kodeks Hammurabiego – zredagowany i spisany w XVIII w. p.n.e. za panowania króla Hammurabiego w Mezopotamii; Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego oraz procesowego; System kar opierał się na prawie Czym uczyniłeś to ci odetniemy. Na przykład jeśli syn uderzył ojca, ucinano mu rękę. Wiele przestępstw zagrożonych było karą śmierci. Tylko nieliczne kary były bezkrwawe i ograniczały się do grzywny w srebrze, co dla karanego mogło się skończyć niewolą za długi; O wielkości kary decydował status: wolny czy niewolnik, posiadany majątek lub funkcja. Liczyło się, kto skarżył i kto był oskarżonym. Za uszkodzenie ciała niewolnika odszkodowanie brał jego właściciel (odszkodowanie za utratę zdolności do pracy).
kodeks prawa żydowskiego (Tora, Talmud) – księga objawiona, jest znakiem Przymierza Boga z Izraelem. Została dana mojżeszowi na górze Synaj. Zawiera przesłanie Boga do człowieka. stanowi Prawo, mające Boski charakter, wobec którego wszyscy są równi. Najkrócej wyraża je Dekalog
kodeks Drakona – VII w. p.n.e; Ateny; Uregulował postępowanie sądowe w sprawach dotyczących rozlewu krwi, ustanawiając sąd apelacyjny. Wprowadził rozróżnienie zabójstwa (nieumyślne spowodowanie śmierci) i morderstwa (umyślne spowodowanie śmierci), zastrzegając możliwość darowania kary (przy uzyskaniu zgody krewnych ofiary lub orzeczeniem sądu apelacyjnego, interpretującego przestępstwo jako zabójstwo). Niezwykle surowy; kary zaproponowane przez Drakona: kara śmierci za kradzież, utrata wolności i praw obywatelskich (status niewolnika) dla niewypłacalnych dłużników oraz chłosta za drobne wykroczenia
prawo XII tablic – ok. 450 p.n.e. w Rzymie; uprzywilejowani dotychczas patrycjusze zostali zrównani w prawach z mieszkańcami Rzymu żyjącymi poza tradycyjną strukturą rodową. Prawo regulowało gł. Przepisy prawa karnego, cywilnego, procesowego i sakralnego; ustanawiało surowe kary w sprawach długów, m.in. przewidując możliwość pozbawienia dłużnika wolności, a nawet uczynienia go niewolnikiem. Zasady: trzeba wysłuchać i drugiej strony, prawo nie działa wstecz, umowy są po to, by ich dotrzymywać.
kodeks Justyniana I Wielkiego - 528 - 534 n.e. w Rzymie; nowością był dołączony do kodeksu podręcznik dotyczący nowego prawa; stał na straży praw indywidualnych właściciela i prawa własności; kary: pozbawienie majątku, wolności, wygnanie, kary pieniężne; podział prawa na karne i cywilne; prawo nie działa wstecz, nie można ukarać 2 razy, nieznajomość prawa szkodzi i nie zwalnia z konsekwencji.
kodeks Napoleoński – we Francji w 1804; pierwsza wielka kodyfikacja prawa francuskiego; Wprowadzał wiele nowoczesnych rozwiązań, jednak zachowywał elementy poprzedniego stanu prawnego. Utrzymał karę śmierci cywilnej, która orzeczona przez sąd wywoływała dość nieszczęsne skutki dla skazanego (pozbawiała wszelkich praw, majątek skazanego przepadał, bądź był otwarty dla spadkobierców etc.). Ograniczał prawa kobiet (m.in. mąż mógł żądać rozwodu od kobiety, gdy ta cudzołożyła, lecz w przypadku odwrotnym – jedynie gdy kochanka była utrzymywana w domu wspólnym; kobieta pozostawała przez całe życie pod opieką najbliższego męskiego krewnego lub męża; nie mogła rozporządzać majątkiem swoim ani majątkiem małżeńskim; mężowi została powierzona rola wychowania potomstwa). Jego piętą achillesową było prawo spadkowe. Miało to na celu ograniczenie powstawania wielkich rodzin
kodeks niemiecki – powstały na przełomie XIX i XX wieku w Niemczech; Wejście BGB w życie oznaczało koniec partykularyzmu w niemieckim prawie cywilnym (jego unifikację). Oznaczało także ostateczne zerwanie z feudalnym ustrojem społeczeństwa, bowiem BGB, opierając się na wolnorynkowej filozofii gospodarki i własności, współtworzy kapitalistyczny ustrój społeczny. Jego podstawą jest zasada autonomii stron, przejawiająca się w zasadach swobody umów, swobody rozporządzania własnością, swobody testowania
osoba fizyczna – prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych, czyli trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej,). Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań). Osoby fizyczne mają także zdolność do czynności prawnych, uzależnioną jednak od dalszych warunków. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się po osiągnięciu pełnoletności, ograniczoną zdolność do czynności prawnych od chwili ukończenia lat 13. Osoba fizyczna po ukończeniu 13 roku życia może zostać całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniona całkowicie. Pełnoletni może zostać częściowo pozbawiony zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniony częściowo.
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych (przez całe życie). Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia. Osoba prawna i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, nabywają zdolność prawną z chwilą wpisu do odpowiedniego rejestru, chyba że ustawa stanowi inaczej
zdolność do czynności prawnej - w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań), np. adopcja, ślub, testament
Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne oraz wszystkie osoby prawne. Przesłanką niezbędna do posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych przez osoby fizyczne jest pełnoletność, a nie wiek.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Zgodnie z polskim prawem zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Ubezwłasnowolnienie - częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie następuje w formie orzeczenia sądowego.
Osoba, która ukończyła lat 13, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem lub częściowo jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.. Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych.
Środek karny – dodatkowa dolegliwość wymierzana sprawcy przestępstwa lub wykroczenia obok lub niekiedy zamiast kary
Środkami karnymi wymienionymi w Kodeksie karnym są:
- pozbawienie praw publicznych,
- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu,
- zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
- zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi,
- obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, - zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
- zakaz wstępu na imprezę masową
- zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,
- obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- podanie wyroku do publicznej wiadomości.
- wydalenie z zawodowej służby wojskowej
Środki karne w prawie wykroczeń
- zakaz prowadzenia pojazdów,
- przepadek przedmiotów,
- nawiązka,
- obowiązek naprawienia szkody,
- podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób,
- obowiązek zapłaty równowartości mienia będącego przedmiotem wykroczenia,
- zakaz amatorskiego połowu ryb.
Kary mogą wymierzać jedynie podmioty uprawnione, zazwyczaj organy państwa, ale ustawa może upoważniać do tego inny podmiot. Najczęściej karę nakładają: organy administracji publicznej, sądy, organy dyscyplinarne.
Kara administracyjna – za niepodporządkowanie się normom prawa administracyjnego; zazwyczaj utrata określonych uprawnień, możliwości ich zdobycia lub kara pieniężna.
Karami kryminalnymi są:
- kara grzywny,
- kara 25 lat pozbawienia wolności,
- kara dożywotniego pozbawienia wolności,
- kara śmierci (w Polsce nie obowiązuje).
Kary kryminalne wymierzają wyłącznie sądy.
Karami za wykroczenia są:
- kara nagany,
- kara grzywny,
- kara aresztu.
Hierarchia aktów prawnych:
- Konstytucja,
- Umowy międzynarodowe, które były ratyfikowane,
- Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje Unii Europejskiej,
- Ustawy,
- Rozporządzenia z mocą ustaw (dekrety).
- Uchwały (akty wewnętrzne wiążące), rozporządzenia, zarządzenia,
- Akty prawa miejscowego. Są to akta prawne obowiązujące powszechnie na terenie organu, który go wydał. Normodawcą w terenie może być: wojewoda, sejmik wojewódzki, rada powiatu, starosta, rada miasta, rada gminy i burmistrz.