Druk wypukły
Druk wypukły, wypukłodruk – jedna z podstawowych, oprócz druku wklęsłego i płaskiego, technik graficznych, w której odbitka powstaje poprzez odbicie farby nałożonej na częściach wypukłych matrycy. Jest to najstarsza technika graficzna
Drzeworyt – technika graficzna należąca do druku wypukłego. Drzeworytem nazywa się również odbitkę uzyskaną tą techniką.
W technice tej używana jest deska, na którą nanosi się rysunek, a następnie przy pomocy specjalnych narzędzi wycina się tło, które na odbitce będzie białe. Pozostawione wypukłe miejsca będą drukowały. Klocek pokrywa się farba drukarską i odbija na papierze.
Gipsoryt — technika graficzna druku wypukłego, w której matryca wykonana jest z gipsu; także odbitka wykonana tą techniką. Gipsoryty wykonywane są od XIX wieku. Technika została opisana przez francuskiego grafika Maxime Lalanne (1827–1886). Na nowo odkryta i rozwijana była w latach 30. XX wieku w paryskim studiu graficznym Atelier 17.
Płytę gipsową odlewa się na szklanej płycie, przy dużych formatach wzmacnia paskami płótna lub gazy. Niektórzy graficy wyschnięty gips pokrywają spirytusowym roztworem szelaku, aby go utwardzić i zmniejszyć chłonność. Ze względu na miękkość materiału opracowanie matrycy jest dosyć łatwe. Rysunek wycinany jest rylcem, dłutem, nożem, chwiejakiem i innymi narzędziami stosowanymi w grafice. Ze względu na znaczną kruchość płyty gipsowej odbitki wykonuje się bez użycia prasy.
Linoryt to technika graficzna należąca do technik druku wypukłego, również odbitka uzyskana tą techniką.
Linoryt podobny jest do drzeworytu wzdłużnego (langowego) z tą różnicą, że rysunek zamiast w drewnie żłobi się w linoleum. Do opracowania matrycy używa się dłut, noży i innych narzędzi umożliwiających cięcie materiału. Odbitki wykonuje się na prasie ręcznej lub za pomocą kostki introligatorskiej.
Fleksografia (fleksodruk) – (flekso /gr/ giętki) technika druku wypukłego elastycznymi formami drukowymi i ciekłymi farbami szybko schnącymi.
Charakterystyczną cechą fleksografii jest występowanie elastycznej, wypukłej formy drukowej wykonanej zazwyczaj z polimeru, rzadziej z gumy. Dzięki temu technika ta stosowana może być w przypadkach, kiedy podłoże nie jest idealnie równe. Technika ta jest najbardziej uniwersalną techniką druku, jeśli chodzi o możliwości zadruku różnych podłoży drukowych
Druk wklęsły (druk wgłębny) – jeden z trzech podstawowych sposobów druku (obok druku płaskiego i druku wypukłego), stosowany zarówno w grafice warsztatowej, jak i poligrafii.
Druk wklęsły polega na tym, że miejsca drukujące są położone poniżej miejsc niedrukujących. Farba drukowa pokrywa najpierw całą formę drukową, po czym z miejsc niedrukujących jest zabierana raklem, a następnie farba pozostawiona w zagłębieniach jest przenoszona na podłoże drukowe.
Miedzioryt (dawne nazwy sztych, kopersztych, łac. cuprum - miedź, niem. Kupferstich) to technika graficzna wklęsła, najstarsza technika graficzna na metalu, stosowana już w 1. połowie XV wieku. Wywodzi się prawdopodobnie z próbnych odbitek otrzymywanych przy stosowaniu złotniczej techniki niella. Tradycyjnie przypisuje się ten wynalazek florenckiemu złotnikowi Tommasowi Finiguerra
Staloryt — technika graficzna należąca do druku wklęsłego — również nazwa ryciny wykonanej tej techniką. Polega na wykonaniu ryciny rylcem na płycie stalowej. Wymaga dużej precyzji od rytownika ponieważ retusze i poprawki są prawie niemożliwe ze względu na twardość materiału. Po zakończeniu rytowania płyta zostaje dodatkowo hartowana.
Sucha igła (suchoryt, fr. pointe sèche) — technika graficzna druku wklęsłego, w której formę drukową tworzy się za pomocą stalowej igły na wypolerowanej płycie miedzianej, cynkowej lub mosiężnej. Igła, zagłębiając się w powierzchnię płyty, pozostawia rowek oraz wystający wiórek metalowy, zatrzymujące farbę. Tak powstały rysunek daje efekt tzw. dymka obok głównej kreski. Na odbitce daje to efekt szkicu ołówkowego.
Mezzotinta (sztuka czarna, fr. maniere noire, wł. mezzotinto – półton) to technika druku wklęsłego należąca do technik suchych, czyli nie wymagających trawienia.
Rysunek wykonuje się gładzikiem na chropowatej powierzchni płyty miedzianej, uprzednio równomiernie posiekanej specjalnymi narzędziami –chwiejakiem lub ruletką. Przez wygładzenie określonych partii płyty skrobakiem lub gładzikiem uzyskuje się właściwą formę ryciny. Im bardziej wypolerowane zostaną odpowiednie fragmenty, tym dadzą jaśniejszy ton na odbitce, gdyż przyjmą mniej farby drukarskiej. Odbitki posiadają subtelne przejścia od czerni do bieli i niezwykle miękkie półtony. Jest to najbardziej malarska ze wszystkich technik graficznych. Była często używana do portretów i reprodukcji malarstwa
Akwaforta, kwasoryt (wł. acquaforte – mocna woda czyli kwas azotowy) – technika graficzna wklęsła, także odbitka otrzymana tą techniką.
Polega na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. Płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się nierozpuszczalnym w kwasie werniksem akwafortowym i następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię metalu. Przez zanurzenie płyty w kwasie następuje wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie. W celu pogłębienia kresek w partiach ciemnych rysunku proces ten powtarza się kilkakrotnie. Po ostatnim trawieniu i usunięciu werniksu w płytę wciera się farbę drukową, która zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłębieniach. Wciśnięta w wytrawione zagłębienia płyty farba przeniesiona zostaje pod naciskiem w prasie wklęsłodrukowej napapier.
Akwatinta — odmiana techniki druku wklęsłego zbliżona do akwaforty, niegdyś stosowana jako jedna z metod odtwarzania obrazów i rysunków, dzisiaj wykorzystywana już tylko jako technika artystyczna, a więc zaliczana do grafiki warsztatowej.
Wykonanie formy drukowej w tej metodzie polega na pokryciu płyty metalowej sproszkowaną kalafonią lub pyłem asfaltowym, które podgrzane topią się i przylegają do niej, naniesieniu obrazu poprzez zasłonięcie wybranych fragmentów powierzchni metalu werniksem, a następnie trawieniu odsłoniętego metalu kwasem azotowym. Akwatinta różni się od akwaforty przede wszystkim tym, że trawione są nie linie, lecz płaszczyzny. W wyniku powielania czynności w coraz mniejszych obszarach obrazu uzyskuje się zróżnicowanie głębokości wytrawionych miejsc, a przez to możliwość waloryzowania koloru farby drukowej, czyli możliwość uzyskiwania półtonów
Sposób kredkowy (fr. manière de crayon) – technika graficzna druku wklęsłego należąca do technik trawionych. Polega na rysowaniu ruletkami o 2-3 rzędach punktów, muletkami i młoteczkami (fr. mattoir) na płytce miedzianej pokrytej werniksem akwafortowym. Trawienie przebiega jak w technice akwaforty. Odbitki wykonane w kolorze sangwiny miały imitować ślady kredek rysunkowych
Odprysk – rodzaj druku wklęsłego, który polega na tworzeniu matrycy na wypolerowanej płycie metalowej za pomocą trawienia.
Na wypolerowaną i odtłuszczoną płytkę metalową nanosi się pędzelkiem obraz specjalnym roztworem składającym się z atramentu, gumy arabskiej i cukru (aby roztwór ten lepiej "trzymał się" płytki można przyprószyć ją uprzednio talkiem), następnie blachę pokrywa się werniksem. kiedy werniks wyschnie blachę zmywa się ciepłą wodą, cukier zawarty w atramencie rozpuszcza się i atrament odpryskuje (stąd nazwa), odsłaniając metal. Potem prószy się matrycę kalafonią (jak w akwatincie) i trawi się ją w kwasie.
Wynalazcą tej techniki był francuz Felix Bracquemond, w połowie XIX w. Chociaż niektórzy przypisują ten wynalazek holendrowi Herculesowi Seghersowi już w XVII w.
Druk płaski – jest to jedna z podstawowych technik druku, obok druku wklęsłego i wypukłego, stosowana w technikach graficznych i poligraficznych. Forma drukowa w druku płaskim charakteryzuje się tym, że jest właśnie płaska, tzn. miejsca drukujące i niedrukujące znajdują się na tym samym poziomie. Ogólnie techniki druku płaskiego dzieli się na dwa rodzaje:
metoda bezpośrednia (np. litografia, światłodruk) – w której forma drukowa styka się bezpośrednio z podłożem drukowym;
metoda pośrednia (np. offset) – w której obraz drukowy przenoszony jest z formy drukowej na element pośredniczący, a dopiero z niego w drugiej czynności na podłoże drukowe
Litografia (zob. lit) — technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym, także odbitki wykonane tą techniką.
W klasycznej litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień — gładko wypolerowany lub przetarty ostrym piaskiem, co daje efekt gruboziarnistej faktury na odbitce. Po wykonaniu rysunku powierzchnia kamienia jest zakwaszana słabym roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej. Dzięki temu niezarysowane partie zostają uodpornione na zatłuszczenie farbą — stają się oleofobowe, a zarazem pozostają hydrofilne, czyli przyjmujące wodę. Wtedy właśnie rysunek zwilża się wodą, po czym nanosi się na niego farbę drukarską, którą przyjmują tylko oleofilowe — niewytrawione, zatłuszczone wcześniej kredką lub tuszem — fragmenty. Odbitki wykonuje się przykładając zwilżony papier do kamienia stanowiącego matrycę i odbijając na prasie litograficznej, która ze względu na kruchość kamienia skonstruowana jest inaczej niż prasa używana w technikach metalowych.
Offset, druk offsetowy – przemysłowa odmiana druku płaskiego, w której obraz przenoszony jest z płaskiej formy drukowej na podłoże drukowe (np. papier) za pośrednictwem cylindra obciągniętego gumą, (tzw. obciągu). Offset jest obecnie jedną z najpopularniejszych technik druku.
Druk offsetowy można podzielić na:
druk offsetowy arkuszowy – podłoże drukowe w postaci arkuszy, farby offsetowej o dużej lepkości utrwalane przez wsiąkanie i polimeryzację, a w przypadku farb UV i hybrydowych przez polimeryzację zainicjowaną promieniami UV
druk offsetowy zwojowy (rolowy) – podłoże drukowe w postaci zwoju, farby lejne
coldset – offset "na zimno" (farba utrwalana przez wsiąkanie w papier)
heatset – offset "na gorąco" (farba utrwalana przez wsiąkanie w papier i odparowanie w wysokich temperaturach; zadrukowana wstęga papieru przed sfalcowaniem przechodzi przez nagrzany do wysokiej temperatury tunel suszący).
Cynkografia, cynkotypia,
1) Technika graficzna druku płaskiego, w której podłożem jest płyta cynkowa. Przygotowanie płyty i wykonywanie odbitek jest podobne do litografii. W 2. poł. XIX w. cynkografia znalazła zastosowanie w drukarstwie, stopniowo wypierając litografię.
2) Technika wykonywania klisz do druku wypukłego, w której odbitki uzyskuje się z trawionej metalowej płyty (z reguły cynkowej), na której rysunek został wykonany ręcznie (np. kredką czy płynnym asfaltem) bezpośrednio na płycie lub przeniesiony za pomocą negatywu na światłoczułą warstwę nałożoną na płytę. Po zabezpieczeniu przed kwasem rysunku lub naświetlonych fragmentów i odsłonięciu powierzchni metalu w zbędnych miejscach (które mają nie przyjmować farby), płytę trawi się kwasem w celu wydobycia wypukłych partii drukujących.
Sitodruk (serigrafia) – technika druku sitowego.
Technika ta wywodzi się z tzw. malowania szablonowego, znanego już w czasach starożytnych w Chinach i Japonii. Za twórców sitodruku uznaje się Japończyków – Yuzensai Miyasaki, który w XVII w. wykorzystał tę metodę do ozdabiania kimon i Zisukeo Hirose, który w XIX w. wynalazł szablon zwany "katagami". Wycięty z papieru motyw wzoru nanoszony był na napiętą na drewnianej ramie siatkę z włosów ludzkich lub zwierzęcych. Szablon ten wraz siatką stał się pierwowzorem obecnie stosowanych form sitodrukowych. Dzisiejszą formę drukową stanowi prostokątna rama, zwykle aluminiowa z napiętą na niej siatką (kiedyś z nici jedwabnych, obecnie z nylonu , poliestru lub metalu) z szablonem.
Światłodruk (fototypia, collotypia, albertotypia) — technika druku płaskiego nie wykorzystująca rastra. Forma światłodrukowa wykonana jest z żelatyny. Żelatynę uczuloną dwuchromianem potasu wylewano na taflę szkła lustrzanego lub płytę metalową. Tak przygotowaną formę drukowąnaświetlano przez negatyw lampami łukowymi lub światłem słonecznym. Była ona bardzo delikatna i nietrwała. Jako jedyna z technik, światłodruk nie posiada rastra, dlatego wydruk jest bardzo realistyczny.
Światłodruk w 1865 roku wynalazł Francuz Alphonse Louis Poitevin. Jednak poważne ulepszenie wprowadził w 1868 roku Niemiec Joseph Albert. Niegdyś technikę światłodruku stosowano w poligrafii. Obecnie jest to technika wykorzystywana rzadko, najczęściej do celów artystycznych. Można ją również stosować przy reprodukcji wszelkiego rodzaju grafik, malarstwa, starodruków, dzieł sztuki itp.
kserografia (gr. kserós ‘suchy’ + gr. gráphein ‘pisać’) technol. metoda suchego wykonywania kopii oryginałów tekstowych lub rysunkowych, w której naładowany elektrycznie czarny proszek pod wpływem naświetlenia osadza się i trwale przytwierdza do tych części powierzchni papieru, które podlegają działaniu zjawiska fotoprzewodnictwa; kserograficzny związany z kserografią, wykonany tą metodą lub wykorzystywany w niej