ZADANIE 2

WSTĘP: Krzysztof Kamil Baczyński(1921-1944)  należy do generacji, której młodość została brutalnie przerwana przez tragiczny bieg historii. Druga wojna światowa na zawsze odebrała im dziecięcą niewinność i wiarę w lepszy świat. Zrozumieli, że wojna jest tożsama z degeneracją wszelkich wartości etycznych.

Byli nazywani poetami apokalipsy spełnionej, bowiem ich losy zilustrowały to co zapowiadali

poeci- katastrofiści na początku lat trzydziestych. Nawiązywali do katastrofistów także swoją poetyką, w której przeważały apokaliptyczne wizje nieuchronnego zniszczenia i wszechogarniającej śmierci. Większość z nich należała do ruchów partyzanckich lub działała w konspiracji. Musieli szybko dorosnąć, aby unieść ciężar odpowiedzialności, który spoczął na ich ramionach. To im przyszło walczyć i ginąć za wolną Polskę.

TEZA: II wojna światowa była dla wielu twórców przeżyciem tak dramatycznym, że musiało ono zostawić trwały ślad w ich twórczości….

ARGUMENTACJA

Rysunek Krzysztofa Kamila Baczyńskiego ilustracją sytuacji całego ?pokolenia Kolumbów?:
- dwoista rola młodych ludzi cywilów i żołnierzy: lustro pokazuje młodych ludzi w hełmach, idących do walki
- gniewne spojrzenia i postawa postaci
- obraz smutku na twarzy, ale i agresji (przytłaczająca świadomość swojego położenia)
- strój podkreślający dorosłość.

Obraz wojny w twórczości poetyckiej Krzysztofa Kamila Baczyńskiego na przykładzie wiersza Pokolenie:. Baczyński dostrzegał tragizm całej swojej generacji , był świadomy fatalizmu historii, w której losy zostali uwikłani. Wyraz temu dał w swym wierszu ,,Pokolenie I [ Do palców przymarzły struny...]", który powstał zimą 1941 roku. Przenikliwie ocenił sytuację w jakiej znalazło się stracone pokolenie młodych ludzi urodzonych około roku 1920.Przedstawia w nim swoją generację, jako ludzi, którym wojna zabrała wszystko , pozbawiła ich egzystencję wszystkich uroków . Odebrano im niewinność, szczęście i spokój. Jeśli nawet przeżyją , nigdy nie będą tacy jak dawniej , wojna spowoduje nieodwracalne spustoszenie w ich duszach. Nie mogą być obojętni, muszą stawić czoła historii, walczyć o ojczyznę, tylko to jest ich bronią przed całkowitą zagładą. Ma świadomość konieczności historycznego spełnienia, które niczym fatum zawisło nad całym pokoleniem. Są skazani na dokonywanie tragicznych wyborów wbrew prawom młodości, którą powinno rządzić życie, a nie śmierć.Pragnie przetrwać , ale wie , że nie jest to pragnienie realne. Czas sprawił, ze jedyną ich przyszłością jest śmierć.

Sceny z warszawskiego getta w Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall:
- autorka, jako dziecko ocalona z holocaustu, przeprowadziła wywiad z Markiem Edelmanem
- przywoływanie konkretnych faktów i danych dotyczących warunków życia w getcie
- opis ciągłego zagrożenia życia
- obrazy głodu i zachowania bohaterów
- wykorzystanie form wywiadu i reportażu dla oddania prawdy o otaczającej rzeczywistości.

PODSUMOWANIE
Rysunek i wiersze Baczyńskiego, a także książka Hanny Krall odzwierciedlają wiernie dramat ludzi w świecie, w którym nie ma miejsca na miłość, natomiast konieczna jest gotowość w każdej chwili na śmierć lub do złożenia ofiary z własnego życia.

ZADANIE 1

OKREŚLENIE PROBLEMU
Nietrwałość istnienia jest przedmiotem zainteresowania literatury i sztuki różnych epok. Jest to jeden z fundamentalnych tematów wypowiedzi artystycznych.

POSTAWIENIE TEZY
Artystów fascynuje zjawisko upływu czasu, przemijania, odchodzenia w wieczność.

ARGUMENTACJA
Przedstawienie za pomocą symbolu.

- Symboliczne zobrazowanie nietrwałości istnienia można dostrzec na plakacie Wiesława Wałkuskiego pochodzącym z wystawy Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych. Przedstawiona jest na nim postać kobieca, ubrana w sposób wyszukany (czerwona suknia, koronkowe ozdoby, biżuteria ? pierścień, kolczyki i naszyjnik z pereł), która trzyma w ręku, niczym lustro lub zasłonę obraz przedstawiający piękną twarz kobiety skontrastowaną z czaszką. 

Piękno, młodość, witalność, (wizerunek żywej kobiety) zderzone zostają z atrybutami śmierci i przemijania (czaszka w tle obrazu i na pierścieniu kobiety). Dodatkowo rama obrazu stanowi wyraźne nawiązanie do barokowych portretów trumiennych.
Artysta zwraca uwagę, że śmierć wpisana jest w życie ludzkie, człowiek żyje z perspektywą śmieci w tle, wartości materialne przemijają. To nawiązanie do trwałej obecności w kulturze motywów wanitatywnych.

- Tytuł wystawy i plakatu przywodzi na myśl słowa z biblijnej Księgi Koheleta: ?Marność nad marnościami i wszystko marność?, które symbolizują nietrwałość, śmiertelność świata, w jakim żyje człowiek. Słowo marność (od czasownika ?mrzeć? ? umierać) ma zwracać
uwagę na tę cechę świata, nad którą nie może zapanować człowiek.

- Jednym z najpiękniejszych obrazów śmierci w średniowiecznej literaturze jest scena, w której rozstaje się z życiem główny bohater „ Pieśni o Rolandzie”. Rycerz i wódz do końca był wierny wyznawanym przez siebie zasadom i kodeksowi rycerskiemu. Roland walczył w obronie ojczyzny i wiary, dlatego zginął jako bohater od ran zadanych przez niewiernych. Czując zbliżającą się śmierć , Roland wykonuje wiele czynności, które mają nadać jej symboliczny sens. Przed śmiercią bohater zdąży jeszcze pożegnać się z Bogiem i wyznać mu swoje grzechy. Scena bogata jest również w znaki religijne. Wzgórze, na którym umiera przypomina Golgotę pod sosną niczym pod krzyżem i przy kamieniach, które można interpretować jako ołtarz. Roland w chwili śmierci podobny do konającego Chrystusa, ponieważ śmierć poniósł w imię najwyższych wartości. Natomiast zabranie jego duszy do raju przez Gabriela, Archanioła Michała i Cherubina jest dowodem, że swoim prawym i dzielnym życiem zasłużył na zbawienie. Przytoczony opis śmierci Rolanda jest wzorcową ilustracją aktu godnego umierania. Sposobem w jaki człowiek wierny obowiązkom swego stanu i światopoglądu spotyka się z nieuniknioną ostatecznością.
W „Pieśni o Rolandzie” wspomniana została ważna średniowieczna zasada ars moriendi opisująca akt godnego umierania w wykonaniu prawego rycerza wiernego wyznaczonym przez siebie wartościom i kodeksowi rycerskiemu.

Przedstawienie za pomocą alegorii.
- W Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią tytułowa bohaterka przedstawiona jest alegorycznie jako rozkładające się ciało kobiety ? ?chuda, blada, żółte lice?. Śmierć rozmawia z Mistrzem Polikarpem, opowiada mu o swoim pochodzeniu, roztacza przed nim wizję końca życia, zwraca uwagę na równość wszystkich wobec niej (motyw danse macabre).

PODSUMOWANIE
- Symbol i alegoria jako środki wyrazu obrazujące trudny do wyrażenia w literaturze i sztuce problem nietrwałości istnienia (śmierć budzi niepokój, jest tajemnicą).
- Różna wymowa dzieł artystycznych przedstawiających przemijanie ? podkreślają wartość ludzkiego życia albo podważają sens ludzkich zabiegów o przedłużenie egzystencji.

ZADANIE 3

WSTĘP
- Po co ludzie tworzą dzieła sztuki? Czy tylko po to, żeby je podziwiać?
- Sztuka odgrywa ważną rolę w kwestii propagowania pewnych postaw społecznych ? kształtuje świat wartości.

TEZA
Tekst kultury może zachęcać człowieka do czynienia dobra.

ARGUMENTACJA
- Źródłem obrazu jest Biblia. Ewangelie zachęcają do czynienia dobra, np. właśnie przypowieść o dobrym Samarytaninie. Cierpiący człowiek został napadnięty przez zbójców,
którzy zostawili go na wpół umarłego. Poszkodowanego mijają, nie udzielając mu pomocy, zarówno kapłan, jak i lewita. Samarytanin, który pochodzi z narodu wrogo nastawionego do
narodowości poszkodowanego, zawozi rannego do gospody, gdzie się nim
dalej zajmuje, a nawet zostawia pieniądze na opiekę nad nim.
- Na pierwszym planie obrazu widać wyraźnie oświetlone postacie dwóch mężczyzn ?
jeden (leżący) wygląda na chorego, drugi (klęczący przy nim) niesie mu pomoc.
- Postać mężczyzny cierpiącego wyraża bezsilność: ma opuszczoną głowę i przymknięte oczy.
- Mężczyzna udzielający pomocy to człowiek starszy, ma siwe włosy i brodę, nosi porządne ubranie, wygląda dostojnie i szlachetnie. Jego postawa budzi zaufanie: troskliwie obejmuje głowę leżącego i ociera jego czoło chustką, chce mu ulżyć w cierpieniu. Twarz niosącego pomoc jest skupiona, emanuje z niej dobro i życzliwość.
- W oddali widać zarysy miasta oraz oddalających się obojętnie ludzi.
- Wyobrażenie to, inspirowane ewangeliczną przypowieścią, może dla odbiorcy stanowić wzorzec zachowania się w sytuacji, w której spotka on człowieka potrzebującego pomocy.

- Jeszcze innym utworem zachęcającym czytelnika do czynienia dobra jest Dżuma Alberta Camusa. Pokazane są w niej różne postawy ludzkie wobec zagrożenia życia. Człowiek nawet w takiej sytuacji może okazywać drugiemu bezinteresowną miłość najpełniej stając się wtedy człowiekiem.

PODSUMOWANIE
Artystyczne teksty kultury pełnią przede wszystkim funkcję estetyczną, ale niektóre z nich mogą też dodatkowo propagować pozytywne wartości wychowawcze ? np. zachęcać człowieka do czynienia dobra poprzez pokazywanie mu odpowiednich wzorców postępowania w sytuacjach trudnych.

ZADANIE 4

WSTĘP: Śmierć w literaturze – wbrew pozorom – nie jest tematem nowym. Może jedynie inaczej dziś się go ujmuje. Przede wszystkim pisarze próbują dzieci z kwestię odchodzenia oswoić. Bo kiedyś śmierć była czymś naturalnym i oczywistym. Umarła mama Kopciuszka, Królewny Śnieżki, sierotką była Marysia, ale także Ania z Zielonego Wzgórza czy Mary z Tajemniczego ogrodu. Dziś jednak o śmierci nie mówimy, umiera się w hospicjach, a cmentarze funkcjonują poza nowoczesnymi metropoliami, bo przecież nowoczesny człowiek nie umiera.

TEZA Śmierć pokazana w sposób humorystyczny traci swoją grozę.

UZASADNIENIE Ilustracje Zofii Stryjeńskiej do Trenów Jana Kochanowskiego nie wyglądają na obrazy, których tematem jest śmierć. Mogłyby raczej być ilustracjami do bajek, mitów czy legend. Z przekazu historycznoliterackiego wiemy, że córka Jana Kochanowskiego ? bohaterka jego cyklu trenów ? rzeczywiście zmarła.
Świadczy też o tym zaznaczony na obu ilustracjach jej grób. Natomiast inne motywy wskazują raczej na lekkość, na stan wyzwolenia, w jakim się znalazła. Są to latające wokół niej ptaki, motyle, łuk tęczowy, po którym zdaje się kroczyć. Wszystkie te elementy symbolizują z jednej strony przemijanie, ale z drugiej łączą się z życiem.  pozbawienie obrazu śmierci jej zwyczajowych przedstawień (kościotrup, kobieta z kosą)
- Urszula, mimo iż umarła (grób), jest postacią piękną, szczęśliwą
- przedstawienie Urszuli pośród ptaków to wpisanie jej śmierci w kontekst rajskiego ogrodu, a także wskazywanie na nieuniknioną przemijalność życia ? ptaki odlatują (nawiązanie do Trenu X)

KSIĄŻKI: Motyw oswajania się ze śmiercią przejawia się w książce pt. „Esben i duch dziadka”. Był sobie chłopiec, który miał na imię Esben i miał dziadka, którego nazywał Dziadkiem. Ale wszystko się zmieniło. To znaczy - nadal nazywał dziadka Dziadkiem, ale przyszedł czas, gdy go stracił, ponieważ Dziadek nagle zmarł nagle na ulicy. Mama Esbena twierdzi, że stał się aniołem, ojciec mówi, że dziadek obrócił się w proch. Jednak żadne z nich nie ma racji, ponieważ pewnej nocy dziadek nagle pojawia się, siedząc na komodzie w pokoju Esbena i wpatruje się w ciemność... Książka przeznaczona jest dla dzieci i dorosłych, w piękny i prosty sposób uczy, jak pogodzić się ze stratą najbliższej osoby.

Oskar i pani Róża - Eric-Emmanuel Schmitt

Piękna, mądra i niepozbawiona humoru opowieść o tym, jak pokonać strach, odnaleźć wiarę i nie poddać w obliczu nieszczęścia.

Czy w ciągu dwunastu dni można poznać smak życia i odkryć jego najgłębszy sens? Dziesięcioletni Oskar nie wierzył, że to możliwe, aż do spotkania z tajemniczą pania Różą, która ma za sobą karierę zapaśniczki i umie znaleźć wyjście z każdej sytuacji...

"Nikt z nas nie wie, czy nie staniemy kiedyś w obliczu przerastającej nas sytuacji, jaką może być nieuleczalna choroba spokrewnionego czy powierzonego naszej opiece dziecka. Warto więc sięgnąć po tę książkę, wskazującą drogę ku trudnej sztuce empatii, która co prawda nie uzdrawia umierających i nie uwalnia ich otoczenia od odczuwania bólu, ale czyni tragedię łatwiejszą do zniesienia dla obu stron" - pisała Dorota Tukaj w recenzji książki dla WP.

PODSUMOWANIE:

Groteskowość w ukazywaniu śmierci pozwala na jej oswojenie, pozbawia ją grozy. Nie jest ona już momentem kary, ale czymś, co wcale nie musi przerażać. To stara retoryczna metoda wyśmiewania przeciwnika, z którym i tak nie można wygrać.

ZADANIE 5

OKREŚLENIE PROBLEMU
Niektóre miasta europejskie w epoce nowożytnej stały się nie tylko miejscem pracy i zamieszkiwania ludności, lecz także ważnymi centrami rozwoju kultury i sztuki.

POSTAWIENIE TEZY
W tekstach kultury zależnie od potrzeb miasto i otoczenie bohatera jest przedstawione w sposób surrealistyczny, lub też naturalistyczny
ARGUMENTACJA
- Na obrazie Chagalla pokazany jest pejzaż miejski ? Paryż widziany przez okno kamienicy. W jego centrum znajduje się Wieża Eiffela ? ówczesny symbol nowoczesności, otoczona kamienicami. Miasto jest kolorowe, rozświetlone jasnymi łunami. Jego mieszkańcy zatracają w nim poczucie realności: kolejka porusza się niezgodnie z zasadami grawitacji, także spacerowicze unoszą się w powietrzu. W pejzaż miejski harmonijnie wkomponowuje się też przyroda (kwiaty w wazonie i kot z ludzką twarzą na parapecie). Barwy są utrzymane
w tonacji ciepłej, okno ma tęczowe ramy. Przedstawiona na pierwszym planie postać ma dwie twarze (a na jej ręce umieszczony został niczym stygmat symbol miłości ? małe serduszko). Chagall pokazał piękny, nowoczesny i jednocześnie surrealistyczny obraz Paryża.

- Paryż, jako miasto piękne i nowoczesne, pokazany jest także w Lalce Bolesława Prusa. Wizerunek ten przedstawiony jest jako owoc pracy człowieka ? ?skała ludzkiego wyrobu?.

.
Bolesław Prus Lalka

W książce w realistyczny sposób pokazana została Warszawa drugiej połowy XIX wieku. Autor uwiecznił nie tylko jej topografię, ale zrobił też doskonały przekrój przez warstwy społeczne ją zamieszkujące. Jak we wszystkich wielkich miastach i Warszawa dzieli się tu na centrum – zadbane, z parkami, trotuarami, miejscami spotkań elity intelektualnej i na Powiśle – obrzeża, które zamieszkuje biedota, ludzie chorzy i bezdomni. Przykładem proletariatu mogą być bohaterzy, którym Wokulski pomógł wyrwać się z tego środowiska: Maria, Węgiełek czy Wysocki. Miasto w utworze Prusa to miejsce kontrastów, przenikania się wartości dobrych ze złymi, a jednocześnie znieczulicy (niewielu z wrażliwością spoglądało na życie biedoty).

Bruno Schulz Sklepy cynamonowe

Miasto bez nazwy. Najbardziej szczegółowo opisana jest zaś dzielnica, w której znajdowała się Ulica Krokodyli:

 

Był to dystrykt przemysłowo-handlowy z podkreślonym jaskrawo charakterem trzeźwej użytkowości. Duch czasu, mechanizm ekonomiki, nie oszczędził i naszego miasta i zapuścił korzenie na skrawku jego peryferii, gdzie rozwinął się w pasożytniczą dzielnicę.

 

Opis rozciąga się na cały rozdział, co charakterystyczne w prozie Schulza. Dzielnica negatywnie wykorzystała możliwość, przed jaką stanęła. Rozwój cywilizacyjny spowodował demoralizację społeczeństwa, wszechobecnie zapanowała korupcja i zepsucie. Nowoczesność jest tylko pozorna:

 

Mamy w tej dzielnicy także tramwaje. Ambicja rajców miejskich święci tu najwyższy swój triumf. Ale pożałowania godny jest widok tych wozów, zrobionych z papier mâché, o ścianach powyginanych i zmiętych od wieloletniego użytku.

 

Kręte uliczki, tandetne reklamy, wystawy sklepowe – są one przykrywką dla grzechu i wyuzdania. Miasto ukazane zostaje negatywnie, jako źródło zła i wstydu „porządnej” części jego mieszkańców.

PODSUMOWANIE
Dzieła malarskie i literackie uwieczniają przestrzeń miejską. Jest ona w nich przedmiotem artystycznej kreacji, podobnie jak i inne elementy świata przedstawionego.