Ocena ryzyka zawodowego wg PN-N 18000
Ocena ryzyka zawodowego to uważne przyjrzenie się przebiegowi wykonywania pracy oraz miejscu i warunkom jej wykonywania, a następnie ustalenie i zapisanie, jakie czynniki (np. narzędzia, urządzenia, substancje chemiczne, hałas lub inne czynniki środowiska pracy) mogą mieć niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracownika zatrudnionego na tym stanowisku. Następnym krokiem jest oszacowanie i stwierdzenie, czy ryzyko na ocenianym stanowisku pracy związane z dostrzeżonymi niekorzystnymi czynnikami jest dopuszczalne lub niedopuszczalne.
Możemy przyjąć, że ryzyko jest dopuszczalne wówczas, gdy zastosowano wystarczające środki chroniące pracownika przed oddziaływaniem czynników niekorzystnych. W przeciwnym wypadku ryzyko będzie niedopuszczalne i wówczas należy spowodować zastosowanie dodatkowych, skutecznych środków ochrony.
Jedna z popularniejszych metod oceny ryzyka zawodowego jest przeprowadzana w oparciu o wspomnianą wyżej serię Polskich Norm o numeracji 18000.
Chodzi o normy:
PN-N-18001:2004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania.
PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
PN-N-18004:2001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne.
Uzupełniające zastosowanie ma norma PN-EN-1050:1999 Maszyny. Bezpieczeństwo. Zasady oceny ryzyka.
Przy ocenie ryzyka związanego z oddziaływaniem czynników mierzalnych, tzn. takich których wielkość oddziaływania można odnieść do określonych w normach lub przepisach wartości, można zastosować trójstopniową lub pięciostopniową skalę ryzyka.
W PN-18002 podano algorytm na określenie ryzyka zawodowego w trójstopniowej skali ryzyka, dotyczy on NDN oraz NDS i NDSCh czynników szkodliwych. Jeżeli w zakładzie pracy zmierzono NDS-y i NDN-y, powinno się stosować właśnie tę metodę.
W tej procedurze proces oceny ryzyka poddaje się iteracji, czyli krokowemu, przybliżającemu powtarzaniu badania. Zagrożenie ustalone w wyniku badania powinno być usunięte bądź ograniczone poprzez dobór odpowiednich środków ochrony.
Ocena ryzyka zawodowego za pomocą matrycy ryzyka - wg normy PN-N-18002
Przedstawiona w normie PN-N-18002 matrycowa metoda oceny ryzyka jest metodą przeznaczoną do jakościowego oszacowania ryzyka zawodowego. W metodzie szacuje się parametry ryzyka, którymi są możliwe spowodowane zdarzeniem ciężkości następstw (skutki) oraz prawdopodobieństwo, z jakim następstwa te mogą wystąpić. Wartościowanie ryzyka przeprowadzane jest przez odczytanie jego wartości z matrycy.
Szacowanie ciężkości następstw i prawdopodobieństwa następstw odbywa się w skali trójstopniowej dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia. Charakterystykę wartości parametrów ryzyka przedstawiono w tabelach szacowanie ciężkości następstw oraz szacowanie prawdopodobieństwa następstw.
| SZACOWANIE CIĘŻKOŚCI NASTĘPSTW |
|---|
| Następstwa |
| O małej szkodliwości |
| O średniej szkodliwości |
| O dużej szkodliwości |
| SZACOWANIE PRAWDOPODOBIEŃSTWA NASTĘPSTW |
|---|
| Prawdopodobieństwo |
| Mało prawdopodobne |
| Prawdopodobne |
| Wysoce prawdopodobne |
Po oszacowaniu parametrów ryzyko wartościowane jest z matrycy ryzyka w skali trójstopniowej - tabela poniżej:
| Wartościowanie ryzyka w skali trójstopniowej (PN-N-18002) |
|---|
| Prawdopodobieństwo |
| Mało prawdopodobne |
| Prawdopodobne |
| Wysoce prawdopodobne |
Norma zaleca również - w zależności od poziomu wartościowania ryzyka - podjęcie niezbędnych działań profilaktycznych zgodnie z tabelą:
| Działania profilaktyczne dla wartościowania ryzyka w skali trójstopniowej |
|---|
| Ryzyko |
| Duże |
| Średnie |
| Małe |
Przykład:
Ryzyko robotnika drogowego związane z potrąceniem przez ruchome obiekty- rozścielacze, walce, samochody.
Źródłem zagrożenia jest praca obok poruszających się maszyn. Największym możliwym skutkiem jest śmierć, w związku z czym szacuje się ciężkość następstw zgodnie z metodą:
Ciężkość następstw: duża - śmierć.
W rejestrze wypadków nie zanotowano potrącenia ze skutkiem śmiertelnym, w związku z czym prawdopodobieństwo następstw szacuje się:
Prawdopodobieństwo następstw: mało prawdopodobne. Dla tak oszacowanych parametrów poziom ryzyka:
Ryzyko: średnie.
Działania profilaktyczne:
W metodzie wg normy PN-N-18002:2000 poziomom ryzyka zostały przypisane działania profilaktyczne, dla ryzyka średniego o poziomie dopuszczalnym zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
Ocena ryzyka zawodowego dla czynników mierzalnych za pomocą matrycy ryzyka wg normy PN-N-18002
Wśród czynników występujących w środowisku pracy można wyróżnić takie, których oddziaływanie na pracownika można charakteryzować wielkościami mierzalnymi. Przykładami takich czynników mogą być: hałas - charakteryzowany jego natężeniem, zapylenie - charakteryzowane jego stężeniem itp. Czynniki te można nazwać czynnikami mierzalnymi. Pozostałe czynniki środowiska pracy, np. niebezpieczne czynniki o charakterze mechanicznym, których źródłem zagrożenia są części maszyn, są czynnikami niemierzalnymi. Ocenę ryzyka dla czynników mierzalnych można prowadzić ilościowo na podstawie wyników pomiarów czynników środowiska pracy i ich dopuszczalnych wartości określonych w normach i przepisach. Metodę oceny ryzyka zawodowego wykorzystującą tę zasadę przedstawiono w normie PN--N-18002. Nie wyklucza to zastosowania pozostałych metod do oceny ryzyka zawodowego związanego z czynnikami mierzalnymi.
W metodzie tej podstawowym kryterium wartościowania ryzyka zawodowego są wymagania przepisów i norm. W przypadku braku wymagań określonych w przepisach i normach należy opracować własne kryteria, opierając się na opinii ekspertów oraz doświadczeniu zakładu i jego pracowników.
Wartościowanie ryzyka zawodowego polega tu na szacowaniu zmierzonej w środowisku pracy wielkości charakteryzującej narażenie i porównaniu jej z wartościami dopuszczalnymi. Zasadę wartościowania przedstawiono w tabeli poniżej:
| Wartościowanie ryzyka dla czynników mierzalnych |
|---|
| Wielkość charakteryzująca narażenie |
| P > P max |
| P max ≥P ≥0.5 P max |
| P < 0.5 P max |
gdzie:
P max -wartość dopuszczalnej wielkości charakteryzującej narażenie, ustalona na podstawie obowiązujących przepisów i norm lub, jeżeli przepisy i normy nie istnieją, innych wymagań, wytycznych, opinii ekspertów itp., np.:
NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie.
NDN - najwyższe dopuszczalne natężenie.
Przy zastosowaniu środków ochrony indywidualnej wartościowane według przedstawionej zasady ryzyko zawodowe można zmniejszyć o jeden poziom, np. z dużego na średnie. Przy wartościowaniu ryzyka zawodowego dla grup pracowników podlegających szczególnej ochronie (kobiety w ciąży i w okresie karmienia oraz młodociani) wartościowane ryzyko zawodowe należy zwiększyć o jeden poziom, np. ze średniego na duże.
W zależności od wartościowanego poziomu ryzyka norma zaleca podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych. Działania te przestawiono w części opisującej matrycową metodę oceny ryzyka zawodowego wg normy PN-N-18002, tabela: Działania profilaktyczne dla wartościowania ryzyka w skali trójstopniowej.
Przykład
Ryzyko operatora pilarki tarczowej związane z zapyleniem powietrza.
Źródłem zagrożenia jest pyt drewna, pomiar zapylenia na stanowisku 2,0 mg/m3, NDS = 4 mg/m3.
Wartościując ryzyko (zgodnie z tabelą wartościowania ryzyka dla czynników mierzalnych) P = 0,5 NDS. Ryzyko: średnie.
Działania profilaktyczne:
W metodzie wg normy PN-N-18002:2000 poziomom ryzyka zostały przypisane działania profilaktyczne, i tak dla ryzyka średniego o poziomie dopuszczalnym zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.