Językoznawstwo ogólne, wykład 5, 19.04.2013 rok

Historia pisma

Pismo – graficzny sposób gromadzenia informacji, nie jest to naturalna umiejętność człowieka, to osiągnięcie cywilizacyjne. Umiejętność posługiwania się pismem nie jest powszechna. Sztuka pisania nie jest naturalna dlatego mamy dysgrafię czy dysleksję. Sztuka pisania to umiejętność nabyta, do której można nie mieć predyspozycji. Pismo jest późniejsze od mowy, nie powstało też jako graficzny odpowiednik ciągów mowy. Umiejętność posługiwania się do zdobywania pożywienia posłużyły do wymieniania informacji np. rysowanie znaków. Znaleziska archeologiczne potwierdzają przypuszczenia i są dowodem, że systemy graficznego przechowywania informacji zrodziły się z naturalnej potrzeby posiadania kontroli nad swoim majątkiem – spis majątku.

Znaleziska to rysunki zwierząt domowych, roślin zbożowych i symbole ilości. Zapisy sławnych ludzi np. znanych na wojnie.

Początki pisma – prapismo ma swoje źródło w rysunku, nie powstało w wyniku naśladowania mowy. Najstarsze pismo miało postać piktogramów – rysunki przedstawiające zwierzęta, osoby, zdarzenia. Znaleziono wiele przykładów tego pisma – Afryka, Ameryka Północna, Oceania, Eskimosi, Indie, ludy Syberyjskie, piktogramy Sumeryjskie.

Pismo ideograficzne – forma wykształconych systemów w najstarszych cywilizacjach. Znaki odpowiadały pojęciom (wyższy stopień abstrakcji). Są zbliżone do wyrazów, które też funkcjonują jako odpowiedniki pojęć. Znaki pisma ideograficznego mogą być obrazkami zbliżonymi do piktogramów, ale ich ciągi mają charakter liniowy, co zbliża je do ciągów informacyjnych występujących w mowie – Mezopotamia, daleki wschód, Chiny, Majowie, Aztekowie. Ideogramy są podstawą pisma chińskiego. Stawały się coraz bardziej schematyczne i ostatecznie wykształciły się z nich symbole (czysto umowne znaki graficzne). Taki charakter miało egipskie pismo hieratyczne – z uproszczonych hieroglifów. Pismo ideograficzne wymagało dużej liczby znaków. Dalsza rewolucja pisma to upraszczanie ideogramów.

W piśmie zaczęto używać homonimów – oba wyrazy w mowie brzmiały tak samo. Powstały fonogramy – znaki odpowiadające pełnym ciągom dźwięków (zaczynamy mówić o piśmie fonetycznym). Znaki mają wartość brzmieniową. Dokonywało się to stopniowo. Najpierw redukcja znaków używanych w piśmie, a to oznaczało uproszczenie pisma. Znaki fonetyczne w piśmie są najbardziej ekonomiczne, bo przy pomocy dziesięciu takich znaków można zapisać to samo co w piśmie ideograficznym wymagałoby kilku tysięcy ideogramów. W najstarszych pisamach fonetycznych odpowiednikiem znaku była sylaba. Zrodziły się znaki symbolizujące jedną sylabę- sylabogramy. Do pisma sylabicznego zaliczamy starożytne pismo kuryckie, greckie (epoka mykeńska) i Mezopotamia.

Pismo alfabetyczne – znak, litera oznacza jeden dźwięk mowy czyli głoskę.

Alfabet – zbiór znaków graficznych używanych do zapisywania dźwięków danego języka. Najstarszy znany alfabet – alfabet fenicki (22 litery odnoszące się tylko do spółgłosek). Pierwotnie samogłosek nie oznaczano w piśmie. Pismo fenickie stało się podstawą pisma w całym ówczesnym cywilizowanym świecie. Podstawą pisma hebrajskiego, aramejskiego, greckiego, łacińskiego. Od Fenicjan alfabet przejęli Grecy uzupełniając alfabet o samogłoski. Rozpowszechnili też kierunek pisma z lewej do prawej. Wcześniej posługiwano się innymi systemami – pisano od prawej do lewej lub z góry na dół. Od Greków alfabet przejęli Rzymianie. Klasyczny alfabet łaciński liczył 21 liter potem dodano do niego litery Y i Z, a dopiero w średniowieczu uzupełniono jeszcze U, J, W. Ten alfabet odpowiednio dostosowany posłużył do zapisywania języków europejskich.

Współcześnie dominuje pismo alfabetyczne. Znaki odpowiadają fonemom. Różne alfabety różnią się kształtem liter, wartością fonetyczną. Rzadko spotykamy się dziś z pismem sylabicznym.

Alfabet grażdanka - rosyjski, białoruski, ukraiński, bułgarski, macedoński, serbski. Historia tego alfabetu związana jest z SCSem. Głagolice (małe litery alfabetu greckiego) zastąpiono Cyrylicą. Cyrylica oparta na dużych literach alfabetu greckiego. W Rosji cyrylica została zreformowana i zastąpiła ją w XVIII w. grażdanka.