Energia metaboliczna (MJ):

Stanowi tą jej część, którą zwierzęta mogą wykorzystać do funkcji życiowych, po odliczeniu tej ilości, która nie została strawiona z paszy i wydalona wraz z moczem i gazami.

Zwierzęta w pierwszej kolejność wykorzystują pobraną energię na potrzeby bytowe, a dopiero po ich pokryciu pozostała część wydatkowana jest na wydajność produkcyjną. Stąd też niezmiernie ważnym zagadnieniem jest pełne pokrycie potrzeb, gdyż ich niedobór zwłaszcza w niekorzystnych warunkach środowiskowych nie pozwoli na pełne wykorzystanie potencjału genetycznego posiadanych świń do wzrostu jak i do odkładania białka, a w przypadku loch do uzyskania liczebnych miotów.

potrzeby bytowe – uzależnione są od temperatury otoczenia, wilgotności, obsady zwierząt w kojcu, stresu, nadmiernej ruchliwości, a także choroby

zapotrzebowanie energii na wzrost – uwarunkowane jest wielkością odkładanego białka (do 200g/d).

białko ogólne – jest to zapotrzebowanie na poszczególne aminokwasy. W skład białka wchodzą aminokwasy określane, jako aminokwasy egzogenne i endogenne.

Skład aminokwasowy pasz różni się znacznie od składu ciała tuczników i składu mleka. Z tego powodu już ok. 40 lat temu przyjęto termin białka idealnego, umożliwiający żywić winie tak, aby dostarczone w paszach białko pokryło zapotrzebowanie na aminokwasy w proporcjach zbliżonych do składu ciała.

strawność jelitowa aminokwasów – jest uznawana obecnie za kryterium jego dostępności dla organizmu.

Zawartość lizyny, jako podstawa wzajemnych proporcji aminokwasów:

- w żywieniu świń pierwszym aminokwasem ograniczającym wartość biologiczną białka jest lizyna, którą przyjęto, jako odniesienie. Dotyczy to przede wszystkim met z cys i tre z trp, gdyż w praktyce tylko te aminokwasy bilansuje się przy układaniu dawek pokarmowych w mieszankach paszowych

Proporcje przedstawiają się następująco:

- prosięta odsadzone – 100:60:65:18

- tuczniki w pierwszym okresie tuczu – 100:65:67:19

- tuczniki w drugim okresie tuczu – 100:70:70:20

Relacje te umożliwiają optymalne wykorzystanie białka paszy i uzyskanie korzystnych wskaźników tuczu

Makroelementy:

- wapń (kreda pastewna)

- fosfor (fosforany jedno, dwu i trójwapniowe)

- sód (sól kuchenna)

Mikroelementy: żelazo, cynk, mangan, miedź, jod, selen, kobalt – wprowadza się do paszy w prefiksach razem z witaminami i innymi dodatkami paszowymi

- selen (niedobór u loch obniża proce nt zapłodnień i może być powodem występowania stanów zapalnych dróg rodnych a także syndromu MMA, w przypadku prosiąt dodatek selenu zwiększa ich odporność na schorzenia układu pokarmowego i zmniejsza śmiertelność)

- żelazo – niezbędne jest dostarczenie dla prosiąt w pierwszym tygodniu życia, najprościej drogą iniekcji lub preparatów podawanych do korytek

Zasady higieny – obejmuje ona:

- utrzymanie czystości w paszarni, urządzeń do sporządzania karmy, transportu, zadawania, czystość koryt oraz poideł

- w okresie zimowym nie można podawać zwierzętom pasz zmarzniętych, zwłaszcza kiszonki i okopowych, gdyż mogą one być powodem zaburzeń w trawieniu.- przyrządzana pasza nie może być zanieczyszczona ziemią, zawierać niepożądanych ciał obcych, a w szczególności środków chemicznych, gdyż może to wywołać nieżyt jelit, a nawet zatrucia.

- należy przestrzegać terminów przechowywania poszczególnych pasz, a zwłaszcza mieszanek przemysłowych, których przydatność określona jest przez producentów. Wynika to stąd, że dodawane są substancje biologicznie czynne np. witaminy, probiotyki czy enzymy, które przy dłuższym przechowywaniu znacznie tracą swą aktywność.

- do karmienia świń nie można przeznaczać pasz z roślin oraz ich części przed upływem terminu karencji, po potraktowaniu środkami owadobójczymi, grzybobójczymi i chwastobójczymi. Może to doprowadzić do zatrucia zwierząt, a produkty pochodzące od nich mogą być przyczyną zaburzeń, a nawet chorób przewlekłych u ludzi.

Żywienie dawkowane: Przeważająca część świń żywiona jest systemem dawkowanym. Takie żywienie zapobiega nadmiernemu pobieraniu paszy i tym samym ogranicza zbędne otłuszczenie tuszy. Ten sposób żywienia nie pozwala jednak na pełne wykorzystanie potencjału genetycznego do odkładania mięsa w tuszy, a ponadto wymaga systematycznego ważenia zadawanej paszy, co jest bardzo pracochłonne. Możliwe jest zainstalowanie odpowiednich dozowników, a w dużych stadach loch elektronicznych stacji paszowych. Takie postępowanie zmniejsza pracochłonność, jednak jest bardzo kosztowne.

Żywienie do woli: żywienie takie może być stosowane tylko w fermach, w których tuczniki osiągają mięsność przekraczającą 55% tzn. posiadają dużą zdolność odkładania mięsa i nie otłuszczają się nadmiernie.

Żywienie na mokro czy na sucho: z żywieniowego punktu widzenia przy dobrym zbilansowaniu dawki pokarmowej i stałym dostępie świń do wody, efektywność żywienia na mokro i na sucho jest zbliżona, a wybór sposobu karmienia warunkuje głównie technologia i rodzaj stosowanych pasz.

Żywienie na mokro: Obecnie, w krajach UE wzrasta zainteresowanie żywieniem świń paszą płynną. Dotyczy to głównie tuczników, jakkolwiek wielu farmerów zmierza do żywienia paszą płynną wszystkich kategorii zwierząt. Takie żywienie pozwala na wykorzystanie płynnych odpadów przemysłu rolno – spożywczego, co umożliwia obniżenie kosztów produkcji wieprzowiny.

Do widocznych korzyści płynących z podawania pasz płynnych zaliczyć można:

- zmniejszenie strat paszy

- poprawa warunków środowiskowych

- lepsza wydajność świń oraz korzystniejszy współczynnik wykorzystania paszy

- wygodniejsze przyrządzanie paszy

Zachowanie właściwej higieny przy karmieniu świń paszą płynną nie zwiększa ryzyka wystąpienia biegunek, a przeciwnie przyczynić się może do ich ograniczenia. Pasza płynna, jeżeli jest odpowiednio sfermentowana, zawiera mikroflorę, która może mieć korzystny wpływ na zdrowie zwierząt. Kwasowość nie powinna przekraczać 4,5.

Lochy:

- MJ – do 90 dnia 26MJ/dz, 90-114 dni i laktacja 38-68MJ/dz.

Stosowana zawartość energii w mieszankach: 11,5 12,0 12,5 13,0MJ/kg

Stosunek energetyczno-białkowy:

niska ciąża – 1MJ-11g białka ogólnego = 126-143g/kg; 1MJ – 0,45g lizyny = 5,2-5,8g/kg

wysoka ciąża i laktacja-1MJ-13g białka=150-170g/kg;1MJ-0,65 lizyny=7,5-8,5g/kg

Wielkość dawki na d:niska c-2,5kg/d;wysoka c-3kg/d;laktacja-1,8-2kg na loche+0,45kg na prosie

Włókno w żywieniu loch:

- duża ilość włókna zapobiega pobraniu przez lochy nadmiernej ilości energii i jednocześnie powoduje lepsze wypełnienie przewodu pokarmowego.

- dobrym źródłem włókna paszowego dla loch są suche nieme lasowane wysłodki buraczane, które zwiększają w przewodzie pokarmowym swą objętość 4-4,5 krotnie.

- od krycia do 90 dnia ciąży: 2-2,5kg mieszanki (11MJ) z wyższą zawartością włókna

- 90 – 114 dni ciąży: 3-3,5kg mieszanki (13MJ)

- 2-3 dni przed wyproszeniem ograniczyć dawkę, a w dniu porodu tylko pójło

- laktacja: stopniowo (w ciągu tygodnia) zwiększać dawkę, aż do 1,8kg/lochę + 0,45kg/prosię lub do woli mieszanka (13MJ)

- 3 dni przed odsadzeniem zmniejszyć dawkę w celu wstrzymania laktacji

- po odsadzeniu – ruja po około 5 dniach, mieszanka (13MJ)

- flashing – jeżeli prosięta były przy losze dłużej niż 6 tygodni, locha jest w słabej kondycji, ruja opóźnia się i następuje przejście na mieszankę 11MJ – podanie mieszanki o wyższej koncentracji energii (13MJ) na 203 dni przed ponownym kryciem stymuluje owulację.

Knury:

- w żywieniu knurów zarówno normy żywieniowe jak i dawki należy traktować, jako orientacyjne, gdyż wymagają one karmienia indywidualnego w zależności od intensywności użytkowania i wieku.

- w okresie spoczynku stosuje się żywienie mniej obfite niż w sezonie kopulacyjnym. Intensywniej należy zacząć żywić około miesiąca przed okresem kopulacyjnym. Do dawki wprowadza się śrutę owsianą, mleko odtłuszczone, zielonkę i premiksy.

- knury kryjące równomiernie lub od których pobiera się nasienie przez cały rok, są żywione na jednakowym poziomie, a różnice wynikają tylko z ich wieku

- knury zatuczone kryją niechętnie, a procent zapłodnień jest niski, natomiast ich niedożywienie obniża ilość i jakość nasienia

- dawka pokarmowa dla knurów wynosi 2,5 – 2,7kg mieszanki pełnoporcjowej dla loch wysokoprośnych. Młode rosnące knurki intensywnie użytkowane w rozrodzie żywi się 3x dziennie, starsze 2 razy.

W bilansowaniu dawek pokarmowych dla świń uwzględnia się 12 witamin:

- rozpuszczalne w tłuszczach (re tinol A, kalcyferol-D, tokoferol-E, menadion-K)

- rozpuszczalne w wodzie (tiamina-B₁, kwas nikotynowy-B₃, kwas pantotenowy-B₅, pirydoksyna-B₆, kwas foliowy B₉, cyjankobalamina-B₁₂, biotyna-H, cholina

Przygotowanie pasz do skarmiania:

śrutowanie – znaczny wpływ na strawność składników pokarmowych i ich wchłanianie. Istotność tego za biegu ilustrują dane: w całym ziarnie jęczmienia strawność energii organicznej wynosi 675, po rozdrobnieniu grubym 79% a grobnym 82%. Należy jednak zaznaczyć, że nadmierne rozdrobnienie powoduje zaleganie paszy w jelitach, które może doprowadzić do ich owrzodzenia. Dla tuczników rozdrobnione cząsteczki powinny być większe niż 0,6mm. Kukurydza rozdrobniona do wielkości 0,7-0,8 mm umożliwia zaoszczędzenie ok. 5% paszy. W przypadku prosiąt zwiększenie wielkości cząsteczek z 0,9 do 1,2mm wpływa na zmniejszenie masy ciała miotu.

Gniecenie i płatkowanie – można stosować w gospodarstwach przyrządzających pasze na bieżąco, gdyż zabiegi te wymagają mniejszej ilości energii w porównaniu do śrutowania. Ujemną stroną postępowania jest możliwość rozwarstwienia paszy w transporcie i przechowywaniu

obłuskiwanie – jest zabiegiem powodującym zmniejszenie zawartości włók na (jęczmień, owies) lub ograniczenie zawartości substancji antyżywieniowych (bobik).

kondycjonowanie – to toastowaniem ekstruzja, ekspandowanie często stanowiące przygotowanie paszy do granulowania. Procesy te polegają na traktowaniu paszy parą pod dużym ciśnieniem w zamkniętym zbiorniku, wyposażonym w mieszadło. W procesach tych zachodzą zmiany fizyczne i chemiczne. Zabiegi te są kosztowne, stąd też najczęściej stosowane są przy produkcji pasz dla zwierząt młodych. Pasze poddane kondycjonowaniu charakteryzują się lepszą strawnością i czystością biologiczną i są najczęściej wykorzystywane w żywieniu prosiąt.

Pasze stanowiące źródło energii:

-jęczmień i pszenica- wysoka wartość energetyczna, 12-13,5 MJEM, zawartość białka ogólnego 11-13%, a w odmianach wysokobiałkowych 16-18%, skład aminokwasowy odpowiada potrzebom pokarmowym świń (z wyjątkiem lizyny i treoniny). Zboża mogą być stosowane prawie bez ograniczeń.

-pszenżyto- wartość pokarmowa 13,5MJ, białka w zależności od odmiany 12-14%. Występują znaczne różnice w zawartości aminokwasów w białku poszczególnych odmian. W żywieniu tuczników udział pszenżyta nie powinien przekraczać 50% ilości mieszanki. Dla loch nie może być wyższy niż 40% (ze względu na zawartość glukanów, pentozanów, pektyn, tanin)

-żyto- musi być stosowane w ograniczonych ilościach nie przekraczając 2/3 składu mieszanki paszowej dla tuczników i 1/2 u loch (ze względu na sub. Antyżywieniowe glukany, pentozany, pektyny, taniny i rezorcynole)

-owies- ziarno zawierające duże ilości włókna (10-11%), tłuszczu (4-5%), ograniczone zastosowanie w żywieniu tuczników, pożądana pasza w żywieniu zwierząt rozpłodowych, w szczególności knurów. Po odtłuszczeniu może być stosowany u prosiąt. Większą wartość pokarmową posiada owies nagi, 13,5-14 MJEM, 14-15,% białka ogólnego, 6,5-8% tłuszczu, 1,2-2,5% włókna. W mieszankach ilość jego musi być ograniczona (30-40%), wysoka zawartość beta-glukanów (4-5%)

-kukurydza- wykorzystywana w postaci ziarna, suszu, kiszonki z kolb. Najlepsze efekty daje śrutowane ziarno, może stanowić paszę podstawową stosowaną bez ograniczeń dla dorosłych jak i rosnących zwierząt. Dla uzyskania jędrnej słoniny wskazane jest ograniczenie kukurydzy pod koniec tuczu. W żywieniu macior i tuczników dużą wartość pokarmową mają zakiszone kolby zebrane w fazie dojrzałości mleczno – woskowej. W żywieniu loch prośnych kiszonka stosowana w ilości 5-5,5kg/szt/dz, a dla loch wysokoprośnych (2-3kg) w połączeniu z mieszanką treściwą. Można również stosować wysuszone kolby kukurydzy, zawierają one 10,5MJEM i 50g białka strawnego. Są mniej odpowiednie dla tuczników.

-ziemniaki- zamiennik ziarna zbóż w żywieniu trzody chlewnej, ale ze względu na wysokie koszty parowania i dużą pracochłonność są coraz rzadziej stosowane. Skrobia w parowanych ziemniakach jest trawiona w 93%, a zawarte w nich białko cechuje wysoka wartość biologiczna. Ziemniaki surowa można przeznaczyć do sporządzania kiszonek wieloskładnikowych, ale są gorzej wykorzystywane. Po uparowaniu lub wysuszeniu mogą być stosowane dla wszystkich kategorii zwierząt z wyjątkiem rozpłodowych (knurków, loszek hodowlanych).

-buraki pastewne, półcukrowe, cukrowe- ich udział może być nieco większy niż ziemniaków, szczególnie buraków pastewnych w żywieniu loch. Buraki zadaje się surowe, rozdrobnione na miazgę i wymieszane z suszem lub sieczką z dobrego siana i roślin motylkowych.

-marchew- dobry komponent dietetyczno- witaminowy zwłaszcza dla loch jak i zwierząt młodych.

Pasze średnio białkowe:

-otręby pszenne- nadające się dla prosiąt, warchlaków, tuczników, loch karmiących oraz knurków.

-otręby żytnie i jęczmienne- mają nieco ograniczone zastosowanie. Najlepiej jest skarmiać je lochami luźnymi i niskoprośnymi oraz tucznikami, w ilościach nie większych niż 30-40% dawki.

Pasze stanowiące źródło białka:

-poekstrakcyjna śruta sojowa- z wyjątkiem prosiąt można stosować ją w nieograniczonych ilościach. Zawiera 12,1-12,9 MJEM, 35-46% białka ogólnego, 2,2-2,7% lizyny, 1,02-1,25% metioniny z cysteiną. Wartość biologiczną białka śruty sojowej organiczna niska zawartość metioniny z cysteiną.

-poekstrakcyjna śruta rzepakowa- zawiera około 10,8 MJEM, 34,8-37,8 białka ogólnego. Pasze rzepakowe są cenne ze względu na korzystny skład aminokwasowy białka. Lochy prośne do 8%, lochy karmiące do 5%, warchlaki do 10%, tuczniki do 20%.

-nasiona grochu- stwarzają najmniej problemów w żywieniu świń. Względnie wysoki plon, niska zawartość czynników antyżywieniowych. Groch zawiera 13,9 MJEM, 21% białka, 1,5% Liz, 0,5% Met z Cys. Ilość grochu w mieszankach dla loch nie powinna przekraczać 10%, dla warchlaków 20%, tuczników 30%.

-nasiona łubinu- wysoka zawartość białka ogólnego. Jego przydatność jest ograniczona ze względu na zawartość czynników antyżywieniowych. W żywieniu świń najlepsze wskaźniki uzyskuje się przy stosowaniu łubinu żółtego (12,3MJEM, 39% białka ogólnego, 1,95% Liz, 1,17% Met z Cys. Jego ilość w mieszankach dla loch i warchlaków nie powinna przekraczać 10%, a dla tuczników 15%.

-bobik- zawiera znaczne ilości sub. inkrustujących- 19% (celuloza, pentozany, ligniny, taniny). Jego ilość w mieszankach dla loch nie może przekraczać 10%, a dla tuczników 15%.

-koncentrat białka ziemniaków- cenne źródło białka w mieszankach dla świń, zawiera ponad 70% tego składnika. Może być stosowany bez ograniczeń.

-suszony wywar gorzelniany- 25-30% białka; -koncentraty roślinno- rybne- 30-40% białka; -suszone drożdże pastewne- 43% białka; -suszone drożdże piwne- 48% białka. Udział ich w mieszankach paszowych u tuczników nie powinien przekraczać odpowiedni 10%, 8%, a dla drożdży 6%.

Substancje antyżywieniowe:

-glukozynolany- występują w roślinach krzyżowych. Same przez się nie są toksyczne, natomiast pod wpływem enzymu (tyrozynazy) następuje ich hydroliza w wyniku, której powstają izotjocyjaniny, nitryle, związki o budowie cyklicznej (VOT). Toksyczne są zwłaszcza nitryle, które niszczą wątrobę i nerki. VOT zaburzają gospodarkę jodem, powodując przerost tarczycy. Obecnie uprawia się rzepak podwójnie ulepszony o niskiej zawartości glukozynolanów, który stanowi bardzo dobrą paszę białkową.

-alkaloidy- występują głównie w łubinie, powodując gorzki smak, co zmniejsza pobieranie paszy. W ziemniakach występuje alkaloid solanina, stosunkowo łatwo unieczynniony jest przez organizm.

-związki fenolowe; saponiny, toksyczne aminokwasy, glukozydy cyjanogenne.

-taniny- same nie są toksyczne, lecz mogą łączyć się z białkami obniżając ich strawność.

Dodatki paszowe:

-premiksy mineralno- witaminowe- w zależności od przeznaczenia mogą zawierać inne substancje biologicznie czynne (antybiotyki, probiotyki, immunoglobuliny, enzymy, konserwanty, detoksy kanty oraz inne).

-probiotyki- preparaty bakteryjne, które stosowne, jako dodatki paszowe wywierają pozytywne wpływ na organizm i w pewnym zakresie mogą zastępować antybiotyki. Zaleca się je głownie dla zwierząt młodym poddanych stresom, związanym najczęściej z odsadzeniem, zmianą żywienia, transportem. Zwiększają odporność zwierząt na choroby oraz oddziałują na wartość pokarmową paszy. Produkowane są na bazie szczepów bakterii kwasu mlekowego. Szczepy te są zdolne do namnażania się w przewodzie pokarmowym, chronią zwierzęta przed dostępem bakterii chorobotwórczych.

-zakwaszacze- stosowane, jako zamienniki antybiotyków paszowych w żywieniu zwierząt młodych z duży powodzeniem stosuje się kwasy organiczne (propionowy, cytrynowy, fumarowy, mrówkowy oraz ich sole). Obniżają pH paszy, co wpływa na zmniejszenie ilości bakterii (E. coli.). Stwarzają lepsze warunki do rozwoju bakterii kwasu mlekowego. Zakwaszacze przeciwdziałają efektowi buforowania paszy w początkowym odcinku przewodu pokarmowego oraz powodują polepszenie strawności i przyswajalności składników pokarmowych.

-enzymy- stosowane w celu poprawy strawności składników pokarmowych dawki, umożliwiają zwiększenie przyrostów masy ciała, zwłaszcza u prosiąt. Dobre rezultaty daje stosowanie specyficznych enzymów z udziałem żyta, rzepaku, bobiku, grochu, łubinu. Hydrolizują słabo trawione celulozy, hemicelulozy, pektyny, pentozany, oligocukry. Niektóre preparaty enzymatyczne dla prosiąt zawierają również enzymy poprawiające strawność białka. Spośród enzymów duże zastosowanie znalazła Fitasa uwalniające fosfor z roślinnych fitynianów do form dostępnych dla monogastrycznych.

-detoksykanty- sub. o właściwościach sorpcyjnych wiążące miko toksyny. Działanie polega na oderwaniu miko toksyn od cząstki paszy i jej absorpcji na glinokrzemianie. Po związaniu z sorbentem miko toksyna przechodzi przez przewód pokarmowy niewchłonięta i wydalona z kałem. Ujemną cechą sorbentów może być wiązanie w przewodzie pokarmowym niektórych składników pokarmowych (głównie mikroelementów).

- fitobiotyki- poprawa smakowitości paszy, lepsze trawienie, działanie przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe, bakteriostatyczne, korzystny wpływ na przemianę materii i stan zdrowia świń. Dodatki ziołowe są potencjalnie najlepszymi zamiennikami antybiotyków paszowych, niektóre z nich zawierają specyficzne fitobiotyki (alicyna w czosnku i cebuli)