SCHIZOFRENIA KATATONICZNA
Jest to najostrzej przebiegająca forma schizofrenii.
Dynamika ruchu – obserwuje się dwie skrajne formy:
Zastygnięcie w bezruchu – postać hipokinetyczna – jej skrajność to osłupienie;
Gwałtowne wyładowanie ruchowe w postaci chaotycznych i bezcelowych ruchów – postać hiperkinetyczna – jej skrajność to szał;
Obu tym objawom towarzyszy niesłychanie silne poczucie lęku. Lęk ten jest dezintegracyjny, bowiem wiąże się z gwałtownym rozbiciem struktury świata chorego.
Czasem zahamowanie i pobudzenie przeplatają się ze sobą. Czasami dotyczą tylko poszczególnych funkcji życiowych bądź fragmentów ciała np.:
Mutyzm – zahamowanie mowy;
Hipomimia – osłabienie ekspresji mimicznej;
Perseweracja schizofreniczna – powtarzanie tych samych słów, grymasu twarzy, gestów;
Częściowe zahamowanie ruchowe – chory śmieje się, lecz część jego twarzy zastygła jest w zupełnie innym wyrazie mimicznym np. smutku lub gniewu. Chory biegnie, lecz jedna część jego ciała zastygła jest w bezruchu;
Zarówno osłupienie jak i pobudzenie katatoniczne wzbudza lęk w otoczeniu – chory miota się, krzyczy, rzuca się na otoczenie, jego słowa nie mają logicznego powiązania.
W osłupieniu chory stoi w bezruchu z oczami otwartymi, zapatrzony w dal. Żadne bodźce zewnętrzne do niego nie docierają, nie reaguje na nic. Kiedy próbuje się go do czegoś zmusić chory stawia opór – negatywizm czynny, lub biernie się poddaje – negatywizm bierny.
Chory jednak w tym czasie zazwyczaj odbiera wszystkie bodźce i wie, co się wokoło niego dzieje. Po wyjściu z osłupienia potrafi opowiedzieć obiektywną bądź subiektywną rzeczywistość, która miała miejsce w czasie jego „nieobecności”. Czasami stan ten jest jednak okryty całkowitą lub częściową niepamięcią – amnezją.
W czasie podniecenia/osłupienia chory nie ma potrzeby jedzenia, picia czy spania. Trzeba karmić go wtedy zgłębnikiem przez nos. Długotrwałe stany osłupienia są jednak teraz rzadkością, ponieważ stosuje się wstrząsy elektryczne i neuroleptyki. Łagodniejsze stany są jednak częste. Najczęściej spotkać można zahamowanie – chorzy są powolni, ich twarze wyglądają jak maski, mówią powoli lub w ogóle, godzinami wpatrują się w okno bądź spacerują bez celu. Są jakby nieobecni. Czasem stan zahamowania jest przerwany nagłym stanem podniecenia – nadmierna ruchliwość bez żadnego celu.
Stan podniecenia charakteryzuje się szeregiem niepowiązanych ze sobą, bezcelowych ruchów oderwanych od rzeczywistej sytuacji. Grymasy twarzy, gesty, ruchy są niepowiązane ze sobą, jakby rzucone w próżnię. Nie łączą się ze sobą w żadną sensowną i logiczną całość. Czasem są one regularnie powtarzane – wspomniana już perseweracja. Dla otoczenia zewnętrznego ruchy chorego są bezsensowne. Trzeba byłoby wejść w świat osoby chorej na schizofrenię, aby zrozumieć to, co robi.
Katatonia objawia się także w zaburzeniach mowy – rozkojarzeniach. Stopień dezorganizacji mowy może być różny, od nieznacznego, kiedy można zrozumieć poszczególne zdania do bardzo ostrego – „sałata słowna” – kiedy nie można zrozumieć nic z tego, co mówi chory.
Należy także wyróżnić stan oniryczny (oneroidalny) – zbliża się zarówno do stanu osłupienia jak i podniecenia katatonicznego, przez co kontakt z otoczeniem jest minimalny, aktywność celowa bardzo ograniczona, motoryka bardzo rozwinięta bądź też bardzo zahamowana. Występują tu także urojenia dziania się (oniryczne) – chory przeżywa złożone „dzianie się” – podróżuje, walczy, ucieka. Przeżycia te zbliżone są do marzeń sennych, są niejasne i zmienne. Dyskusyjne jest tu wystąpienie omamów, ponieważ chory jest tu aktorem – przeżywa, słyszy i widzi to, co się dzieje w jego głowie. Chory przeżywa lęk, dysforię, podwyższenie/obniżenie nastroju. Stan oniryczny występuje rzadko w czystej formie, częściej są to wstawki oniryczne w przebiegu osłupienia katatonicznego.
Zaburzenia endokrynno-wegetatywne:
Rozszerzenie źrenic;
Bardzo zimne dłonie i stopy; (zaburzenia naczynioruchowe)
Skóra twarzy bardzo tłusta – wzmożony łojotok;
Zatrzymanie cyklu menstruacyjnego – charakterystyczne dla formy katatonicznej;
Zaburzenia snu i łaknienia – bardzo dramatyczne;
Rozchwianie równowagi fizjologicznej i biochemicznej – większe niż innych formach schizofrenii;
Gwałtowna psychoza typu katatonicznego możne zakończyć się śmiercią – prawdopodobnie przyczyną jest nadmierne wyładowanie układu endokrynno-wegetatywnego. Podobnie zdarza się w śmierci z przestrachu.
Rokowanie dla katatonii jest zazwyczaj lepsze niż dla formy hebefrenicznej, prostej i paranoidalnej przewlekłej. Prognoza w schizofrenii jest generalnie trudna i ryzykowna, ponieważ zależy od bardzo wielu czynników. Najczęściej przyjmuje się jednak, że im burzliwszy początek, świat chorego bardziej bogatszy – więcej produkcji niż destrukcji – tym prognoza korzystniejsza. W katatonii nawrót choroby jest bardzo możliwy, przebieg jest więc cykliczny.
Chory na schizofrenię katatoniczną wbrew pozorom nie stanowi poważnego zagrożenia dla otoczenia. Może on coś zniszczyć, bądź kogoś poturbować, jednak jego działanie i ruchy są zbyt chaotyczne i bezcelowe, aby mogły prowadzić do jakiegoś zagrożenia. Chory jednak stanowi duże zagrożenie dla samego siebie zarówno w przypadku hipokinezji jak i hiperkinezji – samobójstwo i samouszkodzenia.
Opracowano na podstawie książek:
„Zespoły zaburzeń psychicznych” – Jan Jaroszyńki
„Schizofrenia” – Antoni Kępiński