37. Niemcy w czasach Staufów

Lotar III nie pozostawił po sobie syna; możni wybrali Konrada III (1138-1152) z rodu Staufów; był on władcą słabym; nigdy nie wyprawił się do Rzymu po koronę cesarską; po jego elekcji wybuchły walki wewnętrzne, bo pominięto kandydaturę Henryka Pysznego z rodu Welfów; Konrad III nie uznał jego praw do Bawarii (po ojcu) i Saksonii (po teściu Lotarze III) co spotęgowało spory między Staufami i Welfami;

Przełom nastąpił, gdy na królewskim tronie zasiadł Fryderyk Barbarossa (1152-1190); to właśnie tego bratanka na swojego następcę wskazał Konrad III; na początku panowania zgromadził on wokół siebie możnowładctwo; pozyskał sobie arystokratę Henryka Lwa, któremu powierzył księstwo bawarskie i saskie; mógł on także dokonywać inwestytury biskupów na Połabiu; ruch ten zachęcił księcia do ekspansji na wschód oraz pozyskał stronnika w konflikcie z biskupami; Welfowi VI przekazał marchię toskańską, dzięki czemu zyskał sobie jego poparcie dla starań o odzyskanie władzy nad Włochami;

W północnych Niemczech na przełomie lat 70 i 80 doszło do przesilenia politycznego; Henryk Lew rozbudowywał swoje władztwo terytorialne nie patrząc na interesy i prawa możnych saskich; w 1179 roku tak bardzo naciskali na Fryderyka, że musiał on postawić Henryka Lwa poza prawem, pozbawił go wszystkich lenn i nakazał na kilka lat opuścić mu kraj;

Polityka kościelna Fryderyka I była zupełnie inna niż Ottonów i Salijczyków; zgodnie z konkordatem wormackim traktował biskupów jako swoich wasalów; cesarz bezwzględnie egzekwował zobowiązania hierarchów kościelnych; narzucał także swoich kandydatów jeśli w czasie elekcji nie było jednomyślności;

Fryderyk Barbarossa chciał uchodzić za źródło pokoju panującego w kraju; na tym miała polegać wielkość jego panowania; cel ten osiągnął przez umocnienie władzy książąt; cesarz tworzył także nowe księstwa; teraz powszechne stało się przekonanie, że księstwo jest lennem cesarskim; cesarz dokonał także formalnej hierarchizacji najwyższej warstwy możnowładztwa; stworzył godność książąt Rzeszy, którymi byli lennicy cesarscy, którzy jednocześnie sprawowali władzę lenną nad hrabiami;

Władza Fryderyka I opierała się na dwóch filarach: na władztwie terytorialnym i na wierności wielkich panów; rozbudowywał on swoje władztwo, ale starał się tym nie godzić w możnowładztwo;

Również potęga militarna cesarstwa zależała od poparcia możnych, którzy byli zobligowani do pomocy wojskowej, bo byli lennikami króla; jeśli chciał od nich czegoś więcej to musiał liczyć na ich dobrą wolę; nie mógł ich do niczego zmusić;

Barbarossa uważał, że imperium należy się Niemcom, bo ich przodkowie zdobyli ją siłą; drogę do odbudowy imperium należało rozpocząć od zdobycia cesarskiego diademu, ułożenia swoich stosunków z papiestwem oraz uzyskać realną władzę we Włoszech; monarcha wiedząc, iż ma poparcie elit politycznych Niemiec, poprowadził swoje wojska do Włoch;

W 1154 roku przekroczył Alpy i rozpoczął walkę z papiestwem oraz komunami włoskimi; 18 czerwca 1155 roku w Rzymie papież Hadrian IV koronował Fryderyka na cesarza;

W 1158 roku odbył się wiec na polach Roncaglii; Fryderyk wystąpił tam z uroczystą deklaracją, która miała moc prawną; cesarz przypomniał lennikom, że mają w pierwszym rzędzie służyć cesarzowi; wszystkie inne zobowiązania wobec innych podmiotów politycznych utraciły moc, jako skierowane przeciwko władcy; tym posunięciem władca rozbił jedność komun, w których wielu wasali stanowiło elitę i pełniło wysokie urzędy; imperator zaczął także wymagać przysięgi wierności, która ma pierwszeństwo nad wszystkimi innymi; zlikwidował niezależność miast, zabronił im pobierania podatków i ograniczył samorząd; konsulów mogły wybierać tylko niektóre miasta, jednak ci mieli otrzymywać inwestyturę z rąk władcy i składać mu przysięgę wierności; w pozostałych komunach mieli rządzić ludzie wskazani przez Fryderyka; obok urzędników miejskich działali także urzędnicy cesarscy, którzy czuwali nad interesami fiskalnymi; bardzo szeroko zdefiniowano regalia, że trzeba było płacić bardzo wysokie podatki;

Komuny nie mogły zgodzić się na takie warunki; nawet zwolennicy cesarza uważali, że roszczenia władcy są bezprawne; wybuchła wieloletnia wojna, w której imperator postępował bardzo bezwzględnie; niektórzy wątpili czy Fryderyk jest prawowitym władcą i czy należy mu się posłuszeństwo; Fryderyk poprał bowiem antypapieża Wiktora IV, a później Paschalisa III, których nawet w Niemczech nie uznawano; większość Europy opowiedziała się za Aleksandrem III;

Fryderyk I w 1163 roku doprowadził do ogłoszenia Karola Wielkiego świętym, co uczynił antypapież w Akwizgranie; tym ruchem chciał pokazać, że cesarz może być świętym i że chce iść jego śladami;

W roku 1167 cesarz zdobył Rzym i osadził w nim Paschalisa; wybuchła jednak zaraza, która zmusiła cesarza do udania się za Alpy; w tym czasie miasta północnych Włoch zawarły związek polityczno-militarny – ligę lombardzką, który skierowany był przeciwko tyranii Fryderyka Barbarossy;

Rozstrzygające działania wojenne miały miejsce w latach 1175-1176; zakończyły się one klęską cesarza pod Legnano; po niej rozpoczęły się długie rokowania pokojowe; Fryderyk uznał Aleksandra III za prawowitego papieża; zawarł także układ z miastami włoskimi, w którym wycofał się z żądań z Roncaglii; postarano się bardziej pogodzić ustrój komunalny z zasadą monarchiczną; uznano wszystkie instytucje komun wiejskich i ich prawa; zastrzeżono jednak, że konsulowie mają brać inwestyturę z rąk władcy; wprowadzona została zasada apelacji do sądów cesarskich; utrzymano podatki, ale w dużo niższej wysokości;

Fryderyk I Barbarossa zakończył życie w 1190 roku na wyprawie krzyżowej; utopił się podczas kąpieli w rzece;

Po śmierci Fryderyka an tron wstąpił jego syn Henryk VI (1190-1197); w roku 1191 Celestyn III ofiarował mu cesarski diadem; władca ten jeszcze bardziej ingerował w sprawy włoskie; ożenił się dziedziczką Królestwa Sycylii i zasiadł na jego tronie; jako imperator miał wielkie ambicje, zmusił króla Ryszarda Lwie Serce do uznania się za cesarskiego lennika; hołd lenny złożyli mu władcy Cypru, Antiochii i Cylicji, którzy do tej pory uznawali zwierzchnictwo Bizancjum; chciał powiększyć swoje wpływy na Bliskim Wschodzie, rozpoczął organizację kolejnej wyprawy krzyżowej, ale zanim wyruszył zmarł;

Już za życia Henryka VI królem został wybrany jego syn Fryderyk; po śmierci cesarza nikt jednak nie chciał popierać tego dziecka; walka o tron trwała blisko dwadzieścia lat; w sporze tym brali udział Staufowie, Welfowie, król Sycylii Fryderyk, papież Innocenty III, Plantageneci (Ryszard Lwie Serce i Jan bez Ziemi) oraz Filip II August; na początku wysunięto dwie kandydatury: księcia szwabskiego Filipa, brata zmarłego cesarza oraz Ottona, syna Henryka Lwa i siostrzeńca Ryszarda Lwie Serce; później Ottona wsparł także papież Innocenty III; pomimo tego przewagę zaczął uzyskiwać Filip, ale w 1208 roku został on zamordowany; wskutek tego do władzy doszedł Otton IV, którego w 1209 roku papież koronował na cesarza; Innocenty III szybko rozczarował się nowym cesarzem; ten bowiem nie wyrażał żadnej zgody na postulaty Stolicy Apostolskiej; Ojciec Święty wysunął wtedy kandydaturę Fryderyka, syna Henryka VI; propozycja ta spotkała się z akceptacją części możnych niemieckich; na króla koronowano go w roku 1212 i powtórnie w Akwizgranie w 1215 roku; Fryderyka poparł także Filip August; król Francji zdołał pokonać Ottona IV w bitwie pod Bouvines w 1214 roku; dzięki temu Fryderyk II zyskał wielką przewagę; w 1220 roku sięgnął po cesarski diadem;

Od cesarskiej koronacji Fryderyk cały czas przebywał we Włoszech; w Niemczech rządy sprawował król Henryk (1220-1235); prowadził on politykę, która doprowadziła do skłócenia z możnowładztwem; Henryk starał się rozbudowywać swoje władztwo terytorialne; tu zderzał się z interesami arystokratów i nie zamierzał im ustępować; próbował zaszachować przeciwników przez popieranie sprzysiężeń miast, które wystąpiły przeciwko swoim panom; Książęta Rzeszy uznali to za obrazę; spór był na tyle głęboki, że do Niemiec przybył Fryderyk II i odebrał koronę Henrykowi; królem wybrano młodszego syna cesarza Konrada IV (1237-1254), choć faktyczną władzę sprawowali prokuratorzy Rzeszy;

Fryderyk II w tym czasie koncentrował się na Królestwie Sycylii i Włoszech; dbał o swoje stosunki z papiestwem oraz brał udział w krucjatach;

Książęta zaczęli się domagać ustanowienia praw, które gwarantowałyby ich interesy; tak powstał Statutum in faworem principium, które pod przymusem wydał Henryk, a później zatwierdził Fryderyk II; zabronione zostało tworzenie związków miast; potwierdzone zostały przywileje książąt Rzeszy;

W 1235 roku Fryderyk II, podczas pobytu w Niemczech, ogłosił bezterminowy pokój cesarski (Mainzer Reichslandsfrieden); cesarz potępił prywatne dochodzenie sprawiedliwości; ustanowił także urząd nadwornego justycjariusza, sędziego, który miał się zajmować wszystkimi sprawami, które nie dotyczą książąt;

W latach czterdziestych Fryderyk II utracił kontrolę nad Niemcami; jego pozycję osłabiła klątwa papieska z 1239 roku; Sobór Lioński w 1245 roku ogłosił jego detronizację; w Niemczech wybuchła wojna domowa i pojawili się antykrólowie; po śmierci cesarza w 1250 roku, jego syn Konrad IV wyjechał do Włoch; Staufowie znikli wtedy z Niemiec, arystokracja podzieliła się ich posiadłościami;