a obiektem zainteresowania komunikatu), funkcja poetycka (odnosi się do samego komunikatu), funkcja fatyczna (funkcja ta pozwala stwierdzić czy kanał komunikowania funkcjonuje prawidłowo).
11.	Model komunikowania Abrahama Molesa	- wg niego środki przekazu transformują kulturę przez to, co on nazywa „kulturemami”, są to nowe idee krążące w społeczeństwie, którego elementem montującym są media; system jest obiektem zamkniętym.

18. Komunikowanie i komunikowanie się

komunikowanie- jest to przekazywanie informacji i może się ono odbywać bez jakiejkolwiek intencji, a dokładniej mówiąc jedyną intencją mówiącego może być chęć lub konieczność przekazania informacji. (jednokierunkowość przekazu).

Komunikowanie pochodzi od czas. Komunikować, komunikacja.

Komunikacja- jest to porozumiewanie się: „przekazywanie myśli”, udzielanie wiadomości”

Comumunicatio (rzecz. łac.)- użyczenie, doniesienie, łączność rozmowa;

Communico (czas.)- uczynić wspólnym, połączyć; udzielić wiadomości;

Communio- uczestnictwo, wspólność;

Wszystkie te leksemy wywodzą się od munio- murować, wznosić, torować, obwarować, czynić bezpiecznym.

Komunikacja- to nie tylko porozumiewanie się, ale tworzenie wspólnoty (tworzą się subkultury- odrębny sposób komunikowania)

Komunikować się- między uczestnikami aktu mowy następuje sprężenie zwrotne i wymiana ról (dwustronność przekazu);

19. ALFABETYZM FUNKCJONALNY

Alfabetyzm funkcjonalny- jest to rodzaj kompetencji komunikacyjnej pozwalającej na właściwy odbiór informacji, co jest niezbędnym składnikiem świadomego uczestnictwa w życiu społecznym.

Jest to umiejętność rozumienia tekstu.

20. Komunikowanie masowe, media masowe, masowe społeczeństwo

(zależności między tymi pojęciami)

Komunikowanie masowe- jest to komunikowanie zbiorowe (publiczne), ukształtowało się ono ze względu na masowego odbiorcę, który w pewnym momencie stał się głównym przedmiotem zainteresowań komunikowania masowego.

Jest to jedna z form komunikowania, tj. porozumiewania się przy pomocy urządzeń technicznych (środków komunikowania masowego), jednolitych treści skierowanych do liczebnie wielkich, zróżnicowanych i anonimowych rzesz odbiorców.

Media masowe- środki masowego przekazu, termin ten pojawił się w latach 40 w Stanach Zjednoczonych.

Łac. media- środki; z określeniem masowe, w celu podkreślenia, że ich główną cechą jest masowość produkcji i odbioru.

Mass media to instytucje oraz urządzenia techniczne służące do szerokiego i szybkiego przekazywania informacji wielkim, zróżnicowanym i anonimowym grupom ludzi.

• media tradycyjne: książka, prasa, radio, telewizja, film.

• Media alternatywne: bezpośrednia telewizja satelitarna i kablowa, magnetowidy, płyty kompaktowe, teletekst, wideotekst, komputery multimedialne.

Znaczenie: zapewniają zatrudnienia, tworzą zasób wiedzy, źródło definicji etc.

Masowe społeczeństwo- jest to typ społeczeństwa biernych odbiorców kultury masowej.

Cechy:

• anonimowość,

• heterogeniczność (niejednorodność)

• brak więzi i interakcji.

21. DWUSTOPNIOWY PRZEPŁYW INFORMACJI- Katz i Lazarsfeld

→ODBIORCA

→ODBIORCA→ODBIORCA

NADAWCA→ PRZEKAZ →KANAŁ →PRZYWÓDCA OPINI→ODBIORCA→ODBIORCA

→ODBIORCA→ODBIORCA

→ODBIORCA

• Przekaz trafia do odbiorcy poprzez osoby, które mają jakiś autorytet, nie są oni wszechwiedzący, z każdej dziedziny jest inny człowiek pełniący funkcję autorytetu.

• Zbiorowość odbiorcy, jest to grupa odbiorców, do którego trafia komunikat poprzez przywódcę opinii- autorytet. Przekaz przez media trafia poprzez autorytety, odbiorcy zwracają się do autorytetu- co sądzisz o tym? To właśnie odbiorcy skupiają najchętniej wokół przywódcy opinii, lidera.

22. OBWÓD MÓWIENIA- Ferdynand de Saussure

Uczestnik aktu mowy Uczestnik aktu mowy

Aby obwód mógł być zamknięty, muszą się w nim znaleźć co najmniej dwie osoby. Trudno jest jednak powiedzieć, że wymieniają się one rolami (schemat).

Akt komunikacji stanowił dla de Saussure'a zamkniętą całość i odpowiada raczej omówionemu pojęciu komunikowanie się.

23. Schemat komunikowania - de Fleur

Nadawca → Przekaz → Odbiorca (dialog)

Odbiorca ← Przekaz ← Nadawca

Jest to dialog, w którym nadawca komunikatu kontaktuje się z jego odbiorcą na zasadzie sprężenia zwrotnego. Nadawca i odbiorca zamieniają się rolami.

24.Schemat komunikowania- Harold Lasswell

Nadawca → treść przekazu → środek przekazu (medium)→ skutek → odbiorca

Kto mówi? Co? Jakim środkiem? Z jakim skutkiem? Do kogo?

25. PODSTAWOWE TEORIE KOMUNIKOWANIA

1. Teoria magicznego pocisku- zakłada nieograniczone działanie na odbiorcę,

2. Teoria sygnałów agresji- media maja wyzwalać zachowania brutalne, maja negatywny wpływ na odbiorcę, a odbiorca musi się poddawać działaniu mediów,

3. Teoria katharsis- wg niej przekazy zawierające negatywne treści miałyby służyć oczyszczeniu, nieszkodliwemu uwolnieniu negatywnych emocji,

4. Teoria kultywacji- zakłada oderwanie się od rzeczywistości, media (gł. telewizja) narzucają biernemu odbiorcy stereotypowy obraz świata. Stereotyp ten wynika z negatywnego widzenia świata przez nadawcę i uważa, że odbiorca pożąda wiadomości niezwykłych, sensacyjnych,

5. Teoria wieloetapowego przepływu- uznaje media za jeden z wielu składników warunkujących zachowania społeczeństwa, (które są wzmacniane przez środki przekazu, np. oglądając telewizję),

6. Teoria gry- odbiorca sam kształtuje swój plan zachowań w różnych sferach swojej działalności,

7. Teoria przeciwstawnego dekodowania- intencje nadawcy mogą być interpretowane na opak,

8. Teoria korzyści gratyfikacji- akcentowanie aktywnej roli odbiorcy.

26. SKUTECZNOŚĆ KOMUNIKOWANIA

Kreatywność- pomysł, jak przedstawić daną informację, jakiś jasny obraz;

Wiarygodność- kompetencja, doświadczenie, wiedza, autorytet, intencja, osobowość...widziałem to na własne oczy

Efektywność informacji- np. Gazeta Wyborcza- wyprzedzanie informacji np. Janas zostanie trenerem- piłka nożna; Nowości!!!!

Doniosłość- musi być ważna, jeśli umarł ktoś ważny to się mówi o nim w mediach, a jeśli jakiś Jan Kowalski to nie; czy też śmierć papieża- Żałoba Narodowa, zmienia się programy telewizyjne;

Położenie nacisku na informacje- podkreśla się, że jest to bardzo ważne; informacje najważniejsze pojawiają się na pierwszych stronach gazet;

Wykorzystywanie pomocy wizualnych- np. mapy, rysunki, zdjęcia, plansze, grafika, rekwizyty,etc.

1

---