Funkcjonowanie rynku

1. Pojęcie i rodzaje rynków.

Rynek jest pojęciem bardzo złożonym i szerokim. Można go rozpatrywać w trzech płaszczyznach :

1. terytorialnej - oznacza on miejsce, w którym zachodzą transakcje gospodarcze, spotykają się producenci, sprzedawcy i konsumenci, np. targ, bazar, sklep lub po prostu rynek miasta,

2. ekonomicznej (abstrakcyjnej) - oznacza on istnienie mechanizmów i praw ekonomicznych dostosowujących popyt do podaży, ustalających ceny rynkowe dóbr i usług, równoważących popyt z podażą w danym miejscu i czasie,

3. instytucjonalnej - oznacza on współistnienie producentów, konsumentów i innych instytucji wspomagających ich działalność, takich jak : banki, firmy ubezpieczeniowe, izby gospodarcze i inne.

Ogólnie jednak rynek można określić jako zespół warunków, które umożliwiają kontakt kupujących ze sprzedającymi w istniejącym procesie wymiany.

Rodzaje rynków zależą od tego, jaki towar jest przedmiotem funkcjonowania danego rynku. Dlatego też można wyróżnić :

• rynek dóbr i usług,

• rynek finansowy,

• rynek pracy,

• rynek papierów wartościowych, itd.

2. Popyt - pojęcie i czynniki determinujące, prawo popytu.

Popyt jest to zapotrzebowanie na dane dobro, w określonym miejscu i czasie i po określonej cenie. Oznacza on więc ilość danego dobra, jaką nabywca chce kupić po określonej cenie.

Na popyt wpływa wiele czynników (są to tzw. determinanty popytu):

1. cena danego dobra,

2. dochody nominalne konsumenta,

3. ceny dóbr substytucyjnych (zastępczych) - np. masło i margaryna,

4. ceny dóbr komplementarnych (uzupełniających) - np. benzyna do samochodu lub kaseta do magnetowidu,

5. ilość konsumentów,

6. gusta i preferencje konsumentów oraz inne czynniki.

Prawo popytu ilustruje zależność pomiędzy zmianą ceny danego dobra a zmianą wielkości popytu na to dobro. Prawo to funkcjonuje jedynie przy założeniu „ceteris paribus”, czyli pozostałe czynniki wpływające na popyt oprócz ceny dobra [b)-g)] są stałe. Na zmianę wielkości popytu wpływa wtedy tylko zmiana ceny danego dobra.

Prawo to mówi, że popyt zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny dobra. Jeśli więc przy założeniu „ceteris paribus” cena danego dobra wzrośnie to popyt na dane dobro zmaleje, jeśli zaś cena tego dobra spadnie to popyt na dane dobro wzrośnie.

3. Podaż - pojęcie i czynniki determinujące, prawo podaży.

Podaż jest to oferta sprzedaży określonej ilości danego dobra w określonym miejscu i czasie i po określonej cenie. Oznacza więc ilość dobra, jaką chce sprzedać producent lub sprzedawca po określonej cenie.

Na podaż wpływa wiele czynników :

1. cena danego dobra,

2. jednostkowe koszty wytworzenia tego dobra,

3. tzw. „przewidywania jutra” (zmiany technologii, cen, wielkość zapasów),

4. istnienie dóbr substytucyjnych,

5. podatki i subsydia rządowe,

6. ilość producentów danego dobra,

7. dostępność czynników wytwórczych,

8. inne czynniki.

Prawo podaży ilustruje zależność pomiędzy zmianą ceny danego dobra a zmianą podaży tego dobra na rynku. Prawo to funkcjonuje jedynie przy założeniu „ceteris paribus”, czyli pozostałe czynniki wpływające na podaż oprócz ceny dobra [b)-h)] są stałe. Na zmianę wielkości podaży wpływa więc tylko zmiana ceny danego dobra.

Prawo to mówi, że podaż zmienia się w tym samym kierunku co cena dobra, a więc zależność pomiędzy zmianą ceny a zmianą podaży jest jednokierunkowa. Jeśli więc przy założeniu „ceteris paribus” cena danego dobra wzrośnie to podaż danego dobra także wzrośnie, jeśli zaś cena dobra spadnie to podaż danego dobra także zmaleje.

4. Równowaga rynku w krótkim i długim okresie.

Równowaga rynku jest to stan zrównania popytu z podażą przy danej cenie rynkowej danego dobra. Jest ona stanem idealnym, do którego w ujęciu modelowym dążą wszystkie podstawowe wielkości ekonomiczne, takie jak : popyt, podaż, ceny dóbr występujących na danym rynku. Stan równowagi jest możliwy do zaistnienia na danym rynku zarówno w krótkim jak i w długim okresie, jednakże tylko przy założeniu „ceteris paribus”, tzn. że wszystkie inne czynniki wpływające zarówno na popyt, jak i na podaż muszą być niezmienne. Niestety w rzeczywistości gospodarczej nie jest to możliwe do osiągnięcia, gdyż nie da się utrzymać tak wielu czynników na nie zmienionym poziomie. Ponadto na równowagę rynku w krótkim okresie mają większy wpływ czynniki leżące po stronie popytu niż po stronie podaży. Odwrotnie zaś jest w okresie długim. Podaż wymaga bowiem dłuższego czasu, by wywołać jej pożądane zmiany, popyt zaś może się zmienić w każdej chwili chociażby ze względu na zmianę upodobań ludności.

5. Stan nierównowagi rynku - niedobory i nadwyżki rynkowe. Pojęcie ceny minimalnej i maksymalnej.

Stan równowagi jest stanem przejściowym, w którym gospodarka znajduje się przez bardzo krótki okres. W rzeczywistości najczęściej mamy do czynienia ze stanem braku równowagi na rynku (patrz wykres powyżej). Możliwe są wtedy dwie sytuacje rynkowe :

1. nadwyżka rynkowa - kiedy przy danej cenie dobra wielkość podaży przewyższa wielkość popytu,

2. niedobór rynkowy - kiedy przy danej cenie dobra wielkość popytu przewyższa wielkość podaży.

W takich sytuacjach, które nie są pożądane dla gospodarki, rząd danego kraju interweniuje poprzez wprowadzenie cen minimalnych lub maksymalnych na dane dobra.

Ceny minimalne wprowadzane są w sytuacji nadwyżki rynkowej w celu ochrony interesów producentów. Presja podaży nad popytem może wywołać znaczny spadek ceny danego dobra na rynku, więc nie wszystkim producentom będzie się opłacało wytwarzać to dobro. Mogą oni ponieść znaczne straty, co w konsekwencji, jeśli sytuacja ta trwałaby dłużej, może doprowadzić do ich bankructwa. Cena ta jest granicą, poniżej której ceny rynkowe danego dobra nie mogą spaść.

Ceny maksymalne zaś wprowadzane są w sytuacji niedoborów rynkowych, w celu ochrony interesów konsumentów. Presja popytu nad podażą przy danej cenie może wywołać nagły wzrost ceny danego dobra na rynku, więc nie wszystkich konsumentów będzie stać na zakup danego dobra. Jeśli dobro to byłoby dobrem podstawowym, niezbędnym do życia, część konsumentów o najniższych dochodach zostałaby go pozbawiona. Rząd danego kraju interweniuje wtedy w rynek wprowadzając ceny, których ceny rynkowe nie mogą przekroczyć. Jest to cena, na którą stać konsumentów.

Konspekt nr 3: Podstawy przedsiębiorczości - WWSI, 2008/2009

Opracowanie: mgr Ewa Cieślak

---