Prawo morskie (W)
IZBY MORSKIE
- ZAKRES DZIAŁANIA
- W POLSCE
- DZIAŁALNOŚĆ ADMINISTRACYJNA
- ORZECZENIE (rozstrzygające merytorycznie o kwestii będącej przedmiotem postępowania Izby Morskiej)
Administracja morska
całokształt działań władzy państwa nadbrzeżnego związanych z jurysdykcją nad wodami morskimi, żeglugą, rybołówstwem, oraz portami i wybrzeżem.
realizujące wyżej wymienione zadania urzędy i inne organy władzy państwa.
Administracja morska i jej systemy nie są jednolite we wszystkich państwach.
W Polsce naczelnym organem administracji morskiej jest ministerstwo (obecnie: Ministerstwo Infrastruktury, dawniej: Ministerstwo Gospodarki Morskiej), któremu podlegają sprawy żeglugi morskiej i śródlądowej. Terenowymi organami są Urzędy Morskie a ich placówki to Kapitanaty , Bosmanaty i Inspekcja Morska. Urzędy Morskie: Szczecin, Gdynia, Słupsk.
Do zakresu kompetencji Urzędów Morskich należy:
bezpieczeństwo żeglugi;
budowa portów;
ochrona środowiska;
nadzór p.poż.;
decyzyjność w sprawie budowy i utrzymania obiektów morskich;
oznakowanie nawigacyjne;
współpraca międzynarodowa.
Izba Morska:
Specyficzny organ sądowy. Niezawisły, samodzielny. Sprawują działalność administracyjną >>> konflikt, bo w strukturach administracji trudno mówić o niezawisłości.
I instancji w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie >>> ranga podniesiona do wyższej instancji niż sąd rejonowy.
Izby Morskie rozpatrują następujące wypadki:
- awarie i zderzenia polskich statków;
- awarie i zderzenia statków obcych jeśli wypadek był na wodach polskich,
- działania i prace na polskich statkach i wybrzeżach;
- wybrzeża, granice.
Izby są powołane do prowadzenia następujących zadań:
- prowadzenia rejestru okrętowego i rejestru okrętowego statków w budowie;
- przyjmują protesty morskie,
- przyjmowanie zawiadomień i wyjaśnień o wypadku morskim,
- zajmują się podziałem wynagrodzeń za ratownictwo morskie (umowa ratownicza – 90% ratowanego mienia; wynagrodzenie dla statku i załogi),
- postanowienia dotyczące czasowej przynależności statku.
Ustrój Izb Morskich:
- przewodniczący (zawodowy sędzia okręgowy),
- wiceprzewodniczący (zawodowy sędzia okręgowy),
- ławnicy (na okres kadencyjny na 3 lata),
- (rzecznik interesu społecznego,
- inspektor techniczny (broni interesów armatora),
- osoba zainteresowana)
Izby Morskie – postępowanie
Zasady: jawność, ufność, bezpośredniość.
Rozprawy kończą się orzeczeniem.
Uwzględnienie działań i okoliczności przypadkowych;
ustalenia na przyszłość (działania zapobiegawcze na przyszłość)
sankcje nakładane na zainteresowanego kapitana:
ograniczenie wykonywania określonych funkcji;
utrata prawa wykonywania zawodu;
pozbawienie dyplomu.
Orzeczenie może być zaskarżone do izby odwoławczej przez armatora lub zainteresowanego. Orzeczenie nie jest końcowe, sąd karny może toczyć sprawę odnośnie orzeczenia.
Charakterystyka
Mają charakter samodzielnych i niezawisłych organów. Polskie ustawodawstwo nie klasyfikuje ich jako sądy powszechne (jak ustawa o ustroju sądów powszechnych), tak jak Konstytucja RP w art. 175 pomija je jako organy wymiaru sprawiedliwości. Doktryna prawnicza traktuje je więc jako państwowe organy quasi-sądowe, łączące funkcje dochodzeniowe i orzecznicze oraz wykonujące pewne czynności administracyjno-prawne. Za charakterem sądowym izb morskich przemawia:
samodzielność i niezawisłość,
stosowanie do ich działalności przepisów kodeksu postępowania karnego i kodeksu postępowania cywilnego,
dwuinstancyjność,
orzekanie sędziów sądów powszechnych.
Organizacja
Izby morskie są zorganizowane na wzór sądów powszechnych i podlegają:
Ministrowi Sprawiedliwości – w zakresie trybu postępowania, nadzór bezpośredni sprawuje w tym zakresie prezes sądu okręgowego przy którym działa dana izba morska;
Ministrowi Infrastruktury – w pozostałym zakresie.
Dwuinstancyjność
Organami pierwszej instancji są:
Izba Morska przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku z siedzibą w Gdyni,
Izba Morska przy Sądzie Okręgowym w Szczecinie.
Organem drugiej instancji jest Odwoławcza Izba Morska przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku z siedzibą w Gdyni.
Skład:
W skład izby morskiej wchodzą:
przewodniczący oraz jeden lub więcej wiceprzewodniczących, którzy są sędziami sądów powszechnych, posiadającymi znajomość zagadnień morskich,
ławnicy posiadający kwalifikacje zawodowe oraz odpowiednią praktykę w zakresie zagadnień występujących w sprawach rozpoznawanych przez izby morskie.
Przy izbach morskich działają ponadto Delegaci Ministra Gospodarki Morskiej, jako rzecznicy interesu publicznego. W sprawach wypadków morskich przy pracy w postępowaniu przed izbami morskimi uczestniczy również inspektor pracy.
Uczestnikami postępowania są także zainteresowani, którymi są armator lub kapitan statku.
OBSZARY MORSKIE
- PODZIAŁ
- CECHY OBSZARÓW
Klasyfikacja obszarów morskich
Konwencja ONZ o prawie morza z 1984r.
Obszary wchodzące w skład terytorium państwowego:
Morskie wody wewnętrzne - wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego.
Zalicza się do nich zatoki morskie o określonej szerokości, zatoki historyczne oraz wody portów morskich (akwatoria). Podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno akwenu (administracja morska).
morze terytorialne - pas wód przybrzeżnych od morskich wód wewnętrznych/najniższego stanu wody 12Mm w głąb morza, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego należy dany odcinek wybrzeża. Pod względem prawnym status morza terytorialnego nie różni się od statusu terytorium lądowego państwa nadbrzeżnego, z wyjątkiem obowiązywania na tym morzu prawa nieszkodliwego przepływu – możliwie jak najszybciej, nie wbrew bezpieczeństwu państwa.
ustanawianie stref
rybołówstwo
wytyczanie specjalnych stref bezpieczeństwa
swobodne dysponowanie zasobami i bogactwami naturalnymi.
Obszary podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państw:
strefa wyłącznego rybołówstwa- strefa morska, znajdująca się poza wodami terytorialnymi państwa, w której państwo nadbrzeżne ma odnośnie rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym. Może więc zastrzec wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli.
wyłączna strefa ekonomiczna- w prawie międzynarodowym jest obszarem rozciągającym się poza morzem terytorialnym do 200 mil morskich (370 km) mierzonych od linii podstawowej, na którym to obszarze państwo nadbrzeżne posiada wyłączne prawa suwerenne do:
badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i nieożywionymi dna morza, jego podziemia oraz pokrywających je wód;
badań naukowych morza;
państwo nadbrzeżne nie ma prawa kontrolować statków przepływających przez strefę;
mogą być kładzione kable/ rury bez względu na zgodę państwa nadbrzeżnego, bo jego jurysdykcja tam nie sięga.
Podział akwenów na świecie :
Konwencja o morzu pełnym - Genewa 1958
O szelfie kontynentalnym - Genewa 1958
ONZ o prawie morza – 1984
Prawo Morskie:
- prawo morza, część integralna, która zawiera obszary:
- I morskie wody wewnętrzne,
- II morze terytorialne,
- III wyłączna strefa ekonomiczna (nie jest już obszarem państwa)
Morskie wody wewnętrzne obejmują akweny znajdujące się między lądem, a wewnętrzną strefą terytorialną wód.
Morze terytorialne stanowi pasmo wód morskich między wodami wewnętrznymi, a wybrzeżem z jednej strony, a morzem pełnym z drugiej strony (szerokość morza terytorialnego dochodzi do 12 Mm)
Wyłączna strefa ekonomiczna położona jest na zewnątrz morza terytorialnego, przylegająca do tego morza. Granice określają porozumienia międzynarodowe. Zawiera wody, dno itd.
PRAWNE POŁOŻENIE PORTÓW MORSKICH
- RODZAJE ZARZĄDZANIA PORTÓW
- OPŁATY (BIERNE, CZYNNE)
W Polsce status portu morskiego jest uregulowany prawnie. Porty morskie ustanawia minister właściwy do spraw gospodarki morskiej (obecnie Minister Infrastruktury), wydając rozporządzenia określające ich granice. Za nadzór nad portem odpowiedzialny jest właściwy mu dyrektor urzędu morskiego, który sprawuje swoje kompetencje przy pomocy kapitanatów i bosmanatów portów. Urzędy morskie odpowiadają m.in. za budowę i utrzymywania obiektów infrastruktury zapewniającej dostęp do portów. Własność akwenów portowych i infrastruktury zapewniającej dostęp do portów przysługuje Skarbowi Państwa i jest wyłączona z obrotu.
Port morski może posiadać także swój podmiot zarządzający, który zarządza nieruchomościami i infrastrukturą portową i świadczy usługi związane z jej korzystania. Podmiot zarządzający prowadzi budowę, rozbudowę, utrzymywanie i modernizację infrastruktury portowej oraz odpowiada za rozwój portu. W przypadku niepowołania podmiotu zarządzającego, jego zadania i uprawnienia przejmuje dyrektor właściwego urzędu morskiego oraz gmina.
Jeżeli nieruchomości gruntowe, na których jest położony port stanowią mienie komunalne, to o formie prawno-organizacyjnej zarządzania portami niemającymi podstawowego znaczenia dla gospodarki narodowej decyduje gmina.
Wyróżnia się porty morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, którymi są: port Gdańsk, port Gdynia, port Szczecin i port Świnoujście. Podmiotami zarządzającymi tymi portami są 3 spółki akcyjne: Zarząd Morskiego Portu Gdańsk, Zarząd Morskiego Portu Gdynia i Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście. Ich przedmiot działalności ma osobne uregulowania.
Rodzaje portów ze względu na sytuację prawną:
państwowe
prywatne
autonomiczne
municypalne – mocno powiązane z miastem np. powiązanie budżetowe.
1996r. Rozdzielenie funkcji zarządczej od funkcji eksploatacyjnej w porcie
spółka akcyjna użyteczności publicznej;
zgromadzenie wspólników;
rada nadzorcza
zarząd
rada interesantów portu.
zyski z działalności przeznaczane na rozbudowę infrastruktury;
dzierżawy
opłaty portowe:
Bierne | Czynne |
---|---|
tonażowe – zależnie od tonażu BRT=L*B*TLLŁ stawki ustalane w porcie |
ładunkowe pilotowe cumownicze holownicze liczmeńskie |
postojowe | |
nabrzeżowe |
STATEK MORSKI
- RODZAJE
- ZAPIS RUCHOMOŚCI / MOMENT DOCZYNIENIA RUCHOMOŚCI
- PRZYNALEŻNOŚĆ DO PAŃSTWA (CEL)
- JAKIE PRAWO MAJĄ PAŃSTWA NA MORZU OTWARTYM
- WYMOGI POLSKIEJ BANDERY
- GLÓWNE DOKUMENTY PRZYNALEŻNOŚCI DO PAŃSTWA
Statek morski – urządzenie mechaniczne pływające w środowisku morskim, używany do przewozu towarów morskich, statek posiada napęd mechaniczny.
Rodzaje statków:
handlowe
do pozyskiwania zasobów morza
do holowania
ratownicze (SAR)
do celów naukowo-badawczych
do celów sportowo-rekreacyjnych
pełniące funkcję państwową:
p.poż
celne
sanitarne
szpitalne
hydrograficzne
okręty wojenne
ochrony granic
Okoliczności utraty właściwości przez statek:
wypadek morski (wrak)
zmiana przeznaczenia (magazyn, hotel, restauracja itp.)
Budowa statku:
od jakiego momentu statek jest statkiem w budowie? dawniej data położenia stępki – rejestr statków w budowie;
moment zakończenia budowy? – moment zmiany rejestracji – rejestr stały.
Charakter prawny statku morskiego:
statek może być przedmiotem prawa ale nie podmiotem prawa
statek jest rzeczą ruchomą (choć dla statków wpisanych do rejestru okrętowego odpowiednie zastosowanie znajdą niekiedy przepisy dotyczące nieruchomości)
statek jest rzeczą złożoną (z kadłubem łączy się w sposób mniej lub bardziej trwały znaczna ilość części składowych (m.in. maszty, kominy, luki, silniki, agregatory itp.), które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany statku lub operowania statkiem
statek posiada przynależności (wyposażenie pozostające w faktycznym związku ze statkiem, potrzebne do korzystania zeń zgodnie z przeznaczeniem, tj. instrumenty nawigacyjne, radary, flagi, mapy itp.)
statek jest rzeczą niepodzielną
statek jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości („przynależność państwowa”; nazwa, port macierzysty, urzędowo poświadczony tonaż, międzynarodowy kod rozpoznawczy) – wpis do rejestru okrętowego – nadany certyfikat + odpowiednik księgi wieczystej – możliwość obrotu jak nieruchomością.
prawo nadania hipoteki, ale zabezpieczeniem musi być coś istniejącego.
Polska przynależność statku.
Przynależność państwowa statku morskiego oznacza więź prawną łączącą statek z określonym państwem jako podmiotem prawa międzynarodowego. Nadanie przynależności państwowej ma na celu:
sprawowanie przez państwo zwierzchnictwa okrętowego, w szczególności jurysdykcji i kontroli nad statkiem
możliwości określenia właściwych norm obowiązujących załogę statku i odnoszących się do zaistniałych na nim zdarzeń
objęcie statku ochroną prawną państwa
określenie odpowiedzialności międzynarodowo-prawnej państwa na statek
Brak przynależności państwowej powoduje uznanie jednostki za statek piracki, który może być zawłaszczony i poddany jurysdykcji przez każde państwo. Zewnętrznym przejawem przynależności państwowej jest podnoszona przez statek bandera określonego państwa.
W wyniku nadanej przynależności państwowej statek morski podlega pełnej kompetencji państwa bandery na obszarach morskich wchodzących w skład jego terytorium. Natomiast na morzu pełnym kompetencje państwa bandery ograniczone są określonymi w normach międzynarodowo-prawnych uprawnieniami państw nadbrzeżnych lub okrętów wojennych, takimi jak np.:
prawo pościgu – prawo ścigania i zajęcia na pełnym morzu statku, który popełnił przestępstwo w portach lub na wodach danego państwa.
prawo wizyty i rewizji – przysługuje okrętom wojennym wobec każdego statku, kiedy istnieje podejrzenie piractwa lub innego przestępstwa.
prawo do interwencji – w przypadku zagrożenia życia ludzkiego; środowiska morskiego itp.
prawo do zdobyczy – przysługuje okrętom wojennym wobec statków i ładunkó w czasie wojny.
Statek przebywający na akwenach poddanych władztwu obcego państwa nadbrzeżnego podlega jego ustawodawstwu i jurysdykcji w zakresie zależnym od charakteru strefy obszaru morskiego (morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna).
Statek może mieć tylko jedną przynależność państwową;
Statek nie może zmienić bandery w morzu – TYLKO w porcie;
Państwo niemające dostępu do morza, może posiadać flotę, banderę itp.
Statek o polskiej przynależności to:
statek stanowiący polską własność
statek uważany za stanowiący polską własność
statek nie stanowiący polskiej własności, który uzyskał czasową polską przynależność
Posiadanie polskiej przynależności przez statek poddaje jednostkę polskiemu zwierzchnictwu okrętowemu. Polska przynależność daje także pierwszeństwo kabotażu, tj. stałego przewozu pasażerów lub ładunku między portami polskimi.
System polskiego prawa morskiego przewiduje możliwość nadania statkowi nie stanowiącemu polskiej własności czasowej polskiej przynależności państwowej oraz zawieszenie polskiej przynależności statku stanowiącego polską własność. Statek nabywa czasową polską przynależność w wyniku wpisu do rejestru okrętowego. Podstawą wpisu jest postanowienie izby morskiej. Uzyskanie czasowej polskiej przynależności zobowiązuje armatora do obsadzenia statku zgodnie z polskimi przepisami i poddanie statku polskim przepisom w zakresie pomiaru, bezpieczeństwa żeglugi, dokumentów statku i ochrony środowiska. Może on także zmienić nazwę statku, jednakże tylko po uzyskaniu zgody właściwych władz państwa stałego rejestru statku oraz jego właściciela i wierzycieli hipotecznych. Statek może utracić czasową polską przynależność w następujących okolicznościach:
gdy przestanie być spełniany którykolwiek z warunków wymaganych dla uzyskania czasowej przynależności
upłynie czas, na jaki statek uzyskał czasową przynależność i okres ten nie zostanie przedłużony
o pozbawienie statku czasowej przynależności wniesie armator statku
armator statku nie będzie przestrzegał przepisów kodeksu morskiego dotyczących warunków uprawiania żeglugi
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej wyda decyzję o utracie czasowej polskiej przynależności z uwagi na interes państwa, w szczególności interes polskiej gospodarki morskiej
Utrata przez statek czasowej polskiej przynależności następuje z dniem wykreślenia statku z polskiego rejestru okrętowego na podstawie postanowienia izby morskiej.
Polski rejestr okrętowy jest urzędowym wykazem statków morskich, prowadzonym przez izbę morską. Rejestr spełnia kilka podstawowych funkcji:
stanowi zestawienie statków posiadających polską przynależność państwową, poddanych polskim przepisom prawnym, pozostających pod polską jurysdykcją i objętych przez państwo polskie ochroną prawną
stwierdza polską przynależność wpisanego statku, zawieszenie tej przynależności bądź uzyskanie polskiej przynależności przez statek nie stanowiący polskiej własności
stwierdza tożsamość statku poprzez wpis znamion identyfikacyjnych
ujawnia stosunki własnościowe, ograniczone prawa rzeczowe i inne ograniczenia w rozporządzaniu statkiem (tylko na statku w rejestrze okrętowym można założyć hipotekę).
Rejestr okrętowy składa się z trzech kategorii prowadzonych oddzielnie ksiąg:
ksiąg rejestru stałego, prowadzonych dla statków stanowiących polską własność lub uważanych za stanowiące polską własność (rejestr stały). Rejestr stały prowadzi izba morska właściwa dla portu macierzystego statku. Księgi rejestrowe rejestru stałego przechowuje się wieczyście.
ksiąg rejestru tymczasowego, prowadzonych dla statków, które uzyskały czasową polską przynależność (rejestr tymczasowy). Rejestr tymczasowy prowadzi izba morska właściwa dla portu polskiego wskazanego przez armatora jako port macierzysty statku. Księgi rejestru tymczasowego przechowuje się przez 10 lat, licząc od końca roku, w którym wykreślono statek z rejestru.
ksiąg rejestru statków w budowie, prowadzonego dla statków budowanych w Polsce bez względu na osobę właściciela. Rejestr statków w budowie prowadzi izba morska właściwa dla miejsca budowy statku. Księgi tego rejestru przechowuje się także przez 10 lat.
Po wpisaniu statku do odpowiedniego rodzaju księgi rejestrowej właściciel lub armator otrzymują certyfikat okrętowy stały lub tymczasowy, stanowiący dowód polskiej przynależności statku. Po wpisie budowanego statku do rejestru statków w budowie właściciel otrzymuje certyfikat statku w budowie. Statkowi nabytemu za granicą polski urząd konsularny może wydać świadectwo o banderze, będące tymczasowym świadectwem polskiej przynależności statku z czasem ważności ograniczonym do 6 miesięcy.
Wykreślenie statku z rejestru okrętowego następuje w okolicznościach:
zatonięcie lub zniszczenie statku
zaginięcie statku
utrata polskiej przynależności państwowej
utrata charakteru statku morskiego
Obok rejestru okrętowego istnieją w Polsce rejestry administracyjne morskich jednostek pływających, które nie podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru okrętowego i nie są do tego rejestru wpisane. Są to statki używane do celów sportowych lub rekreacyjnych o długości do 5m, nie uprawiające żeglugi międzynarodowej rejestrowane są w rejestrach prowadzonych przez kapitanaty i bosmanaty portów na podstawie zarządzeń dyrektorów właściwych urzędów morskich, a dla statków rybackich – okręgowe inspektoraty rybołówstwa morskiego.
Certyfikat okrętowy - dokument stwierdzający przynależność państwową statku i prawo podnoszenia bandery. Jest świadectwem, że statek został wciągnięty do Rejestru Okrętowego. Zawiera podstawowe dane statku. Ważny do wykreślenia statku z rejestru. Dotyczy jednostek o dostatecznej długości i mocy silnika.
OSOBY KTÓRE WYSTEPUJĄ NA STATKU
- FUNKCJE KAPITANA
- PROTEST MORSKI
- AWARIA WSPÓLNA
Kapitan– osoba dowodząca statkiem (na podstawie konwencji) status prawny kapitana wyróżnia się na tle innych ze względu na uprawnienia, zwiększona odpowiedzialność, itd. Wyróżniamy cztery podstawowe funkcje pełnione przez kapitana: 1. jest kierownikiem statku, 2. jest ustawowym przedstawicielem armatora, 3. jest przełożonym załogi, 4. jest osoba uprawnioną do zastępstwa niektórych organów
AD.1.
Podejmuje wszelkie działania, aby zadania innych osób były zgodne.
Prawa i obowiązki kapitana:
-prawo zgłoszenia o pomiar,
-obowiązek zapewnienia zdatności statku do żeglugi,
-stosowanie wszelkich środków ochrony załogi i ustrzeżenia ładunku przed niebezpieczeństwem,
-obowiązek niesienie pomocy ludziom w niebezpieczeństwie na morzu,
-obowiązek obecności na statku, któremu grozi niebezpieczeństwo, schodzi ostatni;
-obowiązek zgłaszania statku do inspekcji (wstępne, okresowe, doraźne)
-informować o niebezpieczeństwach nawigacyjnych i je odbierać.
Prawa i obowiązki nawigacyjne kapitana:
-prowadzenie dziennika okrętowego,
-okazywanie bandery
- obowiązek korzystania z usług pilota
- kierownictwo w sytuacjach niebezpiecznych i podczas holowania.
AD.2.
kapitan jest przedstawicielem czarterującego na czas
AD.3.
- szczególną wagę ma obowiązek nakazu załodze opuszczenia statku w niebezpieczeństwie, każdy członek załogi musi się do tego nakazu przystosować.
-prawo kapitana do przeszukania rzeczy załoganta, jeśli istnieje podejrzenie, ze przewozi towar zagrażający bezpieczeństwu statku,
-możliwości wpływania na zmianę i dobór załogi na statek
AD.4.
- jeśli wystąpi kradzież, morderstwo itd., ma prawo zastąpić organy śledcze i ścigania.
-ma także prawo świadczyć prawa zmiany stanu cywilnego, prawa kościelne, itd.
Załoga:
-osoby pozostające z armatorem na pozycji umowy o prace,
-umowa o prace załogi może być określana na czas określony bądź nieokreślony,
-każdy członek załogi musi mieć aktualne świadectwo zdrowia, każdy członek załogi jest uprawniony do pokrycia kosztów leczenia za granica,
-armator musi zapewnić wszelkie środki łączności załogi z rodzina,
-załoga musi mieć zapewnione bezpieczeństwo pracy na statku.
Awaria wspólna – w ubezpieczeniach morskich, decyzja kapitana statku o poświęceniu części ładunku lub statku albo o poniesieniu nadzwyczajnych wydatków w celu uratowania przed grożącym niebezpieczeństwem całości mienia zaangażowanego w wyprawie morskiej (statku, ładunku i frachtu).
Koszty awarii wspólnej ponoszone są proporcjonalnie przez każdego z właścicieli uratowanego ładunku i ma charakter ubezpieczenia wzajemnego. Prawnie opisuje ją kodeks morski, zaś warunki szczegółowe winny być zawarte w umowie przewozu morskiego. Narzędziem określania zakresu awarii wspólnej są tzw. Reguły Yorku-Antwerpii.
PROTEST MORSKI
Art. 64.
§ 1. Jeżeli statek, osoba na nim przebywająca lub ładunek uległy wypadkowi powodującemu znaczną szkodę albo istnieje prawdopodobieństwo, że szkoda taka nastąpiła, kapitan obowiązany jest w ciągu dwudziestu czterech godzin od chwili przybycia statku do pierwszego portu albo w ciągu dwudziestu czterech godzin od wypadku, który nastąpił w porcie, zgłosić protest morski:
1) w kraju – izbie morskiej, a w porcie, w którym nie ma izby morskiej – sądowi rejonowemu,
2) za granicą – polskiemu urzędowi konsularnemu. Jeżeli nie jest to możliwe, kapitan podejmuje czynności niezbędne dla ustalenia okoliczności wypadku i zabezpieczenia dowodów w trybie przewidzianym prawem miejscowym.
§ 2. Kapitan obowiązany jest przy zgłaszaniu protestu przedłożyć listę załogi, dziennik okrętowy oraz poświadczony przez siebie wypis z dziennika okrętowego ze szczegółowym opisem wypadku, a w razie zaginięcia dziennika okrętowego – szczegółowy opis wszystkich okoliczności wypadku.
§ 3. Organ przyjmujący protest zawiadamia w miarę możliwości o dacie przyjęcia protestu osoby zainteresowane.
§ 4. Organ przyjmujący protest sporządza protokół, w którym zamieszcza zeznania złożone przez kapitana i członków załogi wskazanych przez kapitana. W miarę potrzeby po ich zeznaniach należy w protokole zamieścić dodatkowo zeznania innych członków załogi, przesłuchanych – według uznania organu przyjmującego protest – na wniosek osób zainteresowanych. O przyjęciu protestu organ sporządzający go umieszcza wzmiankę w dzienniku okrętowym.
§ 5. Za przyjęcie protestu morskiego pobiera się opłatę, która stanowi dochód budżetu państwa.
§ 6. Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości oraz ministrem właściwym do spraw zagranicznych, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat pobieranych za przyjęcie protestu morskiego, biorąc pod uwagę wysokość innych opłat tego rodzaju.
PRZEWÓZ ŁADUNKU MORSKIEGO
- CECHY TRANSPORTU MORSKIEGO
- UMOWA O PRZEWÓZ ŁADUNKU (CHARTEROWA, BOOKINGOWA)
- OBOWIĄZKI STRON UMOWY PRZEWOZOWEJ
- INCOTERMS
- RYZYKO HANDELU ZAGRANICZNYM (TOWAROWE, HANDLOWE)
- KONOSAMENT (FUNKCJE, RODZAJE)
Zalety transportu morskiego:
- możliwość transportu różnego rodzaju towarów
- bardzo niskie koszty transportu
- możliwość transportu dużych ładunków
- możliwość przewozu dużej liczby pasażerów
Wady transportu morskiego:
- powoduje zanieczyszczenie środowiska
- bardzo mała prędkość przewozu
- wyłączenie z eksploatacji portów, które zamarzły
- konieczność przeładunku towaru i dowozu innym transportem
UMOWA PRZEWOZU ŁADUNKU.
Przewoźnik morski (seacarrier) – osoba, która na podstawie umowy o przewóz, podejmuje się za wynagrodzeniem przewiezienia towarów drogą morską.
Frachtujący (affreighter) – (tj. czarterujący lub bukujący) osoba będąca właścicielem ładunku lub zawierająca umowę przewozu w imieniu własnym w wykonaniu innego wiążącego ją stosunku zobowiązaniowego (np. spedytor na zlecenie właściciela ładunku).
Załadowca (shipper) – osoba, która dostarcza przewoźnikowi ładunek w wykonaniu obowiązku frachtującego, działając samodzielnie i na własny rachunek w oparciu o odrębną umowę z frachtującym.
Odbiorca (consignee) – osoba uprawniona do odbioru ładunku w porcie przeznaczenia.
Fracht – wynagrodzenie i sposób zapłaty określa umowa przewozu. Wysokość frachtu określa się w zależności od ciężaru lub objętości ładunku albo od jego wartości.
UMOWA PRZEWOZU ŁADUNKU:
Umowa przewozu ładunku (nie dotyczy przesyłek pocztowych) – umowa, na podstawie której przewoźnik podejmuje się za wynagrodzeniem przewiezienia rzeczy (ładunku) drogą morską.
Umowa przewozu ładunku jest instytucją prawa cywilnego:
jest obustronnie zobowiązująca zarówno dla przewoźnika jak i frachtującego
jest umową wzajemną (określa stosunek pomiędzy przewoźnikiem a frachtującym {czarterującym lub bukującym})
świadczy o obowiązku przewozu, za który przewoźnik ma prawo do wynagrodzenia zwanego frachtem
świadczy o obowiązku zapłacenia frachtu, ciążącym na frachtującym po dokonaniu przewozu
Frachtujący może bez zgody przewoźnika odstąpić swoje prawa z umowy przewozu osobie trzeciej, pozostaje jednak odpowiedzialny za wykonanie umowy solidarnie z osobą, której swoje prawa odstąpił.
Formy zawarcia umowy przewozu ładunku może nastąpić w dowolny sposób (chyba że jest to forma szczególna), przy czym każda ze stron może żądać pisemnego potwierdzenia tej umowy.
Rodzaje umów przewozu ładunku:
bezumowny (nie zawieramy umowy przewozu)
umowa czarterowa (CHARTER PARTY AGREEMENT)
umowa bukingowa (BOOKING NOTE)
ilościowy kontrakt przewozowy (tylko w Niemczech – jest to jedna umowa – może dotyczyć wielu statków dla przewiezienia określonej w umowie ilości ładunku)
Umowa czarterowa polega na udostępnieniu przez przewoźnika całej lub określonej części powierzchni ładunkowej statku na okres podróży lub na określony czas. Elementem istotnym tej umowy jest dokładne oznaczenie statku ze wskazaniem udostępnionej powierzchni ładunkowej i czasu, w jakim powierzchnia ta pozostanie w dyspozycji kontrahenta przewoźnika, zwanego czarterującym.
Umowa bukingowa dotyczy przewozu ładunku poszczególnych rzeczy lub ładunku określonego według rodzaju, ilości, miary lub wagi. Treść tej umowy uwydatnia przede wszystkim zobowiązanie przemieszczenia rzeczy, jak i dokładne określenie ich rodzaju i ilości pomija natomiast opis przestrzeni ładunkowej statku. Umowa bukingowa dominuje w przewozach ładunków drobnicowych w żegludze regularnej (liniowej). Przy przewozie na podstawie umowy bukingowej przewoźnik ma prawo, w braku wyraźnego zakazu w umowie, zastąpić określony w umowie statek innym statkiem tej samej kategorii, zdatnym do przewozu ładunku bez opóźnienia – obowiązany jest jednak podstawić statek zastępczy w umówionym terminie i zawiadomić o tym frachtującego, tj. bukującego.
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ I ROZWIĄZANIE UMOWY PRZEWOZU:
Podstawowy termin przedawnienia roszczeń z umowy przewozu wynosi dwa lata liczone od dnia wymagalności roszczenia. Roszczenia do przewoźnika związane z ładunkiem, wynikające z konosamentu, przedawniają się po upływie roku od dnia, w którym wydanie ładunku nastąpiło lub miało nastąpić. Termin ten może jednak być przedłużony w drodze porozumienia stron zawartego po zdarzeniu będącym podstawą powództwa.
Rozwiązanie umowy przewozu jest możliwe jedynie w dwóch przypadkach: obustronnej umowy oraz prawa jednostronnego odstąpienia od umowy przewozu.
Odstąpienie od umowy przewozu jest następstwem okoliczności występującej po stronie przewoźnika. Jest nią niepodstawienie statku w porcie załadowania w ustalonym terminie. Frachtujący może także odstąpić z powodu innego istotnego opóźnienia w przyjęciu ładunku na statek lub rozpoczęciu podróży. Frachtujący może po załadowaniu odstąpić od umowy jeszcze przed rozpoczęciem podróży i domagać się wyładowania ładunku, ALE...
Czarterujący (frachtujący w umowie czarterowej) może przed rozpoczęciem podróży odstąpić od umowy, jest jednak obowiązany zwrócić przewoźnikowi kwoty przez niego wydatkowane na ładunek (nie wliczone do frachtu) i ponadto zapłacić:
połowę frachtu, jeżeli odstępuje od umowy jeszcze przed rozpoczęciem biegu omówionego okresu ładowania
cały fracht, jeżeli umowa była zawarta tylko na jedną podróż, a czarterujący odstępuje od umowy po rozpoczęciu biegu umówionego okresu ładowania, przy czym przewoźnik obowiązany jest wydać ładunek już załadowany, choćby wyładowanie miało zatrzymać statek poza okresy ładowania i przestoju (w przypadku rozpoczęcia przestoju lub przetrzymania statku czarterujący obowiązany jest ponadto zapłacić przestojowe lub odszkodowanie za przetrzymanie statku).
Przewoźnik może przed rozpoczęciem podróży odstąpić od umowy przewozu, jeżeli wartość dostarczonej ilości ładunku nie zabezpiecza frachtu i innych należności przewoźnika, a frachtujący nie zapłaci z góry całego frachtu albo nie udzieli ubezpieczenia. W razie odstąpienia od umowy przez przewoźnika ładunek wyładowuje się na koszt frachtującego, a przewoźnik może zażądać zapłaty połowy umówionego frachtu oraz wszelkich kwot wydatkowanych na ładunek.
Każda ze stron może odstąpić od umowy bez obowiązku wynagrodzenia szkody drugiej strony, jeżeli przed odejściem statku z miejsca załadowania:
wybuchła wojna grożąca niebezpieczeństwem dla statku lub ładunku albo ogłoszono blokadę portu, w którym statek się znajduje, lub portu przeznaczenia ładunku
zatrzymano statek na zarządzenie władz z przyczyn niezależnych od stron
zajęto statek dla potrzeb państwowych
wydano zakaz wywozu z miejsca załadowania albo zakaz wwozu do miejsca przeznaczenia danego ładunku
Wzajemne zobowiązania stron wygasają, gdy po zawarciu umowy, a przed odejściem statku z miejsca załadowania z przyczyn, za które żadna ze stron nie odpowiada:
statek oznaczony w umowie zaginął albo został zabrany jako łup
ładunek indywidualnie oznaczony w umowie zaginął
Załadowanie na statek
Przygotowanie do przewozu
Przewoźnik obowiązany jest podstawić statek w określonym miejscu i czasie oraz pozostawić go tam przez przewidziany okres ładowania, a gdy został umówiony przewóz – także na okres przestoju, tak aby statek przed rozpoczęciem podróży był zdatny do żeglugi, właściwie wyposażony, zaopatrzony i obsadzony załogą (seaworthiness) a ponadto, aby jego ładownie były zdatne do przyjęcia ładunku (cargoworthiness). Przez określone miejsce podstawienia statku rozumie się miejsce odpowiednie, bezpieczne i dostępne bez trudności dla podejścia statku, jego pozostawania tam i wyjścia z ładunkiem bez przeszkód. Przewoźnik ma obowiązek zawiadomić frachtującego o podstawieniu gotowego do rozpoczęcia ładowania statku – w postaci pisemnego dokumentu zwanego notą gotowości (notice of readiness) składanego czarterującemu lub wskazanemu przezeń załadowcy. Złożenie noty gotowości ma niezwykle istotne znaczenie zarówno dla stwierdzenia, że statek przybył do portu załadowania, jak i dla obliczenia okresu ładowania.
Frachtujący obowiązany jest na swój koszt dostarczyć ładunek do statku wzdłuż jego burty w taki sposób, aby umożliwić prawidłowe i odpowiednie załadowanie. Ładunek umieszcza się na statku według uznania przewoźnika, jednak umieszczenie ładunku na pokładzie wymaga zgody załadowcy, chyba że chodzi o ładunki przewożone w kontenerach zamkniętych przyjmowanych na statek przystosowany do takiego przewozu lub o ładunki, które zwyczajowo są przewożone na pokładzie.
Frachtującemu przysługuje prawo dostarczenia w miejsce ładunku określonego umową – innego odpowiedniego ładunku (tzw. ładunek zastępczy), którego przewóz nie pogorszy położenia przewoźnika i innych frachtujących. Fracht należny przewoźnikowi za przewóz takiego ładunku nie może być niższy od frachtu umówionego.
Frachtujący odpowiada wobec przewoźnika za szkody powstałe spowodowane niedokładnym lub nieprawdziwym oświadczeniem dotyczącym rodzaju lub właściwości ładunku. Przewoźnik, zachowując prawo do całego frachtu, może według swojego uznania wyładować ładunek ze statku, zniszczyć go lub unieszkodliwić bez obowiązku wynagrodzenia szkody przez to powstałej, jeżeli ładunek zawierający materiały łatwopalne, wybuchowe lub inne niebezpieczne został fałszywie zadeklarowany albo zatajone zostały jego właściwości.
Wyznaczenie okresów ładowania
Okres ładowania (laytime) – jest czasem, którym dysponuje frachtujący celem przeprowadzenia i zakończenia operacji załadowania statku. Okres ładowania określa umowa czarterowa, a jeżeli nie zawiera ona postanowienia w tym przedmiocie – zwyczaj przyjęty w danym porcie. Okres ładowania oblicza się, z braku odmiennego postanowienia, według bieżących dni i godzin poczynając od następnego dnia po złożeniu noty gotowości np. według:
dni bieżących (runningdays) – oznaczających kolejne doby po 24 godziny, bez wyłączania niedziel i świąt
dziennej raty przeładunkowej (dailyrate of loading) – dla całego statku lub luku zdatnego do przeładunku
pogodnych dni roboczych (weatherworkingdays) – dla ładunków mogących ulec uszkodzeniu w wyniku opadów
przemiennego czasu postoju (reversibletime) – obejmującego łącznie czas przeznaczony łącznie na załadowanie i wyładowanie, którym czarterujący może posłużyć się wedle swego uznania.
Do okresu ładowania wlicza się przerwy wywołane przyczynami zachodzącymi po stronie frachtującego lub załadowcy, jak również czas użyty na przeholowanie lub przeciągniecie statku z jednego miejsca na drugie, chyba że przewóz odbywa się statkiem obsługującym linię regularną.
Do okresu ładowania nie wlicza się przerw wywołanych przyczynami zachodzącymi po stronie przewoźnika, jak również przerw spowodowanych siłą wyższą albo warunkami atmosferycznymi zagrażającemu ładunkowi lub prawidłowości bądź bezpieczeństwu ładowania.
Strony w umowie czarterowej mogą przewidzieć, że statek pozostanie w porcie ponad okres ładowania – mamy wtedy do czynienia z przestojem statku (demurrage). Do przestoju statku dojść może wyłącznie wtedy, gdy umowa przewozu tak stanowi. Jeżeli umowa nie ustala okresu przestoju statku, przyjmuje się, że okres ten wynosi 14 dni. Okres przestoju – w braku odmiennego postępowania – obliczany jest według bieżących dni i godzin.
Okres przestoju cechuje się odmiennym niż okres ładowania ujęciem możliwości zawieszenia jego biegu. Otóż przestój nie obejmuje jedynie przerw spowodowanych przyczynami zachodzącymi wyłącznie po stronie przewoźnika, nie można wyłączyć przerw spowodowanych siłą wyższą lub warunkami atmosferycznymi. Wedle powszechnie przyjmowanej zasady w wypadku przejścia statku na przestój – żadna okoliczność obiektywna zaistniała po tym fakcie nie może uzasadniać zawieszenia biegu przestoju (once in demurrage – always in demurage).
Za okres przestoju należy się przewoźnikowi dodatkowe wynagrodzenie zwane przestojowym. Określa je zwykle umowa, zaś w braku odpowiednich postanowień w tym przedmiocie – zwyczaj. W braku stawek zwyczajowych przestojowe ustala się biorąc pod uwagę sumę wydatków przewoźnika na utrzymanie statku i załogi przez okres przestoju.
Przetrzymanie statku (detention) - jeżeli po upływie okresu ładowania (jeśli umowa nie przewidywała przestoju), lub nawet ponad okres przestoju, statek zostaje przetrzymany w porcie z przyczyn zachodzących po stronie frachtującego lub załadowcy, przewoźnik ma prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przetrzymaniem statku.
W umowie czarterowej zawarte jest niekiedy postanowienie, iż w wypadku skrócenia umówionego okresu ładowania przez czarterującego, ekwiwalentem zaoszczędzonego czasu jest ciążący na przewoźniku obowiązek zapłaty dodatkowego wynagrodzenia w postaci tzw. premii za pośpiech (dispatchmoney). Premia za pośpiech ma miejsce jedynie wtedy, gdy jest zawarta w umowie przewozu i stanowi zwykle połowę umówionego przestojowego.
Po upływie okresu ładowania i przestoju przewidzianego w umowie czarterowej albo po upływie ustalonego w umowie bukingowej terminu dostarczenia ładunku przewoźnik może według swego uznania rozpocząć podróż, choćby nawet umówiony ładunek nie został dostarczony. Przewoźnik zachowuje prawo do frachtu przypadającego również od ładunku nie załadowanego (martwy fracht).
Wystawienie dokumentów przewozowych.
Na żądanie załadowcy przewoźnik obowiązany jest, w miarę postępującego stopniowo ładowania, wydać mu odpowiednie pokwitowania ładunkowe na przyjęte na statek partie towaru – kwity sternika (mate’sreceipts) – w których poza danymi określającymi rodzaj ładunku, jego miarę, ilość lub wagę oraz znaki i opakowanie może zamieścić zastrzeżenia dotyczące stanu zewnętrznego ładunku i jego opakowania. Kwit sternika jest więc tymczasowym potwierdzeniem przyjęcia ładunku na statek, zwyczajowo podpisywany jest przez I oficera i jest podstawą do wystawienia konosamentu.
Największe znaczenie mają jednak dokumenty przewozowe wystawiane po przyjęciu całego ładunku do przewozu. Są nimi: konosament i morski list przewozowy.
Konosament.
Konosament (bill of lading) stanowi dowód przyjęcia ładunku w nim oznaczonego na statek w celu przewozu i jest dokumentem legitymującym do rozporządzania tym ładunkiem i do jego odbioru. Konosament stwarza domniemanie przyjęcia na statek przez przewoźnika określonego ładunku do przewozu w takiej ilości i w takim stanie, jak to uwidoczniono w konosamencie. Konosament podpisywany jest przez kapitana statku (albo przewoźnika lub jego agenta).
Konosament wydawany jest na żądanie załadowcy po przyjęciu przez przewoźnika ładunku na statek. Jeżeli poprzednio zostały wydane na ten ładunek kwity sternika, przewoźnik może uzależnić wydanie konosamentu od ich zwrotu.
Zależnie od tego, w jaki sposób podany jest w konosamencie odbiorca ładunku, rozróżnia się:
konosamenty „na zlecenie” („to order”)
konosamenty „imienne” („to a named person”)
konosamenty na okaziciela („to bearer”), w praktyce jest nieużywane.
Prawa wynikające z posiadania konosamentu, tzn. prawa do dysponowania ładunkiem mogą być przenoszone przez drugą osobę. Przenoszenie praw może następować przez zwykłą cesję (konosamenty „imienne”) lub poprzez indos (zarówno konosamenty „na zlecenie” jak i „imienne”).
Obok podziału wynikającego z posiadania wyróżniamy:
konosament przyjęcia do załadowania (wydawany przed przyjęciem ładunku na statek, lecz potwierdzający przyjęcie ładunku w pieczę przewoźnika w celu przewozu. Konosament taki na żądanie załadowcy może być następnie zastąpiony przez konosament załadowania)
konosament czarterowy (wydawany w celu potwierdzenia czarterującemu przyjęcia ładunku przewożonego na podstawie umowy czarterowej i odsyłający do warunków tej umowy)
konosament liniowy (określający szczegółowo warunki przewozu obowiązujące na danej linii żeglugowej)
konosament bezpośredni (wydawany przez przewoźnika morskiego podejmującego się przewozu, który ma być dokonany na części trasy przez innego przewoźnika {morskiego, lądowego lub powietrznego})
Rola konosamentu:
Konosament pełni trzy podstawowe role:
akceptacyjno-odbiorczą (potwierdzenie przyjęcia ładunku w nim opisanego)
papieru wartościowego
dowodową
Rola akceptacyjno-dowodowa oznacza, że konosament jest dokumentem potwierdzającym przyjęcie ładunku w nim oznaczonego w celu przewozu i uprawniającym legitymowanego posiadacza tego dokumentu do odbioru ładunku w porcie przeznaczenia. Rola ta wiąże się z określeniem rodzaju, ilości i stanu ładunku przyjętego w celu przewozu. Opis ładunku jest więc szczególnym składnikiem treści konosamentu i powinien być właściwy, to znaczy zgodny ze stanem faktycznym. Opis ładunku w konosamencie opiera się w znacznej mierze na pisemnej deklaracji załadowcy składanej w praktyce najczęściej na formularzu kwitu sternika i obejmuje następujące elementy opisu:
rodzaj ładunku (z wyjątkiem ładunków niebezpiecznych) oraz
zewnętrzny stan ładunku i jego opakowania
Zaniedbanie przez przewoźnika własnej oceny przekazanych mu w deklaracji danych, a także zewnętrznie widocznego stanu ładunku i jego opakowania może zaowocować niekorzystnymi skutkami prawnymi, tj. odpowiedzialnością odszkodowawczą za niezawinione szkody przy ograniczonej możliwości regresu względem załadowcy.
Zamieszczenie w konosamencie zastrzeżeń dotyczących ładunku obniża jednak w sposób istotny wartość handlową tego dokumentu sprawiając, że nie jest on akceptowany przez banki oraz w stosunkach obrotu towarowego. W interesie załadowcy leży przeto otrzymanie konosamentu wolnego od zastrzeżeń, z kolei zaniechanie przez przewoźnika wpisu klauzul restrykcyjnych naraża go na odpowiedzialność względem odbiorcy ładunku. W tej sytuacji między załadowcą a przewoźnikiem dochodzi często do zawarcia swoistej umowy, przez którą przewoźnik zobowiązuje się do wystawienia czystego konosamentu, zaś załadowca do zaspokojenia ewentualnych roszczeń odszkodowawczych odbiorcy ładunku.
Mamy w tym przypadku do czynienia z konosamentem „czystym” oraz „listem gwarancyjnym”.
Rola papieru wartościowego oznacza, że konosament jest dokumentem ucieleśniającym wszelkie prawa do opisywanego w nim ładunku, w szczególności prawo własności. Prawo własności stwarza możliwość rozporządzania ładunkiem, a więc zbycia go w czasie transportu. Konosament jako papier wartościowy służy także zabezpieczeniu finansowania w handlu morskim, głównie dla banków i instytucji finansowych kredytujących transakcje sprzedaży i przewozu.
Rola dowodowa konosamentu stanowi o dowodzie zawarcia umowy, zobowiązaniem przewoźnika do oddania ładunku odbiorcy (umowa jednostronna).
Morski list przewozowy.
Morski list przewozowy (seawaybill) wykazuje istotne podobieństwo do dokumentów przewozowych stosowanych w przewozach lądowych i lotniczych. Jest to niezbywalny dokument, stanowiący dowód zawarcia umowy przewozu ładunku morzem i przyjęcia ładunku przez przewoźnika oraz zobowiązujący do wydania ładunku określonemu odbiorcy. Morski list przewozowy ma więc cechy podobne do konosamentu, z tą jednak różnicą, że nie jest papierem wartościowym oraz nie jest też niezbędny przy odbiorze ładunku, którego dokonuje imiennie w dokumencie odbiorca.
Wykonanie przewozu.
Statek powinien wykonać przewóz z należytą szybkością, trasą umownie ustaloną, a w braku umowy trasą normalną. Zejście z trasy w celu ratowania życia na morzu lub z innej uzasadnionej przyczyny nie stanowi naruszenia umowy przewozu i przewoźnik nie odpowiada za wynikłą stąd szkodę.
Przewoźnik obowiązany jest sprawować pieczę nad ładunkiem od jego przyjęcia do wydania oraz dbać o interesy osób zainteresowanych ładunkiem.
Jeżeli statek nie może przybyć do portu przeznaczenia z powodu przeszkody nie do pokonania, której ustąpienia nie można oczekiwać w rozsądnym terminie, przewoźnik powinien zawiadomić frachtującego. Jeżeli przewóz odbywa się na podstawie umowy czarterowej, kapitan powinien, o ile to możliwe, zastosować się do poleceń czarterującego. Jeżeli w stosownym terminie polecenie czarterującego nie nadeszło lub jego wykonanie jest niemożliwe, kapitan może wyładować ładunek albo powrócić z nim do portu załadowania zależnie od tego, co według jego oceny jest korzystniejsze dla czarterującego.
Wyładowanie i odbiór ładunku.
Po przybyciu do miejsca zakończenia podróży na przewoźniku ciąży obowiązek wyładowania ładunku, tj. przemieszczenia ładunku ze statku na miejsce wzdłuż burty lub w inne miejsce wskazane w umowie bądź wynikające z okoliczności. Przebieg i sposób czynności wyładowczych, a także ich koszty oraz rozkład ryzyka określają szczegółowo właściwe klauzule umowy przewozu. W braku odmiennych postanowień umownych koszt wyładowania wzdłuż burty ponosi przewoźnik.
Przed odbiorem ładunku zarówno odbiorca, jak i przewoźnik mogą zażądać jego oględzin poprzez biegłych. Koszty związane z oględzinami ponosi ten, kto żąda oględzin. Jeżeli jednak oględziny dokonane na żądanie odbiorcy wykazały ubytek lub uszkodzenie ładunku, koszty oględzin obciążają przewoźnika, chyba że za szkodę stwierdzoną oględzinami nie ponosi odpowiedzialności.
Domniemywa się, że odbiorca odebrał ładunek zgodnie z treścią konosamentu, jeżeli nie zawiadomił na piśmie przewoźnika o brakach lub uszkodzeniach najpóźniej w chwili odbioru, a w razie szkód zewnętrznie niedostrzegalnych – najpóźniej w ciągu trzech dni od chwili odbioru. Zawiadomienie pisemne jest zbędne, jeżeli w chwili odbioru przewoźnik i odbiorca zgodnie stwierdzili stan ładunku.
Odpowiedzialność przewoźnika.
Przewoźnik odpowiada za szkodę wynikłą z utraty lub uszkodzenia ładunku w czasie od przyjęcia go do przewozu aż do wydania go odbiorcy.
Utrata ładunku polegać może na jego częściowym lub całkowitym zaginięciu, zagubieniu, zniszczeniu powodującym całkowitą utratę wartości lub pierwotnych właściwości, w wyniku czego ładunek nie może być wydany odbiorcy. Uszkodzenie ładunku to wszelkie zmiany jakościowe powodujące obniżenie wartości ładunku i pogorszenie jego fizycznych właściwości. Odszkodowanie za utratę ładunku określa się według zwykłej wartości ładunku, a odszkodowanie za uszkodzenie ładunku według różnicy pomiędzy zwykłą wartością ładunku w stanie nieuszkodzonym a uszkodzonym.
Przewoźnik jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli szkoda nastąpiła wskutek:
działania lub zaniechania kapitana, innych członków załogi, pilota lub osób zatrudnionych przez przewoźnika w zakresie nawigacji lub administracji statku
pożaru, o ile nie wynikł z działania lub winy własnej przewoźnika
niebezpieczeństw lub wypadków na morzu lub na wodach żeglownych
siły wyższej
działań wojennych, działań wrogich dobru i porządkowi publicznemu, rozruchów lub zaburzeń wewnętrznych
aktu lub przymusu ze strony władzy albo zajęcia sądowego
ograniczeń wynikłych z kwarantanny
strajku lub innej okoliczności wstrzymującej lub ograniczającej pracę całkowicie lub częściowo
ratowania lub usiłowania ratowania życia lub mienia na morzu
wady ukrytej, naturalnej właściwości lub wadliwego ładunku powodujących w nim ubytek objętości lub wagi albo inną stratę
niedostateczności opakowania
niedostateczności lub niedokładności znaków ładunku
wad ukrytych nie dających się zauważyć pomimo zachowania należytej staranności
działania lub zaniechania frachtującego, załadowcy lub odbiorcy albo ich agenta lub innego ich przedstawiciela
jakiejkolwiek innej przyczyny wynikłej bez winy przewoźnika, jego agentów i osób zatrudnionych przez przewoźnika
Obok możliwości całkowitego zwolnienia się od odpowiedzialności za szkody ładunkowe przewoźnik morski korzysta często z tzw. ograniczeniem wysokości odszkodowania, powstaje jednak wyłącznie w wypadku braku deklaracji wartości ładunku wpisanej do konosamentu. Kwota ograniczenia wyrażona jest w SDR i wynosi 666,67 SDR za sztukę lub jednostkę ładunku lub 2 SDR za kilogram wagi brutto, w zależności od tego, która kwota jest wyższa.
Zadeklarowanie jednak wartości ładunku przez załadowcę przed załadowaniem, pozbawia przewoźnika ze skorzystania z tego ograniczenia, a górnym limitem odpowiedzialności jest suma zadeklarowanej wartości.
PRZYWILEJE NA ŁADUNKU:
Przywileje na ładunku mają na celu zabezpieczenie niektórych roszczeń morskich, którymi są:
wierzytelności należne państwu od ładunku kosztów sądowych oraz kosztów egzekucji; wydatków poniesionych na zachowanie lub w celu sprzedaży ładunku i podziału uzyskanej ceny; opłat i świadczeń publicznych
wynagrodzenia przypadającego od ładunku za ratownictwo oraz udziału w awarii wspólnej, należnego od ładunku statkowi i innym ładunkom
szkód spowodowanych przez ładunek
należności przewoźnika z przewozu danego ładunku
PRAWA I OBOWIĄZKI STRON:
Wysyłający-ciąży na nim obowiązek przygotowania i dostarczenia przewoźnikowi przesyłki w odpowiednim miejscu i czasie:
* powinien podać dane wysyłającego i odbiorcy,
*miejsce przeznaczenia,
*oznaczyć wartość,
*wystawić na żądanie przewoźnika listu przewozowego,
*wydać przewoźnikowi dok niezbędne ze wzg na przepisy celne, podatkowe i adm,
*zabezp i oznakować przesyłkę,
*uiścić wynagrodzenie za przewóz,
*zwrot pewnych wydatków lub opłat przy przewozie wyłożonych przez przewoźnika w związku z wykonywaniem przewozu(celne, składowe, ubezpieczeniowe).
Przewoźnik:
*wykonanie przewozu zgodnie z treścią um,
*odebranie przesyłki od wysyłającego,
*po wykonaniu usługi zawiadomić odbiorcę i wydać jemu przesyłkę,
*w razie powstania przeszkód w doręczeniu przesyłki przewoźnik ma obowiązek zawiadomić wysyłającego i czekać na dyspozycję,
*zabezp przesyłkę zawiadamiając wysyłającego i odbiorcę,
*sprzedać przesyłkę na r-ek kontrahenta (zepsucie przesyłki, nadmierne koszty przechowania).
Odbiorca-może żądać po nadejściu przesyłki wydania jej i listu przewozowego.
UMOWY PRZEWOZU ŁADUNKU MORZEM. Zawierają:( Jeszcze raz:p)
określenie statku – w umowie czarteru określenie statku ma istotne znaczenie. Określenie to obejmuje nazwę, tonaż, nośność, rok budowy, banderę, klasę i inne szczegóły techniczne. Jeżeli umowa czarteru przewiduje przewiezienie ładunku określonym statkiem przewoźnik może użyć innego statku tylko za zgodą czarterującego. W umowie bookingowej przewoźnik ma prawo prz braku wyraźnego zakazu w umowie zastąpić określony w umowie statek innym statkiem tej samej kategorii, zdatnym do wykonania przewozu bez opóźnienia. Przewoźnik powinien jednak zawiadomić o tym bookującego i podstawić statek zastępczy w umówionym terminie.
określenie ładunku – w umowie przewozu ładunku określa się zgodnie z informacjami podanymi przez frachtującego (rodzaj ładunku, ciężar, objętość, sposób pakowania)
fracht – wynagrodzenie i sposób zapłaty określa umowa przewozu. Wysokość frachtu określa się w zależności od ciężaru lub objętości ładunku albo od jego wartości. W braku umowy fracht odlicza się na podstawie stawek frachtowych stosowanych w miejscu i czasie załadowania. Od ładunku utraconego w czasie przewozu w skutek jakiegokolwiek wypadku fracht nie należy się a z góry zapłacony podlega zwrotowi. Fracht należy się jednak przewoźnikowi w całości za przewóz ładunku utraconego w skutek jego szczególnych naturalnych właściwości a także za przewóz zwierząt które padły w czasie przewozu. Nie odnosi się to jednak do sytuacji w której utrata takiego ładunku spowodowana została brakiem należytej staranności przewoźnika w zapewnieniu ładunkowi odpowiednich warunków przewozu. Jeżeli załadowano ładunek w ilości większej niż przewidziano w umowie przewoźnik ma prawo do frachtu od nadwyżki. Od ładunku przewiezionego bez zgody przewoźnika należy się przewoźnikowi podwójna suma frachtu który byłby należny od takiego ładunku.
miejsce i termin podstawienia statku – zgodnie z kodeksem morskim przewoźnik jest obowiązany podstawić statek gotowy odo ładownia w ustalonym miejscu i czasie. Jeżeli nie umówiono miejsca ładowania przewoźnik podstawia statek w zwyczajowo przyjętym miejscu ładowania lub wyczekiwania. W przypadku umowy CZARTEROWEJ przewoźnik obowiązany jest podstawić statek wg wskazania czarterującego w miejscu odpowiednio bezpiecznym i dostępnym bez trudności dla podejścia statku. Umowa czarter może określać tylko porty załadowania (port charter) ale może również stanowić ze ładowanie musi odbyć się w określonym miejscu (bertch charter)
czas ładowania i wyładowania statku (laydays) – okres ładowania określa umowa czarter a jeżeli nie zawiera postanowienia w tym przedmiocie zwyczaj przyjęty w danym porcie. W odniesieniu do umów bookingowych). Kodeks morski stanowi że przewoźnik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić frachtującego o czasie i miejscu ładowania statku przy czym zawiadomienie takie jest zbędne jeżeli chodzi o statek obsługujący linię. chyba że termin ustalony w rozkładzie rejsów nie będzie mógł być dotrzymany. Początek okresu ładowania zaczyna biec gdy statek przybył do miejsca określonego w umowie i złożył frachtującemu albo wskazanemu przez fracht załadowcy notę gotowości (notice of ridness) stwierdzającą gotowość statku do rozpoczęcia ładowania. Do okresu wlicza się przerwy wywołane przyczynami zachodzącymi po stronie frachtującego lub załadowcy jak również czas zużyty na przeholowanie lub przeciągnięcie statku z ładunkiem z miejsca na miejsce. Nie wlicza się do okresu ładowania przerw wywołanych przyczynami zachodzącymi po stronie przewoźnika jak również spowodowanych siłą wyższą labo warunkami atmosferycznymi zagrażającymi ładunkowi bądź bezpieczeństwu ładowania.
przestojowa/ premia za pośpiech – strony mogą w umowie czarteru przewidzieć że statek pozostanie w porcie ponad okres ładowania czyli że przechodzi na postój (demmurage). Kodeks morski przyjmuje że okres ten wynosi 14 dni w przypadku braku postanowień umowy w tym zakresie. Okres postoju oblicza się wg bieżących dni (runningdays) i godzin co jest zgodne z praktyką frachtowania. W prawie morskim stosowana jest zasada „raz na przestoju – zawsze na przestoju „ (once on demmurage – always on demmurage) która oznacza, że z chwilą przejścia statku na przestój pozostają na przestoju choćby zachodziły przerwy w pracy związane z ładowaniem lub wyładowaniem. Prawo przewoźnika do przestojowego wynika z umowy przy braku umowy przetrzymywania statku w porcie poza okresem ładowania z przyczyn zachodzących przez frachtującego upoważnia przewoźnika do odszkodowania za wyrządzoną szkodę. W umowach czarter nierzadko zawarte są postanowienia dotyczącej tzw. „premii za pośpiech” (despatch) która przysługuje czarterującemu najczęściej w wysokości ½ przestojowego, w razie zaoszczędzenia przewoźnikowi czasu ładownia.
podział obowiązków związanych z ładowaniem i wyładowaniem oraz zasztauowaniem – zgodnie z kodeksem morskim frachtujący obowiązany jest na swój koszt dostarczyć ładunek do statku wzdłuż jego burty w taki sposób aby umożliwić prawidłowe i odpowiednie załadowanie Umowy czarterowe najczęściej nakładają na czarterującego obowiązek załadowania, wyładowania, zasztauowania ładunku i ponoszenie związanych z tym kosztów. ZAŁADOWANIE NASTĄPIŁO po upływie okresu ładowania i przestoju przewidzianego w umowie czarter albo po upływie ustalonego w umowie bookingowej terminu dostarczenia ładunku przewoźnik możeg wg swego uznania rozpocząć podróż choćby nawet umówiony ładunek nie został dostarczony. Przewoźnik zachowuje prawo do frachtu przypadającego również od ładunku nie rozładowanego (martwy fracht). Jeżeli wg umowy czarterujący rozporządza całą przestrzenią statku przewoźnik zachowując prawo do całego frachtu jest na żądanie czarterującego obowiązany:
rozpocząć podróż nawet przed umówionym terminem choćby ładunek nie był w całości załadowany
przyjąć do przewozu ładunek dostarczony mu przed upływem okresu ładowania lub przestojów choćby nawet przyjęcie i załadowanie mogłoby spowodować zwłokę w rozpoczęciu podróży nie dłuższą jednak niż 14 dni. Jeżeli wg umowy czarterujący rozporządza częścią przestrzeni ładunkowej przewoźnik może odmówić przyjęcia ładunku którego załadownie po upływie ustalonego okresu ładowania musiałoby w skutek zwłoki czarterującego spowodować przetrzymanie statku. Pomimo ochrony przyjęcia ładunku przewoźnikowi należy się cały fracht. Frachtujący obowiązany jest na swój koszt dostarczyć ładunek do statku wzdłuż jego burty w taki sposób aby umożliwić prawidłowe i odpowiednie załadowanie. Na towarach łatwopalnych wybuchowych lub w inny sposób niebezpiecznych frachtujący obowiązany jest umieścić odpowiedni oznaczenie oraz podać przewoźnikowi odpowiednie informacje o właściwościach ładunku. Frachtujący obowiązany jest dostarczyć przewoźnikowi we właściwym czasie dokumenty dotyczące ładunku potrzebne do jego przewozu. Frachtujący odpowiada wobec przewoźnika a także wobec pasażerów załogi właścicieli innych ładunków za szkody spowodowane niedokładnym lub nieprawdziwym oświadczeniem dotyczącym rodzaju lub właściwości ładunku. Odpowiedzialność ponosi również załadowca. Jeżeli złożenie niedokładnego lub nieprawdziwego oświadczenia nastąpiło z jego winy. Przewoźnik obowiązany jest dołożyć należytych starań przy załadowaniu ładunku na statek oraz dostarczyć odpowiednie przekładki, przegrody, i inne materiały konieczne do prawidłowego i odpowiednio załadowania oraz rozmieszczenie i zabezpieczenie ładunku. Ładunek umieszcza się na statku wg uznani przewoźnika. Umieszczenie ładunku na pokładzie wymaga zgody załadowcy chyba że chodzi o ładunek przewożony w kontenerach zamkniętych przyjmowane na statek przystosowany do takiego przewozu ładunków. lub o ładunek zwyczajowo przewożony na pokładzie. Koszty załadowania i zaształowania ponosi przewoźnik. Przewoźnik zachowując prawo do całego frachtu może wg swego uznania wyładować ładunek ze statku, zniszczyć ładunek lub unieszkodliwić go bez obowiązku wynagrodzenia szkody przez to powstałej jeżeli ładunek zawierający materiały łatwopalne, wybuchowe lub w inny sposób niebezpieczne zostały fałszywie zadeklarowane albo jeżeli przewoźnik nie mógł przy przyjęciu ładunku stwierdzić jego niebezpiecznych właściwości na podstawie zwykłej znajomości rzeczy. Jeżeli przewoźnikowi znane były w prawdzie powyższe właściwości ładunku i ładunek ten został załadowany za jego zgodą lecz następnie ładunek ten zagroził bezpieczeństwu statku, osób na nim znajdujących się lub innym ładunkom przewoźnik może go wg swojego uznania ładunek niebezpieczny wyładować, zniszczyć lub unieszkodliwić.
Incoterms (International Commercial Terms) lub Międzynarodowe Reguły Handlu – zbiór międzynarodowych reguł, określających warunki sprzedaży, których stosowanie jest szeroko przyjęte na całym świecie. Reguły te dzielą koszty i odpowiedzialność pomiędzy nabywcę i sprzedawcę oraz odzwierciedlają rodzaj uzgodnionego transportu. Incoterms odnoszą się do Konwencji ONZ dotyczącej Kontraktów dla Międzynarodowej Sprzedaży Dóbr. Zostały opublikowane w 1936 roku i wielokrotnie je nowelizowano. Obecnie obowiązującą wersją (od 1 stycznia 2011) jest Incoterms2010, która zastąpiła Incoterms2000.
Reguły handlowe INCOTERMS:
obowiązują przy obrocie dobrami materialnymi
ich stosowanie jest fakultatywne
obowiązują tylko eksportera i importera – z ich stosowania wyłączeni są spedytorzy, firmy transportowe
normy prawa rządzącego daną umową mają pierwszeństwo przed INCOTERMS
Incoterms zajmują się kwestiami związanymi z transportem produktów od sprzedawcy do nabywcy. Obejmuje to m.in. przewóz produktów, rozliczenie odpowiedzialności eksportowych i importowych, pokrycie kosztów, w tym transportu i ubezpieczenia, przeniesienie ryzyka za stan produktów w różnych punktach procesu transportowego. Incoterms są używane zawsze w połączeniu z lokalizacją geograficzną i nie zajmują się transferem praw własności.