KULTUROZNAWSTWO

WYŻYNY

Wyżyna – obszar, którego wysokości bezwzględne przekraczają 300 metrów n.p.m., a wysokości względne są na ogół mniejsze niż 300 m. Z obszarów wyżyn wyłączane są bowiem obszary o szczególnie urozmaiconej rzeźbie i wysokościach względnych przekraczających 300 m stosunku do najbliższych den dolinnych, czyli góry. Różnice w wysokościach względnych w obrębie wyżyny są więc stosunkowo małe

W Polsce wyżyny dzielą się na : Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Śląską, Kielecką i Lubelską

Kraków :

Jest jednym z najstarszych miast Polski o ponadtysiącletniej historii, z wieloma wartościowymi obiektami architektonicznymi. Działa w nim również wiele instytucji i placówek kulturalnych gromadzących bezcenne zabytki.

Do 1795 r. Kraków był formalnie stolicą Polski, a do 1611 r. siedzibą władców państwa polskiego. W latach 1596–1795, czyli do III rozbioru Polski, jako stolica Rzeczypospolitej funkcje stołeczne dzielił z Warszawą, która stała się miastem rezydencjalnym króla. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla.

Główne atrakcje turystyczne Krakowa

Zamek Królewski na Wawelu

Katedra Wawelska

Stare Miasto – od 1978 wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

Rynek Główny

Sukiennice

Kościół Mariacki

Kolegiata św. Anny

Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego

Kazimierz – od 1978 wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

Cmentarz Remuh

Kopiec Kościuszki

Zamek Królewski na Wawelu przez całe wieki stanowił centrum państwowości polskiej. Dziś wizyta w dawnej rezydencji królewskiej to fascynująca podróż w głąb historii Polski, w czasy zarówno jej świetności jak i upadku.

Zamek Królewski położony jest na Wzgórzu Wawelskim – wapiennej skale jurajskiej majestatycznie wznoszącej się na lewym brzegu Wisły, w samym sercu Krakowa. Od ok. VII w. n.e. w jego okolicy zaczęli się osiedlać Słowianie, a za panowania pierwszych historycznych władców Polski z dynastii Piastów Wawel stanowił już jedną z głównych rezydencji monarszych. Prawdziwa królewska siedziba powstała tu jednak dopiero z początkiem XIV w., wraz z koronacją i osiedleniem się na Wawelu Władysława Łokietka. Na wzgórzu zbudowana wtedy została gotycka katedra, w miejscu drewniano – ziemnych fortyfikacji wzniesiono solidne mury, a sam zamek został znacznie rozbudowany. Lata świetności zamku przypadły na czasy panowania Jagiellonów, zwłaszcza ostatnich z rodu Zygmunta III Starego i Zygmunta Augusta. Zafascynowani rozwojem renesansu w Europie Zachodniej królowie pragnęli nadać swojej rezydencji prawdziwie nowoczesny charakter.

Sprowadzeni z Włoch do Krakowa mistrzowie Franciszek zwany Florentczykiem i Bartłomiej Berrecci przekształcili gotycką budowlę w piękny renesansowy pałac, z przestronnym, arkadowym dziedzińcem, o wybitnie reprezentacyjnym charakterze. Od początku XVII w., czyli po przeniesieniu stolicy z Krakowa do Warszawy, znaczenie Zamku na Wawelu zmalało.

Legenda o smoku Wawelskim

Polskie legendy: O smoku wawelskim

Dawno temu, gdy polskimi ziemiami rządził król Krak, w Krakowie pojawił się smok. Było to ogromne zwierzę, o zielonej skórze, długim ogonie i paszczy wypełnionej ostrymi zębami. Smok zadomowił się w jamie pod zamkiem i żądał, aby raz w tygodniu składano mu ofiarę w postaci krowy. Jeżeli nie spełniono jego zachcianki, zabijał ludzi.

Na mieszkańców Krakowa padł blady strach, jednak znalazło się kilku śmiałków, którzy twierdzili, że zdołają pokonać smoka. Niestety żaden z nich nie wracał z wyprawy do jamy potwora. Zarówno król, jak i poddani stracili już nadzieję na ratunek. Co tydzień stada bydła boleśnie się kurczyły, gdyż smok wymagał zawsze najdorodniejszych sztuk Martwiono się, co będzie, gdy pożre już wszystkie krowy.

Gdy wydawało się, że wszystko już stracone i lud Krakowa czeka zagłada, na dworze Kraka pojawił się ubogi szewczyk.

- Panie mój, myślę, że jestem w stanie pokonać dręczącego Was smoka - zwrócił się do króla, nisko się kłaniając.

W królewskiej sali rozbrzmiały śmiechy rycerzy.

- Patrzcie go, śmiałek się znalazł.

- Nie wiesz, że smoka nikt nie jest w stanie pokonać?

- Zabił już wielu wybitnych wojaków! Jak możesz się z nimi równać?

Jednak Krak był mądrym władcą i wiedział, że nie można marnować żadnej szansy na uwolnienie się od groźnej bestii.

- Dobrze, szewczyku. Pokonaj smoka, a zostaniesz sowicie nagrodzony.

Szewczyk ukłonił się i odszedł, obmyślając swój plan. Niebawem wszystko miał już przygotowane. Zabił najdorodniejszego barana, jakiego udało mu się znaleźć, a potem wypchał go siarką i dokładnie zaszył. Zarzucił sobie go na plecy i udał się w kierunku smoczej jamy. Najciszej jak tylko potrafił zakradł się do samego wejścia, rzucił wypchanego barana i uciekł. Wkrótce z groty wyszedł smok, zwabiony zapachem świeżego mięsa i dostrzegając barana, natychmiast go pożarł. Siarka ukryta w zwierzęciu od razu zaczęła działać, powodując u smoka ogromne pragnienie. Rzucił się w kierunku Wisły i pił, pił, pił, pił...Wydawało się, że jeszcze chwila i wypije całą Wisłę! I wtedy nagle rozległ się ogromny huk. Smok wypił tak dużo wody, że po prostu pękł. Pomysłowy chłopiec został bohaterem całego miasta, a król sowicie go wynagrodził.

W Krakowie zaś do dziś, u stóp Wawelu, można zobaczyć Smoczą Jamę i ziejącą ogniem figurę wawelskiego smoka, upamiętniającą bohaterski czyn szewczyka.

Współczesność:

Pomnik Smoka Wawelskiego ziejącego ogniem przy wyjściu ze Smoczej Jamy

Smocza jama - główny ciąg jaskini stanowi trasa turystyczna o długości 81 m. Rozpoczyna się ona na terenie zamku na Wawelu, za pomocą kręconych schodów o długości ok. 21 m zwiedzający dostają się do jaskini. Na trasie znajdują się trzy komory, największa o długości 25 m i wysokości do 10 m. W niektórych miejscach ściany i sklepienie jaskini wzmocnione są ceglanymi murami i filarami, jeden z nich zasłania komin prowadzący do innego otworu jaskini. Wyjście znajduje się poza obrębem murów zamku, w pobliżu koryta Wisły.

Zamek na Wawelu jako muzeum

Ekspozycje

Spośród ośmiu stałych ekspozycji muzealnych pięć znajduje się w zamku, a szósta – ogrody królewskie, najmłodsza z wystaw (otwarta w 2005 roku), jest pewną częścią rezydencji. W samym zamku znajdują się Reprezentacyjne Komnaty Królewskie i Prywatne Apartamenty Królewskie (tworzące dawniej jedną wystawę – Wyposażenie sal i komnat), Skarbiec Koronny i Zbrojownia (dawniej osobno) oraz Sztuka Wschodu (dawniej również Wschód w zbiorach wawelskich).

Reprezentacyjne Komnaty Królewskie

Sala Senatorska

Wystawa obejmuje apartament wielkorządcy krakowskiego na parterze z dobrze zachowanymi portalami i belkowymi stropami modrzewiowymi oraz komnaty II piętra (tzw. piano nobile), pełniącymi funkcje reprezentacyjne, znajdującymi się w skrzydle północnym oraz wschodnim. Na wyposażeniu sal ekspozycji są zabytkowe meble, obrazy, ceramika, rzeźby oraz arrasy Zygmunta Augusta. Ściany niektórych pomieszczeń wysłane są kurdybanami z XVIII wieku, a sufity plafonami, stiukami i stropami kasetonowymi. Pod owymi stropami fryzy, zwane również krańcami. Komnaty te służyły za miejsca do przyjmowania posłów, posiedzeń senatu, uroczystości dworskich, a także bali. Wśród wielu sal znajdują się tam m.in. Sala Poselska, Turniejowa, Pod Przeglądem Wojsk, Pod Zodiakiem, Pod Planetami, Bitwy pod Orszą, Jadalnia Zygmunta III, Łożnica Królewska, Gabinet, Kaplica Królewska, Sala Pod Ptakami, Sala Pod Orłem czy Sala Senatorska.

Prywatne Apartamenty Królewskie

Prywatne apartamenty królewskie stanowią pomieszczenia I piętra, użytkowane przez rodzinę królewską i świtę dworską jako miejsca prywatne, w których poszczególni członkowie dworu spali i spędzali pewną część dnia. Znajduje się tam m.in. apartament dla gości, apartament królewski, apartament prezydenta Mościckiego oraz salę do przetrzymywania sreber stołowych, przebudowaną w XVIII w. przez Dominika Merliniego na przyjazd króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Skarbiec Koronny

Kolczuga Jana II Kazimierza w sali z bronią paradną

Ekspozycja usytuowana jest w pomieszczeniach parteru zamku, w północno-wschodnim narożniku, będącym pozostałością po dawnej Wieży Łokietkowej. Zgromadzone tu przedmioty pochodzą m.in. z dawnych skarbców magnackich lub też są pozostałością po dawnym skarbcu. Spośród pięciu sal wystawowych, trzy są gotyckie (sień, Sala Jadwigi i Jagiełły oraz Sala Kazimierza Wielkiego). W skarbcu znajdują się np. pantofelki koronacyjne Zygmunta Augusta, Szczerbiec (miecz koronacyjny królów Polski), miecz Zygmunta Starego oraz jego korona grobowa, szachy i miniaturowy portrecik Zygmunta III czy orzeł z zastawy króla Jana Kazimierza.

Zbrojownia

Wystawa, znajdująca się we wschodnim skrzydle obiektu, mieści przykłady broni palnej, białej, sprzętu ochronnego itp. Na ekspozycje przeznaczono pięć sal parteru i piwnice. Choć zbrojownia na Wawelu nigdy nie istniała (prócz kilku sal w skrzydle zachodnim, w których król trzymał prywatne uzbrojenie), postanowiono wyeksponować zbiory muzeum właśnie na takiej wystawie. Eksponaty pochodzą przeważnie z wykopalisk archeologicznych, arsenałów magnackich czy szlacheckich oraz od prywatnych kolekcjonerów. Wystawę otwarto w 1963 r.

Sztuka Wschodu

Wielu królów polskich było miłośnikami orientaliów, które gromadzili w swoich prywatnych kolekcjach. Napływ ów dzieł zwiększył się po zwycięstwie pod Wiedniem Jana III Sobieskiego nad Turkami. Ekspozycja ta przybliża nam owe zamiłowania monarchów, ukazując zbiory egzotycznego tkactwa, ceramiki oraz uzbrojenia wschodniego.

Wieża Jana III Sobieskiego

Wieża Zygmunta III Wazy

Wieża Jordanka

Wieża Duńska

Kurza Stopka

Ogrody Królewskie

Najmłodsza wystawa najstarszych ogrodów odkrytych w Polsce pokazuje ogrodnictwo okresu renesansu. Znalezione ścieżki ceglane pozwoliły na odtworzenie tarasu górnego, zw. ogrodem królowej, w którym hodowano zioła oraz róże. Kolejne prace archeologiczne ukażą nam niebawem kolejne partie tegoż ogrodu, w którym, według ówczesnych świadków, znajdowało się tam kilka pawilonów: altana, zwana Rajem, ptaszarnia oraz winnica. Przebiegała tamtędy również droga do łaźni króla, znajdujących się poza murami wzgórza.

KORONACJA

Koronacja – uroczysty akt intronizacji suwerennego władcy związany z przekazaniem mu insygniów władzy i nałożeniem ozdobnego nakrycia głowy w postaci czepca, korony, mitry lub diademu

Szlak Orlich Gniazd

Szlak Orlich Gniazd – szlak turystyczny w Polsce, przebiegający przez województwa małopolskie i śląskie. Rozpoczyna bieg w Krakowie, kończy w Częstochowie. Ma długość 163,9 km. Nazwę zawdzięcza leżącym na jego trasie ruinom zamków i warowni, nazywanych Orlimi Gniazdami ze względu na ich usytuowanie na skałach dochodzących do 30 metrów wysokości.

Tradycyjnie Szlak Orlich Gniazd biegnie w kierunku od Krakowa do Częstochowy i obejmuje zamki i ruiny zamków:

Korzkiew – Zamek Rycerski w Korzkwi (odrestaurowany)

Ojców – Ruiny Zamku Królewskiego na Złotej Górze w Ojcowie

Pieskowa Skała – Zamek Królewski w Pieskowej Skale

Rabsztyn – Ruiny Zamku Rycerskiego w Rabsztynie

Bydlin – Ruiny Zamku Rycerskiego w Bydlinie

Smoleń – Ruiny Zamku Rycerskiego w Smoleniu

Pilica – Ruiny Zamku Rycerskiego w Pilicy

Podzamcze k/Ogrodzieńca – Ruiny Zamku Rycerskiego "Ogrodzieniec"

Morsko – Ruiny Zamku Rycerskiego "Bąkowiec" w Morsku

Bobolice – Zrekonstruowany Zamek Królewski w Bobolicach

Mirów – Ruiny Zamku Rycerskiego koło Mirowa

Olsztyn (koło Częstochowy) – Ruiny Zamku Królewskiego w Olsztynie

Niektóre źródła na trasie szlaku umieszczają również:

Zamek Biskupów Krakowskich w Siewierzu

Zamek w Będzinie

Zamek Królewski na Wawelu